| Organisatie | Capelle aan den IJssel |
|---|---|
| Organisatietype | Gemeente |
| Officiële naam regeling | Nota Verduurzamen Erfgoed 2023 Capelle aan den IJssel |
| Citeertitel | Nota Verduurzamen Erfgoed 2023 Capelle aan den IJssel |
| Vastgesteld door | gemeenteraad |
| Onderwerp | milieu |
| Eigen onderwerp |
Geen
Onbekend
Datum inwerkingtreding | Terugwerkende kracht tot en met | Datum uitwerkingtreding | Betreft | Datum ondertekening Bron bekendmaking | Kenmerk voorstel |
|---|---|---|---|---|---|
| 31-01-2024 | nieuwe regeling | 13-11-2023 |
In 2009 hebben de gemeenten van het rijk meer verantwoordelijkheden gekregen over de monumentenzorg. Gemeentes zijn verantwoordelijk voor de monumentenzorg en moeten inzetten op het behoudt van het erfgoed. Binnen monumentenzorg zijn er drie verschillende types te onderscheiden; Rijks-, gemeentelijk monument en beschermd stads- of dorpsgezicht. Rijksmonumenten wordt extra beschermd door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Vanuit de overheid is er in 2016 de monumentenwet komen te vervallen en is vervangen door de erfgoedwet. In de erfgoedwet zijn algemene regels opgenomen waarvan instandhouding van het erfgoed de voornaamste is. De gemeenten kregen hierbij de mogelijkheid een erfgoedverordening vast te stellen. Capelle aan den IJssel heeft hierdoor een erfgoedverordening vastgesteld in 2018 en herijkt in 2023, hierin staan regels over het gebruik en instandhouding van de monumenten. Ondanks dat de erfgoedverordening niet zo lang geleden in werking is getreden, zijn er wel verandering geweest. Duurzaamheid is een grotere rol gaan spelen. Vanaf 2020 zet de RCE sterker in op de mogelijkheid tot verduurzamen van rijksmonumenten.
Het besluit van de RCE om extra op verduurzamen in te zetten heeft als gevolg dat in de daaropvolgende jaren gemeentes ook overstag zijn gegaan. Monumenten bieden nu meer kans voor verduurzamingsmaatregelen. De gemeente Capelle gaat nog steeds uit van de erfgoedverordening en staat hierdoor beperkte maatregelen toe. Het is van belang dat er beleid opgesteld wordt gericht op het verduurzamen van erfgoed. Verduurzamen is belang- rijk voor de instandhouding. Monumenten moeten met de huidige normen mee gaan om aantrekkelijke gebouwen te blijven. Als dit niet het geval is zal de staat verslechteren en komt de instandhouding op termijn in gevaar. De gemeente moet mogelijkheden bieden voor het verduurzamen, het verduurzamen van monumenten stimuleren en daarvoor duidelijke regels hanteren. De nieuwe ontwikkelingen moeten opgenomen worden als een aanvulling op de erfgoedverordening 2023.
Erfgoedbeleid gaat over het onderhouden en behouden van het cultuurhistorische erfgoed. De monumenten zijn daarin tastbare overblijfselen uit een vorig tijdsbestek. Ze vertellen het verhaal van de vroegere stad en geven de huidige stad uitstraling. Monumenten zijn gebouwen die van algemeen belang zijn vanwege de schoonheid of het wetenschappelijk belang.
Monumenten worden beschermd door de rijksoverheid, provincie of gemeente.
Capelle aan den IJssel is in de afgelopen 100 jaar uitgegroeid van klein dorpje aan de IJssel naar een stad met meer dan 67.000 inwoners. Dankzij de aanwezigheid van de monumenten is de vorm van het oude Capelle nog te zien. In totaal telt Capelle 17 rijksmonumenten, meer dan 50 gemeentelijke monumenten en 6 beschermde stadsgezichten. De instandhouding van deze monumenten is van belang om het verhaal van Capelle levend te houden.
Toen de Erfgoedwet 2016 werd opgesteld was duurzaamheid ook al een thema dat speelde. In die tijd werd er echter vanuit gegaan dat het duurzaamheidsvraagstuk ook opgelost kon worden zonder de monumenten hierbij te betrekken. Monumenten zijn maar een klein deel van het vastgoed was de gedachtegang. Nederland telt in totaal meer dan 60.000 rijksmonumenten, 40.000 gemeentelijke monumenten en 350 beschermde stads- en dorpsgezichten. Op de totale woningvoorraad is dit inderdaad een klein deel. Dit is wel het deel waar de meeste winst op te behalen valt, aangezien dit vastgoed niet aan de huidige duurzaamheidsnormen voldoen. De RCE heeft hierom ook het belang van het verduurzamen van erfgoed ingezien. Hiervoor heeft de RCE in 2021 de ambitie uitgesproken om in te zetten op het reduceren van de CO2 uitstoot. Gemeenten en monumenteneigenaren moeten samen werken om deze doelen te behalen.
De gemeente heeft juridische beleidsinstrumenten om kaders te stellen voor monumenteigenaren. De huidige regels geven aan dat er geen wijzigingen mogen plaats vinden die de monumentale waarde van een pand aantasten. Duurzaamheidsmaatregelen worden al snel gezien als een aantasting en kunnen daarom niet plaats vinden. Deze regels hebben het meest betrekking op zonnepanelen. Het plaatsen van zonnepanelen op daken wordt als aantasting van de monumentale waarde beschouwd en is daarom bijna nooit mogelijk. De RCE heeft in de zomer van 2020 het adviesbeleid al aangepast en hierdoor meer mogelijk gemaakt voor rijksmonumenten. Daarnaast zijn er ook meerdere gemeente die al stappen hebben gezet en zonnepanelen toestaan op monumenten en gebouwen in beschermde gezichten als deze aan de kaders voldoen, dit heeft meestal een vergunningplicht.
De wettelijke bescherming van onroerende rijksmonumenten en door het Rijk aangewezen Stads- en dorpsgezichten was voorheen geregeld in de Monumentenwet 1988. In 2016 is de Monumentenwet komen te vervallen. Een deel van de wet is overgegaan in de Erfgoedwet 2016. Deze wet heeft niet alleen betrekking op gebouwen en objecten, maar ook op stads- en dorpsgezichten en archeologische monumenten boven en onder water. Sinds 2009 heeft de overheid een stap teruggedaan en meer verantwoordelijkheid gelegd bij de gemeenten voor de verlening van vergunningen voor ‘aanpassingen’ aan rijksmonumenten. Hiermee heeft de gemeente dus meer verantwoordelijkheid voor de monumentenzorg. Het Rijk staat voortaan meer op afstand en gemeenten en de gemeentelijke monumentencommissie hebben voortaan een meer centrale rol. In de Erfgoedwet zijn regels opgenomen over het gebruik van het monument, hierin is de instandhouding het belangrijkste thema. Monumenten mogen niet aangetast worden in de cultuur-historische waarde.
2. Aanvulling op gemeentelijk beleid
Binnen de gemeente Capelle aan den IJssel ontbreekt het momenteel aan een aanvullend beleid voor het verduurzamen van monumentaal vastgoed. De huidige gang van zaken is gebaseerd op een combinatie van de gemeentelijke erfgoedverordening 2023 en de Erfgoedwet 2016. De gemeente heeft in haar verordening geen strakke kaders gesteld voor verduurzaming.
Een aanvulling op het huidige beleid, zoals opgenomen in de Erfgoedverordening 2023, is daarom van belang Het uitgangspunt van het huidige beleid is de instandhouding van het erfgoed. Hierbij wordt er gekeken of veranderingen de cultuur-historische waarde van de monumenten aantasten. Wanneer dit het geval is, zijn er nagenoeg geen mogelijkheden voor verandering. In de afgelopen jaren is er veel veranderd en dan zeker op het gebied van duurzaamheid. Nieuw beleid moet voor deze actuele thema’s ook ruimte bieden. Het rijk geeft de gemeenten echter wel de mogelijkheid om zelf kaders te stellen om de monumenten binnen de gemeente te verduurzamen, In de Erfgoedwet 2016 is vastgesteld dat gemeenten zelf regels mogen opstellen voor de instandhouding van het erfgoed. Gemeenten als Gouda en Utrecht hebben hier gebruik van gemaakt om meer mogelijkheden te creëren voor het verduurzamen van het monumentale vastgoed.
Naast de nationale wetgeving heeft Capelle aan den IJssel zelf ook regelgeving. De eigen regels zijn ook van toepassing op het erfgoed. In 2018 heeft de gemeente een erfgoedverordening, stimuleringsverordening en een erfgoednota opgesteld, waarvan de Erfgoedverordening in 2023 herijkt is.
De erfgoednota is intern bindend en heeft geen werking naar buiten. In de nota komt vooral aan bod hoeveel geld er benodigd is en waar dit geld mag worden ingezet. Daarnaast worden er algemeenheden beschreven. De Erfgoedverordening 2023 is wel juridisch bindend richting bedrijven, burgers en overheid. In de verordening wordt er geschreven over het aanwijzen van monumenten, omgevingsvergunningen en de instandhoudingsplicht, waarvoor een eigen stimuleringsverordening is opgesteld. Als aanhangend beleid is er ook de Nota beeldkwaliteit uit 2017. Hierin worden binnen de gemeente verschillende welstandsniveaus toegekend aan woningen en gebieden. De Nota beeldkwaliteit heeft voornamelijk betrekking op de uiterlijke kenmerken.
De gemeente Capelle aan den IJssel heeft 17 rijksmonumenten 57 gemeentelijke monumenten en 6 beschermde stadsgezichten. De staat van de monumenten is enorm verschillend. Sommige zijn recent grondig gerenoveerd, terwijl andere juist toe zijn aan een renovatie. De gemeente biedt een onderhoudsinspectie aan, neemt de kosten van de Monumentenwacht (inclusief kleine reparaties) voor haar rekening en betaalt bij voldoende onderhoud een stimuleringspremie uit. De onderhoudspremie is bedoeld om monumenten- eigenaren te stimuleren om zorgvuldig om te gaan met het erfgoed. Verder geeft de gemeente geen subsidies voor onderhoud. Ook voor het verduurzamen van het erfgoed heeft de gemeente geen regelingen.
Intern is er een aanspreekpunt erfgoed die coördineert tussen de bewoners, de vergunningverleners en de externe erfgoedcommissie. Er wordt samen- gewerkt met externe partijen, omdat er binnen de gemeente een tekort is aan de juiste expertise. Monumenten vragen veel maatwerk en hier is expertise voor nodig op het gebied van verduurzaming en instandhouding van monumenten. De externe partijen moeten hieraan bij dragen.
Monumenten zijn al jaren geleden gebouwd en doordat ze niet gesloopt zijn en nog steeds worden gebruikt maakt dit dat monumenten van zichzelf duurzaam te noemen zijn. Door de instandhoudingsplicht, opgenomen in de Erfgoedwet 2016, is het ook de bedoeling dat de monumenten de komende jaren blijven staan en functioneren.
Duurzaamheid is het tegemoetkomen aan de levensbehoefte van de huidige generatie zonder die van toekomstige generaties tekort te doen. Voor wonen geldt dat er een behoefte is aan energie voor nagenoeg alles wat we dagelijks in en rondom het huis doen. Veel energiebronnen die vroeger in huis gebruikt werden, zijn niet duurzaam. Monumenten worden veelal nog verwarmd door aardgas en zijn slecht geïsoleerd waardoor veel warmte verloren gaat.
De trias energetica gaat uit van een drie-staps-strategie voor het besparen van energie. Dit kan vertaald worden naar de verduurzaming van monumenten. Voor monumenten zijn verwarmen, isoleren en zelf opwekken van energie de drie belangrijkste pijlers.
1.Beperk de energievraag (Isoleren)
In de bouwperiodes van de meeste monumentale panden werd er niet ge- werkt met isolatiemateriaal. Hierdoor vierliezen de monumenten veel warmte door de gevels en de ramen. Het verwarmen van monumenten kost dus veel energie.
2.Gebruik duurzame energie (Opwekken)
Duurzame energie is energie die opgewekt wordt door een duurzame bron, zoals de wind of de zon. Veel woningen hebben tegenwoordig zonnepanelen. Hiermee wordt duurzame energie opgewekt voor het gebruik van de bewoners. Monumenten hebben vaak geen zonnepanelen omdat dit de historische waarde van de panden aantast.
3.Indien mogelijk, gebruik fossiele brandstoffen zo efficiënt en schoon mogelijk (Verwarmen)
Het verwarmen van monumenten gebeurt door het gebruik van de fossiele brandstof aardgas. Het aardgasvrij maken van een monument is een hele lastige en dure opgave. De historische gebouwen hebben vaak niet de juiste structuur en leidingnetwerken om volledig elektrisch te verwarmen. Met bijvoorbeeld een hybride warmtepomp kan er verwarmd worden met een combinatie van zelfopgewekte energie en fossiele brandstoffen. Zo wordt er schoner en efficiënter verwarmt.
Instandhouding en duurzaamheid
Dat verduurzamen nodig is om te voldoen aan het klimaatakkoord is duidelijk. Echter, er is nog een groot belang in het verduurzamen van monumenten. Het Rijk en de gemeenten zetten al jaren in op de instandhouding van de monumenten. Binnen de gemeente Capelle is een groot deel van de monumenten in handen van particuliere eigenaren. Voor de bewoners is door het stijgen van de gasprijzen het bewonen van een monument veel duurder geworden. Hierdoor willen zij graag isoleren, zelf energie opwekken of een duurzame manier van verwarmen toepassen. Wanneer er geen mogelijkheden zijn voor de bewoners tot verduurzaming wordt het op de lange termijn onaantrekkelijk om in een monument te wonen. Wanneer deze ontwikkeling zich doorzet zullen monumenten leeg komen te staan. Leegstand is enorm slecht voor de instandhouding, omdat er dan geen onderhoud plaats vindt. Het is ervoor
de instandhouding dus aangelegen dat het beleid op het verduurzamen van monumenten wordt aangepast.
Monumenten moeten verduurzamen om op lange termijn te blijven voldoen aan de standaarden voor het vastgoed. Monumenten verduurzamen is een stuk moeilijker vanwege de monumentale waarde. De Inspectie Overheids- informatie en Erfgoed heeft in 2021 gekeken naar wat de gemeente zelf ervaren bij het verduurzamen van monumenten. Gemeenten geven vaak aan dat het aantasten van de monumentale waarde het grootste probleem is.
Daarnaast zeggen gemeenten dat het probleem vooral ligt bij de eigenaar. De eigenaar heeft een gebrek aan kennis en/of de eigenaar heeft een gebrek aan financiële middelen. Opvallend is ook dat ongeveer 40% aangeeft dat het gebrek aan gemeentelijkbeleid een knelpunt is. De gemeente kan dit oplos- sen door een aanvullend duurzaamheidsbeleid op te stellen.
Bron: Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed
Actiepunten Capelle aan den IJssel
De gemeente Capelle zet zich in op het gebied van duurzaamheid. In het Programma Duurzaamheid 2019-2022 wordt er veel aandacht besteed aan het verduurzamen van het vastgoed door het stimuleren van zonnepanelen en isolatie. In het Programma Duurzaamheid wordt erfgoed niet meegenomen om dat volgens de huidige regels veel van deze maatregelen niet mogen.
Gemeenten ervaren veel moeilijkheden bij het verduurzamen van het monumentale vastgoed. Deze problemen moeten in een nieuw beleid voor- komen worden. Het gebrek aan kennis bij de eigenaar komt naar voren als een grote sta in de weg bij het verduurzamen. De gemeente moet hierin een rol spelen om eigenaren bij te staan in het proces naar verduurzaming.
4. Ondersteuning monumenteneigenaren
Om de eerdergenoemde actiepunten ook uitvoerbaar te maken zijn er op het gebied van communicatie en samenwerking met de monumenteneigenaren nog stappen te zetten. Het volgende is hiervoor van belang.
Het gebrek aan kennis bij de monumenteigenaren wordt als een van degrootste knelpunten in het verduurzamen van monumenten gezien. Het inzetten van het beleidsmiddel communicatie helpt om de onwetendheid weg te ne- men bij monumenteigenaren. Het verspreiden van de juiste informatie maakt de bewoners bewuster van wat zij zelf kunnen bijdragen in het verduurzamen. Er zijn meerdere vormen van communicatie die een positief effect hebben. De volgende zijn bruikbaar voor Capelle:
Het idee voor verduurzamen van de monumenten komt vanuit de eigenaren, aangezien zij uiteindelijk verduurzamingsmaatregelen voordragen. De gemeente kan hier echter wel in sturen en een faciliterende rol bekleden.
Binnen de gemeente Capelle is niet voldoende technische kennis aanwezig om zelf duurzaamheidsinitiatieven te beoordelen. Hiervoor kan de gemeente samenwerken met een Duurzaam Monumenten (DuMo) adviesbureau. De gemeente kan de diensten van de DuMo adviseur aanbieden bij de monumenteigenaren. Zo kan erop toegezien worden dat verduurzaming op een juiste wijze plaats vindt. De gemeente kan extra stimuleren door de kosten van het DuMo advies op zich te nemen.
5. Aanvullend beleidsinstrument
De ontwikkelingen op het gebied van erfgoed en duurzaamheid vormen de uitgangspunten voor een aanvullend beleid. Het belang van de instandhouding en daarmee de mogelijkheid tot verduurzamen staan centraal. Het beleid zou gezien het voorgaande aan de volgende uitgangspunten moeten voldoen:
Het aanvullende gemeentelijke beleid maakt onderscheid tussen de verschillende type monumenten, rijksmonument, gemeentelijk monument of beschermd gezicht. De regels zijn per categorie verschillend. De historische waarde van een rijksmonument is hoger dan die van een beschermd gezicht. Hierdoor moet er in de regels ook onderscheid gemaakt worden voor de mo- gelijkheden per type erfgoed.
Het aanvullende gemeentelijke beleid moet de monumenteigenaren helpen. Het huidige beleid, zoals opgesteld in de Erfgoedverordening 2023, werkt de monumenteigenaren vooral tegen en biedt geen oplossingen. Nieuw beleid moet oplossingen bieden voor het verduurzamen. Monumenteigenaren zijn nog steeds verantwoordelijk voor de instandhouding maar de gemeente moet hierin een faciliterende en stimulerende rol hebben.
Het aanvullende gemeentelijke beleid moet regels bevatten voor het verduurzamen van monumentaal vastgoed. Het huidige beleid is gericht op bescherming van de monumentale waarde en biedt daardoor geen ruimte om monumentaal vastgoed te verduurzamen. Nieuwe regels moeten meer ruimte bieden om het monumentaal vastgoed te verduurzamen waarbij rekening wordt gehouden met de monumentale waarde van het vastgoed.
Nieuwe regels zijn nodig om meer mogelijkheden te bieden bij het verduurzamen van monumentaal vastgoed. De huidige regels bieden geen moge- lijkheden, omdat alle maatregelen waarbij het aanzicht van het monumentale vastgoed wordt veranderd als aantasting van de monumentale waarde wordt gezien.
De gemeente hoeft bij het opstellen van nieuwe regels niet het wiel uit te vinden. Andere gemeenten hebben de regels aangepast. Gouda en Utrecht zijn twee voorbeelden waarbij recent veranderingen hebben plaatsgevonden waardoor er meer mogelijkheden zijn voor het verduurzamen. De regels die deze gemeenten hebben genomen, vormen een goed uitgangspunt voor het opstellen van Capelse regels.
In dit beleid zijn regels opgenomen. Deze regels hebben betrekking op het verduurzamen van monumenten. Er zijn regels opgesteld voor het plaatsen van zonnepanelen en zonnecollectoren, voor het plaatsen van warmtepompen en luchtbehandelingskasten en voor het na isoleren van monumenten.
Doel is regels te stellen voor de afweging van de belangen van eigenaren en het algemeen belang voor instandhouding van beschermde monumenten en panden in de beschermde stads- en dorpsgezichten. En ook de beeldkwaliteit van deze gebouwen bij plaatsing van zonnepanelen en/of zonnecollectoren op daken. En/of het plaatsen van warmtepompen en luchtbehandelingskasten op, aan of bij de gebouwen. En/of het na isoleren van de gebouwen;
De regels zijn van toepassing op beschermde monumenten en op panden in de beschermde stad- en dorpsgezichten volgens de definities vermeld in artikel 1;
Voor gevallen die bijdragen aan de innovatie van de verduurzaming van beschermde monumenten en panden in beschermde stads- en dorpsgezichten kan incidenteel worden afgeweken van de regels voor zonnepanelen en zonnecollectoren, warmtepompen en luchtbehandelingskasten en het na isoleren. Wordt in samenspraak met de erfgoedcommissie beoordeeld of er een vergunning afgegeven wordt voor een individueel geval;
6.1 Zonnepanelen en zonnecollectoren
Artikel 6. Plaatsing uit het zicht
Zonnepanelen en zonnecollectoren, kunnen op beschermde monumenten en op panden in beschermde stads- en dorpsgezichten altijd worden geplaatst op een dakvlak dat niet vanaf de openbare ruimte zichtbaar is. Hier- voor geldt dat deze in een aangesloten vlak worden gelegd, zonder ruimte tussen de panelen Ook gelden hiervoor de voorwaarde zoals gesteld in het Besluit omgevingsrecht Bijlage II artikel 2 lid 6;
6.2 Warmtepompen en luchtbehandelingskasten
Artikel 11. Plaatsing uit het zicht
Warmtepompen en luchtbehandelingskasten op, aan of bij een bescherm- de monumenten of panden in beschermd stads- of dorpsgezicht moeten altijd geplaatst worden op een positie die niet vanaf de openbare weg, vaarwater of groenaanleg zichtbaar is. Bij plaatsing uit het zicht wordt uitgegaan van ‘Criteria duurzame installaties.’: