Water- en Rioleringsprogramma 2024-2028

Water- en rioleringsplan 2024-2028 Gemeente Winterswijk - Achtergronden

1.Inleiding

In dit achtergronddocument is de detailinformatie opgenomen voor de vaktechnici, inclusief op hoofdlijn het activiteitenprogramma met budgetten en een planning voor de komende planperiode. De beleidskaders en -keuzes zijn opgenomen in het hoofdrapport, bedoeld voor het bestuur en de beleidsadviseurs. Het doel van dit achtergronddocument is het beschrijven en toelichten van de gehanteerde bronnen, de gebruikte informatie, de overwegingen en de uitgevoerde analyses. In opbouw is het achtergronddocument geschreven als een bijlagerapport aanvullend op het hoofdrapport en geeft het achtereenvolgens inzage in:

Visie

Het Water- en rioleringsprogramma (Wrp) beschrijft de visie en ambitie van de gemeente omtrent de wettelijke riool- en watertaken. De uitwerking van deze ambities is gekoppeld aan de gemeentelijke watertaken uit de Omgevingswet, artikel 2.16.

Het Wrp geeft toetsbare kwaliteitskaders voor het in stand houden van de huidige voorzieningen en het toekomstbestendig, waterrobuust en klimaatadaptief maken van de riolering, het watersysteem en de leefomgeving. Hiervoor is het huidige areaal inzichtelijk gemaakt en het voorgaande Gemeentelijke Waterplan 2018-2022 geëvalueerd.

Afspraken en verplichtingen uit het verleden én vanuit het beleid dienen realistisch te zijn. In het Wrp is eenduidig vastgelegd hoe hiermee wordt omgegaan en op welke wijze invulling wordt gegeven aan de zorgplichten, zodat onze inwoners en ondernemers weten waar zij aan toe zijn.

Programma

Het Wrp geeft inzicht in de programmering van de activiteiten voor de inzameling, transport en verwerking van stedelijk afval‐, hemel‐ en grondwater en het beheer en onderhoud van gemeentelijk oppervlaktewater in de gemeente Winterswijk. Voor de periode 2024 t/m 2028 zijn de onderzoeken, activiteiten en maatregelen per jaarschijf geagendeerd en gebudgetteerd. Voor de lange termijn geeft het Wrp een doorkijk.

Financiering

De manier van omgang en wijze van invulling is vervolgens omgezet in een consequentie voor zowel de tariefontwikkeling van de riool- en waterzorgheffing als de personele middelen.

Reacties en besluiten

Basisgedachte achter het Wrp is dat een gedegen en integrale beleidsafweging plaatsvindt op het terrein van de verbrede watertaken, met raakvlakken naar de openbare ruimte, financiën en personeel. Dit is van toepassing voor zowel de gemeentelijke organisatie als bij externe partijen die hierbij belang hebben. Ingekomen reacties en besluiten zijn toegevoegd.

Begrippenkader

Het vakgebied van de gemeentelijke watertaken kent een eigen begrippenkader. De belangrijkste begrippen zijn door de Stichting Rioned in algemene bewoordingen toegelicht. Deze zijn te vinden op:

www.riool.info/home en www.rioolenraad.nl/

Meer verdieping is te vinden op:

https://www.riool.net/begrippen-en-definities

Samenwerking afvalwaterteam WintLicht

Gemeenten en waterschap zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor de afvalwaterketen, bestaande uit riolering en afvalwaterzuivering. Het afvalwater wordt via de gemeentelijke riolering van Oost Gelre en Winterswijk ingezameld en vervolgens door het waterschap Rijn en IJssel met persleidingen getransporteerd naar de rioolwaterzuiveringen Winterswijk en Lichtenvoorde. Belangrijke waterlopen in de gemeente zijn de BovenSlinge, de Slinge, De Veengoot en de Baakse Beek

De gemeenten Winterswijk en Oost Gelre werkten sinds begin jaren negentig, zij het afzonderlijk, reeds intensief samen met het waterschap Rijn & IJssel binnen de waterketen op het gebied van afvalwater, regenwater, grondwater en in steeds toenemende mate open water. Het landelijk BestuursAkkoord Water heeft er toe geleid dat formeel een samenwerkingsverband WintLicht is opgericht. Sinds 2016 slaan gemeenten Oost-Gelre, Winterswijk en het waterschap Rijn en IJssel de handen ineen voor een optimale en duurzame afvalwaterketen ten behoeve van een gezond watersysteem, in het samenwerkings- verband WintLicht.

Samenwerking in de regio staat op de bestuurlijke agenda, en het opstellen van onderhavig plan past prima binnen het Achterhoek+ en het WintLicht-verband. In het proces van het opstellen van dit Wrp trekken de gemeenten Oost Gelre en Winterswijk gezamenlijk op, in nauwe samenwerking met het waterschap Rijn en IJssel. Enerzijds om van elkaar te leren en elkaar te versterken, anderzijds vanuit synergievoordeel in het proces door het bundelen van overlegmomenten en het gebruik kunnen maken van elkaars teksten, kennis, kunde en ideeën.

Figuur ‎1-1: Gebied WintLicht met zuiveringskringen Lichtenvoorde en Winterswijk.

Kernteam en brede werkgroep Wrp

De Wrp’s voor beide gemeenten zijn opgesteld door Antea Group vanuit één kernteam met medewerkers van gemeente Winterswijk, Oost Gelre en het waterschap Rijn en IJssel:

Basisgedachte achter het Wrp is dat een gedegen en integrale beleidsafweging plaatsvindt op het terrein van de verbrede watertaken, met raakvlakken naar de openbare ruimte, financiën en personeel. Dit is van toepassing voor zowel de gemeentelijke organisatie als bij externe partijen die hierbij belang hebben. De ambtelijke voorbereiding en uitwerking is verzorgd door het kernteam. Hiernaast heeft afstemming plaatsgevonden met een brede werkgroep, bestaande uit gemeentelijke medewerkers van de disciplines Ruimtelijke Ordening, Klimaat & Duurzaamheid, Omgevingswet, Riool, Groen, Ecologie en civiel. Ook medewerkers van diverse disciplines vanuit het waterschap zijn betrokken in deze werkgroep.

2.De context van de gemeentelijke watertaken

2.1De taakstellingen en verplichtingen van de betrokken partijen

De gemeentelijke watertaken omvatten meer dan de zorg voor een stelsel van buizen in de ondergrond. Om de inhoud van het Wrp te begrijpen is kennis nodig van de (milieu) technische, financiële, organisatorische en juridische aspecten. Dit hoofdstuk beschrijft de context van de gemeentelijke watertaken. De zorg en verantwoordelijkheid voor het water in de gemeente Winterswijk ligt, naast de gemeente, in de handen van het waterschap Rijn en IJssel, de provincie Gelderland, het drinkwaterbedrijf Vitens en de particulieren. De volgende figuur geeft een indicatie van de verdeling van de werkvelden en verantwoordelijkheden.

Figuur ‎2-1: waterkringloop en verantwoordelijkheden

2.2Omgevingswet en zorgplichten

De Omgevingswet wordt per 1 januari 2024 van kracht. Deze nieuwe wet integreert de vele wetten die betrekking hebben op de fysieke leefomgeving, zoals de Wet milieubeheer (Wm) en de Waterwet. De Omgevingswet omvat de belangrijkste delen van het omgevingsrecht, zowel procedureel als materieel. Dit nieuwe stelsel moet leiden tot:

• •

  meer inzichtelijkheid, voorspelbaarheid en gebruiksgemak binnen het omgevingsrecht;

• •

  snellere en verbeterde besluitvormingsprocessen;

• •

  integratie van plannen en toetsingskaders;

• •

  een grotere bestuurlijke afwegingsruimte.

De Omgevingswet heeft twee doelen:

• •

  Beschermen: het bereiken en in stand houden van een veilige en gezonde fysieke leefomgeving en een goede omgevingskwaliteit.

• •

  Benutten: de fysieke leefomgeving doelmatig beheren, gebruiken en ontwikkelen om er maatschappelijke behoeften mee te vervullen.

Vanuit de wetgever is nu nog gesteld dat elke gemeente over een Gemeentelijk RioleringsPlan dient te beschikken waarin invulling aan de zorgplichten wordt gegeven (artikel 4.22 Wm). Met de komst van de Omgevingswet vervalt de planverplichting voor een GRP. De strekking voor de zorgplichten voor afvalwater, hemelwater en grondwater voor de gemeente wijzigt niet. In het volgende kader zijn de ‘nieuwe’ wetteksten opgenomen.

Omgevingswet artikel 2.16 (gemeentelijke taken voor de fysieke leefomgeving)

* 2.17, 2.18 en 2.19 gaan in op de taken van de andere overheden voor de fysieke leefomgeving.

* 2.20 gaat in de mogelijkheid van het aanwijzen van locaties met afwijkend beheerverantwoordelijkheid.

De gemeente bepaalt zelf welke voorzieningen ze gebruikt en hoe ze deze beheert voor de inzameling, het transport en de (lokale) behandeling van het vrijkomend stedelijk afvalwater, het verwerken van overtollige hemelwater, uiteraard in overleg met de waterschappen en andere partijen. De gemeente heeft hiernaast een regierol in de aanpak van structurele grondwateroverlast. Vanuit andere overheidslichamen is het onder de Omgevingswet, als gezamenlijk bestuurlijk besluit tussen gemeente en waterschappen, als ministeriële regeling of onder een omgevingsverordening, ook mogelijk de taak voor het beheer van watersystemen of de zuivering van stedelijk afvalwater bij de gemeente neer te leggen. Dit is dit binnen de gemeente Winterswijk niet aan de orde.

Koppeling met omgevingsvisie

Een integrale omgevingsvisie bevat onder meer een beschrijving van de samenhang tussen boven- en ondergrond, grondwaterkwantiteit en -kwaliteit, grondwater- en oppervlaktewatersysteem en de maatschappelijke opgaven inclusief de rol van de diverse overheden hierin. Daarnaast moet erin staan hoe het toekomstige beheer van het grond- en oppervlaktewater en de bodem eruitziet. Bij het vaststellen van de omgevingsvisie moeten de overheden rekening houden met het voorzorgsbeginsel, het preventiebeginsel en het beginsel dat milieuaantastingen bij voorrang aan de bron moeten worden bestreden. Ook moet de omgevingsvisie aangeven hoe bedrijven, burgers, maatschappelijke organisaties en bestuursorganen bij de voorbereiding zijn betrokken (motiveringsplicht, art. 10.7 Ob).

Dit betekent voor de gemeente Winterswijk dat de onderhavige ambities en visie op de gemeentelijk watertaken gezien worden als onderlegger voor de nog op te stellen Omgevingsvisie. Te zijner tijd zal het visie- en beleidsdeel van het Wrp gepositioneerd worden in de Omgevingsvisie Winterswijk.

Koppeling met omgevingsprogramma's

Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen maken hun omgevingsvisies operationeel in programma's (afd. 3.2 Ow). In de programma’s wordt het beleid voor de ontwikkeling, het gebruik, het beheer of de bescherming van de fysieke leefomgeving uitgewerkt en zijn maatregelen op te nemen om aan omgevingswaarden te voldoen of om andere doelstellingen voor de fysieke leefomgeving te bereiken. Programma’s binden alleen het vaststellende bestuursorgaan zelf en kennen dus geen hiërarchie en geen doorwerking in juridische zin. Het omgevingsplan en de verordeningen kennen deze doorwerking daarentegen wel. De insteek vanuit de Omgevingswet is dat dat meten en monitoring van de ambities een belangrijke rol krijgt. Welke indicatoren (KPI’s) dat zijn, en hoe dit zich specifiek door vertaald naar de water- en rioleringstaken, laat de wetgeving in het midden. De komende jaren zal de gemeente dit uitwerken. Onderhavig plan voorziet in hiervoor in een onderzoeksbudget.

De gemeente Winterswijk geeft hier invulling aan door het opstellen van het onderhavig Water- en rioleringsprogramma.

Koppeling met omgevingsplan (invoering, decentralisatie en bruidsschat)

Een belangrijk onderdeel van het nieuwe stelsel is decentralisatie. Dit houdt in dat bepaalde onderwerpen die het Rijk nu nog centraal regelt, onder de Omgevingswet worden overgelaten aan de gemeente of een andere decentrale overheid, zoals het waterschap. Dat geldt bijvoorbeeld voor de lozingsregels uit het Activiteitenbesluit milieubeheer, het Besluit lozing afvalwater huishoudens en het Besluit lozen buiten inrichtingen. De Invoeringswet en het Invoeringsbesluit Omgevingswet regelen de overgang van het bestaande stelsel naar het nieuwe stelsel. Onderdeel hiervan zijn de regels die van het Rijk naar gemeenten en waterschappen overgaan. De regels uit de Omgevingswet zijn verder uitgewerkt in vier Algemene Maatregelen van Bestuur (AMvB’s):

• •

  Het Omgevingsbesluit (Ob): dit besluit geeft antwoord op de vraag welke procedurele regels gelden en – in aanvulling op de Omgevingswet – wie het bevoegd gezag is om op een aanvraag te beslissen en te handhaven.

• •

  Het Besluit kwaliteit leefomgeving (Bkl): hierin staan algemene regels die erop zijn gericht om nationale doelstellingen te behalen en te voldoen aan internationale verplichtingen. Het Bkl richt zich (alleen) tot overheden. Het bevat instructieregels (bijvoorbeeld voor het beheer van het openbaar vuilwaterriool) en omgevingswaarden. Omgevingswaarden zijn normen die de gewenste staat of kwaliteit van de fysieke leefomgeving vastleggen.

• •

  Het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal): dit besluit bevat de algemene (rijks)regels waaraan burgers en bedrijven zich moeten houden als ze bepaalde activiteiten uitvoeren in de fysieke leefomgeving. Dit zijn onder andere de regels voor lozingen in bodem, riolering en oppervlaktewater.

• •

  Het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl): deze regels gelden (alleen) voor burgers en bedrijven. Denk aan regels voor veiligheid, gezondheid, duurzaamheid, gebruik van het bouwwerk en het uitvoeren van bouw- en sloopwerkzaamheden.

Een belangrijk onderdeel van het nieuwe stelsel is decentralisatie. Dit houdt in dat bepaalde onderwerpen die het Rijk nu nog centraal regelt, onder de Omgevingswet worden overgelaten aan de gemeente of een andere decentrale overheid, zoals het waterschap. Dat geldt bijvoorbeeld voor de lozingsregels uit het Activiteitenbesluit milieubeheer, het Besluit lozing afvalwater huishoudens en het Besluit lozen buiten inrichtingen. Om te voorkomen dat na inwerkingtreding van de Omgevingswet een situatie ontstaat zonder regels voor lozingen, gaan deze regels van rechtswege over naar decentrale overheden. Dit is de zogenoemde bruidsschat.

Dit betekent dat de beleidsregels vanuit onderhavig Wrp met de planperiode 2024 tot en met 2028 gestand blijven en kunnen landen in het nog op stellen omgevingsplan.

Koppeling met gemeentelijke riool- en waterzorgheffing

De Wet milieubeheer, de Waterwet en de Gemeentewet bepalen elk voor een deel wat de gemeenten bij de gemeentelijke watertaken moeten doen en hoe ze het moeten organiseren. Door het inwerkingtreden van de Omgevingswet gaan (delen van) de Waterwet en de Wet milieubeheer op in de nieuwe Omgevingswet. Hierdoor vervalt de verplichting voor het opstellen van een GRP. Echter er dient nog steeds een onderbouwing van de riool- en waterzorgheffing opgesteld te worden.

De gemeente Winterswijk geeft hier invulling aan door de budgetanalyse en het kostendekkingsplan integraal onderdeel te laten zijn van onderhavig Wrp 2024-2028.

2.3Verdeling taken en verantwoordelijkheden

De vrijheid voor de gemeente om invulling te geven aan haar taken schept echter ook de verplichting naar de bewoners en bedrijven om helder te communiceren wat van de gemeente te verwachten is. Het volgende schema toont op hoofdlijn de taken en verplichtingen van de betrokkenen.

2.4Wettelijke kaders, landelijke en regionale afspraken

De betrokkenen uit de voorgaande tabel hebben verschillende taken en verplichtingen. Sommige verplichtingen zijn wettelijk vastgelegd, een aantal verplichtingen is vastgesteld in Europees, landelijk, provinciaal of regionaal beleid. Andere verplichtingen komen voort uit ambtelijke afspraken (al dan niet bestuurlijk vastgesteld). Soms gaat het om een resultaatsverplichting, in andere gevallen zijn slechts werknormen bepaald. Een actueel overzicht en toelichtingen is te vinden bij de Stichting Rioned. Link: www.riool.net/kennisbank

Een duidelijk overzicht voor bepaalde onderdelen geeft ook het Infoblad Bouwbesluit, zoals uitgegeven door Stichting Rioned. Link https://www.riool.net/infoblad-bouwbesluit-2012-2015-herziene-versie-. Binnen de gemeente Winterswijk geldt dat de grondeigenaar van het perceel verantwoordelijk is voor de gehele perceelaansluiting tot aan de hoofdleiding, voor wat betreft het hydraulisch functioneren.

2.5Belangrijke ontwikkelingen

Voor het formuleren van de visie en de keuzes is aansluiting gezocht bij de relevante documenten en visies die binnen de gemeente en het waterschap vastgelegd zijn. De belangrijkste zijn opgenomen in de onderstaande tabel:

Andere belangrijke ontwikkelingen die naar verwachting de komende jaren geïmplementeerd moeten worden zijn:

• –

  De nieuwe KaderRichtlijn Water en de Europese Richtlijn Stedelijk Water

• –

  CSIR, beveiliging van Proces Automatisering van gemeenten

Klimaatadaptatiestrategie 2022-2027

Klimaatverandering gaat ons allemaal aan. Daarom hebben gemeenten, waterschappen, provincies en het rijk hier gezamenlijk een nationaal plan voor: het DeltaPlan Ruimtelijke Adaptatie (DPRA). De ambitie in dit plan is helder: Nederland is in 2050 waterrobuust en klimaatbestending ingericht. De uitwerking voor Winterswijk is opgesteld in de klimaatadaptatie-strategie en het bijbehorende uitvoeringsprogramma.

In de gemeente Winterswijk is de kans op overstromingen klein; klimaatadaptatie focust op de volgende thema’s:

• 1.

  Wateroverlast

• 2.

  Hitte

• 3.

  Droogte

Vanuit het DPRA is er een routekaart Klimaatadaptatie om regionale- en lokale overheden te ondersteunen. Deze routekaart onderscheidt drie fases:

• 1.

  Weten:

  In deze fase zijn de kwetsbaarheden onderzocht

  • a.

    Doormiddel van het uitvoeren van klimaatstresstesten

  • b.

    Doormiddel van het voeren van risicodialogen en het opstellen van een strategie

• 2.

  Willen:

  In deze fase worden de resultaten van de fase ‘Weten’ naar een beleidsprogramma met concrete doelen vertaald:

  • a.

    Door het benutten van meekoppelkansen

  • b.

    Door stimuleren en faciliteren van klimaatadaptatie

  • c.

    Door reguleren en borgen

  • d.

    Door handelen bij calamiteiten

  • e.

    Door een uitvoeringsagenda op te stellen

• 3.

  Werken:

  In de fase worden de beleidsmatige en juridische uitwerking geborgd

  • a.

    Door het verankeren in lokaal beleid (bijv. het Wrp en de duurzaamheidsvisie)

  • b.

    Door klimaatbestendig ontwerpen en uitvoeren

  • c.

    Door meten, leren en verbeteren

Inmiddels zijn de eerste twee fasen doorlopen. Onderhavig Wrp geeft de doorvertaling voor verankering en de financiering (deels).

Watervisie 2030 Waterschap Rijn en IJssel

In de watervisie voor 2030 maakt het waterschap inzichtelijk wat ze gaan doen voor de toekomst en hoe deze eruit ziet. Er zijn vier ontwikkelingen die beschreven worden in de watervisie:

• 1.

  Klimaatverandering: Grote extremen in weer gaan toenemen. Vaker veel neerslag, of een tekort aan water. Dit heeft effect op landbouw, natuur en het leefklimaat.

• 2.

  Duurzaam omgaan met grondstoffen en energie: De fossiele grondstoffen raken op en zijn schadelijk voor het milieu. Technologische vooruitgang maakt het steeds beter mogelijk om energie en grondstoffen op een efficiënte manier te winnen of terug te winnen.

• 3.

  Informatiesamenleving: Nieuwe communicatievormen en daardoor een nieuwe dynamiek. Communicatielijnen worden korter en uitwisseling van informatie verloopt sneller.

• 4.

  Sociaal economische trends: Veel partijen in de regio worden geraakt door de stagnerende economie, en op termijn, vergrijzing. Voor gemeente en waterschappen leidt dit bijvoorbeeld tot minder inkomsten uit de belastingheffing. Tegelijkertijd lopen kosten op doordat het Rijk taken of kosten overhevelt naar regionale overheden. Bezuinigingen van Rijk en Provincies beperken medefinanciering van integrale projecten (langs beken). Kostenbeheersing wordt steeds belangrijker.

Deze vier ontwikkelingen worden als dé uitdagingen voor de toekomst gezien. Daar wordt op de volgende manieren mee om gegaan:

• 1.

  Een multischalig waterschap: Samenwerking met medeoverheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties is uitgebouwd, om doelen beter te kunnen bereiken en/of kosten te beheersen. Kostenstijgingen beperkt het waterschap door slimmer of duurzamer te werken, en waar dit verantwoord is aan anderen over te laten. De uitvoeringen van de ene taak vergt een ander schaalniveau dan bij de andere. Daarom werkt het waterschap multischalig waardoor ze steeds met de juiste partners aan tafel zit.

• 2.

  Hoogwaterveiligheid op niveau: Een robuuste en kosteneffectieve bescherming van de regio tegen hoogwater. Een deel van de aanpassingen voor 2030 is al uitgevoerd met partners van het nationale Deltaprogramma. Het waterschap werkt met nieuwe soorten dijken en betrekt gebiedspartijen meer bij de bescherming van binnendijkse gebieden.

• 3.

  Helder regionaal waterbeheer: In 2030 wordt het regionale watersysteem klimaatbestendig beheerd en onderhouden. Risico’s op wateroverlast zijn bekend en ook de gebieden waar weersextremen negatieve gevolgen hebben. In samenwerking met agrariërs, terreinbeheerders en gemeenten werken ze aan maatregelen om extremen op te vangen. Ook werken ze samen aan een verbeterslag van de waterkwaliteit.

• 4.

  Stoffen winnen uit de waterketen: In 2030 blijft het zuiveren van afvalwater met oog op de volksgezondheid de belangrijkste taak. Op basis van de modernste zuiveringstechnieken worden schadelijke stoffen uit het water gehaald. De meeste zuiveringsinstallaties draaien in 2030 op energie die uit het afvalwater wordt opgewekt. Ook in het regionale watersysteem zijn kansen op energiewinning benut.

Waterbeheerprogramma 2022-2027 Waterschap Rijn en IJssel

In het waterbeheerprogramma staat wat het waterschap voor beleidsdoelen nastreeft, welke inspanning het pleegt en welke financiële middelen daarmee gemoeid zijn. De werkzaamheden zijn in vier thema’s weergegeven:

• 1.

  Klimaatrobuust gebied

  • a.

    Watersysteem op orde: effectief onderhoud, peilbeheer en inrichting van watergangen

  • b.

    Naar een betere balans tussen te nat en te droog: Neerslagoverschot benutten, 100mm water vasthouden, infiltreren en minder afvoeren

  • c.

    Gebiedsgerichte aanpak: Ruimtelijke adaptatie in combinatie met andere ruimtelijke ontwikkelingen

  • d.

    Kennis over water en klimaat: Investeren in ontwikkelen van kennis

• 2.

  Veilig gebied

  • a.

    Beheer op maat: Risico gestuurd onderhoud en inspectie

  • b.

    Inzicht in de sterkte van waterkeringen

  • c.

    Versterking van de waterkeringen

  • d.

    Aangrenzend areaal: inzicht in invloeden van dit areaal op veiligheid

  • e.

    Sterke adviseur in ruimtelijke ordening: Zorg voor actuele en passende waterinformatie

  • f.

    Overstromingsinformatie ten behoeve van de ruimtelijke ordening en crisisbeheersing

• 3.

  Gezonde leefomgeving

  • a.

    Water voor een schone en gezonde leefomgeving: Inrichting, beheer en onderhoud dragen bij aan de te halen KRW doelen. Zo veel mogelijk integrale aanpak benutten, zowel landelijke als stedelijk

  • b.

    Afstemmen van functies en emissies op de draagkracht van het systeem: Monitoring, vergunningverlening, toezicht, handhaving en agenderen van knelpunten bij andere partijen

  • c.

    Samen naar een gezond watersysteem: gebiedsgerichte uitwerking met andere partijen, waarbij een schone en gezonde leefomgeving gekoppeld wordt aan andere maatschappelijke doelen

  • d.

    Kennis op peil houden: Routinematige monitoring, uitgebreider onderzoek

• 4.

  Circulaire economie en energietransitie

  • a.

    Grondstoffenakkoord en bijbehorende doelen: Duurzame GWW en circulair bouwen ‘23

  • b.

    Klimaatakkoord: Energietransitie en emissiereductie

Waarde van de waardeketen in 2050 – Waterschap Rijn en IJssel

Het waterschap heeft het initiatief genomen om een visie op de afvalwaterketen van 2050 te ontwikkelen. In het afgelopen decennium is duidelijk geworden dat de groeiende bevolking en welvaart en de klimaatverandering een impact hebben op de afvalwaterketen. De verwacht is, dat in toenemende mate een beroep gedaan zal worden op de afvalwaterketen. De visie geeft een beter inzicht op de mogelijke impact van diverse integrale ontwikkelingen op de afvalwaterketen.

Ontwikkelingen nieuwe KaderRichtlijn Water en de Europese Richtlijn Stedelijk Water

Update juli 2023

De Europese Commissie kondigt nieuwe wetgeving aan om de verontreiniging van lucht, water en bodem in Europa terug te dringen. In het ‘Zero Pollution Action Plan’ staat al wetgeving over verontreiniging. Daar komen nu richtlijnen over onder andere stedelijk afvalwater bij. Zodra het wetgevingspakket is aangenomen, zullen ze geleidelijk van kracht worden, met verschillende doelen voor 2030, 2040 en 2050. Dit kan na vaststelling wel een jaar duren. De stand van zaken in juli 2023 is dat het onderhandelingsproces met het Europees parlement (EP) in volle gang is . Door zowel het Europees Parlement als diverse werkgroepen wordt hard gewerkt aan allerlei aanpassingen en amendementen. Het EP wil een finale versie vaststellen in de milieucommissie 21 september en plenair op 16 oktober. Dit zou kunnen betekenen dat het gaat lukken om voorjaar 2024 een compromis te hebben bereikt (tussen Raad, Commissie en Parlement) die dan de definitieve wetstekst wordt

Waarschijnlijk moet de inzameling en behandeling van huishoudelijk afvalwater én de lozing van hemelwater aan verschillende eisen voldoen. Het gaat dan bijvoorbeeld om normen voor de lozing van stikstof en fosfaat. Deze normen en de monitoring hiervan worden verscherpt. Zo moet de inzameling en zuivering van rioolwater binnen een aantal jaar energieneutraal zijn. Daarnaast wordt het voor alle grote rioolwaterzuiveringen verplicht om een aanvullende zuivering van medicijnresten te doen. Ook wordt het toepassingsgebied van de normen vergroot. De nieuwe richtlijn is van toepassing op alle steden met meer dan 1000 inwoners.

Gemeenten voldoen grotendeels al aan de normen voor stedelijk afvalwater. Nederland blijft ruimschoots binnen de nieuwe norm voor lozingen van afvalwater via overstorten. De voorgestelde maatregelen voor infiltratie en opvang van regenwater passen goed in de inzet die Nederlandse gemeenten voor ogen hebben. Wel zijn de richtlijnen voor regenwater onduidelijk. Hierover wil de VNG in gesprek met de Europese Commissie.

Prioritaire stoffen: bescherming van oppervlakte- en grondwater tegen nieuwe verontreinigende stoffen. De lat om aan de Kaderrichtlijn Water (KRW) te voldoen wordt verhoogd. De waterkwaliteit moet getoetst en gemonitord worden aan een aantal extra stoffen, zoals PFAS en bepaalde pesticiden.

Cybersecurity Implementatierichtlijn Objecten – CSIR, beveiliging van Proces Automatisering van gemeenten

Bericht VNG februari 2022 en december 2022 (https://vng.nl/artikelen/trendanalyse-4-digitale-veiligheid)

De gemeentelijke infrastructuur ligt in toenemende mate onder vuur van hackers en ook op dit niveau hebben gemeenten en hun bestuurders een rol. Voor sommige functies is dit direct duidelijk. Zo hebben gemeenten fysieke infrastructuur als bruggen, sluizen, gemalen en verkeersregelsystemen onder beheer, die ook in toenemende mate verbonden zijn met het internet. Ook beheren gemeenten steeds meer internet-of-things technologie (IoT) in de publieke ruimte, zoals camera’s en sensoren. Het is ook vrij duidelijk dat gemeenten een verantwoordelijkheid dragen over deze apparatuur, inclusief de data die deze dragen. De vraag is of dat ook voor gemeentelijke functies als het onderwijs, de gezondheidszorg, de vuilnisophaaldienst of de lokale voedseldistributie. Als één van deze functies uitvalt, kan dat namelijk absoluut tot maatschappelijke onrust leiden. Zeker op lokaal niveau.

Gemeenten gebruiken al de Baseline Informatiebeveiliging Overheid (BIO) als beveiligingsnorm voor ICT. Voor het beveiligingen van PA – procesautomatiserings-systemen bestaan aanvullende beveiligingseisen die niet in de BIO staan. Enige tijd geleden heeft RWS hiervoor de CSIR 2.4 (CyberSecurity ImplementatieRichtlijn) uitgegeven. Deze richtlijn bestaat uit de BIO en daar waar nodig aangevuld met de IEC 62443.

De Waterschappen, Rijkswaterstaat en domeinexperts hebben onder aansturing van het Waterschapshuis samengewerkt om deze CSIR 2.4 van RWS te vertalen naar een veralgemeniseerde versie voor de Waterschappen en overige BAW (Bestuursakkoord Water) partners. Deze versie is tevens breed inzetbaar voor overheidsorganisaties die gebruik maken van industriële automatisering, en daarmee dus ook door Nederlandse gemeenten.

De CSIR 3.4 is toepasbaar op technische PA-installaties behorende bij kunstwerken en objecten die worden gebruikt om te meten, bedienen, besturen en bewaken. Met de CSIR 3.4 heeft de gemeente alle middelen in handen om PA-risico gestuurd te beveiligen. Hiermee verbetert de continuïteit van PA en wordt de kans op cyberincidenten van PA geminimaliseerd. De CSIR en de bijbehorende bijlagen, zoals de proces- en systeemtechnische eisen, evenals de template voor het cybersecurity beveiligingsplan, het format voor de CMDB en de tool voor objectclassificatie, zijn te verkrijgen via het Waterschapshuis.

3.Riolering en water in de gemeente Winterswijk

Voordat de Omgevingswet daadwerkelijk in werking treedt (per 1 januari 2024) blijft de Wet Milieubeheer van kracht. In de Wet milieubeheer staat in artikel 22 het volgende over het Gemeentelijk Rioleringsplan:

• 1.

  De gemeenteraad stelt telkens voor een daarbij vast te stellen periode een gemeentelijk rioleringsplan vast.

• 2.

  Het plan bevat ten minste:

  • a.

    een overzicht van de in de gemeente aanwezige voorzieningen voor de inzameling en het transport van stedelijk afvalwater als bedoeld in artikel 10.33, alsmede de inzameling en verdere verwerking van afvloeiend hemelwater als bedoeld in artikel 3.5 van de Waterwet, en maatregelen teneinde structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand voor de aan de grond gegeven bestemming zoveel mogelijk te voorkomen of te beperken, als bedoeld in artikel 3.6 van laatstgenoemde wet en een aanduiding van het tijdstip waarop die voorzieningen naar verwachting aan vervanging toe zijn;

  • b.

    een overzicht van de in de door het plan bestreken periode aan te leggen of te vervangen voorzieningen als bedoeld onder a;

  • c.

    een overzicht van de wijze waarop de voorzieningen, bedoeld onder a en b, worden of zullen worden beheerd;

  • d.

    de gevolgen voor het milieu van de aanwezige voorzieningen als bedoeld onder a, en van de in het plan aangekondigde activiteiten;

  • e.

    een overzicht van de financiële gevolgen van de in het plan aangekondigde activiteiten.

Hiernaast volgt vanuit het Besluit Lozingen afvalwater Buiten Inrichtingen het voorschrift dat in het GRP de gemeentelijke lozingen worden beschreven. De onderstaande tabel maakt duidelijk waar wat te vinden is, waarmee expliciet invulling is geven aan de bovenstaande wettelijke voorschriften.

3.1Huidig areaal

De huidige arealen (peildatum april 2023) zijn in kaart gebracht. De actuele hoeveelheden zijn beschikbaar in de beheersystemen. De volgende tabellen geven een overzicht:

Tabel 1: overzicht huidig areaal

Tabel 2: Lengte naar strengfunctie - vrijvervalriolen

Aanleg periode per stelseltype

In het Beheersysteem Brutis staan alle aanlegjaren per streng. De risicogestuurde modellen (zie bijlage voor meer duiding) laten zien dat het rioolstelsel laten zien dat de gemiddelde leeftijd van de riolen in Winterswijk laag is; deze bedraagt circa 30 jaar. In de komende 80 jaar neemt dit toe naar bijna 60 jaar (de rode of magenta lijn in de volgende figuur).

Afvoerend verhard oppervlak

De gemeente Winterswijk houdt al jaren het aangesloten afgekoppeld verhard in de kom Winterswijk en de omliggende kerndorpen bij in lijsten. Dit maakt aantoonbaar dat meekoppelkansen goed zijn benut. Onderstaande tabellen laat de hoeveelheden afgekoppeld en afvoerend oppervlak zien, in de kom Winterswijk en het totaal inclusief de omliggende kerndorpen. Inmiddels is er, bij benadering, zo’n 139 ha afgekoppeld van de 288 ha, oftewel bijna 50%.

Objecten

De kentallen en hoeveelheden worden jaarlijks aangeleverd voor de begroting. De in onderstaande lijsten geven het actuele overzicht voor 2023, en een vergelijk met de situatie 2019. Een toename van het aantal objecten is te zien, als gevolg van uitbreidingen en het vervangen van de enkele gemengde riolen door gescheiden stelsels voor vuil- en hemelwater

Situering riolen, objecten en lozingspunten

Vanuit het Besluit lozingen afvalwater buiten inrichtingen (BLBI) volgt, zoals gesteld, het voorschrift dat in een GRP de gemeentelijke lozingen worden beschreven. Een overzicht van de bijzondere objecten (op hoofdlijn) in de gehele gemeente, inclusief het buitengebied, is opgenomen in de volgende kaarten op de volgende pagina’s:

• •

  Kaart 1: huidige areaal riolering gemeente Winterswijk (screenshot Brutis oktober 2023)

• •

  Kaart 2: huidige areaal riolering kern Winterswijk (screenshot Brutis oktober 2023)

• •

  Kaart 3: overzicht watergangen en retenties

Meer en actuele detailinformatie over de riolen en lozingspunten is digitaal beschikbaar (beheersysteem Brutis) bij de afdeling OPR van onze gemeente Winterswijk (vanuit het beheersysteem, het meest recente basisrioleringsplan en de recente datavalidatierapportages uit de diverse meetprogramma's).

• •

  Kaart 1: huidige areaal riolering gemeente Winterswijk (screenshot Brutis oktober 2023)

• •

  Kaart 2: huidige areaal riolering kern Winterswijk (screenshot Brutis oktober 2023)

• •

  Kaart 3: overzicht watergangen en retenties

Aantal aansluitingen (actueel beeld financiële doorrekening 2022)

Het totaal aantal rioolaansluitingen in de gemeente Winterswijk is in totaal 14.102, waarvan 13.238 percelen belastbaar zijn. De overige 864 percelen hebben vrijstelling of kwijtschelding van de rioolheffing).

Areaaluitbreiding (actueel beeld augustus 2023³)

Voor riolering en water wordt voor areaaluitbreiding onderscheid gemaakt in nieuwbouw (grijs voor groen) of sloop/herbouw (grijs voor grijs). Tot en met 2030 wordt uitbreiding van het woningareaal met minimaal 900 woningen verwacht en circa 5 ha bedrijventerrein verwacht, wat zorgt voor enige areaaluitbreiding van de riolering en een toename van het aantal heffingseenheden. Sloop/herinvulling zorgt per saldo niet voor een aanpassing van deze waarden. Voor onderhavig Wrp is dit vertaald naar een toename van het aantal woningen met 128 per jaar.

Percelen met ontheffing van de gemeentelijke zorgplicht

Voor een aantal percelen in het buitengebied heeft onze gemeente ontheffing van haar zorgplicht van de provincie Gelderland. Het betreft bodemlozingen via IBA-systemen (systemen voor Individuele Behandeling van Afvalwater). Voor de handhaving op de lozing is de gemeente het bevoegd gezag. Daarnaast wordt door een aantal agrarische bedrijven gebruik gemaakt van de ‘Gierkelderlozing’. Tot slot zijn percelen voorzien van een septic tank. De aantallen (peildatum april 2023) zijn opgenomen in de volgende tabel. De adressen van deze percelen en bedrijven zijn bekend bij onze gemeente Winterswijk

Percelen buitengebied

3.2Toestand huidig areaal

Van het areaal vrijverval riolering is 69% geïnspecteerd. Het volgende geeft een overzicht naar stelseltype (bron: Rapport Rasmariant 2 oktober 2023):

Ingrijp- en waarschuwingsmaatstaven komen voor; hier wordt een maatregel aan gekoppeld. Dit hoeft niet direct een rioolvervanging te zijn, maar kan ook een onderzoeksinspanning zoals een nadere inspectie betreffen.

In het rapport Rasmariant is de huidige kwaliteit van elke rioolstreng beoordeeld en berekend volgens een systematiek zoals uitgewerkt in de genoemde rapportage. Voor wat betreft het kwaliteitsbeeld zijn de volgende algemene constateringen gedaan:

• •

  Het aantal schadepunten bedraagt ca. 0,8 schadepunt per strekkende meter (sppm) bij een gemiddelde leeftijd van ca. 28 jaar. Het stelsel van gemeente Winterswijk is relatief jong.

• •

  Er is een analyse uitgevoerd op de verschillende toestandsaspecten en karakteriseringen. Daaruit kwam naar voren dat de schadeontwikkeling op de meeste toestandsaspecten zeer gering is. Het enige toestandsaspect met een significante ontwikkeling is oppervlakteschade.

3.3Functioneren

Modeltoets en klimaatstresstest

In het BasisRioleringsPlan 2009 is de situatie op de peildatum van destijds gecontroleerd op een aantal aspecten, hieruit zijn conclusies getrokken voor de facetten inzameling en transport, afvoercapaciteit van de riolering en vuiluitworp. Vragen als ‘stromen de riolen in theorie goed af?’, ‘hoe groot is de kans op wateroverlast (water in de woning)?’, en ‘zorgt het overtollige regenwater uit de overstorten voor problemen?’ zijn in de plannen beantwoord. De hieruit voortvloeiende verbeteringsmaatregelen hebben een plaats gekregen in de strategieën van de navolgende gemeentelijke rioleringsplannen en zijn waar doelmatig uitgevoerd. De hiermee bereikte situatie is dus op hoofdlijn conform de destijds opgestelde berekeningen. Om die reden zijn sindsdien geen nieuwe modelberekeningen voor de gehele kom Winterswijk uitgevoerd.

In 2020 zijn er de klimaatstresstesten uitgevoerd, gezamenlijk met de werkregio Achterhoek+. De resultaten hiervan zijn de vinden op https://weetvanwater.nl/klimaatatlas/. Het doel van deze testen is de belangrijkste maatregelen in kaart brengen die nodig zijn om klimaatbestendig te worden. Zo weten we hoe we perioden van wateroverlast, droogte en hitte beter kunnen opvangen. Bij deze testen is gekeken naar de hele buitenruimte, dus ook naar particulier terrein. De kaart op de volgende pagina geeft een impressie. Navolgend zijn in 2021, vanuit deze informatie, klimaat- en risicodialogen gevoerd met de inwoners en stakeholders in de gemeente.

De stap die de komende jaren nog gezet moet worden is concrete vertaling van deze inzichten naar concrete projecten. Detailanalyses voor de locaties landgoed Eelink, Huininkmaatstraat, Leeghwaterweg/Buys Ballostraat, Javastraat, Rembrandstraat, Laan van Hilbelink en Vèèneslat gaan snel van start of lopen reeds.

Metingen

In het gemengde riool wordt permanent op een tiental locaties de rioolwaterdruk gemeten, waaronder bij drie externe overstorten op de Wehmerbeek . Dit gebeurt eveneens bij de gemengde bergingsvoorziening aan de Leeghwaterweg. Voor de monitoring wordt jaarlijks groot onderhoud gepleegd, tweemaandelijks gerapporteerd over bijzonderheden en zo nodig herstelwerk uitgevoerd. Ook worden op 3 locaties regenmetingen uitgevoerd. Gedurende de monitoring vindt er sinds oplevering regulier (tweemaandelijks) datacontrole plaats en wordt jaarlijks onderhoud uitgevoerd teneinde betrouwbare data te krijgen.

Alle metingen worden geregistreerd en jaarlijks wordt een monitoringsrapportage opgesteld, waaronder de op basis daarvan berekende externe overstorthoeveelheden van het gemengde riool naar het open water. Het doel hiervan is het verzamelen van correcte en betrouwbare gegevens. Monitoring vindt plaats om de juiste verbeteringsmaatregelen op te kunnen stellen. Hiernaast wordt de verzamelde data gebruikt om hydraulische situaties beter inzichtelijk te hebben tijdens beheer (bijvoorbeeld om klachten zo goed mogelijk te kunnen duiden) en om maatregelen effectiever te kiezen tijdens voorbereiding van werken.

Toetsing buitengebied

In relatie tot foutaansluitingen van hemelwater op de drukriolering in het buitengebied, zijn deze systemen in 2022/2023 hydraulisch doorgerekend. Met rookproeven en veldbezoeken op voornamelijk campings zijn deze foutaansluitingen in beeld gebracht, waarna de huidige gemaalcapaciteiten zijn getoetst. Deze bevindingen worden in het najaar 2023 uitgewerkt tot concrete maatregelen.

4.Evaluatie GWP 2019-2023

In het Gemeentelijk WatertakenPlan 2019-2023 staan de doelen die de gemeente heeft gesteld ter voldoening aan de wettelijke zorgplichten omtrent het grond-, afval- en hemelwater. In het GWP staan ook de voorgenomen maatregelen en activiteiten die nodig zijn voor de uitvoering van die zorgplichten. De maatregelen en activiteiten zijn vertaald naar financiële en personele middelen. Omdat de planperiode van het huidige GWP verstrijkt en de gemeente Winterswijk uiterlijk eind 2023 een nieuw Wrp (als opvolger van het GWP) wil hebben, is het GWP 2019-2023 geëvalueerd en uitgewerkt in de volgende paragrafen:

§4.1: Op hoofdlijn

§4.2: Uitvoering van de beheer- en onderhoudstaken

§4.3: Financiën en organisatie

De tussentijdse actualisatie van het kostendekkingsplan in maart 2022 is in deze beschouwingen meegenomen.

Doel van de evaluatie

De evaluatie heeft tot doel om inzicht te geven in de voortgang van de ambities (prestaties) en om eventuele afwijkingen te verklaren en toe te lichten. Hiervoor zijn interviews afgenomen binnen de organisatie en zijn de jaarstukken en begrotingen doorgelicht, vanuit de volgende vragen:

• •

  Zijn de doelstellingen, maatregelen en ambities van dat GRP gerealiseerd?

• •

  Waren er afwijkingen of tegenvallers?

4.1Op hoofdlijn

Inleiding

Als visie in het GWP van 2019 is gesteld dat: “de burgers en bedrijven kunnen ervan uitgaan dat de zorgplichten op een professionele en adequate manier door de gemeente wordt ingevuld. De leefomgeving blijft minimaal op het huidige niveau en waar mogelijk en doelmatig wordt de beleving en aantrekkelijkheid verbeterd”.

De afgelopen jaren lag vanuit het GWP 2019-2023 de focus op de volgende speerpunten:

Positieve aspecten

• •

  De riool- en watertaken zijn door de gemeente adequaat ingevuld. Calamiteiten hebben zich niet voorgedaan.

• •

  De afgelopen periode zijn er weinig rioolvervangingsprojecten geweest. In andere projecten zijn de meekoppelkansen benut en is er toch verhard oppervlak afgekoppeld.

• •

  Onderzoek heeft plaatsgevonden naar het functioneren van de drukriolering in het buitengebied. Vanuit hieruit heeft optimalisatie van een aantal gemalen plaatsgevonden en zijn foutieve aansluitingen aangepakt.

• •

  De klimaatstresstesten zijn uitgevoerd en de risicodialogen met een brede groep van stakeholders zijn gehouden. De klimaatadaptatiestrategie met het bijbehorende uitvoeringsprogramma is vastgesteld door de raad. Hierbij is reeds de koppeling gelegd met de riool-en waterzorgheffing.

• •

  Personele wisselingen hebben plaatsgevonden en zijn intern opgevangen.

Aandachtspunten voor de komende planperiode

• •

  Belangrijk is dat de klimaatadaptatiestrategie en het uitvoeringsprogramma goed landt in onderhavig water- en rioleringsprogramma. Dit geldt voor zowel de visie en ambities als de programmering en budgettering.

• •

  De verdere uitwerking en impact van het risicogestuurd rioolbeheer. Onderhavig water- en rioleringsprogramma kan hiervoor de contouren vastleggen.

• •

  Een aantal integrale projecten komt de komende jaren in uitvoering. Meekoppelkansen voor klimaatadaptatie worden hierin benut. Aandacht is nodig voor de borging van de juiste kaders en uitgangspunten en voor de budgetverdeling tussen de diverse assets (wegen, groen, riolering, afwatering).

4.2Uitvoering van de beheer- en onderhoudstaken

In hoofdstuk 8 van het GWP 2019-2023 zijn de doelen en visie vertaald naar een strategie en activiteiten, verdeeld naar diverse onderzoeken, beheeractiviteiten en projecten (investeringen). In de volgende tabellen is per activiteit weergegeven wat de voorgenomen prestatie was, wat de daadwerkelijk prestaties is (een indicatie in %), voorzien van een toelichting.

Onderzoek (§8.3.1 Achtergronddocument GWP 2019-2023 en §2.3.1 actualisatie 2022)

Beheer - regulier (§8.3.2 Achtergronddocument GWP 2019-2023) en en §2.3.2 actualisatie 2022)

Beheer - vervanging (§8.3.3 Achtergronddocument GWP 2019-2023

Het gemiddelde investeringsniveau over de gehele periode was € 559.000,-. Dit is lijn met het GRP 2018-2022 (inclusief een indexatie en het budget van €100.400,- voor de verbeteringen, vanuit de volgende tabel). De details van de investeringen (omvang in euro en afschrijvingstermijnen zijn, per project en per jaarschijf, te vinden in het bestand “Staat van investeringen begroting 2023 Winterswijk.xlsx”

Beheer – verbetering (§8.3.4 Achtergronddocument GWP 2019-2023)

Bij de investeringsprojecten, met name bij de herinrichtingsprojecten, is waar mogelijk verhard oppervlak afgekoppeld en zijn bij de herinrichtingen maatregelen getroffen voor de bovengrondse sturing van overtollige hemelwater. Het is niet mogelijk uit de investeringsbudgetten het aandeel voor ‘verbetering’ te destilleren.

4.3Financiën en organisatie

Een uitgebreide tussentijdse actualisatie van het financiële gedeelte plaatsgevonden. Het doel van deze tussentijdse slag was om de impact van de klimaatadaptatiestrategie en de uitvoeringsagenda op de ontwikkeling van de rioolheffing te verkennen. Hiertoe zijn ook alle onderliggende uitgangspunten, investeringen en exploitatiebudgetten geactualiseerd. Geconcludeerd is dat:

• –

  De werkelijke kosten lopen in de pas met de geraamde budgetten. De afgelopen jaren hebben jaarlijks relatief kleine bijstellingen en indexatie plaatsgevonden. Uitzonderingen zijn het onderhoud van het buitengebied en de stroomkosten; beide zijn aanzienlijk toegenomen.

• –

  Het gemiddelde investeringsniveau over de gehele periode was € 559.000,- Dit is lijn met het GWP 2018-2022

• –

  Een groot deel van de voorgenomen onderzoeken is uitgevoerd. Een aantal staat nog op de rol, of heeft een lage prioriteit

Ontwikkeling tarief rioolheffing

De koers voor de rioolheffing vanuit het GWP 2019 -2023 was het laten stijgen van de rioolheffing met 1,5% per jaar, tot een peil van €303,- in 2023, exclusief inflatie. Inmiddels is de actuele situatie als dat een regulier huishouden €292,- betaalt. De heffing is wat lager kunnen blijven, doordat de rekenrente op investeringen de afgelopen jaren lager is gebleken dan de destijds aangenomen 4%.

Ontwikkeling stand voorziening

De gemeente kent een voorziening voor de riolering. Dit is een voorziening conform artikel 44, lid 2 van de BBV. De vulling hiervan van de afgelopen jaren zit zich doorheeft deze zich gevuld, zie het overzicht hieronder. Voorzien was dat deze financiële ruimte nagenoeg op peil bleef wordt ingezet:

Stand voorziening 1-1-2019 (werkelijk) € 2,3mln

Stand voorziening 1-1-2023 (beoogd) € 1,9 mln

Stand voorziening 1-1-2022 (werkelijk) € 3,3 mln

Stand voorziening 1-1-2023 (werkelijk) € 2,9 mln

Ook hier is de oorzaak dat er minder is uitgegeven, vanwege de lage rekenrente op de investeringen.

Personeel

Reeds in het GWP 2019-2023 is geconstateerd dat de regulier taken van de gemeentelijke organisatie onder druk staan. De capaciteit was structureel krap; dit is een landelijke trend. Tevens is geconstateerd dat de rol van de gemeentelijke overheid verandert; er wordt meer en meer ingezet op participatie met inwoners, samenwerking met andere stakeholders (zoals woningstichtingen en ondernemers). Ook ‘verbinden’ wordt een belangrijk thema, zowel binnen de gemeentelijke afdelingen als met andere instanties (buurgemeenten, het waterschap, LTO). Dit is nogmaals onderkend in het Klimaatadaptatieprogramma 2022.

Conform de jaarrekening 2022 wordt inmiddels structureel €556.997,- besteed aan de personeelslasten (inclusief overhead) voor de riolerings- en watertaken. Dit komt overeen met de koers van het GWP 2019-2023 en de actualisatie hiervan in 2021.

5.Kwaliteitskader en Nulmeting

Het werkveld van de gemeentelijke watertaken is complex. Om juiste keuzes te kunnen maken is inzicht en begrip in de toestand en het functioneren van de riolering en watergangen nodig. Dit vraagt enerzijds om actuele en betrouwbare gegevens en informatie. Anderzijds is ook specialistische kennis nodig om de informatie op de juiste wijze te interpreteren en op die wijze de juiste afwegingen te kunnen maken.

Bij het beleidskader voor de gemeentelijke watertaken wordt gewerkt met drie categorieën (stedelijk afvalwater, hemelwater en grondwater). Deze categorieën corresponderen met de drie zorgplichten van de gemeente. Toevoeging hierop voor onze gemeente is het onderdeel oppervlaktewater. Deze categorieën zijn vervolgens uitgewerkt naar een kwaliteitsbeschrijving en kwaliteitsnormen, passend bij de ambities. Sommige ambities en beleidspunten werken door in alle zorgplichten. Om herhaling te voorkomen zijn deze overkoepelende aspecten in een separate paragraaf benoemd. Dit hoofdstuk geeft het complete kwaliteitskader weer, voorzien van sfeerbeelden. In dit hoofdstuk is per norm beoordeeld of hieraan is voldaan.

In de tabellen is de volgende symboliek gebruikt:

Kolom kwaliteitsnorm; zwart = conform GRP 2018-2022 groen = toevoeging / aanpassing

5.1 Overkoepelend

Sommige ambities en beleidspunten werken door in alle zorgplichten. Of we nou kijken naar het afvalwater, oppervlaktewater, grondwater of hemelwater, het is van groot belang dat de bijbehorende voorzieningen werken (technische staat), dat het risico op storing bij gemalen laag is (bedrijfszekerheid gemalen) en dat er bij de aanleg van nieuwe stelsels duidelijke kaders worden gesteld. Om herhaling te voorkomen zijn deze overkoepelende aspecten in deze paragraaf benoemd.

5.2Zorgplicht inzameling en transport stedelijk afvalwater

De ambitie voor de inzameling en transport van stedelijk afvalwater sluit aan bij de wettelijke resultaatsverplichting zoals opgenomen in Artikel 10.33 Wet milieubeheer:

Onder de zorgplicht voor de inzameling en transport van stedelijk afvalwater vallen de volgende items:

Het item "inzameling van stedelijk afvalwater" heeft betrekking op de wettelijke verplichting om huishoudelijk afvalwater in te zamelen om te voorkomen dat dit in het leefmilieu terechtkomt, om zodoende een bijdrage te leveren aan een betere kwaliteit van het oppervlaktewater. Bedrijven vallen onder het Activiteitenbesluit en hebben hierin ook een eigen verplichting. Daarnaast wordt bij dit item aandacht besteed aan (foutieve) aansluitingen die de inzameling (en zuivering) van afvalwater belemmeren. Om het afvalwater te kunnen inzamelen moeten de buizen, putten, etc. in goede staat zijn.

Het item "transport van stedelijk afvalwater" heeft betrekking op het transport van het afvalwater naar de rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI). Voor het transporteren van het afvalwater moeten de riolen groot genoeg zijn en moet het water door de riolen onder vrij verval naar het gemaal of uitlaat binnen een bepaalde tijd kunnen afstromen. De gemalen moeten voldoende capaciteit hebben om het afvalwater te kunnen verpompen en bedrijfszeker zijn. Daarnaast moeten de buizen, putten, etc. in goede staat zijn.

Om "ongewenste lozingen van afvalwater naar oppervlaktewater, bodem en grondwater" te voorkomen worden onder andere door Rijk, provincie en waterschap eisen gesteld. Het betreft de eisen aan de lozing uit de riolering naar oppervlaktewater en lekkage naar bodem en grondwater.

5.3Zorgplicht overtollig hemelwater

De ambitie voor de inzameling en verwerking van afvloeiend hemelwater sluit aan bij de wettelijke resultaatsverplichting zoals opgenomen in Artikel 3.5 van de Waterwet:

Onder de zorgplicht voor het overtollige hemelwater vallen de volgende items:

Bij gemengde rioolstelsels wordt de neerslag die valt op daken en wegen vermengd met afvalwater van huishoudens en bedrijven getransporteerd naar de RWZI’s. Het transporteren en zuiveren van relatief 'schoon' hemelwater is geen duurzame oplossing. De afvalwaterketen wordt onnodig belast en er wordt onnodig energie verbruikt. Bewuste keuzes in het omgaan met hemelwater zijn dus noodzakelijk.

Dit item heeft betrekking op wateroverlast tijdens heftige en extreme regen. Om dit zoveel mogelijk te voorkomen, moet de riolering voldoende afvoercapaciteit hebben. Hiervoor dienen de buizen, putten, etc. in goede staat te zijn. Regulier onderhoud en tijdige vervanging is daarbij noodzaak. Bij extreme buien heeft de gehele buitenruimte een rol bij de opvang, afvoer en verwerking van regenwater.

Hemelwater

5.4Zorgplicht structurele grondwateroverlast

De ambitie voor de inzameling en verwerking van afvloeiend hemelwater sluit aan bij de wettelijke inspanningsverplichting zoals opgenomen in Artikel 3.6 van de Waterwet:

Het item "grondwateroverlast" heeft betrekking op de zorgplicht voor 'het in openbaar gemeentelijk gebied treffen van maatregelen teneinde structurele nadelige gevolgen van de grondwaterstand voor de grond gegeven bestemming zoveel mogelijk te voorkomen of te beperken'. Binnen dit item worden keuzes vastgelegd over definities als 'structureel', 'nadelige gevolgen' en 'doelmatigheid'.

5.5Raakvlak oppervlaktewater

De gemeentelijke taken voor oppervlaktewater vallen buiten de wettelijke zorgplichten voor afvalwater, hemelwater en grondwater. Voor het stedelijk water is in dit hoofdstuk de eerste aanzet gedaan voor de gemeentelijke ambities, met de bedoeling dit in de aankomende planperiode samen met het waterschap verder vorm te geven.

Van belang is, zodra de openbare ruimte meerdere functies gaat vervullen (berging van wateropstraat, berging van water in groenvoorzieningen) dit duidelijk gecommuniceerd worden naar de gebruikers hiervan. Ook het aspect ‘veiligheid’ staat hoog in het vaandel bij de realisatie van nieuw water.

Voor het onderdeel oppervlaktewater is onze gemeente niet alleen aan zet. Voor het oppervlaktewater is het waterschap als eigenaar en beheerder eveneens verantwoordelijk. Hieronder zijn dan ook geen getalsmatige kwaliteitsnormen vanuit onze gemeente geformuleerd. Het komt het er op neer dat de gemeente en het waterschap in gezamenlijk overleg de kaders gaan opstellen.

6.Programma Water en Riolering 2024 tot en met 2028

In de voorgaande hoofdstukken is het areaal van de gemeente bekeken en het vertrekpunt voor dit plan vastgelegd (nulmeting). Dit hoofdstuk geeft het overzicht van wat er moet gebeuren om het beoogde kwaliteitsniveau te realiseren c.q. te handhaven. Dit zal de gemeente doen door onderzoek (vergroting van inzicht), dagelijks beheer en onderhoudsmaatregelen uit te voeren. Daarnaast zijn ook éénmalige vervangings‐ en verbeteringsmaatregelen nodig. De technische onderbouwing van de maatregelen is te vinden in de beheer- en rekensystemen (Brutis en Rasmariant) en het onderliggend plan als het Meerjareninvesteringsprogramma.

Per activiteit is er een overzichtstabel opgenomen. Deze tabel geeft de activiteiten en budgetten weer voor de komende jaren. De volgende paragrafen geven hierop een toelichting. De indeling is ingedeeld naar de thema’s Onderzoek en stimulering, dagelijks onderhoud, investeringen en personeel & overhead. De volgende paragrafen geven hierop een toelichting. De volgende kolommen zijn weergegeven:

• •

  Een korte omschrijving van de activiteit;

• •

  Tevens is ter vergelijking een kolom opgenomen met de budgetten zoals begroot in 2023.

• •

  De budgetten voor de komende planperiode 2024 tot en met 2028.

Een achterliggende en meer uitgebreide Excel is beschikbaar, met daarin onder meer per activiteit het fcl-nummer voor de eenduidige koppeling met de begroting en jaarrekening. Hier is eveneens meer informatie te vinden over de bekostiging van de activiteiten; exploitatiekosten (jaarlijks terugkerend), personeelskosten of investeringsbudget dat over een bepaald aantal jaren wordt geactiveerd met rente en afschrijving (vervangings- en verbeteringsmaatregelen).

Alle exploitatiebudgetten zijn exclusief gemeentelijke personeelslasten, btw en indexatie. Deze posten zijn in de navolgende paragrafen separaat benoemd. De projecturen voor de investeringen (vervangings- en verbeteringsmaatregelen) zijn wel in de investeringsbudgetten meegenomen en worden geactiveerd. Tot slot van dit hoofdstuk is de analyse van de personele middelen opgenomen, vanuit het actuele model van de Stichting Rioned.

6.1Onderzoek en stimulering

Van de onderzoekstaken zijn enkele structureel en komen jaarlijks terug, zoals de kosten gelieerd aan de regionale samenwerkingen. Daarnaast zijn er meerdere onderzoeken die incidenteel uitgevoerd moeten worden. Dit zijn vooral onderzoeken gerelateerd aan de klimaatstrategie en uitvoeringsagenda die in 2022 zijn vastgesteld. Deze onderzoeken hebben als doel bestaande knelpunten nader te duiden en hiervoor passende maatregelen op te stellen. Deze maatregelen worden vervolgens in het MJIP opgenomen om tot uitvoering te komen. Belangrijk hierbij zijn ook de onderzoeken, in samenspraak met het waterschap, om invulling te geven aan de komende waterkwaliteitsdoelstellingen (Kader Richtlijn Water) en de bestrijding van plaagdieren.

De onderzoeksinspanning richt zich de komende planperiode ook op het uitvoeren van de cyclus Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie, zoals vastgesteld in onze Klimaatadaptatiestrategie in 2022. Dit betreft de verdere implementatie van de onderwerpen water en klimaat in de Omgevingsvisie, het Handboek Openbare Ruimte en eventuele regels voor in het Omgevingsplan. Dit moet kaders bieden voor eenduidige toetsing, ook bij externe projectontwikkelingen. De daadwerkelijke invulling van deze onderzoeken is mede afhankelijk van andere (externe) processen, waaronder bij het waterschap en de gemeenten in de regio.

De budgetten voor stimulering van inwoners en bedrijven, zoals beschreven in onze Klimaatadaptatiestrategie, vallen ook onder deze noemer. Dit betreft bijvoorbeeld ook de acties voor het onttegelen en vergroenen van tuinen (bijvoorbeeld het ‘NK Tegelwippen’, de ‘actie regenton’ of vergelijkbare acties met zelfde hoofddoelstelling). Dit doen wij vanuit onze pro-actieve insteek.

Onder de noemer ‘ad hoc analyses en verkenningen’ vallen onderzoeken in stedelijk gebied, zoals de optimalisatie van de aansturing van de rioolgemalen, opsporen van foutieve aansluitingen, monitoring van de vervuiling in de stamriolen, het functioneren van infiltratievoorzieningen, het onderzoeken van aandeel afwaterende straatverharding naar de riolering op particulier terrein en het opsporen van regenwateraansluitingen op de drukriolering in ons buitengebied.

Wij willen in de komende planperiode een onderzoek starten naar mogelijkheden voor aanpassing van de grondslag (tariefdifferentiatie) van de riool- en waterzorgheffing. Tot op heden (2024) is deze gebaseerd op het drinkwaterverbruik. Het onderzoek richt zich op het herzien van het huidige heffingssysteem om een belasting te realiseren, waarbij inwoners en bedrijven gestimuleerd worden om efficiënter en duurzamer met water om te gaan én/of waarbij de vervuiler betaald. Door deze aanpassing wil de gemeente een duurzame en eerlijke benadering van waterbeheer bevorderen, in overeenstemming met onze bredere visie voor een milieubewuste en leefbare gemeenschap.

6.2Dagelijks beheer en onderhoud

Onder het reguliere beheer vallen activiteiten die ervoor zorgen dat het riool zijn levensduur behoudt, zoals het reinigen en inspecteren van de riolen en de kosten voor stroom en telefonie. Tevens vallen hieronder maatregelen zoals kolkenzuigen, straatvegen en het onderhoud van gemeentelijke watergangen en vijvers. Ook licentiekosten, contributies en invorderingskosten zijn in dit kader benoemd.

Tijdens het proces van het opstellen van dit WRP is onderzoek gedaan naar risicogestuurd beheer voor het vrijverval rioolstelsel. Dit instrument is gevonden in een methodiek waar de kwaliteit en de kwaliteitsontwikkeling van het stelsel gekoppeld worden met het effect van falen van onderdeel van het vrijverval systeem. De hoofdgedachte in het risico gestuurde rioolbeheer is dat gekeken wordt naar het effect van het falen van een rioleringsobject. Het bezwijken van een stuk riool in een woonwijk wordt anders beoordeeld dan het bezwijken van riolering in een in gebiedsontsluitingsweg. In lijn met deze beoordeling dient de kans op falen van het riool in deze gebiedsontsluitingsweg kleiner te zijn dan in de genoemde woonstraat. Het risico op falen is immer gelijk aan de vermenigvuldiging van de faalkans X het effect. Dit leidt direct tot een andere interpretatie van het fenomeen “kwaliteit van de rioolstreng”. Een kwaliteit die acceptabel is onder de woonstraat kan zeer ongewenst zijn onder de gebiedsontsluitingsweg. De methodiek die deze beoordeling mogelijk maakt is de softwaretool Rasmariant. Met behulp van de genoemde methodiek is het stelsel van Winterswijk onderzocht en doorgerekend. Uit het onderzoek is gebleken dat met risicogestuurd rioolbeheer besparingen haalbaar zijn en dat een langere levensduur van vrij verval riolen haalbaar lijkt.

Voor het onderbouwen van de kostendekkingsberekeningen en vormgeven van praktisch risicogestuurd beheer heeft de gemeente een project uitgevoerd met het model Rasmariant. De management rapportage (Rapport Rasmariant, 2 oktober, Roelofs) is opgenomen als bijlage bij dit document en beschrijft op hoofdlijnen de achtergrond bij de gemaakte keuze voor het beleidsmodel met invulling van risico gestuurd rioolbeheer. De getallen en budgetten uit genoemde rapportage zijn gehanteerd als onderlegger voor dit Wrp.

Het is niet persé noodzakelijk dat de riolen te allen tijde in "nieuwstaat" verkeren. De kaders waar de voorzieningen moeten voldoen zijn beschreven in de kwaliteitsnormen zoals beschreven in hoofdstuk 5. Enige vorm van schade is acceptabel maar zodra dit het functioneren van de riolen benadeeld en sprake is van risico op calamiteiten worden deze schades opgelost door het uitvoeren van rioolvervangingen, renovaties en deelreparaties. Op deze manier worden de risico's, die deze schades met zich mee brengen opgeheven. Dit betekent dat de komende de budgetten voor inspectie, reiniging en reparaties zijn verhoogd, waardoor we de levensduur van onze riolen verlengen. Op termijn geeft dit lager lasten doordat riolen langer blijven liggen. Het doel hierachter is niet per se het besparen op de beheerbudgetten, maar het nog beter inzetten van de beschikbare middelen op de juiste plekken. Overigens is de daadwerkelijke vervanging altijd maatwerk, in afstemming met de andere assets en opgaven in de openbare ruimte. NB: het budget in 2023 à €355.000 is een uitschieter, in verband met de omvangrijke reiniging van onze stamriolen.

Voor het reguliere beheer heeft onze gemeente momenteel een aantal meerjarige contracten met diverse aannemers, opgesplitst in:

• –

  Inspectie en reiniging vrijverval riolen;

• –

  Onderhoud drukriolering / pompunits buitengebied;

• –

  Kolkenzuigen + verwerking afval;

• –

  BOR openbare ruimte: servicewerk riolering en water

• –

  herstel aan de hoofdriolen, herstel aansluitingen drukriolering.

De gemeente Winterswijk kiest ervoor het straatvegen niet door te belasten aan de riool- en watertaken. Deze kosten worden toebedeeld aan de asset groenbeheer (75%) en de afvalstoffenheffing (25%).

De grote sloten en watergangen zijn in eigendom en beheer van het waterschap. Momenteel wordt er geen slotenonderhoud bekostigd vanuit de rioolheffing. Dit is vanwege het feit dat in ons buitengebied meer dan 80 % van de gemeentelijke sloten een afwaterende functie voor de wegen hebben en geen afvoerende functie voor particulieren. Gezien het resterende relatief kleine wateraandeel en de daarmee geringe uitgaven is er geen aanleiding de bekostiging voor de sloten aan de passen.

Het onderhoudsbudget van de gemeentelijke retentievijvers en enkele watergangen in het stedelijk gebied is wel onder de rioolheffing geschaard. De komende jaren willen zowel onze gemeente als het waterschap de streefbeelden voor beheer en onderhoud actualiseren, uitwerken en aanpassingen in inrichting en beheer doorvoeren met het oog op leefbaarheid, beleving en biodiversiteit. Eerste stap hierin is het samen met het waterschap maken van een plan van aanpak. Naast eventuele aanpassing van bestaande gebruiksfuncties is de doorwerking naar beheer belangrijk: hoe vertalen we dit in onderhoudspakketten en budgetten? Vooralsnog zijn de gemeentelijke onderhoudsbudgetten voor vijvers en beken niet aangepast. Evenmin zijn activiteiten te verbetering van de vijvers in het kader van beleving, ecologische waarde of waterkwaliteit opgenomen. Blijkt dat gedurende de planperiode nodig, dan zullen hiervoor samen met waterschap voorstellen worden uitgewerkt en bestuurlijke worden voorgelegd.

6.3Investeringen

Onder vervanging vallen de investeringen voor het vervangen van oude objecten (riolen, gemalen, pompunits etc.) die slecht functioneren. De benodigde vervangingskosten zijn voor de korte termijn bepaald aan de hand van de kwalitatieve inspecties. Voor de langere termijn zijn de vervangingskosten bepaald aan de hand van Rasmariant (risico-gestuurd beheer). In de onderstaande tabel zijn de kosten voor 2024 t/m 2028 gegeven.

De grafiek in de volgende figuur geeft het beeld voor de lange termijn weer. Dit beeld is gebaseerd op het MJIP voor de komende planperiode; voor de jaren vanaf 2024 en volgende op basis van het jaar van aanleg en de verwachte levensduur voor de drukriolering en pompunits in het buitengebied (cyclische planning). De daadwerkelijke maatregelen (reparatie, relining of vervanging) wordt bepaald vanuit de kwalitatieve toestand vanuit de rioolinspecties en de afstemming met de overige assets in de openbare ruimte (wegen, groen, kabels en leidingen). Belangrijke aannames hierin zijn de volgende verwachte technische levensduren:

• •

  20 jaar voor riolen mechanisch deel (bij pompunits en gemalen);

• •

  30 jaar voor wadi’s;

• •

  45 jaar voor gemalen bouwkundig;

• •

  60 tot 80 jaar voor riolen bouwkundig deel (persleidingen en drukriolen).

Door risico-gestuurd te beheren, aan de hand van Rasmariant (met het Rapport Rasmariant, 2 oktober, Roelofs als belangrijke onderlegger), is de lange termijn planning gemaakt zoals in het figuur hieronder weergegeven. Gemiddeld gezien gaat de verwachte vervangingsduur/levensduur toenemen. De achtergronden en verkennende analyses vanuit het risicogestuurde rioolbeheer zijn uitgewerkt en opgenomen in een separate (technische) notitie.

Onder de noemer ‘verbeteringen’ vallen de investeringen voor het verbeteren van de afvoersystemen van afvalwater, hemelwater en grondwater, zowel ondergronds als bovengronds. Voor de planperiode 2024 – 2028 is budget opgenomen voor het adequaat afkoppelen van verhard oppervlak, vanuit de MJIP-ramingen voor enkele projecten.

Onder de noemer van het klimaatbestendig en duurzaam inrichten van de openbare ruimte is investeringsruimte gecreëerd door, als aanname, 20% boven op de vervangingsinvestering van de vrijvervalrioleringen (gemengd en hemelwater) op te nemen (‘DPRA-toeslag’). Dit is een aanname; de werkelijk investering is afhankelijk van de onderzoeksresultaten voor geduide knelpunten (zie §6.1). Ook de locatie heeft een grote invloed op benodigde investering, bijvoorbeeld de geschiktheid van aanwezig groen of het hoge verhardingspercentage in het centrum. Benadrukt wordt dat dit budget ook ruimte biedt voor bovengrondse oplossingen, en niet enkel een ‘plus’ is op vervangingen en reconstructies van riolen.

Dit geeft een onzekerheid voor deze aanname van 20%. In aankomende planperiode zal blijken of dit afdoende is en wordt bepaald of het percentage bijstelling behoeft. Zo ja, dan wordt hiervoor een voorstel bestuurlijk voorgelegd.

In het hoofddocument is de is de reikwijdte van dit water- en rioleringsprogramma afgebakend. Extra aanvullende maatregelen voor de aanpak van hittestress, droogtestress of overstromingsrisico’s vanuit oppervlaktewater vallen hier nadrukkelijk niet onder. Hetzelfde geldt voor activiteiten gericht op waterrecreatie, viswater of bluswater (zoals de aanleg van steigers of het toegankelijke maken en houden van oevers). De uitwerking van deze items krijgt een plek in de overige, nog op te stellen, programma’s.

6.4.Personeelskosten en overhead

De rol van de gemeentelijke overheidsorganisatie is aan verandering onderhevig. Naast verbreding en meer integratie van thema’s als klimaatadaptatie, wordt om de gestelde doelen te bereiken en invulling te geven aan de ambities ook wat van de inwoners verwacht. Ingezet wordt op burgerparticipatie, samenwerking en ‘verbinden’, zowel de interne afdelingen, met andere instanties (buurgemeenten, het waterschap, landbouw- en natuurorganisatie) én met inwoners en ondernemers. Om de strategie voor de komende planperiode ten uitvoer te brengen is de belangrijkste voorwaarde dat de personele organisatie van de gemeente staat, zowel kwantitatief als kwalitatief.

Vanuit de begroting 2023 is een calculatie gemaakt van de beschikbare personele inzet. Hier is de calculatie van de benodigde personele middelen naast gezet, op basis van het rekenmodel van de Stichting Rioned (formatiescan 2023v3.xlsx). De insteek hierbij is dat de gemeente veel werkzaamheden door externe partijen laten uitvoeren en de gemeente de regierol neemt, conform de lijn van het GRP 2019-2022. De volgende tabel schetst het beeld van deze vergelijking. Het beeld van de aanwezige fte’s voor 2023 is echter nog diffuus; niet alle urenboekingen binnen de gemeente lijken op het Taakveld Riolering terecht te komen. In hoofdlijn sluit het beeld aan bij de kentallen vanuit de Stichting Rioned. Vooralsnog is het huidige budget voor personeelskosten niet aangepast.

7.Kostendekkingsplan

7.1Basis rioolheffing en heffingseenheden

Grondslag

De rioolheffing wordt jaarlijks door de gemeenteraad vastgesteld met de ‘Verordening Riool- en waterzorgheffing’. De gebruiker van een perceel van waaruit afvalwater op de gemeentelijke riolering wordt geloosd betaalt rioolheffing De rioolheffing wordt bepaald aan de hand van het waterverbruik, aan de hand van de volgende staffel (2023):

• •

  0-500 m³: € 2,82 per m³

• •

  501-5.000 m³: € 2,78 per m³

• •

  5.001-20.000 m³: € 2,73 per m³

• •

  20.001 m³ en meer: € 0 per m³

Vanuit een landelijk gemiddeld waterverbruik vaan van 45 m³ per persoon per jaar en 2,3 inwoners per huishouden, betaalt een regulier huishouden dus €292 per jaar aan rioolheffing in onze gemeente.

Heffingseenheden en areaalontwikkeling

Het aantal huishoudens in 2023 is 13.238. In de berekening is niet uitgegaan van een stijging van het waterverbruik door dan wel toename in waterverbruik per heffingseenheid of een stijging van aantal eenheden.

7.2Financiële uitgangspunten

Rioleringsvoorziening

Winterswijk beschikt over een rioleringsvoorziening met een stand op 01-01-2023 van €2.932.996. Daarnaast is de verwachting dat in 2023 geld onttrokken wordt uit deze voorziening, namelijk €370.248.

Rentepercentage

Voor het berekenen van de kosten wordt uitgegaan van een rekenrente van 2,0% vanaf 2024. In 2023 gaan we ook uit van 2,0%. Daarnaast wordt wel een risicoscenario opgenomen waar de rekenrente stijgt naar 4,0%.

Bestaande kapitaallasten

Aan het einde van 2023 staat er nog een boekwaarde van €25.854.482 open van bestaande investeringen. Dit zijn de investeringen op de staat van investeringen plus de verwachte investeringen in 2023 conform het meerjareninvesteringsprogramma. Met een rekenrente van 2% zijn de totale kapitaalasten €1.232.467 in 2023 (afschrijving plus rente).

Nieuwe kapitaallasten

Voor nieuwe kapitaallasten wordt een rekenrente van 2,0% aangehouden. De investeringen worden over verschillende afschrijftermijnen lineair afgeschreven. Leidingen en andere bouwkundige elementen worden over 60 afgeschreven. Elektrisch/mechanische onderdelen worden over 20 jaar afgeschreven. Investeringen voor de periode 2024-2027 zijn conform het MJIP. Vanaf 2028 wordt uitgegaan van de Rasmariant data voor vrijverval riolering. Voor drukriolering en drainage wordt uitgegaan van een cyclische vervanging (eens per 60 jaar). Klimaatadaptatiemaatregelen zijn een toeslag van 20% op de vervangingswaarde van de vrijvervalriolering.

Compensabele BTW

De gemeente neemt in de lastenberekening de BTW-component mee, berekend over de afschrijvingen van investeringen en de exploitatielasten (exclusief de lasten voor eigen personeel). Over de planperiode is dit jaarlijks gemiddeld een bedrag van €585.000.

Kwijtschelding

De gemeente houdt in de begroting rekening met de kwijtschelding van rioolheffing. In de berekening is rekening gehouden met €110.000 per jaar.

Groei

Met een groei van het areaal komt uiteindelijk ook een groei in lasten. Echter zullen nieuwe aansluitingen en stelsels in de eerste jaren van aanleg weinig tot geen onderhoud vragen. Daarom is in de kostenberekening pas rekening gehouden met een groei in lasten vanaf 2029.

Inflatie en indexatie

Inflatie is niet meegenomen in de berekening. Zowel aan de baten als lasten kant niet. Mocht er sprake zijn van indexatie, dan zal dit ook in de tariefstelling meegenomen moeten worden.

7.3Ontwikkeling lasten

De volgende grafiek geeft een totaalbeeld van de componenten waaruit de lasten zijn gevormd voor de lange termijn. Dit betreft op hoofdlijn de personeelslasten, exploitatielasten, de factor compensabele btw en de kapitaallasten van nieuwe investeringen (afschrijving en rente à 2%) en lopende kapitaallasten van investeringen uit het verleden.

Figuur 4-1: lastenontwikkeling gemeentelijke watertaken lange termijn (exclusief inflatie)

Bij het bepalen van de budgetten is inflatie buiten beschouwing gelaten. Inflatie maakt dat de kosten van alle genoemde posten stijgen, behalve de afschrijvingen over investeringen. Dit wordt jaarlijks, met ook de rekenrente op dat moment, beschouwd en verrekend in de daadwerkelijk vaststelling van de gemeentelijke tarieven.

Waarom stijgen de lasten?

De eerste aanleg van riolen is, en wordt, bekostigd vanuit de grondexploitatie en komt daarmee niet ten laste van de exploitatiebegroting voor de rioleringszorg. Het vervangen van de riolering komt wel ten laste van de exploitatiebegroting voor de rioleringszorg. Riolering in Winterswijk moet gemiddeld zo’n 60 tot 80 jaar na aanleg worden vervangen. De kosten voor vervanging zijn relatief hoog. Winterswijk is vanaf de jaren ’80 flink gaan uitbreiden, niet alleen in inwoneraantal maar ook in hoeveelheid riolering. Hiernaast is ongeveer de helft van het Winterwijkse areaal aangepast, tussen 2003 en 2015 om op duurzame wijze invulling te geven aan emissiereductie op het oppervlaktewater. Dit betekent dat de lasten voor het rioolbeheer tot circa 80 jaar na aanleg nog toenemen.

Het beeld voor de komende planperiode is gebaseerd op het MJIP vanuit het risicogestuurde rioolbeheer. De daadwerkelijke maatregel (reparatie, relining of vervanging) wordt bepaald vanuit de kwalitatieve toestand vanuit de rioolinspecties en de afstemming met de overige assets in de openbare ruimte (wegen, groen, kabels en leidingen). Dit kan betekenen dat een riool dat kwalitatief nog voldoende is eerder wordt vervangen, omdat de bovenliggende weg reeds aan vervanging toe is en toch op de schop gaat.

7.4Ontwikkeling rioolheffing en rioolvoorziening

Scenario’s

Het beleid van onze gemeente is dat de lasten voor de rioleringszorg en watertaken voor 100% gedekt worden door de rioolheffing, met een sluitende begroting voor een gezonde financiële situatie. Jaarlijks beschouwt onze gemeente de balans, inclusief mutaties op de voorziening riolering. Eventuele tekorten of overschotten worden bij de jaarrekening geëgaliseerd met de voorziening riolering. Aan de hand van 3 scenario’s worden de consequenties voor de riool- en waterzorgheffing inzichtelijk gemaakt:

• 1.

  Handhaven huidig peil rioolheffing;

• 2.

  Geleidelijke stijging van de rioolheffing met benutting voorziening riolering;

• 3.

  Risicovariant met rente 4,0%.

Voor elk van deze scenario’s zijn de financiële consequenties in de periode 2024-2040 inzichtelijk gemaakt.

Voor elk van deze scenario’s zijn de financiële consequenties inzichtelijk gemaakt. Uitgangspunt voor alle scenario’s is dat de voorziening positief moet blijven, en de stand van de voorziening terug te brengen tot minstens €2.000.000 in 2040. Elk van de scenario’s wordt hieronder verder in detail beschreven.

1.Handhaven huidig peil riool- en waterzorgheffing

In dit scenario wordt het huidig peil riool- en waterzorgheffing, zoals hierboven omschreven, doorgevoerd voor de komende periode. Dit levert het overzicht op zoals in Figuur 4-2 hieronder. In dit figuur, en de hier opvolgende figuren, is de gemiddelde riool- en waterzorgheffing weergegeven.

Figuur 4-3: Verloop voorziening met doorvoeren huidige koers riool- en waterzorgheffing

Mocht het huidige peil van de rioolheffing gehandhaafd worden dan zal de voorziening op termijn leeglopen. Dit zal buiten de planperiode, eind 2032, het geval zijn.

2.Geleidelijke stijging van de rioolheffing met benutting voorziening

Om te voorkomen dat de voorziening volledig leegloopt zal de riool- en waterzorgheffing op termijn verhoogt moeten worden. Een stijging, mits de rekenrente 2,0% blijft, is in de planperiode (2024-2028) niet noodzakelijk. De benodigde stijging na de planperiode, vanaf 2029, is het in het onderstaande overzicht weergeven:

Figuur 4-4: Verloop voorziening met geleidelijke stijging riool- en waterzorgheffing vanaf 2029

Om de voorziening positief te houden, en terug te brengen op stand van minstens €2.000.000 in 2040, zal een stijging van 2,0% benodigd zijn in de periode 2031-2039 (exclusief indexatie). Deze stand van de voorziening komt overeen met de jaarlijks verwachte investeringskosten.

3.Risicovariant met 4% rekenrente

In de voorgaande scenario’s is de huidige rekenrente van 2,0% aangehouden. Echter de rente is aan verandering onderhevig en vertoont in 2023 een stijgende trend, richting mogelijk 4,0%. De consequenties van een dergelijke stijging zijn in dit scenario in beeld gebracht. Hierin is weer een geleidelijke stijging van de riool- en waterzorgheffing als uitgangspunt aangehouden. Dit levert het volgende overzicht op:

Figuur 4-5: Verloop voorziening met rekenrente 4% en een stijging van 4,0% per jaar in de riool- en waterzorgheffing

Om de voorziening niet leeg te laten lopen en stand van circa €2.000.000 te bereiken zal een jaarlijkse stijging van 3,1% nodig zijn in de periode 2024-2032 (exclusief indexatie). Zonder deze stijging zou de voorziening in 2026 leeg zijn. Dit benadrukt de invloed van de rekenrente. Een stijging van de riool- en waterzorgheffing met 3,1% per jaar zou voor een gemiddeld huishouden (2,3 inwoners á 45m3 water per persoon per jaar) de volgende heffingstarieven opleveren:

Advies ontwikkeling rioolheffing

Geadviseerd wordt de heffing de komende planperiode, conform scenario 2, enkel aan te passen met de indexatie, mits de rekenrente onveranderd blijft op 2,0%. Hiermee wordt de voorziening gebruikt om de stijgende kosten op te vangen. Hieronder is het verloop van de koers rioolheffing voor de verschillende scenario’s weergegeven.

Het handhaven van de heffing op het huidige niveau is een optie. De voorziening zal geleidelijk worden benut. Na de planperiode is een stijging noodzakelijk. Om te voorkomen dat de voorziening volledig leegloopt zal de riool- en waterzorgheffing op termijn verhoogd moeten worden. Uitgaande van de huidige rente van 2,0% tot het einde van de planperiode, en het blijven activeren van de vervangingsbudgetten, zou dit betekenen dat eind 2028 de voorziening €905.000 bevat. Alle voorgenomen maatregelen worden hiermee gefinancierd, evenals de voorgenomen klimaatadaptieve maatregelen. Daarnaast, mocht de rekenrente in de komende jaren toenemen, is een stijging van de riool- en waterzorgheffing onvermijdelijk om kostendekkend te blijven.

Figuur 4-2: Tariefontwikkeling voor de verschillende scenario’s (exclusief inflatie)

Bijlagen

Risico gestuurd rioolbeheer vrij verval riolen Winterswijk

Rapportage Roelofs 25 september 2023

Rasmariant - N01-C01-41034223-pwk managementrapportage.docx

INLEIDING

Het huidige GRP van de gemeente Winterswijk loopt af. In dit GRP is opgenomen dat de gemeente onderzoek doet naar risicogestuurd beheer voor het vrijverval rioolstelsel met als doel om dat voor de komende periode in te voeren. Een goed instrument waarmee dit eenduidig kan worden vormgegeven ontbrak nog. Dit instrument is gevonden in een methodiek waar de kwaliteit en de kwaliteitsontwikkeling van het stelsel gekoppeld worden met het effect van falen van onderdeel van het vrijverval systeem. Door de slimme opzet van de beslissingsondersteunende methodiek Rasmariant vindt de besluitvorming op reproduceerbare en uniforme wijze plaats en kunnen alle vragen worden beantwoord op zowel operationeel, tactisch en strategisch niveau.

De hoofdgedachte in het risico gestuurde rioolbeheer is dat gekeken wordt naar het effect van het falen van een rioleringsobject. Het bezwijken van een stuk riool in een woonwijk wordt anders beoordeeld dan het bezwijken van riolering in een in gebiedsontsluitingsweg. In lijn met deze beoordeling dient de kans op falen van het riool in deze gebiedsontsluitingsweg kleiner te zijn dan in de genoemde woonstraat. Het risico op falen is immer gelijk aan de vermenigvuldiging van de faalkans X het effect. Dit leidt direct tot een andere interpretatie van het fenomeen “kwaliteit van de rioolstreng”. Een kwaliteit die acceptabel is onder de woonstraat kan zeer ongewenst zijn onder de gebiedsontsluitingsweg. De methodiek die deze beoordeling mogelijk maakt is de softwaretool Rasmariant. Met behulp van de genoemde methodiek is het stelsel van Winterswijk onderzocht en doorgerekend. Uit het onderzoek is gebleken dat met risicogestuurd rioolbeheer besparingen haalbaar zijn en dat een langere levensduur van vrij verval riolen haalbaar lijkt.

Voor het onderbouwen van de kostendekkingsberekeningen en vormgeven van praktisch risicogestuurd beheer heeft de gemeente een project uitgevoerd met het model Rasmariant. Deze management rapportage beschrijft op hoofdlijnen de achtergrond bij de gemaakte keuze voor het beleidsmodel met invulling van risico gestuurd rioolbeheer.

BELEIDSMODELLEN STRATEGISCHE AANPAK RISICOGESTUURD RIOOLBEHEER

Het vrij verval rioolsysteem van Winterswijk is doorgerekend op de relatie tussen de kwaliteit/ kwaliteitsontwikkeling van het vrijverval rioolsysteem en de impact van een calamiteit op het stelsel en/of de omgeving. Hiervoor zijn verschillende beleidsmodellen met elkaar vergeleken. De output van de doorrekening in Rasmariant is inzicht in de risico’s, inzicht waar te vervangen, inzicht waar de onderhoudsinspanning verlaagd, verhoogd moeten worden en wat de kosten zijn op langere termijn. De volgende beleidsmodellen zijn doorgerekend.

• 1.

  Risico gestuurd beleid met onderscheid in verschillende groepen riolen (5-15 sppm).

• 2.

  Risico gestuurd beleid met onderscheid in verschillende groepen riolen (5-20 sppm).

• 3.

  Leeftijd gestuurd beleid met vervangen na 60 jaar.

• 4.

  Geen vervanging.

Het model leeftijd gestuurd beleid (3) is een beleid dat de gemeente Winterswijk al enige tijd geleden heeft losgelaten. Het huidige beleid is meer kwaliteit gestuurd, waarbij in de afweging ook omgevingsaspecten worden meegenomen. Dit model (3) is vergeleken met een model waarbij een (1 en 2) Risico gestuurd beleid wordt doorgerekend. In dit model wordt gebruik gemaakt van een degradatieanalyse waarbij riolen in groepen zijn geanalyseerd op hun verouderingsgedrag. Er wordt gestuurd tussen een tweetal grenzen. Een bovengrens voor de geaccepteerde schades van minder impactgevoelige riolen en een ondergrens voor impactvolle riolen. Om de gevoeligheid van de bovengrens in beeld te brengen is er onderscheid gemaakt in twee modellen (1 en 2). Bij het geen vervanging (model 4) is het effect gesimuleerd als er geen riolen worden vervangen.

De vier modellen hebben zijn onderscheidend in de ontwikkeling van de gemiddelde leeftijd van het stelsel. In de regel geldt dat hoe hoger de gemiddelde leeftijd des te hoger de kosten voor reparatie en des te groter de kans op een calamiteit. Model 4 (blauw) in de volgende afbeelding laat zien wat er gebeurt als er niet meer wordt vervangen. Model 3 (groen) toont het effect van het na 60 jaar vervangen van een rioolstreng. De risico gestuurde modellen 2 (rood) en 3 (margenta) laten zien dat de gemiddelde leeftijd van het stelsel in bijna 80 jaar toeneemt van circa 30 naar bijna 60 jaar. De bijbehorende gemiddelde vervangingsleeftijd gaat in die tijd van 60 jaar naar 90 jaar (figuur 1).

Figuur 1

Model 1: magenta = Risico gestuurd beleid met 5-15 sppm

Model 2: rood= Risico gestuurd beleid met 5-20 sppm

Model 3: groen = Leeftijd gestuurd beleid met vervanging na 60 jaar en inspectierondes om de 10 jaar

Model 4: blauw : Geen vervanging

De vier modellen zijn identiek in de risicobenadering. De bijbehorende instellingen en de beoordeling is weergegeven in de volgende tabel. Hierin is in de eerste kolom het effect beoordeeld variërend van gering tot zeer ernstig. In naastliggende kolommen zijn alle omgevingsfactoren benoemd en gerangschikt naar effect.

Tabel 1: Effecttabel: Instellingen effectbeoordeling calamiteit

In de volgende afbeelding is uit de dikte van de rode lijn af te leiden waar het gecombineerde nadelig effect van een calamiteit als ernstig tot zeer ernstig is beoordeeld. Duidelijk is dat het effect van een calamiteit in het centrum, op de bedrijventerreinen, onder de hoofdwegen, de spoorlijn, etc. als behoorlijk ernstig en meer wordt beoordeeld.

Figuur 2: Cumulatief effect van instelling effecttabel

Het rioolstelsel van Winterswijk wordt regelmatig geïnspecteerd. Deze inspecties geven een beeld van de kwaliteit van het stelsel op het moment van de inspectie. Deze kwaliteit verandert door de jaren heen. De kwaliteit wordt slechter met de jaren, maar dat gaat niet in alle rioolleidingen even snel. We noemen dat de degradatie. Zo is er verschil in degradatie in de verschillende buismaterialen, maar ook het type rioolstelsel (afvalwater, regenwater of gemengd) is van invloed op de snelheid van de degradatie. In Winterswijk leidde dat tot een driedeling:

• •

  Betonnen riolen belast door afvalwater (figuur 3)

• •

  Betonnen riolen belast door regenwater

• •

  Kunststof riolen

Elk groep vrijverval riolen kent zijn eigen degradatiesnelheid. De degradatie van kunststof riolen verloopt het langzaamst en die van betonnen riolen belast door afvalwater het snelst. Dat betekent dat een kunststof riool in de dezelfde omgeving langer mee zal gaan dan een betonnen riool belast door afvalwater. De analyses zijn uitgevoerd met Rasmariant. Rasmariant berekent voor elk model op de basis van de combinatie van de degradatie en het maximaal toelaatbare effect (figuur 2) het moment van vernieuwen.

ADVIES

Het beleid waarbij riolen na 60 jaar worden vervangen (figuur 4) kost tot het jaar 2100 € 258 miljoen (model 3). Een risicogestuurd beleid kost tot het jaar 2100 tussen de €121 (model 2) en €137 miljoen (model 1). Het verschil tussen deze beide modellen bedraagt slechts € 16 miljoen in het nadeel van model 3. Het model waarbij niet wordt vervangen leidt op termijn tot hoge kosten voor het oplossen van storingen en calamiteiten en legt daarmee op termijn een groot beslag op de gemeentelijke organisatie.

Figuur 4: Vernieuwingskosten per jaar en cumulatief voor 4 modellen

Model 1: magenta = Risico gestuurd beleid met 5-15 sppm

Model 2: rood= Risico gestuurd beleid met 5-20 sppm

Model 3: groen = Leeftijd gestuurd beleid met vervanging na 60 jaar en inspectierondes om de 10 jaar

Model 4: cyaan : Geen vervanging

Model 2 is op termijn iets duurder dan model 1 (€ 16 miljoen). Over de jaren bedraagt dit verschil in kosten € 200.000 per jaar. Het verhoogde risico, de toename van de kosten voor reparaties (+ € 25.000 per jaar) en de vergrootte kans op calamiteiten maken dat model 1 de voorkeur geniet. Dit model is verder uitgewerkt.

Argumenten bij verschillende beleidsmodellen

De invloed van een risicobenadering met onbeperkt budget op de kosten voor rioolvernieuwing bedraagt € 121 miljoen en spaart ten opzichte van het huidige beheer met vervangen op leeftijd op langere termijn ca 47 %.

Consequenties

Het is evident dat het gevoerde strategische vervangingsbeleid van invloed is op de kwaliteitsontwikkeling en daarmee op de faalkans. Riolen zullen langer blijven liggen, zullen in die tijd meer schades ontwikkelen en de kans op een calamiteit neemt toe in die gebiedsdelen waar de impact van een calamiteit gering is. De gemiddelde kwaliteit wordt slechter. Dit is echter de gemiddelde waarde. De keerzijde is echter ook dat riolen die bij een optredende calamiteit een grote impact hebben (dus: belangrijke riolen) zelfs eerder worden vervangen dan thans gangbaar is. De kans op falen van belangrijke delen van de rioolinfrastructuur wordt daarmee kleiner en daarmee ook de kans op overlast in die delen van de stad waar dit tot grotere problemen zal leiden.

Het is mogelijk voor de gemeente om nog verder geld te besparen door een gedeelte van de rioolvervanging uit te voeren met relinen. Deze in-situ renovatiemethode kost globaal de helft van een rioolvervanging en levert een vergelijkbare levensduur op. Bij maatwerkprojecten waarbij bodemverontreinigingen, grote kabels en leidingen of archeologie een rol spelen kan men juist daarmee besparen. Voor toekomstige vervangingen is ervan uitgegaan dat 25% van alle vernieuwingen gerenoveerd kan worden.

Tabel 2 geeft in een aantal kentallen de opgave voor de periode 2024-2033 (model 1). De kosten zijn onderverdeeld naar kosten voor repareren en kosten voor vernieuwen. De vernieuwingskosten bestaan voor 100% uit de kosten voor rioolvervanging, De kosten voor repareren zijn gebaseerd op de aanwezige rioolinspecties.

Aanbevelingen

Voor het risico gestuurde beheer zijn er vijf aanbevelingen:

• 1.

  De eerste is het risico gestuurde beheer implementeren in het beheersysteem van de gemeente. Dat maakt het mogelijk om bij reconstructie van de openbare ruimte een meer integrale afweging te maken voor de vervanging;

• 2.

  De tweede aanbeveling is de vinger aan de pols te houden en met het model Rasmariant frequent een update door te rekenen met de uitgevoerde inspectiemetingen. Dit geeft het beste inzicht in de meest recente ontwikkeling van het stelsel en waar met vernieuwde gegevens nieuwe aandachtspunten liggen;

• 3.

  De derde aanbeveling is meer gegevens te verzamelen van de regenwaterriolen, hiervan zijn nog weinig gegevens bekend en zijn de risico’s nog te beperkt bekend.

• 4.

  Door delen van het stelsel langer te laten liggen zal er gedurende de levensduur van een rioolstreng vaker worden gerepareerd. Er dient gerekend te worden met een verhoging van het jaarlijkse budget voor reparaties. Een indicatie van deze kosten zijn bekend.

• 5.

  Door delen van het stelsel langer te laten liggen neemt de kans op een calamiteit toe. De exacte kans op deze calamiteit is niet bekend. Door aannames hiervoor te doen kan een inschatting hiervan worden gemaakt. Dit leidt tot de zogenaamde risicokosten. Aanbevolen wordt om jaarlijks risicokosten mee te nemen in de begroting.