| Organisatie | Lansingerland |
|---|---|
| Organisatietype | Gemeente |
| Officiële naam regeling | Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 (Deel A) en de Bomenstructuur (Deel B) |
| Citeertitel | Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 (Deel A) en de Bomenstructuur (Deel B) |
| Vastgesteld door | gemeenteraad |
| Onderwerp | milieu |
| Eigen onderwerp |
Geen
Datum inwerkingtreding | Terugwerkende kracht tot en met | Datum uitwerkingtreding | Betreft | Datum ondertekening Bron bekendmaking | Kenmerk voorstel |
|---|---|---|---|---|---|
| 24-10-2023 | nieuwe regeling | 27-10-2016 | BR1500133 |
De gemeente wil een aantrekkelijke gemeente zijn om in te wonen, te werken en te recreëren. Zij wil een groene gemeente zijn met een groenstructuur waarin veel te beleven is, die mensen, dieren en planten met elkaar verbindt. Ook wil de gemeente een mooie groenstructuur waarin het groen duurzaam behouden wordt. De Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 vervult deze wensen en biedt kansen en kaders voor het behouden en bouwen aan groenstructuren.
In de inleiding zal achtereenvolgens aan bod komen:
1.1 WAT IS GROENSTRUCTUUR LANSINGERLAND 2016-2026?
De Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 is een kompas voor de inrichting, renovatie en beheer van groenstructuren. In het document zijn de belangrijkste structuren aangaande het groen vastgelegd. Hierbij wordt ingespeeld op de verschillen in ligging, omvang, samenhang, functie, historische betekenis van het groen en water en op gebruikswensen. De Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 is een uitwerking van de “Structuurvisie 2010-2025” en het visiedocument “Op weg naar 2040”.
1.2 WAT IS HET DOEL VAN DE GROENSTRUCTUUR LANSINGERLAND 2016-2026?
Het doel van de Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 is het vaststellen van de belangrijkste structuren om de huidige kwaliteiten zichtbaar te maken en zo te behouden. Het vormt een toetsingskader voor het beoordelen van ruimtelijke plannen en projecten. De Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 zet in op het ontwikkelen van een duurzaam groenbeleid met het behoud van bestaand groen, ontwikkeling van een duurzaam bomenbestand, versterking van ecologische waarden en biodiversiteit en de vergroting van de samenhang tussen groene en blauwe structuren.
1.3 WAAROM GROENSTRUCTUUR LANSINGERLAND 2016-2026?
De gemeente Lansingerland geeft in haar structuurvisie aan dat zij een groene en aantrekkelijke gemeente wil zijn om in te wonen, te werken en te recreëren. Een goede groenstructuur is tevens een belangrijke drager van de ruimtelijke kwaliteit en vergroot de aantrekkingskracht als uitloopgebied voor de inwoners van de metropool gemeenten Rotterdam en Den Haag.
De afgelopen jaren is gebleken dat er een eenduidig en consequent kompas mist voor de aanleg, het beheer en onderhoud van groen. Dat heeft op veel plekken geleid tot een keurig onderhouden groenareaal, maar op verschillende plekken heeft dat ook geleid tot ad hoc ingrepen die de kwaliteit van het groen negatief beïnvloeden en waarbij de samenhang op een hoger niveau ontbreekt. Ook is gebleken dat bij groot onderhoud van het openbaar gebied het kader voor groen niet altijd duidelijk is.
Om meer sturing te geven aan dergelijke ingrepen en de ambitie van een groene en aantrekkelijke gemeente te verwezelijken heeft de Raad gevraagd de Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 op te stellen.
1.4 HOE IS DE GROENSTRUCTUUR LANSINGERLAND 2016-2026 TOT STAND GEKOMEN?
1.6 HOE WORDT DE GROENSTRUCTUUR LANSINGERLAND 2016-2026 GEBRUIKT?
De Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 wordt gebruikt als kompas. Het biedt kaders en inspiratie voor het ontwerp, uitvoering en beheer van groen. Het kader geeft de samenhangende groene structuren weer en daarmee de kwaliteiten. De invulling van de structuren zal worden aangepakt waarbij zoveel mogelijk wordt meegelift met integrale projecten (‘werk met werk maken’).
De Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 zet de lijnen uit voor de komende tien jaar. Over 4 jaar wordt het document geëvalueerd en waar nodig aangepast op de nieuwste kennis en ontwikkelingen.
1.7 VOOR WIE IS GROENSTRUCTUUR LANSINGERLAND 2016-2026 BEDOELD?
Het document is ten eerste bedoeld voor het Programma Groen van de gemeente Lansingerland; groenbeheer, -herinrichting en bij vragen voor zelfbeheer is het een kader. Daarnaast geeft de Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 de ontwikkelkansen weer en de aansluiting op de cultuurhistorische basis in de groenstructuur (bijv) voor RO, beleidsmakers, plannenmakers en uitvoerders.
De structuur is ook voor externen, inwoners en bedrijven die ontwikkelingen nastreven in de gemeente of ruimtelijke plannen maken binnen de grenzen van de gemeente Lansingerland.
1.8 HOE IS DE GROENSTRUCTUUR LANSINGERLAND 2016- 2026 OPGEBOUWD?
Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 spreekt zich uit over de groenstructuur binnen de gemeente en beschrijft de gewenste verschijningsvorm van deze. Dit is gedaan op een drietal niveaus:
Op het niveau van de hele gemeente, de hoofdstructuur. Op dit niveau worden de grote groengebieden, open weidegebieden, doorgaande waterstructuren en groenstructuren langs hoofdwe- gen en parkstructuren in beeld gebracht. Belangrijk onderdeel op dit niveau is de cultuurhistorische onderlegger van de gemeente.
1.9 WAT IS DE RELATIE VAN DE GROENSTRUCTUUR LANSINGERLAND 2016-2026 T.O.V. ANDERE PLANNEN?
De Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 bevindt zich tussen de uitvoeringsdocumenten van het Programma groen en de structuurvisie van het team ruimtelijke ontwikkeling. Dit document moet de vertaalslag maken van een abstractere structuurvisie naar concrete uitvoerings- en beheerplannen die per buurt opgesteld worden bij een renovatie. Bij het opstellen van concrete plannen wordt gebruikt gemaakt van de uitgangspunten opgesteld in de LIOR (Leidraad Inrichting Openbare Ruimte).
Documenten: Van abstract naar concreet
1.10 WAT IS HET VERVOLG OP DE GROENSTRUCTUUR LANSINGERLAND 2016-2026?
De Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 biedt een stevige basis waarop verder voortgeborduurd kan worden. Op projectniveau biedt het document de kaders voor een verdere verdiepingsslag, op andere niveaus biedt het kansen voor nieuwe ontwikkelingen of werkwijzen. Onderstaand zijn een aantal richtingen beschreven die voort kunnen komen uit de Groenstructuur Lansingerland 2016-2026.
De renovatie van groen wordt momenteel in projecten per buurt opgepakt. Veel groenstructuren zijn buurtoverstijgend en worden dus maar ten dele aangepakt. Hierdoor ontstaat een versnipperd beeld langs een lange groenstructuur. De Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 biedt kansen om naast het renoveren op buurtniveau, ook projecten op het niveau van een gehele groenstructuur op te pakken. De gemeente wil verduurzamen en onderzoekt manieren om dit te doen. De Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 draagt op verschillende niveaus bij aan dit streven: tot het duurzaam beheren van de openbare ruimte en de inkoop van goed plantgoed tot bewustwording bij burgers over groen.
De Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 biedt inspiratie voor het verder vergroten van de ecologie en biodiversiteit binnen de gemeente. De ruimtelijke structuren bieden kansen om gebieden fysiek met elkaar te verbinden en om ecologische methoden van groenbeheer verder te ontwikkelen.
Ons klimaat verandert. Het regent intenser, de hitte in het bebouwde gebied neemt toe. Dit heeft gevolgen als wateroverlast, gezondheidsproblemen, lagere concentratie en productie door warmteoverlast. Klimaatverandering is een globale ontwikkeling, maar bij het zoeken naar oplossingen gaat het juist om lokale maatregelen. Groenstructuren kunnen een goede bijdragen leveren aan het klimaatbestendig maken van leefgebieden. De Groenstructuur Lansingerland 2016- 2026 biedt een raamwerk bieden voor het klimaatbestendig maken van de gemeente.
De Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 is opgebouwd uit module A en B. In hoofdstuk 3 wordt deze opbouw nader toegelicht.
Deze module beschrijft achtereenvolgens de uitgangspunten voor Groenstructuur Lansingerland 2016-2026. Hoofdstuk 3 gaat in op het gebruik en opbouw van Groenstructuur Lansingerland 2016- 2026. Hoofdstuk 4 behandelt de hoofdstructuur, de visie en de uitgangpunten voor verdere uitwerkingen.
2. UITGANGSPUNTEN GROENSTRUCTUUR LANSINGERLAND
Onderstaand worden de belangrijkste uitgangspunten opgesomd die de pijlers van Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 vormen. Deze uitgangspunten zijn benoemd tijdens de workshops met belanghebbenden en de gemeente en komen verder voort uit de Structuurvisie 2010-2025 en het visiedocument “Op weg naar 2040”.
Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 focust zich op de hoofdstructuur van het landschap, de dorpen en de wijken in Lansingerland. Dit betekent primair dat de belangrijkste en gezichtsbepalende structuur van gemeente Lansingerland (beleidsmatig) wordt versterkt.
2.Focussen op cultuurhistorie en kenmerkende structuren (veelal watergangen)
Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 focust zich op de cultuurhistorische waarden en kwaliteiten van de gemeente. Uit burgerpeilingen blijkt dat groot belang wordt gehecht aan leesbare historische structuren. De leesbaarheid van de ontstaansgeschiedenis van het landschap wordt behouden en versterkt in Groenstructuur Lansingerland 2016-2026. De herkenbaarheid van watergangen speelt hierbij een grote rol.
3.Zorgen voor samenhang en herkenbaarheid, verbinden en beleven
De openbare ruimte heeft vele functies. Het is dè ontmoetingsplek van de samenleving, het is de plek voor vele economische en maatschappelijke activiteiten, voor transport en vervoer en voor ontspanning, de plek waar kinderen spelen en opgroeien, bewoners en bezoekers genieten van groen, water en buitenlucht. Uitgangspunt van Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 is samenhang en herkenbaarheid te creëren in de ruimtelijke groenstructuren die bij de diverse functies horen.
4.Inzetten op duurzaamheid, duurzaam behouden
Uitgangspunt van Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 geeft uitwerking aan duurzaamheid op het gebied van groen. In onderhavig document worden uitspraken gedaan over duurzaamheid en hoe duurzaamheid in het groen verder vormgegeven kan worden.
5.Inzetten op de versterking van de ecologie
Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 zet nadrukkelijk in op de versterking van de ecologie in Lansingerland. In de doorlopende groenstructuren en de grotere groenplekken zijn kansen voor een verdere ontwikkeling van de ecologie.
6.Koppeling water en recreatief gebruik
Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 maakt een koppeling met de waterstructuur en doet uitspraken over watergangen, oevers, taluds en bijbehorende groenstroken. Ook zal het een koppeling maken met recreatie.
7.Beschermen en ontwikkelen boomstructuren
Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 doet uitspraken over bestaande en gewenste boomstructuren. Bomen zijn belangrijk voor mensen en dieren. In Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 wordt de bomenstructuur uiteengezet.
8.Afstemmen huidig groenbeeld op gewenst beeld
Een deel van de huidige groenstructuren zijn niet in overeenstemming met de ambities verwoord in Groenstructuur Lansingerland 2016- 2026. Uitgangspunt is dat gewenste ingrepen gekoppeld worden aan lopende of integrale projecten.
3. HANDLEIDING: OPBOUW VAN DE GROENSTRUCTUUR LANSINGERLAND
De groenstructuur draagt in belangrijke mate bij aan de identiteit van elke kern. In samenspel met de historie van de kern, de landschappelijke ondergrond, stedenbouwkundige structuur en infrastructuur is groen bepalend voor de uitstraling en leefbaarheid binnen de kern. De gewenste groenstructuur komt voort uit de karakteristiek van het dorp, de bestaande groenstructuren en de visie.
De visie op de groenstructuur focust zich op drie niveaus:
Per niveau is een legenda opgesteld van ruimtelijke entiteiten die geduid worden in de visie. De entiteiten komen voort uit de analyses van het landschap, de kernen, de wijken en de buurten volgens de “lijnen, vlakken en punten systematiek”. Deze systematische ordening wordt ook in module B aangehouden. De definities van de entiteiten zijn beschreven in bijlage 2.
De hoofdstructuren zijn de bovenliggende structuren op het niveau van de hele gemeente. Deze structuren komen voort uit de analyse van de opbouw van het landschap zoals beschreven in hoofdstuk 4.
De dorpstructuur kenmerkt zich door een netwerk van groenblauwe (landschappelijke) structuren, plekken en een herkenbare ontsluitingsstructuur waarmee de afzonderlijke wijken van de kernen worden ontsloten.
De kernen beschikken over een fijnmazige structuur van wijkstraten, groenzones, parkjes en plantsoenen waarmee de afzonderlijke wijken een eigen sfeer uitstralen.
Met deze niveaus worden de belangrijkste en meest gezichtsbepalende structuren van Lansingerland behandeld. Vooral de hoofdstructuur wordt uitgewerkt en toegelicht in hoofdstuk 4. De dorp- en wijkstructuur wordt niet nader toegelicht. In § 4.2 worden wel de structuren op drie niveaus toegelicht in de visie.
Dit hoofdstuk geeft inzicht in de ontstaansgeschiedenis van het landschap van Lansingerland en geeft de groenstructuren van de gemeente weer.
4.1.1 OPBOUW VAN HET LANDSCHAP
De ondergrond van de gemeente Lansingerland laat zich het best vergelijken met de bodem van de Waddenzee. Op het pleistocene zand is vanaf het jaar 9500 voor Christus de opbouw in lagen onder invloed van de zee ontstaan. Dit landschap van getij en geulen vormt de ondergrond van het huidige Lansingerland. Deze geulen zijn op de bodemkaart goed terug te zien, maar ook in de hoogtekaart is een microreliëf waarneembaar dat deze ontstaansgeschiedenis aantoont.
Op deze laag heeft zich honderden jaren voor Christus een meters dikke laag veen gevormd. Deze veenkoepel was groot en besloeg een gebied van de Oude Rijn tot ver voorbij Amsterdam. Het water dat vanaf de veenkoepel afstroomde vormde veenrivieren, de Rotte is hier een mooi voorbeeld van. Op deze laag veen heeft zich 30 jaar voor Christus de zogenoemde Gantellaag afgezet. Deze laag gevormd door een inbreuk van de zee heeft veel sediment in het gebied gebracht en kende in het grondgebied van Lansingerland zijn uiterste bereik. Tot ruim 1000 jaar na Christus is de veengroei in dit gebied doorgegaan. Een royale veenlaag bedekte alle bodemlagen en vormde één grote veenkoepel.
In de hiervoor beschreven tijdsperiode heeft de mens zich meerdere malen gevestigd. Definitieve vestiging die in het maaiveld nog waarneembaar is, vindt plaats vanaf 1000 jaar na Christus. De mens vestigde zich op diverse plekken. Routes door het veengebied hebben zich noord zuidwaarts door het gebied ontwikkeld. Deze routes zijn veelal als lijnen gebruikt om het achterliggende gebied te gaan ontginnen. Het veengebied is in gebruik genomen als akkerland en later weidegebied. Het gebied is door de ontginning onderhevig geraakt aan bodemdaling, hierdoor werden de landbouwgebieden steeds natter en meer onbruikbaar. Dit in combinatie met de groeiende vraag naar energie (lees: brandstof dus turf). Het gebied werd totaal afgegraven.
De kaart van 1750 laat mooi zien hoe waterrijk dit gebied was. Vanaf ongeveer 1800 zijn de waterplassen drooggemalen en ingepolderd, zoals bijvoorbeeld de Noordpolder bij Berkel en Rodenrijs.
De hoger gelegen gebieden vanuit de Gantellaag, Kleihoogt en Oudeland, zijn ook vroeg geoccupeerd. Het proces van bemalen en inpolderen heeft zich langzaam uitgerold over het hele gebied en het hele gebied is ingepolderd geraakt.
De oorspronkelijke ontginningslijnen zijn tot op de dag van vandaag aanwezig als hooggelegen linten in het landschap. Dit zijn de oorspronkelijke routes, met de oorspronkelijke watergang en een grondlichaam van de oorspronkelijke veenlaag. Op de kaart van 1900 is mooi te zien hoe de occupatielijnen in het landschap liggen. Tot op de dag van vandaag zijn dit de ruimtelijke dragers van het gebied. De gebieden tussen die ruimtelijke dragers waren in die periode weids en open en veelal in gebruik als weidegebied. Op de kaart van 1950 is goed te zien dat in de flanken van de linten tuinbouwontwikkelingen plaatsvinden. De ontwikkelingen strekken zich de open polder in.
Vanaf de midden jaren 1980 is begonnen met de ontwikkeling van grootschalige uitbreidingen. De gevolgen zijn goed zichtbaar in de kaart van 2000. De lijnen van het oorspronkelijke landschap dienden als kader voor nieuwe dorpsuitbreidingen. Binnen dit kader werd deze structuur echter losgelaten. De stedenbouwkundige structuur, architectuur zijn opgezet volgens het gedachtengoed van die tijd.
Het huidige landschap laat een sterk bebouwd landschap zien. De drie kernen zijn sterk uitgebreid en het tussenliggende open landschap is grotendeels verglaasd met glastuinbouw. Daarnaast is het gebied doorsneden met vele infrastructurele lijnen: A12, HSL, ZoRo- busverbinding, diverse provinciale wegen, metro, toekomstige A13- A16, hoogspanningstracé, spoorlijn Den Haag-Gouda. Al deze lijnen zorgen voor een versneden landschap. Tezamen met de stedelijke bebouwingsdruk maakt dat de groene kwaliteiten behoorlijk onder druk staan. De afgelopen jaren zijn er forse investeringen gedaan in het groenblauwe netwerk binnen en buiten de gemeente (Vlinderstrik en Groenzoom) om deze groene kwaliteiten te behouden, te verbinden en te versterken.
In één zin bestaat de hoofdgroenstructuur van Lansingerland uit grote aaneengesloten groengebieden in de flanken van de gemeente en een raster van verbindingen in het hart van de gemeente met af en toe een markant puntelement.
Het landschap van Lansingerland laat zich goed beschrijven aan de hand van de “vlakken, lijnen en punten systematiek”.
De vlakken in de groenstructuur worden gevormd door groengebieden. Deze vlakken zijn van belang voor de afwisseling en verbinding tussen bebouwd en onbebouwd gebied en voor de ruimtelijke en functionele kwaliteit van woon- en leefomgeving. De vlakken met groen worden gevormd door de grote aaneengesloten groen- en recreatiegebieden aan de flanken van de gemeente en het Annie M.G. Schmidtpark in het midden van de gemeente.
De lijnen in de groenstructuur omvatten de groenvoorzieningen gekoppeld aan lineaire elementen als wegen, linten, steilranden en waterlijnen. Deze lijnen vormen een raamwerk en vormen de hoofdgroenstructuur. De lijnen zijn onderverdeeld in infrastructuur en landschappelijke lijnen. De landschappelijke lijnen zijn geënt op de oorspronkelijk lijnen van het landschap, zoals de boezemwateren, kleiplateaus en de Landscheiding. De infrastructurele lijnen zijn de veelal recentelijk aangelegd. Zij hebben geen relatie met het onderliggende landschap. Uitzondering hierop vormt de N209, deze is gedeeltelijk op het boezemlint aangelegd.
Lagenbenadering hoofdgroenstructuur ▶
De grote aaneengesloten groengebieden kunnen onderverdeeld worden in twee gebieden, enerzijds het recreatiegebied langs de Rotte en anderzijds het westelijke deel, de Groenblauwe slinger, dat ingericht is als een agrarisch natuur- en recreatiegebied met hoofdzakelijk extensief beheerde graslanden en water/moeraspartijen.
Op de flanken van de Rotte ligt een omvangrijk gebied met een aaneenschakeling van recreatie- en agrarische gebieden. Aan de oostkant van Bleiswijk liggen de Bleiswijkse Zoom en Bleiswijkse Fles. Zuidelijk hiervan liggen de meer intensieve recreatiegebieden.
In het noorden boven Bleiswijk vormt de Bleiswijkse Fles de ‘groene’ verbinding tussen de Rottemeren en Zoetermeer.
De gebieden laten zich kenmerken door een sterke afwisseling tussen beplanting en openheid. Bosschages, graslanden en waterpartijen wisselen elkaar af. Markant in het gebied is de Rotte en de wegen die, deels met bebouwing, aanzienlijk hoger liggen in het landschap. De verschillende watergangen hebben gedeeltelijk ook een tussenniveau. Dit alles maakt dat het watersysteem van het Nederlandse polderlandschap mooi zichtbaar is. In dit landschap hebben diverse recreatieve voorzieningen een plek gekregen.
De Groenblauwe slinger is een aaneenschakeling van (vijf deelgebieden) natuur- en recreatiegebieden tussen de stedelijke gebieden rond Den Haag en Rotterdam en sluit aan op de EHS (Ecologische Hoofdstructuur). Elk deelgebied heeft zijn een eigen kenmerken en karakteristieken, met natuur, water en ruimte voor recreatie en landbouw.
Het deelgebied op de westelijke flank van de gemeente Lansingerland omvat de Bergboezem en de Groenzoom. Het huidige beeld wordt gekenmerkt door open landerijen, afgewisseld met kassen en tuinbouw. Het gebied grenst aan de nieuwbouwwijken van Pijnacker, Berkel en Rodenrijs en de werkgebieden van Berkel en Rodenrijs.
De Groenblauwe slinger wordt binnen de gemeente verder begrenst en/of doorsneden door diverse N-wegen en door de metro (Randstadrail). In het gebied liggen een aantal cultuurhistorische, ecologische en recreatief zeer interessante elementen. Zo grenst de Groenzoom in het noorden en in het zuiden aan het boezemlint van Berkel en Rodenrijs en liggen er een aantal oude kades, zoals de Strikkade. Ook liggen er in dit gebied een tweetal bijzondere verhogingen, de Kleihoogt en het Oude Land. Verder vormen delen van zeven verschillende polders de Groenblauwe slinger.
De Groenzoom (Groenblauwe slinger) is onlangs heringericht en ingebruik genomen. Het gebied is een afwisseling van water, rietlanden en graslanden en af en toe beplanting. Met fietspaden, kanoroutes, voetpaden en ruiterpaden wordt het gebied ook toegankelijk gemaakt voor recreatie.
In Lansingerland is in de hoofdstructuur één park aanwezig: het Annie
M.G. Schmidtpark. Het park onderscheidt zich van de andere aanwezige parken binnen de gemeente door de schaal en de ligging langs de hoofdstructuren HSL en Landscheiding.
Het Annie M.G. Schmidtpark is in 2015 opgeleverd. Dit park is ter compensatie aangelegd voor de aanleg van de HSL. Het park is langgerekt en is opgespannen tussen de HSL en de Landscheiding. De inrichting is landschappelijk vormgegeven met veel openheid richting de Landscheiding en een meer besloten beplanting richting de HSL. De inrichting bestaat hoofdzakelijk uit boomgroepen en boomgaarden, natuurlijke borders, grasvelden en speelplekken. De open velden kunnen gebruikt worden voor evenementen. In het noordelijk deel van het park is er gelegenheid voor sport en spel, zoals een cooperbaan en een voetbalveld en er zijn speelplekken met speeltoestellen. Op het centrale deel ligt het zwembad ‘De Windas’. In het zuidelijk deel is er ruimte voor natuurlijk spelen.
Een relatief groot oppervlak van Lansingerland is bebouwd. Op enkele plekken in het buitengebied zijn (nog) open stukken waar mooie vergezichten te vinden zijn. De meeste open gebieden in het landschap zijn echter bestemd voor woningbouw, bedrijven en/of glastuinbouw. Deze zullen in de toekomst bebouwd gaan worden. Een andere deel is bestemd als natuur- en/of recreatiegebied. De openheid zal hier in de toekomst ook (gedeeltelijk) verdwijnen.
Uitzonderingen hierop zijn onder andere de bergboezem ter plaatse van het Westmeer, de Molenplas en Oude Leesche plas en enkele agrarische gebieden, vooral ten oosten van Kruisweg.
De bergboezem is een bijzonder gebied dat diende als extra waterretentie. De boezem werd benut als het overtollig water uit de omgeving niet op de boezem uitgemalen kon worden. De langgerekte ovale droogmakerij bleef daarom onbewoond en is daardoor open en relatief kleinschalig verkaveld met verschillende kavelrichtingen.
Kenmerkend voor de westkant is het samenstel van droogmakerijen en kleiplateau’s met verschillende kavelrichtingen. Er is een hoogteverschil van enkele meters tussen het maaiveld van de eigenlijke droogmakerij en de omringende dijken en het bovenland. Opvallend is het hoogteverschil binnen de droogmakerij tussen het kleiplateau en de omgeving. Het hoogteverschil is duidelijk zichtbaar door een steilrand.
De lijnen in Lansingerland zijn onder te verdelen in noord-zuid georiënteerde lijnen en oost-west georiënteerde lijnen. Noord-zuid liggende historische lijnen: de boezemlinten van Kruiswijk en Berkel en Rodenrijs, Bleiswijk en Bergschenhoek, de Landscheiding en de Rotte. Die laatste maakt deel uit van een groter recreatiegebied (zie vorige paragraaf).
Oost-west verbindingen zijn in Lansingerland historisch gezien spaarzamer. De Hoeksekade, het dwarsverband van Kruisweg en de Lange Vaart zijn historische voorbeelden hiervan. Met de doorontwikkeling van de polder zijn er diverse dwarsverbanden bij gekomen, zoals de Groendalseweg en de Merenweg.
De linten van Kruisweg, Bleiswijk, Bergschenhoek en Berkel en Rodenrijs liggen enkele meters verheven boven het maaiveld van de aanpalende polders. Het ruimtelijke kenmerk van het lint wordt vooral gevormd door de boezemwatergang, de doorgaande wegenstructuur en de doorgaande bebouwingsstructuur op het talud met riante tuinen en grote bomen op privéterrein. Naar de historische kern toe verdicht de bebouwing, richting het landschap wordt de structuur opener en liggen er soms ook open graslanden aan het lint.
Boezemlinten Bleiswijk en Bergschenhoek
De boezemlinten van Bleiswijk en Bergschenhoek hebben nog gedeelten in het agrarisch en open landschap liggen. Dat maakt dat er vanaf het lint riante vergezichten zijn. Typisch voor de linten van Bleiswijk en Bergschenhoek is de verstrengeling tussen de N209 en het historisch lint, soms ligt de N209 op het lint (dus hoog in het landschap), soms er net naast en soms op afstand (zie ook kaartbeeld op pagina 24). Als de N209 dichtbij het boezemlint ligt speelt de groenstructuur van de doorgaande weg een belangrijke rol in het beeld.
Nabij het centrum van Bleiswijk en Bergschenhoek ligt de boezem om het historische centrum, hier is de bebouwing steviger aangezet. In de kern van Bleiswijk staat een bomenrij langs de boezem. Het groen- blauwe beeld wordt bepaald door de boezemvaart, de groene oevers, de privétuinen en daar waar de ruimte is het zicht op het landschap.
Boezemlint Berkel en Rodenrijs
Het ruimtelijke beeld van het lint van Berkel en Rodenrijs wordt gevormd door de hoge ligging van de boezemwatergang, de doorgaande wegenstructuur en de doorgaande bebouwingsstructuur met riante tuinen. Langs het lint van Berkel en Rodenrijs zijn op een paar plekken ‘onderwegen’ ontstaan; de Noordersingel en Zuidersingel. Hier ligt aan de westzijde van de boezem een met bomenrijen aangeplante parallelweg op ongeveer honderd meter afstand. Het tussenliggend gebied was, is soms nog, tuinderij. Thans worden deze zones veelal verkaveld met woningen.
In de hoofdstructuur is de oostelijke zijde van de boezem dichter bebouwd dan de westelijke zijde. Nabij het centrum is ook de westzijde bebouwd. In het centrum ligt de boezemvaart om het historisch centrum. Het groenblauwe beeld van het boezemlint wordt vooral bepaald door de boezemvaart, de groene oevers en de privétuinen.
De Landscheiding is een belangrijke groenstructuur die de gemeente doorsnijdt. Historisch gezien was de Landscheiding geen sterk, ruimtelijk markant element. Het was een kade in het landschap en het markeerde de grens tussen twee watersystemen, en daarmee tussen twee waterschappen. In de huidige tijd is de omgeving van de Landscheiding sterk verstedelijkt en de structuur van de Landscheiding gefragmenteerd. Het landschap en de Landscheiding zijn soms krachtig en zichtbaar aanwezig en op andere delen is deze nauwelijks nog herkenbaar.
Het deel van de Landscheiding van het Annie M.G. Schmidtpark tot aan de rand van Zoetermeer is als lijn in het landschap nog goed herkenbaar. Hier markeren de aanwezige bomen de lijn. Wel is het historisch karakter van de lijn marginaal, door een ligging tussen de kassen en de recentelijke toevoeging van een busbaan. Al met al staat de continuïteit van de Landscheiding onder druk.
Thans zijn er enkele dwarsverbanden in het landschap aanwezig, maar deze hebben vaak geen sterke groenstructuur of recreatieve betekenis. De dwarsverbanden vormen veelal lange lijnen in het landschap.
Een aantal dwarsverbanden is goed herkanbaar door een zichtbare watergang of een stevige boomstructuur, andere dwarsverbanden zijn nauwelijks herkenbaar en liggen verscholen tussen de kassen. De Boterdorpseweg is een voorbeeld van een herkenbaar dwarsverband met een driedubbele bomenrij met doorgaande weg en fietspaden. Het dwarsverband van de Limiettocht heeft een verschijning van een brede watergang zonder bomen of infrastructuur. Door beplantingen op de kop van de watergang is dit dwarsverband minder herkenbaar.
In diverse beleidsdocumenten, bijvoorbeeld in de structuurvisie, is de ambitie opgenomen om meer dwarsrelaties te leggen. Deze dwarsverbanden zijn essentieel voor de blauwgroene, ecologische en recreatieve dooradering van het stedelijk weefsel van Lansingerland.
De structuurvisie geeft aan dat dwarsverbanden essentieel zijn voor het totale groene netwerk van Lansingerland. De groene flanken kunnen pas optimaal ecologisch en recreatief functioneren als ze goed verbonden zijn met het stedelijk weefsel van Lansingerland.
De dwarsverbanden worden op drie niveaus beschouwd, ruimtelijk (landschappelijk, groen), ecologisch en recreatief.
Op de gemeentegrond van Lansingerland is de laatste jaren veel infrastructuur aangelegd. De HSL, de metro (Randstadrail) en diverse N-wegen. Deze lijnen liggen autonoom in het landschap (een gedeelte van de N-wegen vormt hierop een uitzondering en ligt op historische lijnen). Met andere woorden ze negeren het landschap. De visie is wellicht geweest om zoveel mogelijk van het bestaande landschap te sparen. Op delen is dat goed gelukt, maar op andere delen kan men zich afvragen of met de aanleg van nieuwe infrastructuur ook een nieuw landschap aangelegd had moeten worden. Bij de aanleg van deze infrastructuur is veel aandacht geschonken aan de passeerbaarheid van de nieuwe lijnen: er liggen relatief veel tunnels waardoor de bestaande landschappelijke lijnen kunnen doorlopen.
De laatste laag in de groenstructuur wordt gevormd door de punten, de bijzondere plekken in de gemeente. Dit zijn veelal historische plekken die iets vertellen over het ontstaan van Lansingerland.
De gemeente kent drie historische dorpskernen: Bleiswijk, Bergschenhoek en Berkel en Rodenrijs en twee buurtschappen: Kruisweg en Noordeinde. De dorpskernen zijn zeer herkenbaar in het totale stedelijke weefsel, de buurtschappen liggen aan het boezemlint en zijn minder direct herkenbaar.
Bleiswijk, Bergschenhoek en Berkel en Rodenrijs hebben allemaal een sterk baken in de vorm van de kerk met een toren. Hier omheen liggen diverse historische panden, straatjes en pleinen. De kernen liggen allemaal hoog in het landschap, op boezemniveau. De dorpskernen worden omringd door de boezem, dit is een sterke historische begrenzing van de kern. In de huidige situatie is deze boezem bij alle dorpskernen slecht herkenbaar en zichtbaar. Vaak staan er glasbakken of containers, beplantingen en zijn de watergangen overbouwd. De bebouwing in de kern is zeer divers en oogt vaak rommelig. De groenstructuur is veelal afwezig of ondersteunt de bebouwde structuur nauwelijks. Recentelijk is in het centrum van Bleiswijk een doorgaande beplanting van leilinden aangebracht die een positieve uitzondering vormt hierop.
Het buurtschap Kruisweg heeft geen echte kern. Het bestaat uit een aantal straten aangesloten op het oude lint. De boezem is beperkt zichtbaar doordat deze veelal verborgen ligt achter bebouwing. Ten westen van Kruisweg wordt industriepark Prisma ontwikkeld, aan de oostkant ligt een agrarisch open landschap van akker- en weilanden. De ontwikkeling van het industriepark en de herinrichting van de N209 heeft gevolgen gehad voor de ontsluiting en uitstraling van het buurtschap. Het ligt nu wat verloren te midden van de grootschalige ontwikkelingen. Het buurtschap Noordeinde ligt op het boezemlint van Berkel en Rodenrijs. Ook dit buurtschap heeft geen echte kern. Het buurtschap bestaat uit een lintbebouwing langs de boezemvaart.
Dorpentrees vanaf de provinciale weg
Van oudsher waren de boezemlinten de belangrijkste ontsluitingsroutes voor Bleiswijk, Bergschenhoek en Berkel en Rodenrijs. De N- wegen zijn aangelegd om de kernen beter te ontsluiten. De N209 is deels op het boezemlint gelegd. Ter plaatse van Bleiswijk en Bergschenhoek ligt de weg om de dorpen heen. Hierdoor zijn belangrijke dorpentrees ontstaan. Berkel en Rodenrijs wordt voornamelijk ontsloten vanaf de N471. Aan deze weg liggen twee belangrijke dorpentrees voor deze kern. Voor alle dorpentrees geldt dat zij een sterke identiteit missen. Hierin ligt een ontwikkelkans voor verbetering van de identiteit en herkenbaarheid van de dorpsentrees.
De cultuurhistorische elementen zijn herinneringen aan de ontstaansgeschiedenis van dit landschap. De molens en molengangen wijzen op de ontwatering van het gebied en dus de ligging beneden NAP. De Valk is een markante molen op een markante plek, aan de rand van de polder met het Ackerdijkse plassengebied in de rug. Het hele ensemble met de boerderij is waardevol.
Aan de limiettocht ligt een molengang die goed herkenbaar is in het landschap met molenstompen en bijbehorende beplanting.
De gemeente Lansingerland heeft de ambitie om uit te groeien tot een aantrekkelijke parkstad waar het goed wonen, werken en recreëren is. Waar groen- en recreatiegebieden goed zijn ontsloten en deze intensief worden gebruikt door de lokale en regionale inwoners. Waar mooie groenstructuren zijn gerealiseerd met aandacht voor historische en ecologische waarden. Waar het water, de lintbebouwingen en andere historische structuren duidelijk herkenbaar zijn in de gemeente. En waar wijken veel openbaar groen en ruimte hebben.
Algemene uitgangspunten voor de visie zijn:
Dit vertaalt zich op de volgende wijze naar de entiteiten. De entiteiten worden hierna afzonderlijk toegelicht wat deze zijn en hoe er mee om te gaan. De indeling van de entiteiten volgt de “lijnen, vlakken en punten systematiek” in hoofd-, dorps- en wijkstructuur.
De groen- en recreatiegebieden hebben elk hun eigen karakter dat voorkomt uit het landschap en hun geschiedenis. Heldere, groene structuren begeleiden de recreant vanuit de kernen en van buiten de gemeente naar de open agrarische gebieden, de waterkant van de Rotte of de bosgebieden. Er is volop ruimte voor ecologie.
Het Annie M.G. Schmidtpark is een groot stadspark met een bijzondere en centrale ligging in de gemeente. Het park is een lokaal uitloopgebied voor jong en oud. Hier kan men voetballen, spelen of een terrasje pakken bij één van de uitspanningen. Het park is afwisselend door de verschillen in karakter en sfeer. Het is een park in de groei.
Het dijklint langs de Rotte is het meest waardevolle lint binnen de gemeente. Het is een belangrijke historische structuur die de ontstaansgeschiedenis van Lansingerland afleesbaar houdt. Het beeld op de dijk is van wuivende rietkragen, water, monumenten en cultuurhistorisch waardevolle elementen.
Binnen Lansingerland strekken zich twee langgerekte en parallel aan elkaar gelegen boezemlinten van noord naar zuid door de gemeente uit. De boezem, de weg en de bebouwing liggen hoog in het land- schap. Het beeld van de boezemlinten is wisselend. Daar waar de provinciale weg op het boezemlint ligt is een robuuste groenstructuur. Daarbuiten dringt zich het beeld op van een brede watergang met aanliggende groene tuinen. Het groene karakter wordt in sterke mate bepaald door private tuinen en erven.
De boezemvaarten liggen hoog in het landschap. Open lijnen met lange vergezichten bepalen hier het beeld.
De Landscheiding is van oudsher een waterkerende dijk of kade in het landschap tussen twee verschillende peilgebieden. De naam Lansingerland is ontleed aan de landscheiding (“lansingh” tussen Delfland en Schieland) en vandaar essentieel voor haar identiteit. Een bomenstructuur begeleidt de historische lijn en recreatieve route.
De dwarsverbanden zijn onderdeel van het landschappelijk systeem van oude ontginningslijnen. De dwarsverbanden zijn essentieel voor de groenblauwe, ecologische en recreatieve dooradering van de gemeente Lansingerland. Zij begeleiden de recreatieve routes met mooie boomstructuren of laten de oude ontginningslijnen zien door de open lijnen en vergezichten.
De tochten vormen onderdeel van het netwerk van waterlopen binnen de gemeente, ook zij zijn onderdeel van de oude ontginningslijnen. Open lijnen en vergezichten laten deze structuren helder zien.
Deze bovengemeentelijke infrastructuur ligt autonoom in het landschap, niet aan de historische ondergrond gerelateerd. Zij doorsnijden het landschap, negeren het oorspronkelijke landschap.
De historische dorpskernen vormen het hart van de dorpen. Zij zijn ontstaan op het knooppunt van het lint en één of meer zijstraten. Het hoge water, de bebouwing en de bijzondere (vorm)bomen bepalen het beeld.
Dorpentrees vanaf de provinciale weg
De dorpentrees vormen de overgang van de regionale ontsluitingswegen naar de bebouwde kom. De entrees zijn het ‘visitekaartje’ van de kernen.
De cultuurhistorische elementen zijn herinneringen aan de ontstaansgeschiedenis van het landschap en de gemeente.
De polderlijnen zijn restanten van het oorspronkelijke landschap binnen de kern. Het water is goed zichtbaar. Deze groenblauwe lijnen hebben een parkachtige invulling. De polderlijnen zijn verbonden met andere groenblauwe structuren binnen de gemeente voor vergroting van de ecologie.
De ontsluitingsroutes binnen de kernen zijn helder en rustig vormgegeven. Ze zijn duidelijk als ontsluitingsroute herkenbaar. Stevige boomstructuren begeleiden deze routes.
De parken of groene knopen zijn van belang op het niveau van de kern. Hier komt men vanuit de gehele kern naar toe om te wandelen, te spelen of te genieten van de bijzondere bomen. De parken of groene knopen hebben elk een eigen identiteit en zijn groen en verzorgd ingericht. De parken en groene knopen zijn verbonden met andere groenblauwe structuren binnen de gemeente voor vergroting van de ecologie.
De groenblauwe structuren zijn een netwerk van groenblauwe lijnen, verspreid liggend in de wijken en vaak verbonden met het raamwerk van polderlijnen op het dorpsniveau. Deze groenblauwe lijnen hebben een landschappelijk karakter.
De polderlijnen zijn verbonden met andere groenblauwe structuren binnen de gemeente voor vergroting van de ecologie.
Deze buurtoverstijgende straten of ontsluitingsroutes van buurten hebben een kleinschalige groenstructuur. Het groene beeld in de straten zorgt voor een aantrekkelijke, groene leefomgeving dat identiteit geeft aan de wijk. De wijkstraten zijn veilig en overzichtelijk ingericht.
Deze brede, groene ruimtes tussen bebouwingsblokken hebben een kleinschalig karakter en een groene uitstraling. Extra functies, zoals spelen, zijn aan de groencorridors toegevoegd. De groencorridors zijn veilig en overzichtelijk ingericht.
De entrees naar buurten zijn herkenbare plekken vanaf de ontsluitingsroutes. Zij hebben een groene en aantrekkelijke uitstraling.
Tuinkamers, parkjes en parkeerhoven
Deze plekken zorgen voor kleinschaligheid en groene ruimtes op buurtniveau. Ze versterken de identiteit van de buurt. De parkjes zijn weldadig groen met veel bomen. De tuinkamers zijn een ‘verlenging’ van de eigen tuin: vrolijke beplantingen bepalen het beeld. De parkeerhoven zijn verhardingen met robuuste groene randen.
De recreatieve verbindingen voegen zich naar de beschreven structuren. Zij zijn onderdeel van de groenstructuur en ‘veranderen van kleur’ naar gelang de locatie van de recreatieve route.
De gemeente Lansingerland draagt zich uit als een groene gemeente. Om het groen duurzaam in stand te houden is de Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 opgesteld. Binnen de groenstructuren vraagt de bomenstructuur specifieke aandacht. Vandaar dat ervoor is gekozen de bomenstructuur in een separate module onder te brengen.
De Groenstructuur is opgebouwd uit twee modules.
Hoofdstuk 2 gaat in op de bomenstructuur van Lansingerland. Het beschrijft de algemene visie op bomen en bomenstructuur, de technische kwaliteitseisen, het beheer en de richtlijnen bij afwegingen rondom beheer of behoud van bomen.
Lansingerland is trots op haar bomen. Ze vertegenwoordigen een grote waarde voor gezondheid, leefbaarheid, regulerende functies en uitstraling. Bewoners vinden dat bomen de belangrijkste bijdrage leveren aan de groene uitstraling van hun woonomgeving (bron: burgerpeiling 2014, I&O Research).
Van oorsprong is het landschap van Lansingerland open en weids, bomen hadden hier veelal alleen een functie als windscherm. Alleen in de doorgaande linten, rond de boezem, in historische dorpskernen en de erven stonden bomen. Tegenwoordig zijn bomen meer en meer een onderdeel van het dagelijkse beeld van Lansingerland. In de woonwijken zijn boomstructuren vaak een essentieel element van de dagelijkse beleving en leveren zij een bijdrage aan de herkenbaarheid en identiteit van de leefomgeving.
Om waardevolle bomen en boomstructuren in de toekomst te behouden is een heldere koers nodig. De ambitie voor de bomenstructuur is; het huidige bomenbestand op peil houden en waar mogelijk uit te breiden. Dit hoofdstuk beschrijft hoe de gemeente wil omgaan met bomen.
De bomenstructuur kent drie doelen:
Bomen worden bezien op verschillende schaalniveaus: algehele bomenstructuur tot individuele boom. Daarom valt de bomenstructuur in een aantal onderdelen uiteen:
Het schema op de volgende pagina geeft weer waar elk onderdeel van de bomenstructuur is uitgewerkt.
De bomenstructuur is tot stand gekomen door een co-productie van het gemeentelijk team van de afdelingen Beheer & Onderhoud, Ruimtelijke Ordening en Vergunningverlening & Handhaving.
2.2 ALGEMENE VISIE OP DE BOMEN
Bomen zijn belangrijk voor de gemeente Lansingerland. Door hun omvang en levensduur zijn het de belangrijkste groenelementen in de gemeente en volwassen uitgegroeide bomen hebben een hoge waarde. De gemeente vindt het belangrijk een heldere en consistente koers te varen. Deze module voorziet hierin. Per onderdeel van de bomenstructuur wordt de ambitie uitgesproken hoe we dit organiseren.
Boomstructuren leveren een bijdrage aan de identiteit van Lansingerland. Zij dragen bij aan de herkenbaarheid, de logica en continuïteit van landschappelijke structuren. De gemeente heeft de ambitie boomstructuren te herstellen en te ontwikkelen, zodat een samenhangende groenstructuur ontstaat, passend bij het landschap en grondslag.
Ambitie: Een heldere bomenstructuur, zodat bomen bijdragen aan de herkenbaarheid en identiteit van de leefomgeving. |
C)Technische kwaliteitseisen van bomen
Vanaf 1970 is het inwoneraantal van Lansingerland explosief gegroeid. Ook de hoeveelheid bomen is sindsdien snel toegenomen. Een aantal van deze bomen veroorzaakt nu overlast of heeft geen ruimte om verder te groeien. Om deze situaties in de toekomst te vermijden wil de gemeente richtlijnen voor aanleg en beheer van bomen, zodat bomen kunnen uitgroeien tot mooie, gezonde exemplaren.
Ambitie: Duidelijke richtlijnen voor de aanleg, zodat bomen tot wasdom kunnen komen en beheerknelpunten voorkomen worden. |
De gemeente wil dat bomen kunnen uitgroeien tot een vitale volwassen bomen. Hiervoor wil zij een beheerstrategie voor bomen en duidelijke regels voor het uitvoeren van het bomenbeheer.
Ambitie: helder zijn over wat kan en mag ten behoeve van een goede communicatie tussen burgers en gemeente |
In de bomenstructuur spreken we over duurzame bomen. Duurzame bomen zijn bomen die:
De gemeente wil duurzame bomen. Deze bomen hebben de kans om zich te ontwikkelen en uit te groeien tot waardevolle bomen en boomstructuren voor Lansingerland.
Er zijn verschillende duurzaamheid doelen te behalen met bomen. Dit kan bijvoorbeeld op het vlak van CO2 reductie, levensduur, inheemse soorten, ecologische waarde, afstemming met de levensduur van de overige inrichting van de openbare ruimte of afgestemd met de houdbaarheid van de visie op de buitenruimte.
Waardevolle bomen dragen bij aan het dorpsschoon van de gemeente. Waardevolle bomen vertegenwoordigen hoge waarden op het gebied van leeftijd, omvang, zeldzaamheid of cultuurhistorie. Zij kunnen monumentale bomen zijn, maar ook bomen die een karakteristieke plek binnen het dorp of het buitengebied markeren. Waardevolle bomen zijn door de gemeente geplaatst op de lijst; Beschermingwaardige bomenlijst gemeente Lansingerland.
Waardevolle bomen hebben de hoogste status binnen de gemeente. De bomen in de hoofd- en dorpsstrucuur vormen de ruggegraat van Lansingerland en hebben hierom een hogere status dan bomen in de wijkstructuur. Bomen in de wijkstructuur hebben op hun beurt weer een hogere status dan overige bomen in de buurten.
Door de maatschappelijke waarde en het besef dat ze essentieel zijn voor een goed fysiek leefklimaat zijn bomen de belangrijkste groenelementen in de gemeente.
Bomen zijn van grote waarde, omdat ze:
Verschillen tussen wijken en buurten
De gemeente kent veel wijken en buurten in verschillende stedenbouwkundige opzet. De verschillen in uitstraling zijn gewenst, zij geven identiteit en herkenbaarheid aan de wijk.
Bij aanplant van bomen moet goed gekeken worden naar de (oorspronkelijke) stedenbouw. Bomen kunnen door vorm en kleur een grote bijdrage leveren aan de gewenste onderscheiding van wijken en buurten.
Uitvoering van de bomenstructuur
Bomen moeten een standaard onderdeel zijn van de planvorming binnen de gemeente. Op elk schaalniveau kunnen bomen een bijdrage leveren aan de leefomgeving.
Door aanwezigheid van kabels en leidingen, regels en richtlijnen uit de LIOR en de Keur kan het voorkomen dat er geen mogelijkheid is tot het (opnieuw) aanplanten van bomen. In deze gevallen kan bekeken worden of bomen elders aangeplant kunnen worden.
Het beheer en onderhoud van bomen is opgenomen in de gemeentelijke begroting.
2.3 VISIE OP BOMEN EN BOOMSTRUCTUREN
Ambitie: Een heldere bomenstructuur, zodat bomen bijdragen aan de herkenbaarheid en identiteit van de leefomgeving |
Zoals eerder gezegd is Lansingerland van oorsprong geen boomrijke gemeente. Het landschap was open en weids. Alleen in de doorgaan de linten, rond de boezem, in historische dorpskernen en de erven stonden bomen. Tegenwoordig zijn bomen meer een onderdeel van het beeld in de gemeente en dragen zij bij aan de herkenbaarheid en identiteit van de leefomgeving. Ook leveren bomen een een bijdrage aan de ecologie van de gemeente.
De gemeente wil een bomenstructuur die de oorspronkelijke landschappelijken structuren versterkt en bijdrage levert aan de identiteit van de gemeente.
Deze visie wordt uitgewerkt op die niveau’s (zie voor toelichting module A, hoofdstuk 3):
Uitgangspunten bomen in de hoofdstructuur
Bomen in de hoofdstructuur dragen bij aan de ordening, samenhang en geleding van de hoofdwegenstructuur, de cultuurhistorische lijnen en de watergangen op gemeentelijk niveau. Op dit niveau wordt stevig ingezet op behoud en ontwikkeling van boomstructuren.
Vlakken - Groen- en recreatiegebieden
De groen- en recreatiegebieden hebben elk hun eigen karakter dat voorkomt uit het landschap en hun geschiedenis; Rottemeren, Vlinderstrik, Groenzoom en het Groene Hart. Heldere, groene structuren begeleiden de recreant door open agrarische gebieden, waterkant van de Rotte en de bosgebieden. Toekomstige ontwikkelingen moeten zich voegen naar het karakter van de gebieden.
Het Annie M.G. Schmidtpark heeft een diversiteit aan bomen. Hier is nog beperkt ruimte voor de aanplant van bijzondere en grotere boomsoorten, omdat de laatste jaren al veel bomen extra zijn geplant.
Bomenstructuren in de hoofdstructuur liggen langs provinciale wegen, dwarsverbanden, zijn gerelateerd aan de boezem (onderwegen) of liggen langs de Landscheiding. Langs deze lijnen staan doorgaan de bomenrijen. Zij geven belangrijke cultuurhistorische lijnen weer of begeleiden de doorgaande provinciale weg.
Punten - Historische dorpskern
In de historische dorpskernen is ruimte voor meer bijzondere bomen en snoeivormen. Hier staan karakteristieke bomen, zoals leilinden, passend bij een historische dorpskern.
Punten - Dorpsentrees vanaf de provinciale weg
De dorpsentrees vanaf de provinciale weg worden gemarkeerd met bijzondere en grote bomen. Hier wordt duidelijk gemaakt waar men van de provinciale weg moet afslaan naar de kern.
Uitgangspunten bomen in de dorpstructuur
Bomen in de dorpstructuur versterken de herkenbaarheid van het onderliggende landschap in de kern of zorgen voor de herkenbaarheid van de ontsluitingsroutes. Ook versterken zij de identiteit van par- ken en groene knopen. Voor vergroting van de ecologie sluiten deze structuren zo veel mogelijk aan op de bomen in de hoofdstructuur.
De boomstructuren in de dorpstructuur liggen langs polderlijnen of ontsluitingsroutes. Langs de ontsluitingsroutes staan doorgaande bomenrijen. De bomen langs de polderlijnen markeren en versterken de cultuurhistorische patronen.
In de parken en groene knopen worden de meer bijzondere bomen toegepast. Hier is ruimte om bijzondere bomen tot wasdom te laten komen.
Uitgangspunten bomen in de wijkstructuur
De bomen in de wijkstructuur zorgen voor een esthetische verrijking en een verfraaiing van de leefomgeving door een karakteristieke groeivorm, textuur of kleur. De bijzondere variaties van deze bomen zorgen ervoor dat buurten en wijken een eigen herkenbare uitstraling krijgen. Voor vergroting van de ecologie sluiten deze structuren zo veel mogelijk aan op de bomen in de bovenliggende structuren.
De boomstructuren in de wijkstructuur liggen langs groenblauwe structuren en wijkstraten. Bomen versterken de herkenbaarheid en identiteit van de woongebieden door een uniforme opbouw van boomsoorten en rijen per straat. Langs de groenblauwe structuren is het beeld losser en worden landschappelijke relicten (inheemse boomsoorten van het voormalig landschap) behouden.
2.4 TECHNISCHE KWALITEITSEISEN VAN BOMEN
Ambitie: Duidelijke richtlijnen voor de aanleg, zodat bomen tot wasdom kunnen komen en beheerknelpunten voorkomen worden. |
Voor het behoud van bestaande bomen en een duurzame groei van nieuwe bomen moet tijdens het ontwerp en de uitvoering rekening gehouden worden met de groeivoorwaarden van een boom.
Bomen stellen eisen aan hun omgeving (boven- en ondergronds), zoals voldoende ruimte en een goede kwaliteit van de groeiplaats. Alleen als aan deze voorwaarden wordt voldaan kan een boom, met het juiste beheer, uitgroeien tot het eindbeeld. Maar de omgeving stelt ook eisen aan bomen. Bomen mogen geen of zo min mogelijk overlast geven.
Om bomen goed te laten groeien zijn technische richtlijnen voor ontwerp en uitvoering nodig. Deze richtlijnen zijn uitgebreid beschreven in de gemeentelijke LIOR. De LIOR verwijst op zijn beurt door naar het Handboek Bomen (voorheen KBB). Deze paragraaf geeft een beknopt overzicht van de uitgangspunten weer.
In het verleden zijn bomen aangeplant die niet voldoen aan de huidige richtlijnen voor nieuw aan te planten bomen. Voor de gemeente Lansingerland is het geen reden bomen, die niet voldoen aan de huidige richtlijnen voor de standplaatsfactoren, zoals boomgrootte, te kappen. Bij herinrichtingen zal echter goed worden gekeken naar de standplaatsfactoren in relatie tot de richtlijnen en zo nodig wordt de keuze voor boomsoort en grootte daarop aangepast.
‘De juiste boom op de juiste plek’. Alle richtlijnen voor het ontwerp hebben hun oorsprong in deze eenvoudige uitspraak.
Prioriteit bij het ontwerpen met bomen is het beoordelen wat de beschikbare boven en ondergrondse ruimte is en wordt de maat van de boom hierop aangepast. Er kan overwogen worden om één grote boom te planten in plaats van veel kleine bomen. Een boom van de 1e orde kan uitgroeien tot een grote, monumentale boom. Kleinere bomen hebben vaak een lagere levensverwachting en zijn sneller versleten.
Bovengrondse inrichting groeiplaatsen
De beschikbare ruimte stelt eisen aan de keuze voor een boom. Een jonge boom van de 1e orde kan in een smalle straat de eerste jaren prima groeien, maar geeft onherroepelijk problemen op latere leeftijd. Daarom zijn in de LIOR ruimtelijke richtlijnen opgesteld in relatie tot de boomgrootte. Deze geven bijvoorbeeld de gewenste afstand tot de gevel (de APV de minimale afstand), de afstand tot de openbare verlichting, de afstand tot kabels en leidingen, de opkroonhoogte naast een rijbaan, etc. weer.
Ondergrondse inrichting groeiplaatsen
De hoeveelheid doorwortelbare ruimte is van cruciaal belang voor bomen. Deze ruimte wordt gerealiseerd bij aanplant. De grootte van de gewenste ruimte is afhankelijk van de grootte van de boom. Ook dienen bomen op voldoende afstand geplant te worden van kabels en leidingen. De richtlijnen voor de ondergrondse inrichting zijn beschreven in de LIOR.
Maaiveldinrichting groeiplaatsen
Met zorgvuldigheid en terughoudendheid worden bomen toegepast in verhardingen. Bomen worden bij voorkeur in beplantingen of gras geplant. Hier hebben ze een betere vochthuishouding en beluchting voor de wortels dan in verharding, ook als een intensieve groeiplaatsverbetering in de verharding mogelijk is.
Een juiste soortkeuze zorgt mede voor mooie bomen en voorkomt problemen. De gemeente heeft een plantlijst opgesteld van bomen die goed kunnen groeien binnen de gemeente. Deze bomen hebben weinig last van ziekten en plagen, kunnen groeien op de grondsoort, kunnen prima worden opgekroond, etc. Ook wordt er gestreefd naar het toepassen van duurzame boomsoorten.
Vormbomen, zoals leilinden en knotwilgen, hebben extra beheer nodig. Zij vormen gedurende hun hele leven een extra kostenpost. Dit type bomen dient met terughoudendheid te worden toegepast.
Het plantmateriaal moet in goede conditie verkeren en voldoen aan het Naktuinbouw Plussysteem. De bomen dienen binnen een straal van 150km rondom Lansingerland te zijn gekweekt in verband met gelijkwaardige klimatologische omstandigheden. Behalve een hogere slagingskans, levert dit ook een bijdrage aan de biologische diversiteit. Dat zorgt ook voor het beperken van transportkilometers en het stimuleren van de regionale markt.
Bij herinrichtingen van de openbare ruimte rondom bomen is het belangrijk af te wegen of bestaande bomen worden ingepast, verplant of gerooid. De keuze hangt af van de locatie (bomenstructuurkaart, beschermwaardige bomenlijst) en de conditie van de boom.
Ontwerpkeuzes uit het verleden die hebben geleid tot een boom die niet goed aansluit bij de gewenste standplaatsfactoren volgens de huidige inzichten, die onderdeel zijn van de bomenstructuur (bijvoorbeeld een boom die te groot is voor de groeiplaats), daarvoor wordt bij herinrichting heroverwogen of de boom in aanmerking komt voor inpassing. In bestaande situaties prevaleert de bestaande boom.
Als een boom in aanmerking komt voor inpassing, wordt een bomeneffectanalyse (BEA) opgesteld. Er wordt beoordeeld of de boom duurzaam behouden kan worden binnen het ontwerp. Als blijkt dat het behoud van de boom niet realistisch is, dan zal de gemeente een keuze moeten maken voor het aanpassen van het ontwerp; verplanten, rooien óf de boom vervangen door een beter passende boomsoort.
Als een boom in zeer goede conditie is en financiële middelen zijn beschikbaar, dan kan een boom in aanmerking komen voor verplanting. De voorbereiding, het rondsteken van de wortels, dient één jaar voor de verplanting te starten.
Als inpassen onmogelijk is of de boom in slechte conditie is, kan de boom worden gerooid.
De wet en eisen en richtlijnen van derden
In de openbare ruimte kunnen ook andere partijen dan de gemeente eisen stellen aan de inrichting. De aanplant van bomen langs watergangen dient bijvoorbeeld te voldoen aan de Keur van de Hoogheemraadschappen. Het Burgerlijk Wetboek (artikel 5:42) legt de wettelijke minimale afstand van 2m van boom tot gevel vast. In de APV wordt hier van afgeweken. In de bomenverordening artikel 15 is de afstand (zoals bedoeld in het Burgerlijk Wetboek artikel 5:42) vastgesteld op 1m.
Richtlijnen voor de uitvoering
Door in het bestek of werkomschrijving de Standaard RAW bepalingen (CROW) van toepassing te verklaren wordt de juiste aanplant en nazorg geborgd. Als aanvulling wordt ook het Handboek Bomen van toepassing verklaard.
Bouw- en graafwerkzaamheden en opslag van materialen kunnen invloed hebben op de kwaliteit van bomen en dienen binnen de kroonprojectie voorkomen te worden. Ook dienen bomen tijdens de werkzaamheden beschermd te worden. Deze beschermende werkzaamheden dienen te worden opgenomen in het bestek of werkomschrijving. Het van toepassing verklaren van het Handboek Bomen hiervoor voldoet. Mocht tijdens werkzaamheden onverhoopt schade aan bomen ontstaan dan wordt de veroorzaker aansprakelijk gesteld.
Nazorg en plantgarantie dienen standaard te worden opgenomen in het bestek of werkomschrijving. Hiermee wordt de slagingskans van aangeplante bomen vergroot.
Het is belangrijk dat bomen op tijd in beeld zijn in het planproces. Op deze manier kunnen ze op je juiste wijze worden ingepast. De medewerker belast met de zorg voor bomen dient op de hoogte worden gehouden van (ruimtelijke) ontwikkelingen binnen de gemeente, bijvoorbeeld rioolvernieuwing, aanpassing infrastructuur, nieuwbouw en herstructurering.
In Lansingerland staan 19.788 bomen die worden beheerd door de gemeente (peildatum april 2016). Naast deze bomen staan in de recreatiegebieden gemeentelijke bomen die beheerd worden door andere organisaties.
Bomen worden deskundig beheerd door het ontwikkelen en in stand houden van veilige bomen, gezonde bomen, bomen die gaan voldoen aan een gewenst eindbeeld en een gevarieerd bomenbestand in leef- tijd en soorten. Hiervoor zijn een aantal beheersmaatregelen nodig zoals reguliere snoei en vervanging van bomen.
De hoofdthema’s over het beheer van bomen worden in deze paragraaf uitgewerkt.
De zorg omtrent de instandhouding van bomen is, naast publiekrechtelijk, ook privaatrechtelijk geborgd. De zorgplicht van een eigenaar van een boom vloeit voort uit het Burgerlijk wetboek en het daarin opgenomen burenrecht. Een boomeigenaar moet er voor zorgen dat een boom geen inbreuk maakt op rechten van derden, zoals de rechthebbenden van naburige percelen. Voor eventuele schade als gevolg van een boom, is de eigenaar ervan aansprakelijk.
Om te voldoen aan de zorgplicht heeft de gemeente een driejaarlijkse controle (VTA) van het gehele bomenbestand. Tijdens deze inspectie vindt controle plaats op zichtbare gebreken. Naar aanleiding hiervan vindt snoei van bomen of kap van onveilige bomen plaats.
Het is niet wenselijk om alleen naar aanleiding van de zorgplicht bomen te snoeien. Door het uitvoeren van planmatige en preventieve zorg voor bomen worden werkzaamheden doelgericht en efficiënt uitgevoerd en worden onderhoudskosten beheerst. Door reguliere snoei worden ook mooie en duurzame boomkronen en structuren ontwikkeld.
De snoeifrequentie voor bomen binnen de bebouwde kom en in het buitengebied is 1 keer per 5 jaar (indien nodig).
De gemeente wil een vitale en duurzame bomenstructuur. Hiervoor streeft zij naar een gedifferentieerde leeftijdsopbouw van bomen en heldere regels voor het uitvoeren van bomenbeheer. Om te komen tot een duurzame bomenstructuur zijn maatregelen nodig: groeiplaatsverbetering, aanplant, vervanging, verjonging, dunnen en kap. Het beheer is allereerst gericht op het behoud van bomen, in het bijzonder deze bomen die vitaal zijn, voldoende ruimte hebben om zich te ontwikkelen en voor bomen die opgenomen zijn op de Bomenkaart.
Bomen met beperkte ontwikkelingskansen worden gekapt, eventueel herplant met nieuwe bomen volgens de actuele ontwerprichtlijnen en technische kwaliteitseisen van bomen óf eventueel herplant op een andere locatie, zie ook paragraaf 2.4 Technische kwaliteitseisen van bomen ‘Ontwerpen met bestaande bomen’.
Vroeger werden bomen gekandelaberd voor de houtopbrengst. Tegenwoordig heeft het kandelaberen van bomen andere redenen: een ingreep om de boom te redden na een zware storm, een manier om een grote kroon te verkleinen of als vormsnoei (leilindes en knotbomen)
In de eerste twee gevallen is het kandelaberen van bomen ongewenst. Immers de situatie is niet duurzaam en de beheerkosten zijn hoog. In deze gevallen is het kappen en de herplant van een nieuwe (kleinere) boom gewenst.
In het geval van vormsnoei kan kandelaberen wel gewenst zijn. De bijzondere plekken in de gemeente, bijvoorbeeld in de historische dorpskernen, vragen om een bijzonder boombeeld. Hier is ruimte voor vormsnoei. In de rest van de gemeente wordt vormsnoei met terughoudend toegepast.
Bomen in boomgroepen worden gekapt wanneer een boom niet verder kan groeien en andere bomen hindert. Hierbij wordt de keuze gemaakt om duurzame bomen te behouden boven snelle groeiers (wijkersblijvers).
Bomen die zijn opgenomen op de Bomenkaart met een matige groeiplaats, maar met voldoende ontwikkelingsmogelijkheden worden behouden. De groeiplaatsomstandigheden worden verbeterd.
Een boom, opgenomen op de Bomenkaart met een toekomstverwachting van minder dan 5 jaar (door ouderdom, ziekte, beschadiging, etc) komt in aanmerking voor vervanging. Bij een bomenlaan of rij jonger dan 20 jaar of op historische belangrijke structuren worden slechte bomen vervangen voor nieuwe bomen van dezelfde soort.
Laanboomverjonging vindt bij voorkeur grootschalig plaats per tracé of tracédeel tussen twee kruisende wegen. Bij een uitvalspercentage hoger dan 40% van het aantal bomen in een bomenlaan of rij wordt overgegaan tot een gehele revisie van de laanstructuur. Bij wegreconstructies kan langs het gehele tracé vervroegd laanboomverjonging plaatsvinden.
In Lansingerland vormen ziekten en plagen nauwelijks een bedreiging voor het bomenbestand. Voor alle gemeentelijke bomen met een verhoogde kans op ziekteaantasting of plagen geldt dat deze regelmatig in het veld worden gecontroleerd.
De gemeente hanteert een actief kapbeleid bij de bestrijding van de iepziekte. Zieke bomen worden gekapt en het vrijkomende materiaal wordt afgevoerd naar een gecertificeerd verwerkingsbedrijf. Iepen worden jaarlijks preventief geïnjecteerd.
In 2010 is de essentaksterfte voor het eerst officieel vastgesteld in Groningen en sindsdien heeft de schimmel zich razendsnel uitgebreid over Nederland. In het noorden van het land richt essentaksterfte al enorme schade aan. De schimmel groeit in de houtvaten van besmette essen, waardoor de vaten verstopt raken en de takken en bladeren verdrogen en afsterven. Niet alleen zien de kale bomen er troosteloos uit, ze vormen ook een gevaar voor wandelaars en passerend verkeer wanneer dode takken afbreken. Er is op dit moment geen remedie tegen de ziekte. De aanplant van meer gevarieerde bossen, dus verschillende boomsoorten door elkaar, kan op termijn wel helpen om de verspreiding van de ziekte te bemoeilijken
De eikenprocessierups wordt vanwege het gevaar voor de volksgezondheid op plaatsen met een direct risico voor mensen bestreden.
De aansturing van het bomenbeheer gebeurt door een medewerker van de gemeente. Hiervoor is specifieke (gebieds)kennis en expertise vereist. De medewerker is in het bezit van het certificaat Boomveiligsheidcontroleur (BVC). De uitvoering van het bomenbeheer vindt plaats op basis van een onderhoudsbestek.
Deze paragraaf ‘Beheer van bomen’ geeft beleidsmatig richting aan het reguliere beheer van bomen. Het is wenselijk om in de toekomst een bomenbeheerplan op te stellen. Dit plan brengt het totale onderhoud van bomen in beeld met exacte aantallen, maatregelen, frequenties, prioriteiten en omgang met ziekten en plagen.
Ambitie: helder zijn over wat kan en mag ten behoeve van een goede communicatie tussen burgers en gemeente |
Bomen zijn belangrijk voor mensen. Door hun omvang en levensduur zijn het de belangrijkste groenelementen in de gemeente en volwassen uitgegroeide bomen hebben hoge waarden. Bomen dragen bij aan het algemeen belang door hun regulerende, culturele, ondersteunende en productie functies (zie ook paragraaf 2.2 ‘waarde van bomen’).
Burgers kunnen echter ook overlast ervaren van bomen. Voorbeelden van overlast meldingen zijn: schaduw, bladval, vruchten, luis, wortelopdruk. Deze overlast wordt individueel of algemeen (collectief) ervaren. De gemeente gaat hier verschillend mee om.
Individuele overlast is subjectief en niet voor iedereen geldend. Waar de één blij is met schaduw, wil de ander zon. Voor de één zijn afgevallen bladeren en bloesem vervuiling van het straatbeeld, voor de ander een seizoenbeleving. De gemeente ziet geen aanleiding op deze vormen van overlast ingrepen te doen. Immers individuele wensen gaan ten kosten van planmatig onderhoud en de effecten op langere termijn, gelet op toekomstige ontwikkelingen.
Als de overlast door meerdere burgers wordt ervaren, dan spreken we van algemene overlast die van collectief belang is. Bij deze vorm van overlast gaat de gemeente het gesprek aan om belangen, wensen en mogelijkheden te onderzoeken.
Afweging bij algemene overlast
Bomen op de beschermwaardige bomenlijst en in de hoofdbomenstructuur zijn van gemeentelijk belang. Verzoeken zullen niet leiden tot aanpassingen van deze structuur. Bij de afweging van gevallen van overlast die algemeen ervaren wordt, zal voor bomen in de dorp- en wijkstructuren wel gekeken worden naar passende maatregelen, waarbij de structuur behouden blijft.
Bij herinrichting van de openbare ruimte worden de standplaatsfactoren beoordeeld of die passend zijn bij de ruimtelijke uitgangspunten en afwegingen die zijn gebundeld in de Leidraad Inrichting Openbare Ruimte, de LIOR, zie daarvoor paragraaf 2.4.
Bij (her-)inrichting biedt de gemeente Lansingerland ruimte voor participatie, waarbij de Bomenstructuurkaart leidend is. In de planvorming kan in samenspraak met burgers passende keuzes worden gemaakt voor bomen in de dorps- en wijkstructuur en de ‘overige bomen’.
Aldus vastgesteld door de raad van de gemeente Lansingerland in zijn openbare vergadering van 27 oktober 2016,
de griffier,
drs. Marijke Walhout
BIJLAGEN BEHOREND BIJ MODULE A INTRODUCTIE EN GROENSTRUCTUREN
BIJLAGE 1 BRONVERMELDING, BELEID EN ONTWIKKELINGEN
Voor de opbouw en inhoud van Groenstructuur Lansingerland 2016-2026 zijn de volgende (beleids)documenten gebruikt:
BIJLAGE 2DEFINITIES ENTITEITEN
BIJLAGEN BEHOREND BIJ MODULE B BOMENSTRUCTUUR
BIJLAGE 2DEFINITIES ENTITEITEN
BIJLAGE 3KAARTEN GROENSTRUCTUREN LANSINGERLAND