Samen voor meer biodiversiteit in Zeist

Eenvoudig gezegd is biodiversiteit de variatie aan in het wild levende planten en dieren op de wereld. Waarschijnlijk heeft iedereen wel gehoord dat veel soorten planten en dieren uitsterven of dreigen uit te sterven. Ook in Nederland en in Zeist gaan veel soorten in aantal achteruit of dreigen ze zelfs uit te sterven.

Biodiversiteit wordt ook wel “ecologische diversiteit” genoemd. Ecologie gaat over hoe planten en dieren samenleven en elkaar beïnvloeden. Denk bijvoorbeeld aan dieren die planten eten of roofdieren die anderen dieren opeten.

Waarschijnlijk merken we er weinig van als een soort er niet meer is. Zeker als het een klein insect betreft waar de meeste mensen overheen kijken. Waar maken die natuurorganisaties zich dan druk om, zou je zeggen? Het probleem is dat we niet weten wanneer het wel effect heeft. We weten niet in hoeverre de biodiversiteit kan dalen totdat we problemen krijgen met bijvoorbeeld de teelt van onze groenten en fruit. Op dit moment is de achteruitgang van de bijen erg in het nieuws. Wilde bijen en hommels zorgen voor een groot deel van de bestuiving van vele soorten groenten en fruit. Zonder die bijen worden de planten niet bestoven en dus niet bevrucht. Hierdoor kunnen de planten geen wortels of vruchten ontwikkelen die wij eten (bron: S. Elzerman). Diversiteit binnen een systeem wordt vaak gezien als randvoorwaarde om veerkrachtig te kunnen reageren op veranderingen die zich voordoen (bijvoorbeeld klimaatverandering).

Het gaat in deze beschrijving alleen over het praktische nut van biodiversiteit voor de mens. Maar behalve praktisch nut, genieten ook steeds meer mensen van de biodiverse natuur. Mensen recreëren in de natuur. Ze wandelen of fietsen er in en steeds meer mensen genieten van het kijken naar vogels en andere dieren of planten. Soms zo veel dat de biodiversiteit daar zelfs onder lijdt!

Tot slot kunnen we ons afvragen of de mens de enige is die recht heeft op een geschikt leefgebied op de aarde. Zelfs als dat ten koste gaat van andere levende wezens. De planten en dieren op deze aarde vertegenwoordigen een eigen waarde en hebben evenals wij het recht op een plek op deze aarde.

De gemeente Zeist wil zich de komende jaren inzetten voor het verbeteren van de biodiversiteit in de gemeente. We willen dat doen door:

• 1.

  te zorgen voor meer ruimte (meer plekken) waar (wilde) planten en dieren kunnen leven;

• 2.

  te zorgen dat de kwaliteit van die plekken beter wordt, zodat ze geschikt worden voor meer planten en dieren;

• 3.

  te zorgen dat al deze plekken zo goed mogelijk met elkaar verbonden zijn, zodat planten en dieren er ook kunnen komen.

Voor Zeist zou dat er uit zien als:

• •

  Zo veel mogelijk aaneengesloten natuurlijk gebied van de Utrechtse Heuvelrug met het vliegveld Soesterberg als bijzonder gebied voor diverse soorten.

• •

  Verbindingen van de Utrechtse Heuvelrug naar het Kromme Rijn-gebied, met oversteekvoorzieningen bij drukke wegen.

• •

  Zo veel mogelijk verbindende landschapselementen, zoals sloten, bosjes en lanen in het open rivierengebied van de Kromme Rijn.

• •

  De groengebieden van de Stichtse Lustwarande veiligstellen en inrichten en beheren als verbinding tussen de Utrechtse Heuvelrug en het rivierengebied.

• •

  De kwaliteit van een aantal grotere groengebieden in de bebouwde kom verbeteren.

• •

  Deze groengebieden met elkaar verbinden, zoals het Sanatoriumbos en het Brinkpark, door lanen, bloemrijke bermen en watergangen (natuurverbindingen).

• •

  “Oversteekvoorzieningen” voor dieren bij wegen, waar deze een verbinding kruisen: faunavoorzieningen genoemd.

• •

  De kwaliteit van het gebied tussen de groengebieden en de natuurverbindingen verbeteren als leefgebied voor planten en dieren, zoals de landbouwgebieden, maar ook tuinen en gebouwen.

• •

  Zeist wil zich extra inzetten voor de wilde bijen. Speciaal hiervoor willen we een ‘bijencorridor’ aanleggen. Dit is een groene verbinding voor wilde bijen, vanuit Zeist-West naar het Zeisterbos en de vliegbasis Soesterberg.

Visiekaart

Deze visie is schematisch weergegeven op een kaart (zie figuur 1.1 op pagina 9). Deze kaart geeft de hoofdlijnen weer van onze aanpak voor de biodiversiteit (voor zover dat op een kaart is weer te geven). Deze visie werken we verder uit in de Groene Netwerkkaart in paragraaf 2.5.

Op de Visiekaart is het volgende weergegeven:

• •

  Het Natuurnetwerk Nederland (NNN), dat de grotere aaneengesloten natuurgebieden buiten de bebouwde kommen van Zeist vertegenwoordigt.

• •

  De grotere groengebieden in de bebouwde kom zijn schematisch als rechthoek weergegeven.

• •

  De natuurverbindingen in het NNN en tussen NNN-gebieden, door het buitengebied. Deze zijn schematisch weergegeven als pijlen, maar zijn in werkelijkheid veel breder dan de pijlen. De pijlen dienen om aan te geven welke verbindingsrichting belangrijk is en welke barrières, zoals wegen, er in liggen.

• •

  De natuurverbindingen door de bebouwde kom. Dit zijn lijnvormige verbindingen door de bebouwde kom. Het kunnen zijn:

  • o

    droge en natte verbindingen: een watergang met groen erlangs;

  • o

    droge verbindingen: verbindingen zonder watergang, maar met (bijvoorbeeld) bloemrijk gras, ruigte, struiken en of bomen;

  • o

    bomenrijen waarvan de boomkronen elkaar raken;

  • o

    bomenrijen waarvan de boomkronen elkaar niet raken.

• •

  De drukkere wegen en de spoorlijn zijn ook op de visiekaart weergegeven.

• •

  Waar een natuurverbinding een weg of spoorlijn kruist, is een ‘faunapassage’ een oversteekplaats voor dieren nodig. Op sommige plekken liggen al faunapassages. Op veel plekken zijn ze er nog niet. Op de visiekaart zijn enkele faunapassages die er al zijn weergegeven en een aantal plekken waar een faunapassage nodig is. We geven in deze visie biodiversiteit nog niet aan voor wat voor dieren een faunapassage nodig is en hoe die er uit moet zien. Dat moet dus later nog uitgewerkt worden.

• •

  Plekken waar mogelijk kwelwater omhoogkomt. Dit zijn belangrijke plekken, omdat hier bijzondere natuur mogelijk is.

Figuur 1.1Visiekaart biodiversiteit

Om vast te stellen wat we moeten doen voor meer biodiversiteit, maken we in dit plan gebruik van ambassadeursoorten. Ambassadeursoorten zijn soorten planten of dieren, die thuishoren in het Zeister landschap, maar die daar alleen kunnen leven als de kwaliteit goed genoeg is. Als de kwaliteit van het landschap zo goed is dat deze soorten er kunnen leven, betekent dit dat er ook veel andere soorten kunnen leven. Deze soorten geven daarmee een beeld van het soort natuur dat we op een bepaalde plek nastreven. Maar het is zeker niet zo dat we alleen deze soorten belangrijk vinden.

Soms kiezen we voor een soort als ambassadeur, zoals bijvoorbeeld de eekhoorn. Maar soms kiezen we ook voor een groep dieren, zoals bijvoorbeeld wilde bijen en hommels. Dat doen we vooral als het gaat om dier- of plantgroepen met veel, niet zo bekende soorten.

Provincie Utrecht heeft voor haar natuurbeleid ‘icoonsoorten’ vastgesteld De provincie heeft een speciale verantwoordelijkheid voor de beschermde en bedreigde planten en dieren die in Utrecht voorkomen. De provincie heeft een lijst opgesteld van 517 van deze soorten. Dit noemt de provincie aandachtsoorten. De provincie heeft hiervan 41 benoemd tot icoonsoort. Deze 41 staan symbool voor alle aandachtsoorten. In Zeist komen 14 van de 41 Utrechtse icoonsoorten voor¹. Het gaat vooral om soorten die in natuurgebieden voorkomen. Een enkele soort is ook in de bebouwde kom te vinden, bijvoorbeeld in parken maar soms zelfs in gebouwen. Zo is de gevlekte witsnuitlibel te vinden in enkele parken, waaronder park de Brink. De gierzwaluw broedt in gebouwen. De franjestaart (een vleermuis) overwintert in gebouwen (meest buiten de bebouwde kom) en verblijft in de zomer in holle bomen, bijvoorbeeld op de landgoederen.

We nemen deze soorten niet allemaal op als ambassadeurssoort, maar zorgen dat met ‘onze’ ambassadeurssoort het leefmilieu voor deze icoonsoorten wordt veiliggesteld.

Met dit plan bekijken we wat we al goed doen en waar we nog dingen kunnen verbeteren. Daarbij houden we ook rekening met andere belangen. Want we moeten in Zeist natuurlijk wel prettig kunnen blijven wonen, werken en recreëren.

Verder staat er in het plan niet alleen wat we als gemeentelijke organisatie gaan doen, maar ook wat we aan anderen kunnen vragen om te doen voor de biodiversiteit. Bijvoorbeeld rond (of aan) het huis, in de tuin, op de akker of in de wei.

De gemeente heeft beperkte mogelijkheden om iets te doen om de biodiversiteit te versterken. Maar we willen deze beperkte middelen inzetten, om waar mogelijk de biodiversiteit te versterken. Daarbij hebben we de medewerking van anderen nodig

Wat doen we als gemeente zelf?

• •

  We gaan nog beter rekening houden met de biodiversiteit in het groenbeheer van de gemeentelijke eigendomen (zoals bermen en parken). Waar mogelijk breiden we het ecologisch beheer uit. We gaan het beheer dat anderen voor ons uitvoeren beter borgen. We moeten hierbij wel rekening houden met de kosten.

• •

  Biodiversiteit binnen onze organisatie breed onder de aandacht brengen.

• •

  Biodiversiteit meenemen in andere werkzaamheden (de inrichting van nieuwe bouwplannen, herinrichting, groot onderhoud).

• •

  Bewoners vertellen over wat zij kunnen doen.

Waar hebben we anderen voor nodig?

• •

  Bewoners: maatregelen nemen aan eigen huis, tuin en erf.

• •

  Bewoners: meedenken met gemeente, signaleren

• •

  Bewoners: invloed uitoefenen op medebewoners, gemeente, provincie, grondeigenaren/-gebruikers/-beheerders².

• •

  Grondeigenaren/-gebruikers/-beheerders: maatregelen nemen op hun percelen.

• •

  Projectontwikkelaars en tuinprofessionals: natuurinclusief bouwen en ontwerpen.

In hoofdstuk 2 staat een beschrijving van Zeist en kansen en knelpunten op hoofdlijnen bij het vergroten van de biodiversiteit. In hoofdstuk 3 beschrijven we de huidige natuurwaarden per deelgebied en hoe we de waarden voor de natuur kunnen vergroten. In hoofdstuk 4 staat de strategie beschreven hoe we dit willen gaan bereiken en welke prioriteiten we stellen.

Figuur 1.2Weidebeekjuffer.

De basis

Voor de natuur en de biodiversiteit maakt het nogal uit wat voor grondsoort er ligt en daarmee samenhangend of het er droog of nat is. Op zandgrond ontstaat een heel ander soort natuur dan op kleigrond. En op droge grond groeien andere planten dan op vochtige of natte grond.

Figuur 2.1 (volgende bladzijde) is een kaart waarop de bodemsoorten in Zeist zijn verdeeld in vier soorten:

• •

  Rose: grof zand, dat daar in de voorlaatste ijstijd is neergelegd door gletsjers of smeltwater daarvan;

• •

  Geel: fijn zand, dat in de laatste ijstijd is afgezet door de wind (dekzanden), en dat later soms weer is verstoven (stuifzanden);

• •

  Bruin: een zwartig mengsel van zand en humus, dat de mens daar heeft neergelegd, door eeuwenlang een mengsel van mest en heideplaggen op de akker aan te brengen: dit zijn de enkeerdgronden;

• •

  Groen: kleigrond, die daar door de Kromme Rijn is afgezet.

Als we de fijne en grove zandgronden bij elkaar nemen, kunnen we Zeist indelen in drie zones:

De Heuvelrug

Op de Heuvelrug liggen hogere en drogere, arme zandgronden. Hier trekt het regenwater snel de grond in. Na de laatste IJstijd is hier bos gaan groeien. Door het eeuwenlang verzamelen van bosstrooisel en het veelvuldig kappen van de bomen, verarmde de grond en kwam er heide voor in de plaats. Op de heide graasden kuddes schapen en er werden heideplaggen gestoken.

Als de heide te intensief werd begraasd en geplagd, verarmde de grond zo ver, dat er stuifzanden ontstonden. Vanaf het einde van de achttiende eeuw is er op de Heuvelrug weer veel bos geplant, bij de aanleg van de landgoederen. Hiervoor zijn vooral veel naaldbomen gebruikt, zoals grove den, fijnspar en Douglasspar. Later is men hier ook gaan wonen, in dorpen zoals in Den Dolder en Austerlitz en in wijken zoals Bosch en Duin of Kerckebosch.

Figuur 2.1 Vereenvoudigde bodemkaart (bron: PDOK).

De Overgangszone

De Overgangszone ligt op de rand van de stuwwal en het rivierdal. Dit is de zone waarop het dorp Zeist van oorsprong is ontstaan. Deze overgang van hoog naar laag was een gunstige plek om te wonen: het overstroomde zelden, maar de rivier had hier wel wat slib afgezet, waardoor de grond vruchtbaarder was dan op de Heuvelrug. Tegelijkertijd was de grond goed bewerkbaar voor de eenvoudige ploegen die toen in gebruik waren. Hier liggen de oude dorpen en hun akkers, de rijkere enkeerdgronden. Deze vruchtbare gronden, ontstaan door eeuwenlange bemesting en voldoende beschikbaarheid van water, waren erg geschikt voor de aanleg van parken en tuinen. In deze zone zijn daarom vanaf eind 17e eeuw veel landgoederen en buitenplaatsen aangelegd; de Stichtse Lustwarande. Nu is een deel van deze landgoederen bebouwd en woonwijk geworden, zoals Patijnpark en Valkenbosch.

Het Kromme Rijn-gebied

Het Kromme Rijn-gebied is het laagst gelegen en vrij open kleigebied. Dit gebied is natter. In de laagste delen van het gebied lagen hooilanden en grienden. De wat hogere en drogere delen waren geschikt als weiland of akker. Ook daar is gebouwd, zoals Zeist Zuid- West. Ook slot Zeist ligt in dit gebied.

Door het gebied lopen lanen zoals de Koelaan, de Kouwenhovenselaan en de Blikkenburgerlaan. Provincie Utrecht heeft het rivierengebied, waar het Kromme Rijn- gebied binnen ligt, aangewezen als natuurparel. De Blikkenburgerlaan is daarbij apart genoemd als natuurparel, vanwege de bijzondere paddenstoelen die langs de laan voorkomen.

Figuur 2.2De drie landschapszones in Zeist

Hoe verhouden de landschapszones zich tot elkaar?

De drie landschapszones hebben elk hun eigen soort natuur, met hun eigen plantengroei. Van veel diersoorten strekt het leefgebied zich echter uit over meerdere zones. Van oorsprong gaat dat bijvoorbeeld om soorten die in de zomer in het Kromme Rijn-gebied leefden en die bij hoge waterstanden in de winter naar de Heuvelrug trokken. Maar ook nu nog zijn er vele soorten die in de drie zones voorkomen. Denk bijvoorbeeld aan de ree en de das. Voor deze soorten is het belangrijk dat ze van de ene naar de andere zone kunnen trekken.

Gemeente Zeist is een groene gemeente met veel natuur. Een groot deel van de natuur in Zeist is bos. Hier en daar zijn stukken heide. In Zeist is maar weinig grond in gebruik voor de landbouw. Het meeste daarvan ligt in het Kromme Rijn-gebied.

Bos

Zeist is een groene en vooral bosrijke gemeente. De grootste aaneengesloten stukken bos liggen op de Heuvelrug. Het grootste deel van het bos in Zeist bestaat uit een mengsel van naald- en loofbomen. In Zeist ligt meer dan 1200 ha gemengd bos. Gemengd bos komt voor op de Heuvelrug en de Overgangszone. Het gaat om verschillende bostypen. Op de Heuvelrug komt bijvoorbeeld veel bos van grove den met ruwe berk voor. In de Overgangszone zijn naaldbomen eerder gemengd met soorten als gewone es, zomereik en beuk. Ongemengd naaldbos staat alleen op de Heuvelrug. Het gaat om ongeveer 480 ha. Vaak zijn het bossen van grove den. Ongeveer 360 ha van de bossen zijn loofbossen. Deze staan verspreid over de hele gemeente. In het Kromme Rijn-gebied komen naast loofbossen ook hier en daar grienden van wilg of els voor. Het gaat om een kleine oppervlakte, in totaal ongeveer 18 ha.

Veel bos in Zeist is al erg oud. Het stond er al in 1850. Daardoor hebben deze oude bosgroeiplaatsen een bijzondere bodem. Wel is het bos meestal aangeplant en is er veel gekapt en opnieuw geplant. De meeste bomen die hier groeien, zijn ergens anders opgekweekt tot plantmateriaal (bosplantsoen). Er zijn ook plekken waar bomen en struiken staan die rechtstreeks afstammen van de oorspronkelijke inheemse bomen en struiken, die na de IJstijd zelf Nederland hebben bereikt. Deze oude boskernen kunnen stukken bos zijn, maar ook houtwallen of soms enkele bomen of struiken. Provincie Utrecht heeft de oude bosgroeiplaatsen en oude boskernen op een kaart gezet. De kaart is te zien in Figuur 2.4.

De bossen in Zeist zijn belangrijk voor bijvoorbeeld:

• •

  boombewonende vleermuizen als de rosse vleermuis en de franjestaart,

• •

  het ree als schuilgebied,

• •

  reptielen als de hazelworm (een hagedis, die in open bos voorkomt),

• •

  vogels als de zwarte specht, de kuifmees en de kruisbek,

• •

  planten als dubbelloof (een varen).

Figuur 2.3Bos in Zeist (bron: Topografische Dienst Kadaster).

Figuur 2.4Oude bosgroeiplaatsen en oude boskernen in Zeist (bron: Provincie Utrecht). Niet alle oude bosgroeiplaatsen op deze kaart zijn nu nog begroeid met bos.

Heide en stuifzand

Op de Heuvelrug is hier en daar heide en stuifzand te vinden. Het meest bijzonder zijn de vliegbasis Soesterberg en de heide rond de Willem Arntzhoeve. Deze gebieden heeft de provincie Utrecht aangemerkt als “natuurparels”. De vliegbasis Soesterberg wordt zelfs gezien als een van de drie gebieden in provincie Utrecht met de hoogste natuurkwaliteit. Verder zijn er nog stukken heide in het Zeister bos, zoals de Krakeling. Deze heide is door smalle heidestroken verbonden met de Leusderheide.

De heide is van belang voor bijvoorbeeld:

• •

  broedvogels als de veldleeuwerik en de nachtzwaluw,

• •

  reptielen als de zandhagedis en de levendbarende hagedis,

• •

  wilde bijen als de heidewespbij en de donkere zomerzandbij,

• •

  kevers als de groene zandloopkever,

• •

  sprinkhanen als de blauwvleugelsprinkhaan,

• •

  planten als kruipbrem, stekelbrem en hondsviooltje,

• •

  mossen en korstmossen.

Figuur 2.5Heide, stuifzand, grasland en akkers in de gemeente Zeist (bron: Topografische Dienst Kadaster).

Graslanden en akkers

De meeste graslanden en akkers in de gemeente Zeist zijn te vinden in het Kromme Rijn- gebied. Dit zijn vooral graslanden en akkers die in agrarisch gebruik zijn. Veel natuurwaarden hebben deze tegenwoordig niet meer. Hier en daar zijn er nog bloemrijkere graslanden, die meestal worden beheerd door natuurbeherende instanties. In het Kromme Rijn-gebied gaat het dan vooral om vochtige hooilanden. Op de Heuvelrug eerder om droge graslanden, zoals de bijzondere heischrale graslanden³. De beste hiervan liggen op de voormalige vliegbasis Soesterberg.

Graslanden en akkers zijn van belang voor bijvoorbeeld:

• •

  vogelsoorten die in gras hun voedsel zoeken (zoals de merel in de bebouwde kom),

• •

  het ree, als graasgebied,

• •

  de das, als gebied om voedsel te zoeken,

• •

  wilde bijen zoals de weidebij,

• •

  graslandvlinders als het oranjetipje,

• •

  akkeronkruiden als de eironde leeuwenbek.

Figuur 2.6Das (foto Ralph Smits).

Water

Van oorsprong is er op de Heuvelrug weinig open water te vinden. Water dat als regen op de Heuvelrug terecht komt, zakt in de grond (inzijging). Het komt jaren later in de Overgangszone en het Kromme Rijn-gebied als kwel weer boven de grond. Doordat het water onderweg allerlei mineralen heeft opgenomen, zoals kalk en ijzer, heeft het een bijzondere kwaliteit. Op plekken waar kwel omhoogkomt, zijn dan ook vaak bijzondere planten te vinden.

Nagenoeg alle wateren in Zeist zijn door de mens gegraven. Op de Heuvelrug en in de Overgangszone gaat het vaak om waterpartijen voor de landgoederen, die soms gevoed worden door watergangen die hogerop in de Heuvelrug gegraven zijn. In deze watergangen komt ook kwelwater omhoog. In het Kromme Rijn-gebied zijn de watergangen vooral gegraven om water af te voeren naar de Kromme Rijn. Zo werd het gebied droog genoeg voor de landbouw. Sommige watergangen zijn ook gebruikt voor de scheepvaart.

Figuur 2.7Kamsalamander (foto Floris Brekelmans).

Door de drinkwaterwinning van Vrumona in Bunnik en van Vitens in De Bilt en Zeist, is de grondwaterstand op veel plekken met ruim een meter gezakt. Daardoor is de hoeveelheid kwel enorm verminderd. Op veel plekken waar vroeger kwel optrad, komt tegenwoordig in de zomer juist inzijging voor. Daarom moet er in de zomermaanden water worden aangevoerd uit de Kromme Rijn. Het water wordt aangevoerd via de Blikkenburgervaart, die via een lange duiker is verbonden met de Rijnwijckse Wetering. De Rijnwijckse Wetering komt nabij Odijk bij de Kromme Rijn. Het aangevoerde water is van veel slechtere kwaliteit dan het kwelwater. Ook door andere oorzaken is de kwaliteit van het water achteruitgegaan. Vooral door de landbouw (afspoeling van mest), de riooloverstorten en het effluent van de rioolwaterzuivering. Vooral de waterkwaliteit van het water in het Kromme Rijn-gebied is hierdoor slechter geworden. In de nabije toekomst zal maximaal de helft van het aangevoerde water uit de Kromme Rijn komen⁴. De andere helft komt van een andere plek met een betere waterkwaliteit. De waterkwaliteit zal daardoor verbeteren.

De wateren in Zeist zijn onder andere van belang voor

• •

  vissen, zoals de grote modderkruiper,

• •

  libellen en kokerjuffers, zoals de gevlekte witsnuitlibel,

• •

  amfibieën als de kamsalamander,

• •

  de ringslang, die veel langs oevers voorkomt.

Kleine landschapselementen

Kleine landschapselementen zijn bijvoorbeeld bomenrijen, lanen, hagen, houtwallen, veedrinkpoelen of ruige oevers langs watergangen. Vooral in het Kromme Rijn-gebied waren rond 1900 vele bomenrijen, houtsingels en of hagen tussen de landerijen aanwezig. De meeste hiervan zijn verdwenen, op wat resten na. Wel zijn nog steeds de lanen aanwezig, zoals de Koelaan, de Blikkenburgerlaan en de Kouwenhoevenselaan.

Landschapselementen zijn onder andere van belang voor:

• •

  vleermuizen, als vliegroute en jachtgebied,

• •

  zoogdieren als egel, wezel, das en ree (als er voldoende dekking is door ruige begroeiing of struikgewas), als trekroute en schuilgelegenheid,

• •

  roofinsecten die plaaginsecten in de landbouw aanpakken.

Groen in de bebouwde kom

Ook in de bebouwde kommen van Zeist is natuur te vinden. Zo zijn bijvoorbeeld in het Sanatoriumbos, het Lyceumkwartier, Kerckebosch en Huis ter Heide oude bosgroeiplaatsen te vinden, waar al voor 1850 bos stond. Ook zijn er vele landgoederen of resten daarvan als park opgenomen in de bebouwde kom, zoals bijvoorbeeld Crosestein, Huis ter Heide en Nijenheim. Veel van deze parken bestaan uit bos, boomgroepen en gazons. Tegenwoordig wordt het in de gemeente ook meer van dit gras beheerd als bloemrijk gras. Park De Brink is een voorbeeld van een omgeving waar dit wordt toegepast.

De parken vormen grotere groene ruimten in de bebouwing. Daarnaast zijn er groene linten door de bebouwing, in de vorm van watergangen met groen erlangs, brede groenstroken, bermen en bomenrijen. Typisch voor Zeist is het ‘Zeister profiel’: gras met bomen. Meestal is dit gazongras, maar een deel van deze bermen wordt als bloemrijk gras beheerd. De groene linten door de bebouwde kom kunnen dienen als natuurverbinding tussen de parken en het buitengebied en tussen de parken onderling. Hoe breder de linten en hoe natuurlijker de inrichting, hoe beter ze die functie kunnen vervullen.

De gemeente is al langere tijd bezig met biodiversiteit. Een aantal voorbeelden zijn:

• •

  De gemeente beheert het grootste deel van de gemeentelijke bermen en het gras in park De Brink ecologisch. Dat houdt in dat de gemeente het gras een of tweemaal per jaar maait en het maaisel afvoert (zie figuur 2.8).

• •

  De gemeente zaait bermen in met een gebiedseigen bloemenmengsel.

• •

  De gemeente heeft de notitie “Van zinloze verharding naar waardevol groen” (Sweco, 2020) laten opstellen. Op basis hiervan kan de gemeente op termijn een deel van deze verharding vervangen door groen.

• •

  De gemeente heeft een beheerplan laten opstellen voor de landschappelijke beplantingen (met name randbeplantingen langs wegen, soms met bos erachter) (Van Schaijk & Maaswinkel, 2019).

• •

  De gemeente heeft op een aantal plekken faunapassages onder wegen aangelegd, zodat amfibieën en kleine zoogdieren veilig de weg kunnen oversteken.

• •

  Groene daken in kader Samen Duurzaam Zeist: samenwerking met hoveniers.

• •

  De Werkgroep ‘Zeist zoemt duurzaam’ heeft studenten een onderzoek laten doen naar soorten bijen die aanwezig zijn in Zeist en een advies op welke soorten we ons zouden moeten richten en waarom. Binnen de gemeentegrenzen van Zeist liggen drie van de vier landschapstypen, die het rijkste zijn aan wilde bijen: de hogere zandgronden, het stedelijk gebied en het rivierengebied. In Zeist komen dan ook veel soorten wilde bijen en hommels voor. Zeist heeft van “Nederland zoemt” het predikaat “bijvriendelijke gemeente” gekregen. Een bijvriendelijke gemeente voldoet aan de criteria voor bijvriendelijk beheer, door onder andere te zorgen voor jaarrond bloeiende planten, bijvriendelijk bermbeheer en nestgelegenheid voor wilde bijen.

• •

  Operatie Steenbreek: we stimuleren bewoners om hun tuinen te ontstenen en vergroenen. Er is een werkgroep vanuit Samen Duurzaam Zeist. De werkgroepleden bemensen op de dag van Operatie Steenbreek diverse kraampjes in Zeist, om planten uit te delen en informatie te verstrekken. Ze zijn aanwezig bij info-avonden voor bewoners over grootschalige projecten (zoals renovatieprojecten) om voorlichting te geven. In samenwerking met gemeente zullen zij bewoners stimuleren om geveltuintjes aan te leggen.

• •

  Heuvelrug tuinen: Project van de Provincie , waarin gemeente mee doet om tuinen met inheemse planten aan te leggen.

• •

  Kansen voor natuur in Zeist: uitvoeren van projecten om de biodiversiteit in Zeist te verbeteren, in samenwerking met natuurorganisaties uit Zeist.

Figuur 2.10Kaart van het gemeentelijke maaibeheer van grasoppervlakten.

In hoofdstuk 1 gaven we aan dat het belangrijk is om:

• •

  genoeg gebieden te hebben waar wilde planten en dieren kunnen leven;

• •

  dat de kwaliteit van deze gebieden goed moet zijn;

• •

  en dat de gebieden met elkaar verbonden moeten zijn, zodat dieren deze kunnen bereiken.

Dit noemden we het Groene Netwerk Zeist. Op de kaart in Figuur 2.11 en in Bijlage I is het Groene Netwerk Zeist weergegeven. Een grotere versie van de kaart staat in bijlage 1. De kaart van het groene netwerk is een uitwerking van de visiekaart (zie Figuur 1.1 op pagina 9 en bijlage I). Op de kaart komen dezelfde elementen voor als op de visiekaart, maar ze zijn op groter detailniveau weergegeven. Daarnaast zijn op de groene netwerkkaart een aantal elementen weergegeven, die niet op de visiekaart staan, zoals bos en grasland.

De elementen die op de groene netwerkkaart staan zijn:

• •

  Het Natuurnetwerk Nederland (NNN), dat de grotere aaneengesloten natuurgebieden buiten de bebouwde kommen van Zeist vertegenwoordigt.

• •

  Bos, heide, grasland en stuifzanden (zowel in het buitengebied als in de bebouwde kom).

• •

  De natuurverbindingen in het NNN en tussen NNN-gebieden, door het buitengebied. Deze zijn schematisch weergegeven als pijlen, maar zijn in werkelijkheid veel breder dan de pijlen. De pijlen dienen om aan te geven welke verbindingsrichting belangrijk is en welke barrières, zoals wegen, er in liggen.

• •

  De natuurverbindingen door de bebouwde kom. Dit zijn lijnvormige verbindingen tussen de bebouwing en verharding door. Het kunnen zijn:

  • o

    droge en natte verbindingen: een watergang met groen erlangs;

  • o

    droge verbindingen: verbindingen zonder watergang, maar met (bijvoorbeeld) bloemrijk gras, ruigte, struiken en of bomen;

  • o

    bomenrijen waarvan de boomkronen elkaar raken;

  • o

    bomenrijen waarvan de boomkronen elkaar niet raken.

• •

  De drukkere wegen en de spoorlijn.

• •

  Waar een natuurverbinding een weg of spoorlijn kruist, is een ‘faunapassage’ een oversteekplaats voor dieren nodig. Op sommige plekken liggen al faunapassages. Op veel plekken zijn ze er nog niet. Op de visiekaart zijn enkele faunapassages die er al zijn weergegeven en een aantal plekken waar een faunapassage nodig is. We geven in deze visie biodiversiteit nog niet aan voor wat voor dieren een faunapassage nodig is en hoe die er uit moet zien. Dat moet dus later nog uitgewerkt worden.

• •

  Plekken waar mogelijk kwelwater omhoogkomt. Dit zijn belangrijke plekken, omdat hier bijzondere natuur mogelijk is.

Figuur 2.11Groen netwerk Zeist. Een grote versie is opgenomen in bijlage II.

Het buitengebied van Zeist ten noorden van Den Dolder is een grotendeels bebost gebied met een flinke oppervlakte oude bosgroeiplaatsen en oude boskernen. Deze liggen vooral ten noordwesten van de Soestdijkerweg en ten oosten van het golfterrein De Lage Vuursche. In het deelgebied liggen ook een aantal open gebieden, zoals de heide en graslanden bij de Willem-Arntzhoeve en de greens van het golfterrein. In het deelgebied liggen de instellingen Willem Arntzhoeve en Reinaerde-Dennendal.

Bijzondere natuurwaarden

• •

  Op de heide bij de Willem Arntshoeve groeien bijzondere mossen en kortmossen (onder andere kaal tandmos en heidefranjemos).

• •

  Op een aantal heideterreintjes komen de heivlinder en de kommavlinder voor.

• •

  Sprinkhanen als schavertje, zoemertje en sikkelsprinkhaan.

• •

  Voorkomen van de zandhagedis, levendbarende hagedis en ringslang.

• •

  Eekhoorn, das en boommarter.

• •

  Een grote oude boskern ten oosten van het golfterrein.

Figuur 3.3Heideterreintje ten noorden van Dennendal met bijzondere mossen.

Ambassadeurssoorten voor het deelgebied Willem-Arntzbos

• •

  Boommarter en das

• •

  Ree

• •

  Zandhagedis, levendbarende hagedis en ringslang

• •

  Wilde bijen

• •

  Dagvlinders (kommavlinder en heivlinder)

Verbetermogelijkheden

• •

  Naaldbos geleidelijk omvormen naar loofbos of gemengd bos.

• •

  Betere overgangen van open gebied naar bos door een geleidelijke overgang met ruigte en struweel.

• •

  Met regelmaat vrijmaken van zand voor diverse bijensoorten.

• •

  Zo mogelijk uitbreiden van het bos of bomenstructuren aan de randen.

• •

  Realisatie van faunapassages in de:

  • o

    Dolderseweg N238, tussen Den Dolder en de Soestdijkerweg.

  • o

    Soestdijkerweg (N234) ten westen van de Dolderseweg.

Figuur 3.4Zoemertje (foto Floris Brekelmans).

Den Dolder is ontwikkeld na de aanleg van het spoor met het station (Dolder =moerassige plek). De groenstructuur bestaat uit lanen en straatbomen. Ten noorden van de spoorlijn is vooral strokenbouw. Ten zuiden van de spoorlijn liggen nog kleine bosvlakken. Ten zuiden van de Eekhoornlaan is er meer een bosbeeld dat aansluit bij Bosch en Duin.

Bijzondere natuurwaarden

• •

  Levendbarende hagedis tot in bebouwde kom (bermen van wegen).

• •

  Alpenwatersalamander in de bebouwde kom (geen natuurlijke populatie).

• •

  Stadsvogels en vleermuizen van gebouwen (o.a. huismus).

• •

  Eekhoorn

Ambassadeurssoorten voor het deelgebied

• •

  Stadsvogels en vleermuizen

• •

  Eekhoorn

• •

  Wilde bijen

• •

  Dagvlinders

Verbetermogelijkheden

• •

  Meer diversiteit in soort beplanting (spreiding van bloei door seizoenen).

• •

  Betere overgangen van bebouwd gebied naar bos door een geleidelijke overgang met ruigte en struiken.

• •

  Meer straatbomen en solitaire bomen planten om bosmilieu te versterken.

• •

  Omzetten van “Gazon B” in ecologisch beheerd gras.

• •

  Realisatie van een faunapassage in de Paltzerweg tussen Den Dolder en Bilthoven.

Figuur 3.5Levendbarende hagedis (foro Jeroen Brandjes).

Villawijk in (grotendeels zeer oud) bosgebied. De ontginning van het gebied startte in het begin van de 20e eeuw met zomerhuizen. Natuurschoon was uitgangspunt. Er zijn grote tuinen met microreliëf en een boskarakter met vooral grove den. De terreinen van het Utrechts landschap in het deelgebied zijn ‘stapstenen’ in een natuurverbinding tussen de Pan en vliegbasis Soesterberg. In de straatprofielen staan op veel plaatsen grote oude bomen.

Bijzondere natuurwaarden

• •

  In de berm van de Nieuwe Dolderseweg (N238) komt op één plek de blauwe knoop voor, een bijzondere plant van vochtige schrale graslanden.

• •

  Eekhoorn.

• •

  Oude bomen met holtes, waarin vleermuizen, holenbroedende vogels en zoogdieren als boommarter en eekhoorn.

• •

  Paddenstoelen in de bermen van diverse lanen.

Ambassadeurssoorten voor het deelgebied

• •

  Eekhoorn

• •

  Vogels en vleermuizen van holle bomen.

• •

  Paddenstoelen

Verbetermogelijkheden

• •

  Waar mogelijk laten staan van oude bomen (bijvoorbeeld door toepassing “breuksnoei”).

• •

  Toepassen van stinzenplanten in bermen.

• •

  Realisatie van faunapassages in de:

  • o

    N238 tussen de beide aansluitingen op de Hertenlaan en ter hoogte van de Van Weerden Poelmanlaan (beide op de overgang naar Deelgebied Vliegbasis Soesterberg).

  • o

    Tolhuislaan tussen Den Dolder en de Taveernelaan.

  • o

    Biltseweg ter hoogte van de afslag naar Stal de Molshoop.

  • o

    Baarnseweg ter hoogte van de Spoorlaan.

Figuur 3.6Eekhoorn (foto Jeroen Brandjes).

In 2008 is de vliegbasis gesloten en overgedragen aan de Provincie Utrecht. Vanaf dat moment heeft de gemeente Zeist meegewerkt aan de openstelling van het gebied. Vanaf 2017 is het gebied van Utrechts landschap en daarmee is het veiliggesteld als belangrijk natuurgebied voor de Utrechtse Heuvelrug.

Bijzondere natuurwaarden

• •

  Op de schrale graslanden van de vliegbasis staan veel bijzondere en bedreigde planten, zoals de kleine steentijm en het hondsviooltje. De kleine steentijm groeit hier vanwege de kalk uit de verharding van de startbanen.

• •

  Door het jarenlange ijs- en sneeuwvrij houden van de startbanen met zout, groeit hier Engels gras, een plant die van nature langs de kust voorkomt.

• •

  De schrale graslanden van het vliegbasis zijn het belangrijkste leefgebied van de kommavlinder in de gemeente Zeist.

• •

  De open graslanden zijn een belangrijk broedgebied voor de veldleeuwerik en de boomleeuwerik. Ook de grauwe klauwier broedt hier af en toe.

• •

  Eekhoorn en das.

• •

  Venwitsnuitlibel

Ambassadeurssoorten voor het deelgebied

• •

  Boommarter en das

• •

  Ree

• •

  Mossen en korstmossen

• •

  Zandhagedis, levendbarende hagedis en ringslang

• •

  Wilde bijen

• •

  Sprinkhanen

• •

  Dagvlinders (kommavlinder en heivlinder)

• •

  Planten van heide en droog schraal grasland

Verbetermogelijkheden

• •

  Hier is voldoende aandacht voor natuur. De aansluiting op de omgeving door buffer van bos en struiken kan stikstof depositie van N238 en bedrijven verminderen.

• •

  Realisatie van faunapassages in de N238 tussen de beide aansluitingen op de Hertenlaan en ter hoogte van de Van Weerden Poelmanlaan (beide op de overgang naar Deelgebied Bosch en Duin).

Figuur 3.7Zandhagedis (foto Gerard Smit).

In dit deelgebied is recent een nieuwe woonwijk aangelegd op het terrein van de voormalige Johannesstichting (nu Abrona). Het sportterrein van Abrona is hierbij verplaatst naar een nieuwe locatie. Aan de andere zijde van de Amersfoortseweg ligt Beukbergen een vernieuwd woonwagendorp in het bos.

Bijzondere natuurwaarden

• •

  Eekhoorn.

Ambassadeurssoorten voor het deelgebied

• •

  Eekhoorn en boommarter

• •

  Wilde bijen

• •

  Sprinkhanen

Verbetermogelijkheden

• •

  Overgangen bebouwd gebied naar bosrijke omgeving geleidelijk met ruigte en struiken

• •

  Aandacht voor afwisseling beplanting en brede bloeiboog (aaneengesloten aanbod van bloeiende planten van voorjaar tot nazomer en vroege herfst).

• •

  Grote bomen in de straten.

• •

  Oude bomen zo veel mogelijk laten staan en dood hout laten liggen.

• •

  Omzetten van Gazon B naar ecologisch beheerd gras.

Figuur 3.8Vosje (foto Marc van der Aa).

Huis ter Heide maakt onderdeel uit van landgoederen- en buitenplaatsenzone langs de Amersfoortseweg. Het is een villapark met grote bomen en brede grasbermen ten noorden van de Amersfoorteseweg en het oude dorp ten zuiden ervan, met smalle wegen met laanbeplanting en grotere villa’s. De Gezichtslaan is de oude zichtas op Landgoed Zandbergen.

Bijzondere natuurwaarden

• •

  Eekhoorn

• •

  Geelsprietdikkopje in de berm van de Zandbergenlaan

• •

  Stinzenplanten als gewone vogelmelk, daslook, lelietje van dalen en bosanemoon.

• •

  Steenanjer in de berm van de Amersfoortseweg (waarschijnlijk ingezaaid).

• •

  Bijzondere paddenstoelen als de sneeuwvloksatijnzwam en de lentefranjehoed.

Ambassadeurssoorten voor het deelgebied

• •

  Eekhoorn

• •

  Dagvlinders

• •

  Stinzenplanten

• •

  Paddenstoelen

Verbetermogelijkheden

• •

  Overgangen bebouwd gebied naar bosrijke omgeving geleidelijk met ruigte en struiken

• •

  Aandacht voor afwisseling beplanting en brede bloeiboog (bloei in verschillende seizoenen).

• •

  Grote bomen in de straten.

• •

  Oude bomen zo veel mogelijk laten staan en dood hout laten liggen.

Figuur 3.9Bosanemoon.

Het Panbos is een natuurgebied aan de noordzijde van de Amersfoortseweg N237 ten westen van Bosch en Duin aan de rand van De Bilt. Het Panbos vormt samen met de landgoederen Beerschoten en Houdringe een aaneengesloten groengebied.

Bijzondere natuurwaarden

• •

  Hazelworm

• •

  Ransuil en zwarte mees

• •

  Heikikker tussen N237 Amersfoortseweg en de A28.

• •

  Jenerverbes in het Panbos

• •

  Eekhoorn, boommarter en das.

Ambassadeurssoorten voor het deelgebied

• •

  Hazelworm

• •

  Boommarter

• •

  Ransuil

Verbetermogelijkheden

• •

  Zonering aanbrengen t.b.v. recreatiedruk. Kern met weinig paden en rand met meer paden.

• •

  Omvorming naar meer loofbos ter plekke van de naaldhoutlocaties.

Figuur 3.10Ransuil (foto Annette Karels).

Dit deelgebied bestaat uit een aantal wijken. De stedenbouwkundige opzet, passend bij de gedachte over wonen in de tijd dat het gebouwd is laat zien hoeveel ruimte er voor groen was en waar nu kansen liggen voor een groenblauwe dooradering van de wijken.

Bijzondere natuurwaarden

• •

  Venwitsnuitlibel in de waterpartijen langs de Dreef

• •

  Kale rode bosmier langs de Utrechtseweg (inmiddels helaas verdwenen)

• •

  Stadsvogels als huismus en gierzwaluw en vleermuizen

• •

  Eekhoorn.

Ambassadeurssoorten voor het deelgebied

• •

  Wilde bijen (bijenlint) en dagvlinders

• •

  Gierzwaluw en huismus

• •

  Wilde bijen (corridor)

• •

  Libellen

• •

  Eekhoorn

Verbetermogelijkheden

• •

  Doorgaande laanstructuren handhaven en versterken

• •

  Grote solitaire bomen aanplanten en zo mogelijk oude bomen in groengebieden laten staan.

• •

  Maatregelen voor gebouwbewonende vogels en vleermuizen.

• •

  Omzetten van Gazon B naar ecologisch beheerd gras.

• •

  Realisatie van faunapassages in de:

  • o

    Dijnselburgerlaan, ter hoogte van de fietsbrug over de A28.

  • o

    Panweg, direct ten zuiden van de Dijnselburgerweg.

  • o

    Utrechtseweg bij de Dreef en bij ter hoogte van het voormalige kantoor van de Triodosbank (beide op de grens naar deelgebied Zeist Zuid-West).

Figuur 3.11Venwitsnuitlibel (foto Floris brekelmans).

Dit deelgebied bestaat uit een aantal wijken. De stedenbouwkundige opzet, passend bij de gedachte over wonen in de tijd dat het gebouwd is laat zien hoeveel ruimte er voor groen was en waar nu kansen liggen voor een groenblauwe dooradering van de wijken.

Bijzondere natuurwaarden

• •

  Stadsvogels als huismus en gierzwaluw

• •

  Eekhoorn

Ambassadeurssoorten voor het deelgebied

• •

  Stadsvogels als huismus en gierzwaluw

• •

  Eekhoorn

• •

  Vleermuizen

Verbetermogelijkheden

• •

  Doorgaande laanstructuren handhaven en versterken

• •

  Grote solitaire bomen aanplanten en zo mogelijk oude bomen in groengebieden laten staan.

• •

  Omzetten van Gazon B naar ecologisch beheerd gras.

Figuur 3.12Gierzwaluw (foto Mark Collier).

Het dorp Austerlitz is omgeven door bos. Er zijn nog bosassen te vinden. De overgangen tussen bebouwing en bos zijn belangrijk.

Bijzondere natuurwaarden

• •

  Op de Krakeling en de nabijgelegen heide komen bijzondere insecten voor, zoals geelstaartklaverzandbij, geelschouderwespbij en heideblauwtje.

• •

  Sprinkhanen als veldkrekel, schavertje, zoemertje en sikkelsprinkhaan.

• •

  Vlinders als groot dikkopje en groentje (en het eerdergenoemde heideblauwtje).

• •

  Drie soorten witsnuitlibellen in een waterpartij op landgoed de Breul.

• •

  Zandhagedis en hazelworm.

• •

  Ringslang tussen de Arnhemse Bovenweg en de Driebergseweg.

• •

  Grasklokje op diverse plekken langs de Driebergseweg (onder meer op landgoed de Breul).

• •

  Eekhoorn, boommarter en das.

• •

  Bijzondere mossen en korstmossen op begraafplaats Bosrust.

Ambassadeurssoorten voor het deelgebied

• •

  Eekhoorn

• •

  Das

• •

  Ree

• •

  Dagvlinders en wilde bijen (waaronder de hierboven genoemde soorten).

Verbetermogelijkheden

• •

  Doorgaande laanstructuren handhaven en versterken

• •

  Grote solitaire bomen aanplanten en zo mogelijk oude bomen in groengebieden laten staan.

• •

  Realisatie van faunapassages in de:

  • o

    Arnhemse Bovenweg, ter hoogte van de Heideweg (op de grens met deelgebied Kerkebosch/Hoge Dennen) en tussen de Prinses Margrietlaan en de Breullaan.

  • o

    Driebergseweg ter hoogte van landgoed de Breul (op de grens met deelgebied Kromme Rijn-gebied).

Figuur 3.13Groentje.

Dit deelgebied bestaat uit de wijken Nijenheim, Couwenhoven, Brugakker, De Clomp, Crosestein, Kersbergen-Griffestein, Fazantenbuurt en Vogelwijk. Ook Slot Zeist ligt in het deelgebied.

Bijzondere natuurwaarden

• •

  Gevlekte witsnuitlibel in Park de Brink en in de Couwenhovense poel

• •

  Vroedmeesterpad nabij Kroostweg Noord (geen natuurlijke populatie).

• •

  Ringslang af en toe tot in bebouwde kom, o.a. Couwenhovense poel en park de Brink.

• •

  Stadsvogels en vleermuizen in gebouwen: veel huismussen.

• •

  Oude bomen met holtes: holenbroeders en boombewonende vleermuizen.

• •

  Eekhoorn.

• •

  In dit deelgebied ligt de tuin die het meest intensief op wilde bijen is onderzocht (ruim 60 soorten). Dit geeft aan welke potenties bijenvriendelijk ingericht groen in Zeist heeft.

• •

  Doorlopende groenstructuren, onder meer langs de Griftlaan, die het park de Brink met het buitengebied verbindt.

Ambassadeurssoorten voor het deelgebied

• •

  Ringslang

• •

  Amfibieën

• •

  Wilde bijen

• •

  Libellen

• •

  Vlinders

Verbetermogelijkheden

• •

  Aanleg en beheer natuurvriendelijke oevers Biltse Grift en andere waterlopen.

• •

  Ringslanghopen in diverse groengebieden

• •

  Versterken van de bloeiboog van de beplanting

• •

  Ecologisch beheer van bermen en groengebieden.

• •

  Omzetten van Gazon B naar ecologisch beheerd gras.

• •

  Realisatie van faunapassages in de Utrechtseweg

  • o

    bij de Kromme Rijnlaan,

  • o

    ter hoogte van het voormalige kantoor van de Triodosbank

• (beide op de grens naar deelgebied Zeist Zuid-West).

Zowel het oude deel van Kerkebosch als het nieuwe is wonen in het bos. Dit bos is overwegend arm, grove dennenbos. Hoog Kanje is een Middeleeuwse weg. Het nieuwe deel bestaat uit scheggen bosgebied, die in verbinding staan met Heidestein.

Hoge Dennen: Vroeger gehuchtje Siberië (ver van Zeist). Het is een villawijk die in de bosrijke omgeving is ingepast. Het heeft rijke lommerrijke wegprofielen volgens het “Zeisterprofiel”: bomen met gras er onder. Er zijn oudere bomen aanwezig en bosrestanten met grove den. Er zijn veel grote tuinen.

Bijzondere natuurwaarden

• •

  Zandhagedis en hazelworm in het groen tussen de bebouwing (met name in het nieuwe deel van Kerkebosch).

• •

  Eekhoorn

Ambassadeurssoorten voor het deelgebied

• •

  Eekhoorn

Verbetermogelijkheden

• •

  Naaldbos geleidelijk omvormen naar loofbos of gemengd bos.

• •

  Betere overgangen van open gebied naar bos door een geleidelijke overgang met ruigte en struiken (een zogenaamde “zoom-mantelvegetatie”).

• •

  Omzetten van Gazon B naar ecologisch beheerd gras.

• •

  Realisatie van faunapassages in de Arnhemse Bovenweg, ter hoogte van de Heideweg (op de grens met deelgebied Zeisterbos/Austerlitz)

Figuur 3.14Hazelworm (foto Dirk Kruijt).

Het Kromme Rijn-gebied binnen de gemeente Zeist maakt onderdeel uit van een veel groter gebied dat bij Kromme Rijn hoort. De gemeente werkt samen met omliggende gemeenten Bunnik, Odijk, Driebergen en de Bilt, om natuur en landschap zo veel mogelijk op elkaar aan te sluiten.

Bijzondere natuurwaarden

• •

  Langs de lanen groeien veel paddenstoelen van kleibossen. Dat geldt in het bijzonder voor de Blikkenburgerlaan.

• •

  Op de natuurakkers bij huis Blikkenburg komen veel bijzondere akkerplanten voor. Hier is zaad (of maaisel?) van andere akkeronkruidreservaten van het Utrechts Landschap uitgestrooid.

• •

  Op landgoed Rijnwijck staat de grootste populatie bosanemoon van Zeist.

• •

  In de sloten in het deelgebied komt hier en daar de grote modderkruiper (een vis) voor en op meer plaatsen de kleine modderkruiper en bittervoorn.

• •

  Bijzondere amfibieën: de kamsalamander en de poelkikker.

• •

  Grootste populatie van de ringslang in Zeist

Ambassadeurssoorten voor het deelgebied

• •

  Ree

• •

  Grote modderkruiper

• •

  Ringslang

• •

  Kleibospaddenstoelen

• •

  Libellen, zoals de glassnijder en de bruine korenbout

• •

  Akkerkruiden

• •

  Planten van vochtige hooilanden

Verbetermogelijkheden

• •

  Aanleg en beheer natuurvriendelijke oevers Biltse Grift en andere waterlopen.

• •

  Ringslanghopen in diverse groengebieden

• •

  Ecologisch beheer van bermen en akkerranden.

• •

  Voorbeeldproject natuur-inclusieve landbouw

• •

  Realisatie van faunapassages in de:

  • o

    Driebergseweg ter hoogte van landgoed de Breul (op de grens met deelgebied Zeisterbos/Austerlitz).

  • o

    Spoorlaan ter hoogte van de Laan van Rijnwijk en de Rijwijckse Wetering.

  • o

    Koelaan.

Figuur 3.15Reekalf.

Veel van de maatregelen om het Groene Netwerk te verbeteren zijn maatregelen voor de langere termijn. Deze biodiversiteitsvisie is door de afdeling beheer opgezet. Vanuit beheer oogpunt valt er zeker winst te behalen voor biodiversiteit. Een deel van de maatregelen hoort bij andere werkzaamheden dan beheer en andere partijen dan de afdeling beheer thuis. Deze visie geeft concrete handvatten aan inwoners, ontwikkelaars en de afdeling beheer hoe de biodiversiteit versterkt kan worden. Een aantal acties voor meer biodiversiteit vraagt echter ook inzet van andere afdelingen binnen de gemeente of andere externen. Deze visie is dan ook één stap, die een vervolg zal krijgen vanuit het bredere programma Duurzaamheid. De kans dat er op korte termijn extra geld beschikbaar komt om kostbare maatregelen te treffen, zoals bijvoorbeeld het aanleggen van faunapassages is klein. Hoe kunnen we dan toch werken aan verbetering van de biodiversiteit? In dit hoofdstuk geven we aan hoe we nú kunnen werken aan meer biodiversiteit.

De gemeente kan op korte termijn het meeste invloed uitoefenen op de biodiversiteit, door wijzigingen in het eigen beheer. In dat kader wil de gemeente de komende periode al een paar kleine stappen nemen, naar een “biodiverser” gemeente Zeist. Dit gaat om de volgende twee concrete acties:

• 1.

  In 2020 hebben we door adviesbureau SWECO laten uitzoeken welke delen van de gemeentelijke verhardingen (zoals asfalt en betegelde oppervlakten), waar de verharding feitelijk niet nodig is. De komende periode willen wij op een deel hiervan de aanwezige verharding verwijderen en deze locaties omzetten in gemeentelijk groen met inheemse soorten. Voorlopig gaan we dit doen binnen bestaande projecten.

• 2.

  Op dit moment wordt rond bomen die in gras staan, het gras rond de bomen gemaaid tot aan de stam. De komende periode willen wij dit maaien tot aan de stam verminderen. Voorlopig bij wijze van proef bij een klein deel van de bomen. Indien het bevalt bij meer bomen. Achterwege laten van het (frequent) maaien tot aan de stam heeft als voordeel dat er rond de stam hogere begroeiing komt te staan, wat extra biodiversiteit oplevert. Het positieve neveneffect is er minder beschadiging van de stam optreedt.

• 3.

  We gaan de komende periode gazon omvormen naar lang gras (extensief beheerd gras). We doen dit binnen de huidige middelen. We starten daarom met een klein aantal locaties en breiden dit uit in de toekomst.

Er doen zich op dit moment of in de nabije toekomst wellicht mogelijkheden voor om met aandacht voor biodiversiteit opgaven net anders aan te vliegen waardoor er kansen ontstaan voor onze ambassadeurssoorten. Een aantal voorbeelden worden hier genoemd:

• •

  Tijdens het beheer van gemeentelijk areaal: bijv. omzetten gazon in bloemrijk gras. Hiertoe zullen ecologisch bestekken voor aannemers eisen moeten stellen aan hun werkwijze en/of resultaat. Te denken valt aan bijvoorbeeld werken volgens Kleurkeur eisen (Kleurkeur is een keurmerk dat garantie geeft dat aangesloten bedrijven werken volgens een werkwijze die biodiversiteit (m.n. voor insecten) vergroot), of resultaatsverplichting niet op beeld maar op indicatorsoorten.

• •

  Het opnemen van natuurverbindingen incl. gewenste faunapassages in andere plannen (inrichtingsplan, omgevingsvisie, bestemmingsplannen).

• •

  Het opnemen van maatregelen, zoals het werken met inheemse beplanting of natuurspelen als er een speelvoorziening moet komen.

• •

  Een faunapassage als emvi⁵-criterium (een van de gunningscriteria) opnemen in de aanbesteding van wegwerkzaamheden.

• •

  Bij projectontwikkeling eisen stellen aan het ontwikkelen van natuur-inclusieve gebouwen en omgeving.

• •

  Bij de huidige stikstofproblematiek ontwerpen aan voorzieningen of zonering om stikstofdepositie tegen te gaan.

• •

  In de landbouwtransitie meekoppelen met aandacht voor natuur-inclusieve landbouw.

Door gebruik te maken van strategische combinaties worden onmogelijke opgaves soms toch mogelijk. Het is belangrijk dat biodiversiteit bij de beleidsambtenaren “tussen de oren” zit, zodat kansen benut worden.

Nieuwe ontwikkelingen of groot onderhoud

Wanneer we biodiversiteit vanaf het begin meenemen in nieuwe ontwikkelingen, is het veel gemakkelijker en goedkoper te realiseren. Amfibieën en kleine zoogdieren kunnen bijvoorbeeld veilig een weg oversteken, via een looppaadje in een duiker onder de weg. Zo’n ecoduiker is veel goedkoper aan te leggen, als er toch al een duiker aangelegd moet worden. Een bestaande duiker vervangen is vele malen duurder. Ook bij groot onderhoud zijn er soms mogelijkheden.

Het ontwerpen met biodiversiteit noemen we “natuurinclusief ontwerp”. We gebruiken deze biodiversiteitsvisie de komende jaren als richtsnoer bij nieuwe ontwikkelingen. Dit gebeurt bij natuur-inclusief bouwen, maar ook in de buitenruimte.

Strategische combinaties

Soms kunnen we maatregelen voor verschillende doelen combineren, waardoor het mogelijk wordt ze te realiseren. Denk bijvoorbeeld aan maatregelen die nodig zijn om ons aan te passen aan de klimaatverandering. Bij het oplossen van problemen, zoals wateroverlast of droogte, combineren we dat, als het enigszins mogelijk is, met maatregelen om de biodiversiteit te verbeteren.

Smeden van allianties

In Zeist zijn vele organisaties bezig met de biodiversiteit. Iedereen met zijn eigen kennis en specialiteit. Door de krachten te bundelen, ontstaan er nieuwe mogelijkheden. Er zijn in Zeist veel organisaties actief op het gebied van biodiversiteit. Denk hierbij aan organisaties zoals de provincie, het waterschap, buurgemeenten, Staatsbosbeheer, het Utrechts Landschap, de Stichting Milieuzorg Zeist, de KNNV, Paddenwerkgroep Kerckebosch Zeist, de werkgroep Natuurlijk Zeist West, de bijenwerkgroep Zeist, enzovoorts. Waar mogelijk gaan we de biodiversiteit samen met anderen verbeteren. Samen Duurzaam Zeist, een brede beweging van bewoners en organisaties die samen werken aan een groen, gezond en duurzaam Zeist, kan hier een belangrijke rol in spelen.

Omgevingsvisie en Leidraad openbare ruimte

Er is een duidelijke relatie met andere documenten waar de gemeente mee werkt. Deze visie zal als inspiratie dienen voor de omgevingsvisie en als input voor de Leidraad Openbare ruimte, die op korte termijn wordt herzien.

Voorlichting is heel belangrijk bij het verbeteren van de biodiversiteit.

Acceptatie van groenbeheer

Biodivers groen ziet er anders uit dan traditioneel beheerd groen. Niet iedereen vindt dat mooi. Soms denken mensen dat het groen verwaarloosd is, terwijl dat zeker niet zo is. Een deel van die mensen accepteert sneller dat het er ander uitziet, als zij weten waarvoor dat is. We gaan de komende jaren meer voorlichting geven over ons groenbeheer en waarom wij dit op de manier doen zoals we het doen.

Mogelijkheid bieden om zelf iets te doen

Veel mensen zijn begaan met de natuur en de biodiversiteit, maar weten niet altijd wat zij zelf kunnen doen. Voorlichting kan hier een belangrijke rol in spelen, bijvoorbeeld met informatie op de gemeentelijke website of gerichte voorlichting in het kader van acties in samenwerking met actieve bewoners(groepen), bedrijven of verenigingen.

Het gemeentelijk groenbeheer

In Zeist is het groenbeheer uitbesteed. We willen toe naar een ander aanbestedingsbeleid, waarbij biodiversiteit een belangrijk criterium vormt.

Exotenbeheer

Er zijn soorten, zoals Japanse duizendknoop, reuzenberenklauw, reuzenbalsemien, waterhyacint, die een bedreiging worden voor de ecologische waarden of leiden tot te hoge beheerkosten of te veel hinder geven voor de omgeving. Deze soorten noemen we exoten. We kiezen ervoor om deze soorten te bestrijden als het ook daadwerkelijk tot zeer aanzienlijke reductie of volledige verwijdering van de ongewenste soort leidt. Dat geldt met name wanneer de verschillende beheerders binnen de gemeente daar eenzelfde strategie in volgen. Daar voeren we gesprekken met bijvoorbeeld het Utrechts Landschap, Waterschap of Staatsbosbeheer over.

We moeten slim na denken over het financieren van maatregelen. In deze paragraaf geven we aan welke mogelijkheden we onderzoeken.

Omvormen werkwijze binnen bestaande budgetten

Door binnen bestaande beheer- of ontwerpbudgetten anders te werken kunnen wellicht betere natuur-inclusieve resultaten geboekt worden. Ecologisch beheer gaat over ander beheer. Dat betekent vooral dat de juiste kennis aanwezig moet zijn om op het juiste tijdstip het goede te doen. Dit betekent minder gestandaardiseerd op vaste momenten handelingen uitvoeren, maar wellicht minder vaak. Dat kan dan weer goedkoper uitvallen. Ook bij inrichtingsopgaven is al eerder geschetst hoe door bij de start goed na te denken over een natuur-inclusieve aanpak deze werkwijze goedkoper is dan later maatregelen te treffen.

Subsidies van Rijk, Provincie of derden

De provincie Utrecht heeft een aantal subsidies beschikbaar voor de ontwikkeling of uitvoering van biodiversiteitsbeleid.

• •

  Een subsidie voor de aankoop van landbouwgronden binnen het NNN en omzetting in natuur, de Subsidieregeling kwaliteitsimpuls natuur en landschap (SKNL). De SKNL stelt ook subsidie beschikbaar voor aandachtssoorten, verbeteren van de kwaliteit van weidevogelreservaten.

• •

  Een subsidie voor het opstellen van soortmanagementplannen (SMP) voor beschermde soorten op grond van de Wet natuurbescherming. SMP’s worden vaak opgesteld voor soorten waarvoor vaak een ontheffing moet worden aangevraagd. Met een SMP heeft een gemeente de mogelijkheid om in één keer een ontheffing aan te vragen voor een gebied.