Programma Water en Riolering 2023 – 2027 Gemeente Son en Breugel

Na het van kracht worden van de Omgevingswet is het niet meer verplicht om een GRP op te stellen. Aangezien er onder de Omgevingswet diverse programma’s worden opgesteld, is het logisch dat water hier ook onderdeel van gaat uitmaken. Daarnaast hebben we goede ervaringen met het GRP als planinstrument en willen we blijven sturen op een goed functionerend water- en rioleringssysteem. Daarom actualiseren we het huidige plan en zetten opnieuw de koers uit voor de komende vijf jaar. We doen dit op zodanige wijze dat het plan goed aansluit op de gemeentelijke omgevingsvisie, het omgevingsplan en andere plannen/programma’s.

We ontvlechten daartoe de traditionele opzet van het huidige GRP (2016-2022) en bouwen dit opnieuw op om aan te sluiten bij de sporen van de Omgevingswet. We noemen het GRP voortaan Programma Water en Riolering (PWR). Concreet bevat het nieuwe PWR (2023-2027) bouwstenen voor de omgevingsvisie (in de vorm van visie en ambities), bouwstenen voor het omgevingsplan (in de vorm van beleids-/afwegingskaders) en een concreet maatregelenprogramma. Daarnaast leggen we in dit plan nog steeds vast hoe we ervoor zorgen dat we aan de zorgplichten voldoen, welke middelen nodig zijn en welke kosten hiermee zijn gemoeid. Het kostendekkingsplan vormt namelijk de beleidsmatige basis voor de rioolheffing, ook onder de Omgevingswet.

Dat een PWR nodig is, blijkt uit de effecten van klimaatverandering op dit moment en voor de lange termijn. Door de toename van extreme buien neemt de kans op wateroverlast toe en tijdens langdurig droge perioden kunnen flinke watertekorten optreden. In Son en Breugel zijn stresstesten uitgevoerd om de kwetsbaarheden voor het veranderende klimaat te analyseren en in kaart te brengen. Een aantal van de aandachtspunten- en gebieden die hieruit voortkomen zijn:

• •

  Hitte: op bedrijventerrein Ekkersrijt en in het centrumgebied van Son is sprake van een hitte-eilandeffect vanwege de grote mate van verharding op deze locaties.

• •

  Droogte: er is sprake van droogtegevoeligheid in met name het buitengebied; in en rondom de Dommel en in het buitengebied ten zuidoosten van Breugel (beekdalen) en daarnaast ondervinden de landbouwgebieden ook overlast van de droogte (Sonniuswijk).

• •

  Wateroverlast: op veel plaatsen in de dorpskern Son en Breugel zal in de toekomst sprake zijn van wateroverlast, als gevolg van de toenemende intensiteit van regenbuien.

In 2017 heeft de gemeente Son en Breugel haar visie op klimaatadaptatie vastgesteld met ‘Klimaatbestendig Son en Breugel 2030’. De visie beschrijft ambities en beleid voor droogte, hitte en hemelwater. Het komt voort uit de stresstest analyses en in samenspraak met de omgeving (zoals inwoners, woningbouwcorporaties en verenigingsleven). De hoofddoelstelling is om in 2030 een klimaatbestendig Son en Breugel te hebben gerealiseerd. Onder een klimaatbestendig Son en Breugel verstaan we dat de ‘openbare’ ruimte van Son en Breugel veerkrachtig genoeg is ingericht, zodat de veranderingen in hitte, droogte en wateroverlast niet leiden tot grote schades en onnodig gevaar voor de volksgezondheid. Als gemeente alleen kunnen we deze doelstelling niet realiseren, deze doelstelling moeten we gezamenlijk realiseren met de samenleving. Daarnaast willen we een gemeentelijke organisatie zijn die de klimaataspecten droogte, wateroverlast en hitte integraal in al zijn ontwikkelingsplannen gelijkwaardig afweegt.

Het voorliggend PWR is opgesteld in samenspraak met de partners in de waterketen, met name waterschap De Dommel. Ook zijn inwoners van de gemeente Son en Breugel per digitale enquête bevraagd op onderwerpen waar we met dit PWR aan werken. Die inwonersenquête schetst een beeld van de beleving bij inwoners omtrent de omgang met water en de gevolgen van klimaatverandering daarbij. Deze raadpleging is samengevat in paragraaf 2.3 en is meegenomen in de gemaakte beleidskeuzes.

Het PWR geeft op hoofdlijnen de invulling van de gemeentelijke watertaken weer. We leggen vast wat we willen bereiken en wat de rolverdeling is tussen overheid en inwoners/bedrijven ten aanzien van afval-, hemel-, en grondwater. Het PWR vervult vier hoofdfuncties:

Kader gemeentelijke zorgplichten

Overzicht beleidskeuzes en ambities ten aanzien van de gemeentelijke zorgplichten stedelijk afvalwater, hemelwater en grondwater en de bijdragen aan oppervlaktewater en drinkwater.

Interne afstemming

Met andere vakdisciplines binnen de gemeentelijke organisatie en met onze waterpartners (waaronder het waterschap).

Externe afstemming

Met onder andere bewoners en bedrijven, ontwikkelaars en bouwbedrijven.

Continuïteit en voortgangsbewaking

Vanwege de relatief lange levensduur van stedelijke watervoorzieningen en kapitaalintensieve investeringen is een lange termijn aanpak essentieel (begroting, investeringen en evaluatie).

De geldigheidsduur van dit PWR is vijf jaar: 2023 tot en met 2027. We verwachten in 2027 een nieuw programma op te stellen in navolging van de omgevingsvisie van de gemeente Son en Breugel. Met het periodiek actualiseren van dit PWR kunnen we tijdig bijsturen op nieuwe ontwikkelingen. Met de komst van de Omgevingswet is het denkbaar dat de planperiode gaat aansluiten bij andere programma’s.

Voor het monitoren van de effectiviteit van ons beleid gebruiken we naast theoretische berekeningen van het basisrioleringsplan ook de gemeten waterkwaliteit en meldingen met betrekking tot: (grond)wateroverlast, rioolinstortingen en stank. Daarnaast houden we met het periodiek uitvoeren van klimaatstresstesten (wateroverlast, hittestress, droogte en in mindere mate waterveiligheid) een vinger aan de pols op de voortgang die we boeken met de aanpak van kwetsbare locaties. Waterschap De Dommel doet ditzelfde voor waterveiligheid en voert ook een robuustheidstoets/NBW-toets uit voor de combinatie stedelijk- en regionaal watersysteem.

Hoofdstuk 2 geeft een beeld van de huidige situatie. Aandachtspunten die hieruit naar voren komen, vormen samen met nieuwe ontwikkelingen het vertrekpunt voor het beleid. Hoofdstuk 3 beschrijft onze visie en ambities op water en riolering in de gemeente Son en Breugel, aansluitend bij de vier belangrijke thema’s vanuit de Omgevingswet. In hoofdstuk 4 staat onze strategische invulling van de beleidsvrijheid van de gemeentelijke watertaken en onze bedrijfsvoering centraal. Onze voorgenomen activiteiten en bijbehorende benodigde middelen zijn opgenomen in hoofdstuk 5 (uitvoeringsagenda) en 6 (middelen). Meer beheers- en onderhoudsgerelateerde zaken staan in de bijlagen.

Om de juiste dingen goed te kunnen doen, is inzicht nodig in het te beheren areaal. Het rioleringssysteem bestaat uit vrijverval riolering en mechanische riolering. Bij vrijverval riolering wordt het afvalwater getransporteerd door de zwaartekracht en omhoog gepompt als de leidingen te diep komen te liggen. Bij mechanische riolering wordt het afvalwater getransporteerd via een veelvoud aan kleine pompen door middel van overdruk (drukriolering) of onderdruk (vacuümriolering). Ter beperking van de vuillast op het oppervlaktewater zijn er bij de meeste vuilbelastende lozingspunten randvoorzieningen aangebracht. Deze voorzieningen bergen overtollig regenwater en laten het vuil bezinken voordat het overstort op het oppervlaktewater. De overige lozingspunten lozen overtollig regenwater direct op het oppervlaktewater op het moment dat het rioleringssysteem vol is. Het geloosde regenwater afkomstig van gescheiden en verbeterd gescheiden riolering is schoner dan het geloosde regenwater afkomstig van gemengde riolering. Door afkoppelen van verhard oppervlak neemt de vuilbelasting van deze lozingspunten geleidelijk aan af.

Tabel 1 Kenmerken riolering Son en Breugel

Figuur 1 Leeftijdsopbouw vrijverval riolering

Om indien nodig de koers te kunnen bijstellen of de aandacht te verleggen, blikken we terug op de afgelopen planperiode. Het resultaat van deze evaluatie is opgenomen in bijlage C. Samengevat ontstaat het volgende beeld:

• •

  Zoals de evaluatie in de bijlage laat zien, blijkt een deel van de geplande activiteiten de afgelopen periode uitgesteld of heroverwogen te zijn. Sommige activiteiten werden uitgesteld vanwege drukte en te weinig capaciteit. Er moeten dan keuzes worden gemaakt.

• •

  Uitgestelde plannen leidden ook tot uitgestelde investeringen. Hoe de verwachtte en werkelijke uitgaven zich verhouden, is wisselend. Onderhoud bleef soms liggen terwijl er ook zaken bijkwamen (zoals de afkoppelcoach. De bijdrage aan het regionale Waterportaal viel goedkoper uit. Daarnaast had de heffingsdifferentiatie voor afkoppelen gevolgen voor de inkomsten. Er zijn minder kapitaallasten doorgerekend in verband met de lage rente.

• •

  De afgelopen planperiode is de capaciteit als structureel onderbezet ervaren, met name op het gebied van beheer. Onderbezetting geeft risico’s, zoals het niet op orde kunnen houden van beheerdata en faalkosten in het geval van ontbrekend toezicht.

• •

  Wat betreft databeheer, meten en monitoren: het grondwatermeetnet is in het voorjaar van 2021 aangelegd en is in beheer van Brabant Water. De gemeente bouwt zo een bruikbare reeks data op en.benut dit meetnet voor verzoeken tot uitlezen. Verder is meten en monitoren bij de buitendienst belegd. Zij controleren en acteren op storingen van pompen en gemalen.

• •

  Op het gebied van klimaatadaptatie is de afgelopen periode de klimaatstresstest uitgevoerd en is het visiedocument “Klimaatbestendig Son en Breugel” 2030 opgesteld. Op strategisch niveau is dit visiedocument nog niet voldoende geland bij de verschillende afdelingen van de gemeente en behoeft dus nadere invulling. Op operationeel niveau wordt goed samengewerkt aan klimaatadaptatie tussen gemeenteafdelingen. Voor water-gerelateerde klimaatadaptatie activiteiten wordt het rioleringsbudget benut. Focus lag en ligt vooral op de hemelwater-knelpunten.

• •

  De samenwerking Waterportaal heeft tot nu toe concrete resultaten opgeleverd. De doelstelling Kostenbeheersing is behaald. Voor wat betreft ‘kwaliteit’ en “kwetsbaarheid” zijn verdere stappen noodzakelijk. Er is inmiddels een omvangrijk gezamenlijk investeringsprogramma (circa 40 miljoen €) opgesteld en in uitvoering om de afvalwaterketen van de regio Eindhoven te verbeteren zodat de doelen van de Kaderrichtlijn Water (schoon water, gezonde ecologie) kunnen worden behaald. Andere resultaten van de samenwerking zijn onder andere:

• •

  de oprichting van een gezamenlijk beheerd meetnet voor riolering en voor grondwater;

• •

  regionale “klimaatstresstest light” uitgevoerd waarmee meer inzicht is verkregen in de kwetsbaarheden van de regio in situaties waarin het te nat, te heet of te droog is;

• •

  periodieke kennisdeling via het kennisplatform.

• •

  Op het gebied van duurzaamheid werkt de gemeente Son en Breugel aan de Transitievisie Warmte. Energie uit water is één van de mogelijkheden. Er worden ambities en kansen bij benoemd, maar handvatten om dit ook te realiseren zijn er (nog) niet.

In de periode april-mei 2021 is een inwonersenquête uitgezet in de gemeente Son en Breugel om te peilen hoe inwoners vinden dat we als gemeente Son en Breugel moeten omgaan met ons water en met de gevolgen van het veranderende klimaat. Ook deze publiekspeiling geeft inzicht in de huidige situatie en de aandachtspunten voor de komende periode.

Een aantal highlights uit de resultaten:

• •

  Bij hevige neerslag ervaart men kortdurende plassen op straat en in de tuin als ‘niet erg’. Langdurige plassen in de tuin worden ervaren als ‘vervelend’. Regenwater in de kruipruimte/kelder en in huis ervaart men als ‘overlast’.

• •

  Inwoners werd gevraagd of zij bereid zijn om zelf óók maatregelen te nemen om overlast door hevige regen en hitte tegen te gaan, zoals het vergroenen van daken en tuinen of het aanleggen van waterberging. Een grote meerderheid is daartoe bereid, de helft van die meerderheid doet het echter alleen als daar een vorm van subsidie bij komt. Een kleinere groep wil wel maatregelen nemen, maar weet niet hoe of ziet geen mogelijkheden bij de eigen woning (bijvoorbeeld huur). Er zijn nauwelijks respondenten die geen maatregelen (willen) nemen.

• •

  Meer dan de helft van de respondenten heeft wel eens iets gezien of gehoord over ondersteuning vanuit de gemeente om hun regenpijp af te koppelen. Ongeveer een kwart van de respondenten heeft gebruik gemaakt van de subsidie. Echter, eenzelfde aandeel is niet op de hoogte van de ondersteuning vanuit de gemeente.

• •

  Om meer ruimte te maken voor groen en water in de gemeente, ziet men vooral kansen in het verkleinen van de ruimte voor parkeerplaatsen. Men ziet liever niet de ruimte voor voet- en fietspaden afnemen in ruil voor groen en water.

• •

  Inwoners werd gevraagd of zij weten wat te doen bij klachten door regenwater, grondwater of afvalwater. Ruim een derde van de respondenten weet niet wat zij moeten doen. Ook een derde geeft aan de website van de gemeente te bezoeken. Een klein deel van de respondenten probeert zelf de overlast te verhelpen.

Op 17 juni 2021 heeft vervolgens een beeldvormende raadsvergadering plaatsgevonden in de gemeenteraad van Son en Breugel. Doel van de raadsvergadering was bij de raadsleden de meningen en ambities voor de nieuwe planperiode op te halen, om richting te geven aan het op te stellen beleid.

Een aantal highlights uit de resultaten:

• •

  Bij hevige neerslag ervaren de raadsleden onderstaande situaties als onacceptabel, onwenselijk of acceptabel:

• •

  De meeste raadsleden zijn het eens met de stelling dat hemelwater leidend moet zijn bij de (her)inrichting van onze straten en pleinen, maar alleen bij locaties die kwetsbaar zijn voor wateroverlast.

• •

  Bij het stimuleren van particulieren om af te koppelen, gaat de voorkeur van de raadsleden uit naar buurtacties (uitvoering door gemeente) en informatievoorziening, boven het juridisch borgen ervan.

• •

  De meeste raadsleden zijn het eens met de stelling dat bij rioolvervanging door de gemeente het normaal moet zijn dat iedereen daar het regenwater afkoppelt, maar alleen als eigen keuze.

• •

  Het stimuleren van waterbewust gedrag mag volgens de raadsleden extra geld kosten. Bijvoorbeeld door het geven van subsidie of korting op de heffing, afkoppelen op kosten van de gemeente en informatievoorziening.

• •

  De raadsleden zijn van mening dat de gemeente Son en Breugel al veel doet om met de gevolgen van klimaatverandering om te gaan, maar dat er nog meer gedaan moet worden.

• •

  Wat betreft de rol van de gemeente in klimaatadaptatie, vinden de meeste raadsleden dat de gemeente zich moet opstellen als initiatiefnemer (pro-actief aanpakken) of faciliterend/meedenkend.

Vanuit de evaluatie van het huidige GRP, de inwonersenquête en de beeldvormende raadsvergadering over het nieuwe GRP zijn onderstaande aandachtspunten voor de komende tijd naar voren gekomen. In onze strategie voor de nieuwe planperiode houden we daar zoveel als mogelijk rekening mee.

• •

  Voor de nieuwe planperiode is personele capaciteit een belangrijk aandachtspunt. Er is in de afgelopen periode een capaciteitstekort geconstateerd.

• •

  Een volgend belangrijk aandachtspunt is het op orde brengen van de beheerdata. De systemen voor risicogestuurd beheer zijn aanwezig, maar dienen te worden gevuld met data. De komende periode wordt een inhaalslag gemaakt in (het actualiseren van) de beheerdata. De gemeente heeft een budget gereserveerd om de komende vijf jaar de beheerdata op orde te brengen. Daarna is het zaak om het Basis rioleringsplan (BRP) te updaten. Een doel voor de komende periode is dan ook een actueel rioolmodel van de gemeente Son en Breugel opstellen, in beheer van de gemeente zelf.

• •

  Met betrekking tot de financiën is een aandachtspunt voor de komende periode om goed te onderbouwen waarom investeringen worden gedaan en hoe berekeningen zijn gedaan. Dat komt de verantwoording ten goede. Daarnaast zijn kostenstijgingen en een eventuele rentestijging risico’s om bij het nieuwe kostendekkingsplan rekening mee te houden. Ten slotte bepalen we voor de nieuwe periode hoe we omgaan met de voorziening. Dit kan een reserve zijn voor onvoorziene investeringen.

• •

  Voor klimaatadaptatie is het de komende planperiode belangrijk dat deze opgave gemeentebreed een plek krijgt. Zowel in het taakveld riolering en water, als bij ruimtelijke ontwikkeling, groen, wegen en sociaal domein. Daarnaast is in de klimaatadaptatievisie uit 2017 gekozen om eerst in te zetten op afkoppelen, daarna op groene daken. Deze strategie willen we in de komende planperiode voortzetten. Naast water is echter meer aandacht voor droogte (en hitte) nodig.

• •

  Ook verder werken aan waterbewustzijn blijft een aandachtspunt in de komende planperiode. Met name het richten van communicatie over inzet op participatie bij klimaatadaptatie en het mobiliseren van inwoners en particulieren om maatregelen te nemen.

• •

  De Omgevingsvisie en -plannen zijn ook een kans om de ambities voor de komende periode te borgen. We verkennen welke prioritaire aandachtspunten (nader) onder te brengen in de Omgevingsvisie en welke zaken in een volgende versie komen.

• •

  Voor de komende periode is inzet wenselijk om de waterbelangen eerder af te stemmen bij bouwplannen. Dat vraagt om het opstellen van realistische en (intern) gedragen uitgangspunten en eisen voor externen, evenals handvaten bieden om hiermee te werken.

• •

  Wat betreft specifieke locaties zijn het centrum en Ekkersrijt belangrijke aandachtspunten voor de komende planperiode. Dit zijn namelijk kwetsbare locaties met een hoge economische waarde. Ekkersrijt Oost is een locatie waar de komende periode vervolgonderzoek nodig is. Zo krijgen we eerst goed zicht op het rioolstelsel in het gebied. Daarnaast moeten we hier aan de slag met foutaansluitingen bij bedrijven. In het centrum is weinig groen en water kan vrijwel nergens oppervlakkig geborgen worden. Hier willen we bij reconstructies extra inzet plegen op klimaatadaptatie, waar mogelijk met passende regelgeving.

Het samenwerkingsverband Waterportaal Zuid-Oost Brabant gaat door als het Klimaatportaal. Binnen het Klimaatportaal hebben wij met al onze waterpartners door kennisuitwisseling gezamenlijke strategieën ontwikkeld. Deze gidsprincipes zijn inmiddels gemeengoed geworden in de regio (en daarbuiten) en kunnen we beschouwen als algemene uitgangspunten (doelen) in het behalen van onze ambities:

• a.

  We zamelen (mits doelmatig) het stedelijk afval- en hemelwater zoveel mogelijk gescheiden in en ontvlechten zo de (schone en vuile) waterstromen.

• b.

  We streven ernaar om het hemelwater zoveel als mogelijk bovengronds en zichtbaar te verwerken.

• c.

  We weren de lozing van hemelwater afkomstig van inrichtingen (vergunningsplichtige bedrijven) op vuilwater riolering.

• d.

  We betrekken de kenmerken en knelpunten van zowel het regionale (stroomgebiedsbenadering) als het stedelijke watersysteem in de omgang met hemelwater.

• e.

  We wentelen water- en waterbergingsopgaven niet af naar andere locaties/gebieden, tenzij dit doelmatig is.

• f.

  We kiezen voor robuuste (zo min mogelijk onderhoudsgevoelige) oplossingen.

• g.

  We gaan doelmatig en maatschappelijk kostenbewust om met de aanleg en het toekomstig beheer en onderhoud van het watersysteem.

• h.

  We hanteren de voorkeursvolgorde vasthouden-bergen-afvoeren voor de omgang met hemelwater:

• a.

  Vasthouden: doorlatende verharding, groene daken, lokale infiltratie, hergebruik van water.

• b.

  Bergen: overtollig hemelwater bergen we eerst in het nabijgelegen stedelijk watersysteem (bijvoorbeeld door infiltratie).

• c.

  Afvoeren: Pas bij volledige benutting van de berging voeren we het overtollige hemelwater af naar het regionale watersysteem.

• i.

  Voor grondwaterbeschermingsgebieden volgen we het provinciaal beleid conform de gebiedsdossiers.

• j.

  We streven via een gebiedsgerichte aanpak naar het kunnen voldoen aan de KRW.

• k.

  We streven naar integraal beheer van de voorzieningen in de openbare ruimte.

Wat verwachten we van bewoners en eigenaren?

De huiseigenaar zorgt voor de riolering op eigen terrein. Vanaf de perceelgrens is de gemeente verantwoordelijk. Op of nabij de erfgrens hoort een ontstoppings- of erfscheidingsstuk aanwezig te zijn. Dit helpt om na te gaan of een verstopping op het terrein of in de openbare ruimte zit. In een appartementencomplex is de verhuurder of de vereniging van eigenaren verantwoordelijk voor de gemeenschappelijke leidingen. Om verstoppingen te voorkomen dient het riool alleen te worden gebruikt waarvoor het is bedoeld: afvoer van gebruikt water van gootsteen, douche, toilet en wasmachine. Alle andere materialen, zoals schoonmaakdoekjes en frituurvet behoren in de vuilnisbak of kunnen worden hergebruikt.

Wat verwachten we van bedrijven?

Als gemeente voeren we het afvalwater van bestaande en nieuwe aansluitingen van bedrijven (gelimiteerd) af, als dit afvalwater qua hoeveelheid en biologische afbreekbaarheid overeenkomt met huishoudelijk afvalwater. Via het gemeentelijke vuilwaterriool komt het dan bij de rioolwaterzuivering terecht. Als het bedrijfsafvalwater minder goed biologisch afbreekbaar is en het in enorme hoeveelheden wordt geloosd, is het doelmatig en voor het milieu beter dat een bedrijf een eigen zuivering gebruikt.

Wat verwachten we van woningcorporaties en projectontwikkelaars?

Het afvoeren van huishoudelijk afvalwater naar de zuivering is in de meeste gevallen nog steeds efficiënt. Door bewoners en bedrijven voor te lichten, waarvoor het riool is bedoeld en hoe afval moet worden verwerkt, kunnen verstoppingen of storingen van de zuivering worden voorkomen Nieuwe aanleg van riolering valt onder de bouwgrondexploitatie. De kosten voor nieuwe aansluitingen op het hoofdriool en de benodigde aanpassingen aan het bestaande systeem zijn dan ook voor rekening van de initiatiefnemer.

Inzameling en transport van huishoudelijk afvalwater in het bebouwd gebied

Binnen de bebouwde kom zijn alle percelen aangesloten op de riolering of een gelijkwaardige voorziening. Dit betekent dat er geen ongezuiverde afvalwaterlozingen plaatsvinden. Het huidige rioolstelsel wordt in stand gehouden en waar mogelijk worden verbeteringen aangebracht.

Tijdens hevige en/of langdurige neerslag kan afvalwater vermengd met regenwater overstorten op het oppervlaktewater. Via een netwerk van sensoren registreren we de overstortingsgebeurtenissen en houden we een vinger aan de pols. Samen met het waterschap zorgen we ervoor dat de effecten op het (water)milieu aanvaardbaar zijn. Hiertoe volgen we samen met onze waterpartners een immissiegerichte aanpak (diffuse lozingen). Voor een verdere emissiereductie (puntlozingen) zetten we in op afkoppelen en controleren we op foutieve aansluitingen waardoor onbedoeld vuil water in het milieu terecht kan komen of hemelwater het vuilwatersysteem onnodig belast.

Nieuwe afvalwaterlozingen in bebouwd gebied

Voor nieuwbouw en herbouw ontwikkelingen eisen we de aanleg van een (verbeterd) gescheiden rioleringssysteem, conform Bouwbesluit. Afvalwater en hemelwater worden dan gescheiden aangeboden en verwerkt. Bij kleinschalige in/uitbreidingen kan, op basis van een maatwerkafweging, aansluiting op het bestaande (gemengde) systeem acceptabel zijn. In ieder geval dient, wanneer wordt aangesloten op het gemeentelijke rioolstelsel, afvalwater en schoon hemelwater separaat te worden aangeboden op de perceelgrens.

We wegen het afvalwaterriool in nieuwbouwgebieden op tijd mee in de planvorming. Dat is nodig om de kansen voor innovaties in nieuwe gebieden te signaleren en te benutten (zie ook ‘Duurzaam waterbeheer’). Daartoe maken we komende planperiode procesafspraken in de gemeentelijke organisatie, zodat adviezen daarover meewegen in de afspraken die landen in anterieure overeenkomsten.

Inzameling en transport van huishoudelijk afvalwater in het buitengebied

Buiten de bebouwde kom ligt een drukrioolsysteem voor de inzameling van afvalwater. Alle percelen in het buitengebied waar afvalwater vrijkomt, zijn aangesloten op deze mechanische riolering of een gelijkwaardige (decentrale) voorziening. Een Individuele Behandeling Afvalwater (IBA) komt in Son en Breugel niet voor. Bij nieuwbouw wordt, afhankelijk van de aansluitkosten en de capaciteit van de nabijgelegen drukriolering, bepaald op welk drukriool wordt aangesloten.

Voor de goede werking van de drukriolering is de lozing van hemelwater hierop niet toegestaan. Bewoners in het buitengebied lozen en verwerken het hemelwater op eigen terrein of lozen dit op oppervlaktewater. Aansluiting van hemelwater op drukriolering noemen we foutieve aansluitingen. Om het systeem op orde te krijgen en te houden, sporen we foutieve aansluitingen op door registratie van storingen en het toepassen van gerichte monitoring. Wanneer we foutieve aansluitingen vaststellen, starten we gericht een onderzoeks- en handhavingstraject. Het oplossen van foutaansluitingen draagt bij aan onder andere emissiereductie (minder onbedoeld vuilwater in het milieu).

Nieuwe afvalwaterlozingen in buitengebied

In gebieden waar we als gemeente inzameling en transport van stedelijk afvalwater niet doelmatig vinden, vragen wij van de houder van het afvalwater om zelf te zorgen voor de verwerking van het afvalwater. We hanteren hierbij de volgende uitgangspunten:

• •

  Nieuwe woningen worden aangesloten op de drukriolering in het buitengebied, tenzij de afstand gemeten van de erfgrens tot aan de aansluiting op de riolering groter is dan 40 meter. Afstanden groter dan 40 meter achten we niet doelmatig.

• •

  Is het perceel gelegen buiten deze 40 metergrens en de aanleg van een IBA is doelmatiger dan aansluiting op de bestaande (druk)riolering, dan gaan wij in gesprek met de initiatiefnemer.

• •

  Is aansluiting bestaande (druk)riolering niet mogelijk vanwege onvoldoende capaciteit, dan gaan wij in gesprek met de initiatiefnemer.

• •

  IBA’s zijn in beheer bij overheid of particulier.

Inzameling en verwerking bedrijfsafvalwater

Bedrijven zijn in eerste instantie zelf verantwoordelijk voor hun afvalwater. De lozing door bedrijven van huishoudelijk afvalwater, afstromend hemelwater, grondwater en koelwater vallen onder het Besluit Activiteiten Leefomgeving.

Als gemeente voeren we het afvalwater van bestaande en nieuwe aansluitingen van bedrijven (gelimiteerd) af, mits doelmatig. Als het bedrijfsafvalwater minder goed biologisch afbreekbaar is of het in enorme hoeveelheden wordt geloosd, is het voor het milieu beter dat een bedrijf een eigen zuivering gebruikt.

Nieuwe afvalwaterlozingen

Volgens de huidige procedure dient een particulier een aanvraag in bij de gemeente voor een nieuwe afvalwaterlozing. De gemeente bekijkt vervolgens of dit toegestaan en mogelijk is en geeft opdracht (nadat een offerte is aangevraagd, aan de initiatiefnemer is voorgelegd en betaling voldaan is).

Voorkomen dat afvalwater ontstaat en verder verontreinigd raakt, staat bij de verwerking van afvalwater voorop. Vervolgens hanteren we de wettelijke voorkeursvolgorde:

• 1.

  Hergebruiken

• 2.

  Zuiveren

• 3.

  lozen in de bodem

• 4.

  lozen op oppervlaktewater

• 5.

  lozen op de vuilwater riolering (als het niet anders kan)

Bij de behandeling van nieuwe afvalwaterlozingen betrekken we het waterschap in een vroeg stadium om gezamenlijk te komen tot de meest doelmatige oplossing, waarbij het verwaarden van de afvalwaterstroom het streven is.

We gaan de komende planperiode een aansluitverordening opstellen met nieuwe voorwaarden en een nieuwe procedure. De nieuwe aansluitverordening dient inzichtelijk te maken wat de keuzes voor een particulier zijn. Onderstaande uitgangspunten voor nieuwe afvalwaterlozingen borgen we in de op te stellen aansluitverordening:

• a.

  Voor het bepalen van de lozingsroute dient de wettelijke voorkeursvolgorde te worden aangehouden.

• b.

  Het geloosde afvalwater mag aantoonbaar geen extra risico’s opleveren met betrekking tot aantasting van de riolering.

• c.

  Om ruimte in het systeem te houden kunnen we als gemeente een aanvraag weigeren en/of een gebufferde lozing vereisen.

• d.

  Potentiële bedrijfsmatige afvalwaterlozers dienen aan te tonen welke risicobeheersmaatregelen zij treffen voor het geval er zich calamiteiten voordoen in het bedrijfsproces (waterkwaliteit/kwantiteit).

Duurzaam waterbeheer

Duurzaamheid vinden we belangrijk, ook in ons waterbeheer. We gaan daarom door met het afkoppelen en scheiden van afval- en hemelwater (mits doelmatig) om zo het aanbod en de samenstelling van het afvalwater te optimaliseren en om energiekosten te besparen op het transport van hemelwater.

Duurzame technieken en decentrale zuivering zijn interessante ontwikkelingen. De vraag naar toepassing van duurzame innovaties vanuit bijvoorbeeld bewoners of woningbouw is nog beperkt. Als er echter een initiatief binnenkomt, kijken we op dat moment hoe we er als gemeente mee omgaan en eventueel kunnen faciliteren. Over het algemeen concentreren we onze inzet eerst op het afkoppelen en staan pas daarna open voor andere initiatieven.

In het voorgaande GRP 2016-2022 formuleerden we drie varianten met betrekking tot duurzaam waterbeheer. Net als in de vorige planperiode werken we in eerste instantie volgens variant 2 “Accent op duurzaamheid” als minimale variant. We streven echter naar variant 1 “Sterke inzet op duurzaamheid” als ambitie, mits de organisatiecapaciteit dat toelaat.

Figuur 3 Varianten in ambitie en strategie duurzaam waterbeheer (bron: Gemeentelijk Rioleringsplan Son en Breugel 2016-2022)

Wat verwachten we van bewoners en eigenaren?

Vaak voert de regenpijp het regenwater rond de woning af via de riolering. Bewoners en eigenaren kunnen een belangrijke bijdrage leveren door regenwater op het eigen perceel te verwerken. Bijvoorbeeld door de regenpijp door te zagen, een regenton neer te zetten en dat water te gebruiken in de tuin. Dit afgekoppelde regenwater belast dan niet meer de rioolwaterzuiveringsinstallatie. Ook als bewoners of eigenaren de tuin minder betegelen en meer gras of beplanting aanbrengen, heeft het regenwater meer kans om in de grond te lopen. In het geval de grond het regenwater slecht doorlaat is het een mogelijke optie om regenwater af te voeren naar de openbare ruimte of nabijgelegen oppervlaktewater. Ook een groen-, gras- of sedumdak (op basis van een deskundig advies) kan een bijdrage leveren om de regenwaterafvoer te beperken.

Bij extreme buien is de inrichting van de oppervlakte van het terrein belangrijk. Kleine maatregelen kunnen al helpen om wateroverlast te voorkomen. Te denken valt aan de aanleg van kleine drempels of obstakels om water tegen te houden of ervoor te zorgen dat regenwater goed wegloopt. In de toekomst is water op straat waarschijnlijk vaker te zien. Het is in veel gevallen de oplossing om zo tijdelijk regenwater op te vangen en gecontroleerd af te voeren.

Wat verwachten we van bedrijven?

Zeker als een bedrijf een flink stuk grond bestrijkt, kan het een grote bijdrage leveren aan de waterbestendigheid van de omgeving. De daken van gebouwen en bedrijfshallen kunnen immers een flinke oppervlakte hebben. Tijdens regen stromen dan enorme hoeveelheden water af. Het is belangrijk om deze stroom zo veel mogelijk vast te houden en vertraagd af te voeren, bijvoorbeeld met een groen dak, verlaagde gedeelten of reliëf van het terrein en door water naar het groen te leiden. Zo’n groen dak kan ook bijdragen aan een prettig binnenklimaat.

Het heeft de voorkeur dat het regenwater op verharde terreinen in de bodem wordt vastgehouden, bijvoorbeeld door waterdoorlatende verharding toe te passen. Het terrein moet dan wel redelijk schoon zijn om het grondwater niet te vervuilen. Het regenwater dat afkomstig is van daken (panden) en terreinen die aan oppervlaktewater liggen, kunnen bedrijven vertraagd afvoeren naar deze sloten, zodat de riolering niet wordt belast met relatief schoon regenwater. Bij een bedrijfsuitbreiding waarbij een aanzienlijk stuk grond wordt verhard en bij nieuwbouw of herbouw, dienen bedrijven er rekening mee te houden dat waterberging op het eigen terrein nodig is. Als gemeente wisselen we graag in een vroeg stadium met bedrijven van gedachten ter ondersteuning van de plannen.

Wat verwachten we van woningcorporaties en projectontwikkelaars?

We zien het als een gemeenschappelijke taak om bewoners bewust te maken van het belang van goed waterbeheer en de mogelijkheden die daarvoor bestaan. Dit vraagt om eenvoudige en bij voorkeur bovengrondse oplossingen, bijvoorbeeld met wadi’s, overlopen en groene daken. Vergroening rondom de woning helpt niet alleen om water beter af te voeren, maar draagt ook bij aan verkoeling, verbetert de luchtkwaliteit én helpt mensen gemakkelijker te ontspannen. Klimaatrobuustheid kan worden ingezet als indicatie van leefbaarheid.

Doelmatige verwerking van hemelwater

Ons vertrekpunt is het principe om afvalwater en hemelwater gescheiden in te zamelen. Op termijn willen we de gemengde riolering zoveel als mogelijk vervangen door gescheiden riolering. Ondertussen blijven we zorgen dat bestaand gemengde riolering blijft functioneren. Het verhard oppervlak dat is aangesloten op de bestaande gemengde riolering willen we zo veel als mogelijk en op doelmatige wijze afkoppelen.

In nieuwe wijken en bij inbreidingen leggen we direct een gescheiden riolering aan. Bij wijkreconstructies en rioolvervanging/-renovatie onderzoeken we voorafgaand de meest doelmatige manier van hemelwaterverwerking. We werken volgens de voorkeursvolgorde vasthouden-bergen-afvoeren van hemelwater. Daarbij staat het ‘voorkomen dat hemelwater tot afstroom komt’ voorop. Bij afstromend hemelwater afkomstig van verhard oppervlak hanteren we vervolgens de wettelijke voorkeursvolgorde waterkwantiteit (“Ladder van Lansink”):

• 1.

  Hergebruik;

• 2.

  Vasthouden/infiltreren;

• 3.

  Bergen;

• 4.

  Afvoeren naar oppervlaktewater (onder de voorwaarden van de Keur van het Waterschap de Dommel);

• 5.

  Afvoeren naar een rioolstelsel (als het niet anders kan).

Kansen voor hergebruik van hemelwater willen we zo veel als mogelijk en doelmatig benutten. Los daarvan heeft infiltratie van afgekoppeld hemelwater in de bodem de voorkeur. In het geval uit onderzoek blijkt dat infiltreren niet kan, bijvoorbeeld door lokaal hoge grondwaterstanden of een verontreinigde bodem, wordt hemelwater afgevoerd naar hiervoor geschikt lokaal (gemeentelijk) oppervlaktewater of wadi’s.

Bergingsvoorzieningen worden bij voorkeur bovengronds en (in het) groen aangelegd. Dat betekent bijvoorbeeld dat wadi’s de voorkeur hebben boven ondergrondse infiltratiekratten. Bij bovengrondse en groene voorzieningen is namelijk het functioneren inzichtelijker, beter te onderhouden en het draagt bij aan een groene leefomgeving. In openbaar gebied komt dit tot uiting door hemelwatervoorzieningen in groenstroken die geschikt zijn gemaakt voor de opvang van overtollig hemelwater en aanpassing van waterpartijen. De perceeleigenaar draagt een steentje bij door op eigen terrein voorzieningen te treffen voor buffering en/of opslag van hemelwater. De gemeente ziet hierbij toe op een doelmatige invulling van de hemelwateropgave.

Verminderen verspreiding verontreinigde stoffen

Verontreiniging van het milieu door afstromend (hemel)water willen we voorkomen. We hanteren de volgende wettelijke voorkeursvolgorde waterkwaliteit voor de verwerking van hemelwater:

• 1.

  Hergebruiken

• 2.

  eventueel zuiveren

• 3.

  lozen in de bodem

• 4.

  lozen op oppervlaktewater

• 5.

  lozen op de hemelwaterriolering (als het niet anders kan)

Met name bij bedrijventerreinen en intensief gebruikte functies zoals centra kan afstromend hemelwater sterk vervuild zijn. Voor de verwerking van vervuilde hemelwaterstromen streven we naar toepassing van zuiverende voorzieningen, zoals een bodem/bermpassage, voordat lozing naar het oppervlaktewater plaatsvindt. Dakwater daarentegen is relatief schoon. De voorkeur gaat ernaar uit om dit dakwater eerst te infiltreren in de bodem of te bergen op eigen terrein (en als dat niet kan direct te lozen op oppervlaktewater).

Afkoppelstrategie

Afkoppelen is het onderbreken van de afvoer van op bestaand verhard oppervlak en/of daken vallend hemelwater, of de afvoer van grondwater, via een gemengd, (verbeterd) gescheiden riolering of mechanische riolering naar een afvalwaterzuiveringsinstallatie. In plaats daarvan wordt het hemelwater en grondwater op eigen perceel hergebruikt, via infiltratie op eigen perceel in de bodem gebracht, of afgevoerd naar oppervlaktewater (via oppervlakkige afstroming) of rechtstreekse aansluiting op de hemelwaterriolering.

De gemeentelijke visie op het afkoppelen van hemelwater is:

• •

  Scheiden van vuilwater en hemelwater in het overgrote deel van de gemeente en bij vervanging van een gemengd stelsel ombouw naar een gescheiden riool. Voordelen zijn:

• •

  minder tot geen overstortingen van vuilwater;

• •

  minder energieverbruik voor verpompen van gemengd rioolwater naar de rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) en minder waterbehandeling op de RWZI;

• •

  een gelijkmatigere vervuilingsgraad van het rioolwater dat afgevoerd wordt naar de RWZI, wat het functioneren van de RWZI ten goede komt;

• •

  zo mogelijk hemelwater infiltreren om grondwater lokaal aan te vullen;

• •

  terugdringen van de verborgen uitbreiding van verhard oppervlak en het inrichten van een aantrekkelijke, klimaatbestendige leefomgeving.

• •

  In alle nieuwbouw vuilwater en schoonwater direct scheiden.

• •

  Alle mogelijkheden aangrijpen om de afweging te maken om al of niet af te koppelen. Aanknopingspunten zijn:

• •

  rioolverzwaringen;

• •

  vervangen van rioleringen;

• •

  verbouwen van woningen;

• •

  stimulatie voor het vrijwillig afkoppelen van daken en/of schone verharde oppervlakten en infiltreren op eigen terrein.

Categorie indeling

Om de visie op het afkoppelbeleid concreet te maken is het grondgebied van de gemeente opgedeeld in vijf categorieën:

• 1.

  Drukriool buitengebied.

• Hier geldt een verbod om hemelwater af te voeren (gebied valt onder de Hemelwaterverordening en de Gebiedsaanwijzing)

• 2.

  Nieuwbouw woonwijk/bedrijven (incl. vervangende nieuwbouw en inbreiding)

• De gemeente eist een infiltratieberging op eigen terrein met een inhoud van 60 mm, maar zal waar nodig in overleg overgaan tot maatwerk.

• a.

  Gebieden met een uitbreiding van de verharde oppervlakte en/of daken tussen 500 en 10.000 m2 vallen onder de Keur Waterschap de Dommel 2015. De Keur bevat hydrologische uitgangspunten voor afvoeren van hemelwater. De (nadere) regels in de Keur zoals geldend op moment van vergunningverlening zijn van toepassing.

• b.

  Gebieden met een verharde oppervlakte en/of daken groter 10.000 m2 vragen een vergunning aan bij het Waterschap de Dommel. De (nadere) regels in de Keur zoals geldend op moment van vergunningverlening zijn van toepassing.

• c.

  Gebieden met een verharde oppervlakte en/of daken kleiner dan 500 m2 vallen onder de watertoets van de gemeente. De gemeente eist een infiltratieberging op eigen terrein met een inhoud van 60 mm, maar zal waar nodig in overleg overgaan tot maatwerk.

• 3.

  Verbouw van woningen/bedrijven kan al of niet vergunningvrij zijn

• a.

  Vergunningvrij valt onder categorie 5.

• b.

  Niet vergunningvrij. De gemeente eist hier in beginsel 60 mm infiltratieberging maar zal waar nodig overleggen over maatwerk. Een groen dak telt niet mee in het te compenseren dakoppervlak.

• 4.

  Voortschrijdende aanleg van gescheiden riolering

• Bij rioolverzwaring of rioolvervanging kan de gemeente besluiten tot aanleg van een separaat hemelwaterriool of het hemelwater ter plaatse bergen en infiltreren of lozen op oppervlaktewater. De ambitie is namelijk om geleidelijk in de hele gemeente over te gaan op gescheiden riolering.

• In dit geval koppelt de gemeente zoveel mogelijk verhard oppervlak en daken af. Waar dit ingrijpend is, bijvoorbeeld waar hemelwater van het dak met vuilwater onder het gebouw worden gemengd, wordt slechts het makkelijk bereikbare verhard oppervlak en/of dakoppervlak afgekoppeld. De gemeente zal de civiele aannemer die voor de gemeente het scheiden van vuilwater en hemelwater in openbaar gebied verzorgt ook opdragen de gebouwen en verhardingen langs het tracé af te koppelen op kosten van de gemeente. In overleg tussen bewoner, gemeente en aannemer wordt besloten wat er daadwerkelijk wordt afgekoppeld. De aannemer van de gemeente zorgt ook voor het maken van een ontlastput/ontluchtingsput op het perceel en krijgt van de gemeente opdracht het afgekoppelde hemelwater van privaat eigendom op de perceelscheiding waar mogelijk op straatniveau over te nemen ter controle op foutaansluitingen.

• De gemeente stimuleert bewoners langs het afkoppeltracé om het moeilijk bereikbaar dakoppervlak en/of private verharding alsnog af te koppelen door een subsidie beschikbaar te stellen. De voorkeur is dat dit water wordt hergebruikt. Als dat niet mogelijk is, is de tweede voorkeur het hemelwater in de tuin te infiltreren.

• 5.

  Overig gemengd gerioleerd gebied

• Eigenaren van gebouwen die niet vallen onder een gebiedsaanwijzing worden op vrijwillige basis gestimuleerd om daken en/of private verhardingen af te koppelen, het water her te gebruiken en/of te infiltreren op eigen terrein. Ook hier geldt de subsidieregeling (volgens de op dat moment geldende voorwaarden van de regeling).

Gebiedsaanwijzing

De Verordening op de afvoer van hemel- en grondwater Son en Breugel (2016) geeft de beheerder van het openbare riool (het College van B&W) de bevoegdheid een gebiedsaanwijzing op te stellen. In een gebiedsaanwijzing wordt voor een geselecteerd gebied in de gemeente aangegeven op welke wijze de afvoer dan wel verwerking van hemel- en grondwater dient plaats te vinden. We kunnen dit middel dus inzetten om de panden in een gebied te verplichten (tenminste het hemelwater van de makkelijk afkoppelbare woningdelen) af te koppelen en nadere eisen te stellen hoe dit water in de bodem, een voorziening of het oppervlaktewater te brengen. Dit komt neer op een verbod op lozen van afvloeiend hemelwater en grondwater in het openbare vuilwaterriool. De inzet van een gebiedsaanwijzing wegen we zorgvuldig af en is met name waardevol in gebieden die kwetsbaar zijn voor wateroverlast en gebieden met voortschrijdende aanleg van hemelwatervoorzieningen (zie categorie 4). Voorafgaand aan de uitvoering van de werkzaamheden binnen de gebiedsaanwijs informeert de gemeente de betrokken bewoners zo goed mogelijk.

Handelen bij wateroverlast

Wateroverlast kan zich in verschillende vormen en gradaties manifesteren, van (ernstige) hinder tot waterschade. We definiëren deze begrippen als volgt:

Onze strategie voor handelen bij wateroverlast is per situatie als volgt:

• •

  Accepteren hinder: Water-op-straat situaties achten we acceptabel zolang dit geen ernstige hinder of schade veroorzaakt (geen water in de woning). Water op straat zien we namelijk als een vorm van hinder en onoverkomelijk. Als gemeente treffen we bij hinder niet direct maatregelen. We doen een beroep op het acceptatievermogen van onze inwoners en passanten en de aanpassing van hun gedrag. Indien nodig plaatsen we wegafsluitingen om te voorkomen dat water op straat door hekgolven alsnog woningen binnenstroomt;

• •

  Beperken risico op ernstige hinder: We nemen wel maatregelen om het risico op ernstige hinder te beperken. Bij de uitvoering van reconstructiewerken treffen we zodanige maatregelen, dat de kans op het optreden aanmerkelijk kleiner wordt. Als maatregel kan afkoppelen van het riool worden toegepast al of niet in combinatie met rioolverzwaring en/of afleiden van wateroverlast naar minder gevoelige locaties. In voorkomende gevallen vindt hierover goede voorlichting en communicatie plaats.

• •

  Omgang met waterschade: In geval van incidenten nemen we allereerst maatregelen (tijdelijk, bovengronds en kostenefficiënt) om de overlast te beperken en/of de gevolgen voor de leefomgeving en de volksgezondheid te voorkomen dan wel minimaliseren. Ter voorkoming van structurele overlast onderzoeken we mogelijke oorzaken en oplossingsrichtingen en brengen deze, mits doelmatig, ten uitvoer. Het optreden van schade en een ernstige belemmering van het (economische) verkeer vinden we niet acceptabel.

Klimaatbestendige inrichting

Door klimaatverandering krijgen we te maken met extremere weersomstandigheden. Dat is niet alleen de verwachting voor de lange termijn maar is ook nu al steeds meer voelbaar. Het realiseren van een klimaatbestendige inrichting is een belangrijk speerpunt om te komen tot een waterrobuuste gemeente. We anticiperen met dit PWR op de toename van extreme buien, waardoor de kans op wateroverlast toeneemt, en op flinke watertekorten die optreden tijdens langdurig droge perioden.

De centrale strategieën voor een klimaatbestendige inrichting van Son en Breugel in dit PWR zijn:

• •

  Het verder scheiden van hemelwater en afvalwater, afkoppelen van verhard oppervlak en infiltreren van hemelwater in de bodem. Dit nemen we mee bij het ontwerpen en uitvoeren van riolering- en waterwerken.

• •

  De openbare ruimte benutten voor de aanleg van (bij voorkeur bovengrondse) berging, infiltratie en het vermijden/reduceren van verhard oppervlak. Door voldoende water en groen aan te leggen in bebouwde gebieden kunnen we naast wateroverlast bovendien bijdragen aan het verlagen van hittestress en het beter kunnen overbruggen van langdurig droge perioden.

• •

  Waar mogelijk stapelen we functies. Retentievijvers, waterpleinen en wadi’s lenen zich uitstekend voor een multifunctioneel gebruik.

Een specifieke strategie in het kader van wateroverlast is dat we als gemeente periodiek voor de bestaande en nieuwe riolering toetsen of ingrijpen nodig is. We willen met het rioleringssysteem in ieder geval normale buien (met een frequentie van voorkomen van eenmaal per twee jaar) kunnen verwerken. Daarom toetsen we bestaande riolen aan minimaal bui T=2. Vervolgens willen we bij nieuwe of te reconstrueren rioolstelsels een hogere afvoercapaciteit realiseren. Bij verbetermaatregelen dimensioneren we voor een T=5 bui. Bij locaties die gevoelig zijn voor wateroverlast en bij kwetsbare gebieden met hoge economische waarde (Centrum en Ekkersrijt) hanteren we T=10. Het voorgaande betreft onze uitgangspunten voor toetsing en ontwerp van de rioolcapaciteit. In de praktijk handelen we altijd doelmatig ten aanzien van de maatregelen die we nemen.

Bestaande situatie

We willen in de bestaande bebouwde omgeving (extreme) buien via de combinatie van ondergrondse afvoercapaciteit en bovengrondse verwerkingscapaciteit adequaat kunnen verwerken. Aangezien een groot deel van het bestaand bebouwd gebied particulier terrein is, zullen we samen met de perceelseigenaren moeten investeren in, of in sommige gevallen accepteren van, kwetsbare situaties. Ook zoeken we de samenwerking binnen de gemeente en met partners op, zodra (graaf)werkzaamheden aan de bestaande riolering aan de orde zijn. We streven hierbij in eerste instantie naar bovengrondse waterslimme oplossingen, zoals (verhoogde) trottoirbanden en verlaagde bermen, maar ook maatregelen op perceelniveau zoals een hogere dorpel kunnen een optie zijn.

We realiseren afkoppelen in bestaand gebied conform de beschreven afkoppelstrategie. Indien doelmatig koppelen we als gemeente bij rioolreconstructies openbare verharding en de gemakkelijk af te koppelen delen van de aan de weg gelegen woningen (voorzijde dakoppervlak) af. Alle aangrenzende bebouwing voorzien we van een aparte vuilwateraansluiting. We stimuleren particulieren om eigen dak- en terreinverhardingen (aan de achter en zijkant van de woning) af te koppelen via de subsidieregeling en watercoaches. Werkzaamheden aan de voorzijde van het pand kunnen door de gemeentelijke aannemer worden uitgevoerd.

De mogelijkheden voor een klimaatveerkrachtige inrichting van de bestaande omgeving zijn verschillend in de verschillende gebiedstypen. In het ene gebied kunnen we vooruitstrevender zijn dan het andere gebied. Het tempo waarin maatregelen worden genomen is afhankelijk van de ambitie die volgt uit het spoor van de Omgevingswet (Omgevingsvisie/-programma’s). In het Centrum en Ekkersrijt (kwetsbare gebieden met hoge economische waarde) zetten we extra in op bovengrondse hemelwaterberging en een bovengrondse klimaatbestendige inrichting.

(Her)ontwikkeling en nieuwbouw

Bij herontwikkeling en nieuwbouw van woningen en bedrijven binnen de gemeente Son en Breugel wordt uitgegaan van het HNO-principe: Hydrologisch Neutraal Ontwikkelen. Hydrologisch neutraal betekent dat het plan geen wijziging geeft in de hoeveelheid afvoer van hemelwater. Er is dan netto geen verandering in het op de riolering aangesloten verhard oppervlak. Hemelwater wordt hergebruikt of het hemelwater trekt ter plaatse de bodem in via hemelwater verwerkende voorzieningen zoals infiltratiekolken, bermen, wadi’s en vijverpartijen. Waar mogelijk worden voorzieningen gecombineerd met benodigde maatregelen in omringende wijken. Indien de lokale omstandigheden de verwerking van hemelwater in de bodem niet toelaten, wordt het afgevoerd naar het dichtstbijzijnde oppervlaktewater, conform de richtlijnen van het hydrologisch neutraal ontwikkelen.

Wanneer wordt aangesloten op het gemeentelijke rioolstelsel van de gemeente Son en Breugel zijn de regels van toepassing in onderstaande tabel 2.

Tabel 2 Gemeentelijke regelgeving bij (her)ontwikkeling en nieuwbouw

Aanvullend op bovenstaande willen we de komende planperiode onderzoek doen naar het vastleggen van een groencompensatie bij nieuwbouw. Groencompensatie bij nieuwbouw zou inhouden dat door en op kosten van de initiatiefnemer het groen dat verdwijnt als gevolg van nieuwbouw gecompenseerd wordt elders in de gemeente.

Bij de invulling van bovenstaande beleidsregels is waar mogelijk al rekening gehouden met de nieuwe ontwikkeling op Rijksniveau om water en bodem sturend te maken bij de ruimtelijke ordening.

Water en Bodem Sturend

Op landelijk niveau wordt gewerkt aan de uitwerking van het principe Water en Bodem Sturend bij ruimtelijke ordening. 25 november 2022 heeft het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat per brief aan de Tweede Kamer het belang van onze bodem en ons water benadrukt. In de brief staan concrete, sturende en verstrekkende keuzes ten aanzien van water en bodem, die vragen om een integrale aanpak. Met het PWR sorteren we waar mogelijk voor op deze ontwikkeling en wat het betekent in de lokale context van Son en Breugel. Een greep uit de structurerende keuzes die in onze gemeente relevant zijn:

• •

  We creëren ruimte voor het vasthouden, bergen en afvoeren van water in onze ruimtelijke inrichting, landgebruik en landbeheer. Dit wordt vanaf heden door het Rijk, de waterschappen, provincies en gemeenten uitgewerkt en in de gebiedsprogramma’s opgenomen.

• •

  We willen niet meer bouwen op plaatsen die later nodig zijn voor het bergen en afvoeren van water.

• •

  Er komen afspraken om de bodem minder te bedekken, voor een gezondere bodem, minder hitte en wateroverlast. Denk aan minder stenen in stedelijk gebied.

• •

  Water moet van goede kwaliteit blijven en bedrijven en inwoners gaan 20% minder drinkwater gebruiken.

• •

  We versterken de regie op de inrichting van de ondergrond. Rijk en gemeenten ontwikkelen hiervoor een gezamenlijk instrument.

Rol perceelseigenaar

Als gemeente kunnen we de gevolgen van klimaatverandering niet alleen opvangen met maatregelen in het openbare gebied. Ook op particulier terrein zijn maatregelen nodig. Perceelseigenaren, zoals inwoners, bedrijven en woningbouwcorporaties, kunnen een belangrijke bijdrage leveren. Bijvoorbeeld door het verminderen van verhardingen, het lokaal bergen van water en afkoppelen van verhard oppervlak.

In beginsel betrekken we perceelseigenaren op vrijwillige basis. We richten ons hierbij op voorlichting en motivatie, om inwoners en bedrijven te informeren, mobiliseren en te helpen om hun eigen verantwoordelijkheid te nemen op eigen terrein. Onze doelen zijn het verhogen van waterbewustzijn en het bieden van inzicht in de handelingsperspectieven.

• •

  Particulieren worden met behulp van belastingdifferentiatie verleid om maatregelen te nemen, zoals afkoppelen van regenwater en meer vergroening van hun tuinen. De korting op de rioolheffing bij afgekoppelde percelen blijft de komende planperiode bestaan. Ook de subsidie voor afkoppelen wordt in deze planperiode voortgezet.

• •

  De aanleg van groene daken blijven we aanmoedigen. Onze ambitie is op nieuwe of te renoveren gemeentelijke gebouwen groene daken aan te leggen. Ook gaan we door met de promotie van groene daken richting bedrijven, particulieren, instellingen en woningbouw.

In het geval een vrijwillige aanpak onvoldoende effectief blijkt, kunnen we verbetermaatregelen juridisch afdwingen. Met onze hemelwaterverordening bestaat reeds de mogelijkheid om een gebiedsaanwijzing in te stellen. Daarnaast zijn er diverse mogelijkheden, zoals via het Omgevingsplan, overeenkomsten en prestatieafspraken met particuliere partijen.

Wat verwachten we van bewoners en eigenaren?

Om vochtoverlast in huis te voorkomen dient de eigenaar voor een waterdichte onderkant van de woning en voor voorzieningen op het eigen perceel te zorgen. In het geval sprake is van structurele grondwaterproblemen dan kan dit het beste worden gemeld bij de gemeente. Als gemeente bekijken we samen met de inwoner de oorzaken, gevolgen en mogelijke oplossingen. We voeren eventuele maatregelen in de openbare ruimte uit als deze goedkoper zijn dan maatregelen op het particuliere terrein en als ze gecombineerd kunnen worden met weg- en rioolreconstructies.

Wat verwachten we van bedrijven?

Om overlast van grondwater te voorkomen, is het wenselijk dat gebouwen aan de onderkant waterdicht zijn. Ook kan drainage (buizen met gaatjes) worden aangelegd op eigen terrein om kwetsbaarheid op grondwateroverlast te reduceren. We adviseren ondernemers om bij gebruik van bodemenergiesystemen in een vroeg stadium in overleg te treden met de gemeente.

Wat verwachten we van woningcorporaties en projectontwikkelaars?

Het heeft de voorkeur om zo veel mogelijk gebruik te maken van de grondwaterstanden die van nature voorkomen en niet te bouwen in gebieden met een (te) hoge grondwaterstand. Als gemeente geven we een advies over de drooglegging die past bij het te ontwikkelen gebied. Voor nieuwbouw geldt dat we al in het bestemmingsplan rekening houden met de benodigde vloerpeil- en maaiveldhoogten.

Voorkomen structurele grondwaterproblemen

We willen structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand voor de aan de grond gegeven bestemming zoveel mogelijk (blijven) voorkomen of beperken. Daartoe treffen we als gemeente doelmatige maatregelen voor zover er een gemeentelijke verantwoordelijkheid bestaat. De termen structureel, nadelige gevolgen en doelmatig interpreteren we als volgt:

• •

  Structureel: situatie waarbij de minimaal benodigde ontwateringsdiepte regelmatig wordt overschreden. Voor nieuwbouwgebieden gelden daarbij de ontwateringsdiepten uit tabel 3. Bestaande gebieden beoordelen we afzonderlijk, omdat destijds nog geen ontwateringsdiepten waren geformuleerd. In alle gevallen betreft het een omstandigheid die voor een langere termijn geldt en geen incidentele situatie is, die bijvoorbeeld kan optreden na extreme neerslag. In dergelijke gevallen laat de wet een normaal maatschappelijk risico bij de perceeleigenaar.

• •

  Nadelige gevolgen: in het geval in verblijfruimten omstandigheden optreden die tot volksgezondheidsproblemen en/of economische schade leiden. De verblijfruimten dienen daarbij te voldoen aan de bouwregelgeving, wat inhoudt dat deze waterdicht moeten zijn tot aan maaiveld.

• •

  Doelmatig: in de toelichting op de wetgeving is ten aanzien van de doelmatigheidsvraag onder andere het volgende geschreven: ‘factoren als de omvang en de duur van de overlast, het aantal getroffen percelen, evenals de functie en de hydrologische toestand van het betrokken gebied, de financiële implicaties en de verschillende mogelijke oplossingen om grondwateroverlast tegen te gaan, kunnen een rol spelen bij de vraag of maatregelen doelmatig zijn’. Bij de doelmatigheidsafweging dient ook te worden nagegaan of eventuele maatregelen niet tot de verantwoordelijkheid van het Waterschap of de Provincie behoren. Dit ligt vooral voor de hand in het buitengebied.

Ontwateringsnormen en bouwpeilen

In het bebouwde gebied streven we naar een voldoende ontwateringsdiepte. In nieuwbouwgebieden adviseren we de ontwateringsdiepten uit tabel 3. De ontwateringsdiepten gelden als een inspanningsplicht. We kunnen als gemeente immers niet verantwoordelijk worden gesteld voor het handhaven van de genoemde waarden omdat het grondwaterpeil van meerdere factoren en partijen afhankelijk is, zoals de buitenwaterstand.

Grondwaterproblemen gaan naast overlast ook over onderlast (bijvoorbeeld schade door een te lage grondwaterstand). In dit kader hanteren we het uitgangspunt dat bij drainage het grondwater niet afgevoerd wordt onder de GHG (gemiddeld hoogste grondwaterstand).

Figuur 4 Schematische weergave ontwateringsdiepte en bouwpeilen

Tabel 3 Geadviseerde minimale ontwateringsdiepte bij nieuwbouw * t.o.v. onderkant vloer, ** t.o.v. kruin van de weg

Grondwatermeetnet

De afgelopen planperiode is het gemeentelijk grondwatermeetnet uitgebreid. Dat maakt het mogelijk grondwaterdalingen of stijgingen te volgen. Ook helpt het bij de aanleg/vervanging van riolering en inzicht in verdroging/vernatting van gebieden. Het is belangrijk om inzicht te hebben in veranderingen van het grondwaterpeil, zodat we onze inwoners altijd goed kunnen helpen en weloverwogen keuzes kunnen maken. De komende planperiode zetten we in op instandhouding van het meetnet en het benutten ervan voor metingen.

We hanteren voor de gebieden met een grondwatermeetnet dat er sprake is van overlast bij een afwijking van 20% buiten de meerjarige gemiddelde bandbreedte van de grondwaterstanden. Voor de gebieden zonder grondwatermeetnet hanteren we dat er sprake moet zijn van economische schade of gezondheidsaandoeningen.

Handelen bij grondwaterproblemen

Bij grondwaterproblemen is de perceeleigenaar wettelijk gezien zelf verantwoordelijk voor het oplossen van eventuele nadelige gevolgen op eigen perceel. We wijzen perceel- en gebouweigenaren op hun eigen verantwoordelijkheid voor het hebben van voldoende ontwatering op eigen terrein en het hebben van een waterdichte kruipruimte. Als aan deze voorwaarden wordt voldaan en er is sprake van grondwateroverlast, dan zijn we als gemeente aanspreekbaar.

Als gemeente treffen we alleen maatregelen indien sprake is van structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand en indien het treffen van maatregelen doelmatig is. In dergelijke gevallen wordt het overtollige grondwater (bij voorkeur) separaat van het stedelijke afvalwater verwerkt in het openbare gebied. De lozing van drainagewater op de vuilwaterriolering en het gemengde stelsel is niet gewenst.

Het volgende proces wordt hierbij gevolgd:

• •

  Melding van grondwateroverlast komt binnen bij de gemeente.

• •

  Gemeente voert een verkennend onderzoek uit, gebruik makend van de beschikbare meetgegevens, om te bepalen wat de waarschijnlijke oorzaak is. Samen met de eigenaar wordt gekeken welke partijen dienen te worden betrokken.

• •

  Bij onduidelijkheid over de oorzaak of bij de mogelijkheid dat de gemeente maatregelen dient te treffen, wordt onderzoek uitgevoerd naar structurele overlast. Indien er geen sprake is van structurele overlast wordt dit gecommuniceerd met de eigenaar en eindigt het proces.

• •

  Indien er sprake is van structurele overlast wordt onderzocht of de gemeente in openbaar gebied op een doelmatige wijze maatregelen kan treffen. Doelmatige maatregelen zijn maatregelen die qua kosten in overeenstemming zijn met de effecten. Hiervoor wordt een afweging gemaakt tussen kosten enerzijds en de vermindering van de mate of omvang van de overlast.

• •

  Overleg in dit traject met betrokken partijen is nodig om tot goede en gedragen oplossingen te komen. Bij niet structurele overlast of indien het niet verantwoord is om doelmatige maatregelen in openbaar gebied te treffen, moet degene die de overlast ervaart zelf maatregelen treffen. De gemeente denkt hierin mee.

Bronneringsbeleid

Op moment van schrijven heeft de gemeente geen gemeentelijk bronneringsbeleid. Dit betekent dat inwoners of bedrijven voor bouwactiviteiten grondwater kunnen onttrekken en dit lozen binnen de kaders van landelijke wetgeving en het beleid van het Waterschap. Wij geven wel toestemming om, indien gevraagd, te lozen op het openbare rioolstelsel. Door bronneren wordt er relatief veel schoon grondwater uit de bodem onttrokken en in het ergste geval gemengd met vuilwater. De komende periode gaan we onderzoeken of bronneringsbeleid binnen de gemeente Son en Breugel gewenst is en bij een positief antwoord op die vraag het bronneringsbeleid opstellen en implementeren. Inhoudelijk kan worden gedacht aan onderstaande voorkeursvolgorde waarbij alleen gemotiveerd afgeweken kan worden:

• •

  Voorkomen van bronneringswater;

• •

  Lozen op of in de bodem (retourbemaling);

• •

  Lozen in oppervlaktewater;

• •

  Lozen op het hemelwaterriool;

• •

  Lozen op het vuilwaterriool.

Gezond oppervlaktewatersysteem

We streven naar mooi en beleefbaar oppervlaktewater. Om het oppervlaktewater in onze gemeente integraal en doelmatig te beheren, werken we samen met de beheerders van het oppervlaktewater, de oevers en de openbare ruimte. Het beleid van het waterschap is vastgelegd in een regionaal waterbeheerplan. De watergangen die niet in de legger zijn opgenomen (anders dan A- en B-watergangen) en die in openbaar gebied zijn gelegen (en daarmee dus niet in handen van particulieren zijn) vallen onder de gemeentelijke verantwoordelijkheid.

Samen met het waterschap geven we invulling aan de doelen van de Kaderrichtlijn Water (KRW) om te komen tot een gezond oppervlaktewatersysteem, met een goede waterkwaliteit en ecologische waarden. Op het gebied van riolering nemen we daartoe als gemeente maatregelen zoals duurzaam terreinbeheer en het monitoren van en sturen in de afvalwaterketen. We willen de waterkwaliteit van de Dommel en klein oppervlaktewateren verbeteren. Daartoe gaan we verder met het beperken van de vuiluitworp uit de riolering en rioolwaterzuivering op oppervlaktewater.

Oppervlaktewater en bebouwing

Het afstromende hemelwater uit bestaand gebied en nieuwbouwlocaties mag de waterhuishouding en kwaliteit van het ontvangende oppervlaktewater niet negatief beïnvloeden (KRW). Voor elke lozing op oppervlaktewater geldt dan ook een algemene zorgplicht. Dat wil zeggen dat:

• •

  degene die water loost verantwoordelijk is om dit op de juiste manier te doen;

• •

  de lozer doet wat hij kan om nadelige gevolgen voor het milieu te voorkomen.

De Keur van het waterschap is van toepassing wanneer direct wordt geloosd naar een oppervlaktelichaam in beheer en eigendom van het waterschap.

In het kader van de stedelijk wateropgave werken we samen met waterschap en provincie om de sponswerking van de bodem te herstellen. Een bodem met goede sponswerking maakt onze gemeente beter bestendig tegen perioden van droogte én tegen wateroverlast als gevolg van hoge buitenwaterstanden en hevige buien.

Overheden die (in)direct betrokken zijn bij de bescherming van drinkwater hebben een verantwoordelijkheid voor de invulling van de zorgplicht drinkwater. De verantwoordelijkheid voor schoon drinkwater in Son en Breugel ligt bij het drinkwaterbedrijf Brabant Water. Bij uitvoering van projecten in de openbare ruimte en in het watertoetsproces heeft de gemeente een rol. Namelijk om het voorkomen van verspilling van drinkwater voorop te stellen en om de bronnen van drinkwater te beschermen. Die bescherming betreft het voldoen aan en wijzen op de beschermingseisen van de grondwaterbeschermingsgebieden en boringsvrije zones van de provincie. Deze eisen omvatten regels voor materiaalgebruik en regelgeving bij infiltratie in de bodem. In regenwaterinfiltratiegebieden bestaat namelijk een hoger risico op vervuiling van het grondwater (door bijvoorbeeld olie of metaaldeeltjes). Indien nodig, wijken wij in deze zones af van het beleid om hemelwater zoveel mogelijk af te koppelen en te infiltreren.

In de gemeente Son en Breugel zijn twee grondwaterbeschermingsgebieden (betreft niet-kwetsbare winningen):

• •

  Sonniuswijk (waterproductie Son)

• •

  Olen / Stad van Gerwen (winning Lieshout)

Figuur 5 Grondwaterbeschermingsgebied Son

Figuur 6 Grondwaterbeschermingsgebied Lieshout

Om onze visie, ambitie en voorgenomen activiteiten te kunnen verwezenlijken is een bijpassende bedrijfsvoering nodig. Onder bedrijfsvoering vallen onderwerpen als informatie- en kennismanagement, assetmanagement, capaciteit, communicatie en samenwerking.

Informatie- en kennismanagement

Efficiënt gegevensbeheer, in combinatie met gestructureerde planvorming, zijn belangrijke ingrediënten voor doelmatig beheer. Daarnaast is voor het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) noodzakelijk de data op orde te hebben. We blijven daarom de komende periode werken aan het op orde brengen en actueel houden van de gegevens. Daarbij kijken we met name ook naar leidingdata die niet betrouwbaar blijkt. Hoe betrouwbaarder en vollediger de gegevens zijn, des te scherper kan worden gestuurd op kosten en risico’s.

Met praktijkmetingen verbeteren we de bestaande rekenmodellen. Ook gebruiken we de metingen om maatregelen te optimaliseren en prioriteren en grip te krijgen op effectieve oplossingen ter verbetering van de waterkwaliteit. Daarom gaan we de komende periode ook met meten en monitoren ons inzicht verder vergroten.

Assetmanagement

Om het functioneren van het stedelijk watersysteem te waarborgen, voeren we beheer- en onderhoudsmaatregelen uit. Dat doen we volgens planmatige uitvoering en programmering. Onze operationele jaarprogramma’s zijn hiervoor een nuttig instrument. We gaan voor inspectie en het nemen van maatregelen verder op weg naar een risico-gestuurde benadering: maatregelen nemen op basis van een risicoafweging en de maatschappelijke, economische en ecologische waarde (in plaats van volgens vaste frequentie). Hierdoor kunnen we onze middelen efficiënter inzetten.

We onderscheiden vier typen beheer- en onderhoudsmaatregelen:

• 1.

  Vervanging

• Vervangingsmaatregelen, zoals slopen en vervangen van het bestaande rioolstelsel. Dit combineren we met verbeteringsmaatregelen zoals afkoppelen van verhard oppervlak om ‘werk-met-werk’ te maken en eventuele hinder tot een minimum te beperken.

• 2.

  Groot onderhoud/renovaties

• Onder groot onderhoud verstaan we preventieve en/of correctieve maatregelen, zoals relining, om het rioolstelsel in goede staat te houden of te brengen. Bij relining wordt de bestaande rioolbuis van binnenuit verstevigd door middel van een zogenoemde kous of schaaldelen.

• 3.

  Klein onderhoud

  Onder klein onderhoud verstaan we reguliere onderhoudsactiviteiten met een kort-cyclisch karakter, zoals reinigen en repareren van kolken, gemalen en riolen.

• 4.

  Reactief onderhoud

• Soms is onvoorzien onderhoud nodig, bijvoorbeeld bij een calamiteit. De kans hierop proberen we zoveel als mogelijk te beperken door een gedegen uitvoering van het beheer en onderhoud.

Capaciteit

De afgelopen jaren had de beleidsmedewerker een regierol. De beheertaken werden grotendeels uitbesteed. Ook bleven er werkzaamheden liggen. In de komende periode willen we toe naar een robuuste organisatie als het gaat om personele bezetting op het gebied van riolering. Door personele uitbreiding wordt ook vervanging bij uitval van een medewerker, en daarmee de continuïteit op het gebied van de rioleringszorg, geborgd. Daarbij is het de wens om de kernactiviteiten van onze watertaken als gemeente Son en Breugel in eigen beheer uit te gaan voeren. Daarmee halen en houden we kennis ook in eigen huis. Vanuit efficiencyoverweging besteden we specialistische of incidentele werken en diensten nog wel uit aan de markt en huren we kennis in als dat nodig is. Op basis hiervan zetten we concreet in op uitbreiding van de personele capaciteit met een rioolbeheer (1 FTE).

Communicatie

Onze inwoners zijn zich er steeds meer van bewust dat zij een belangrijke rol kunnen spelen in het verminderen van wateroverlast, verdroging en hittestress. Om particulieren ook te mobiliseren en te helpen om hun verantwoordelijkheid te nemen op eigen terrein, werken we door aan het verhogen van het waterbewustzijn en inzicht in handelingsperspectieven. Daarvoor zetten we in op actieve communicatie, de juiste prikkels en zelf het goede voorbeeld geven.

De komende periode gaan we een communicatieplan opstellen en organiseren capaciteit om dit plan ook uit te voeren. Een aantal doelen van het communicatieplan zijn:

• •

  Klimaatinformatie ontsluiten voor de gemeenschap (betreft een doel uit de Visie Klimaatbestendig 2030);

• •

  Effectievere communicatie over het hemelwaterbeleid van de gemeente, zowel intern binnen de gemeenteljike organisatie als extern richting partners en inwoners;

• •

  Afstemming met de communicatie vanuit het Klimaatportaal;

• •

  Aandacht voor de stap ná communicatie, namelijk mobiliseren van particulieren.

We benutten zowel algemene communicatie als projectgebonden communicatie bij werkzaamheden. Zo wijzen we burgers, gebruikers en bezoekers op het beleid dat water-op-straat een vorm van bewuste en doelmatige waterberging is en dat we dit dus accepteren. Ook geven we voorlichting over de werking van gescheiden riolering, wadi’s en andere waterbergingsvoorzieningen.

Samenwerking

Met de methodiek van Omgevingstafels werkt gemeente Son en Breugel intern aan een integrale afstemming tussen beleidsdomeinen en daarbij vroegtijdige weging van het waterbelang. Periodiek is er een technisch overleg (de Omgevingstafel), waarin nieuwe initiatieven en ruimtelijke plannen worden beoordeeld door de relevante disciplines gezamenlijk. Deze gezamenlijke beoordeling moet leiden tot een integrale denkwijze. Daartoe zetten we de komende periode nog meer in op het op orde brengen van de interne informatievoorziening (zodat bijvoorbeeld het gemeentelijk hemelwaterbeleid ook intern goed vindbaar en zichtbaar is).

Vanuit water en riolering is het beleid in voorliggend PWR leidend bij het doorlopen van de watertoets. De afstemming daarover zien we als een samenwerking met de initiatiefnemer van een ruimtelijk plan. We willen daarom graag zo vroeg mogelijk in het planproces, ook al voordat een plan bij de Omgevingstafel komt, communiceren aan de initiatiefnemer wat onze randvoorwaarden, voorkeuren en adviezen zijn. Op deze manier kunnen we in een vroeg stadium invulling geven aan het principe van hydrologisch neutraal (of positief) ontwikkelen, de ontwateringssituatie beoordelen en eventueel benodigde maatregelen om grondwateroverlast en -onderlast te voorkomen inzichtelijk maken. Daarom zijn we voornemens om de gemeentelijke beleidsregels voor hemelwater (zoals beschreven in tabel 2) als een checklist aan de voorkant aan initiatiefnemers te communiceren.

In de waterketen blijven we intensief samenwerken met onze partners, waaronder waterschap De Dommel. Het regionale samenwerkingsverband blijft bestaan en gaat door als Klimaatportaal Zuidoost-Brabant. We blijven het Klimaatportaal benutten om kennis uit te wisselen, de kwaliteit van onze dienstverlening te verbeteren en kosten te besparen. De nieuwe Samenwerkingsovereenkomst is afgesloten tot en met 2027. Met jaarplannen bepalen we waar we als Klimaatportaal jaarlijks aan weken. Met het jaarlijks onderzoeksprogramma kunnen we gezamenlijk onderzoeken opzetten en uitvoeren.

Planvorming is onmisbaar voor doelmatig rioleringsbeheer. Om inzicht te behouden en verkrijgen in de toestand en het functioneren van het rioleringssysteem is onderzoek noodzakelijk.

Tabel 4 – Overzicht planvorming en onderzoek. Vermelde bedragen zijn op prijspeil 2023 exclusief indexatie.

Onderhoudsinspanningen zijn afgestemd op het in stand houden en goed laten functioneren van het systeem. De activiteiten bestaan uit regulier onderhoud en (reactieve) reparaties. De onderhoudskosten maken een significant deel uit van de totale exploitatie van onze gemeente. Deze kosten bestaan grotendeels uit het jaarlijks onderhoud van rioleringen, gemalen en randvoorzieningen.

Tabel 5 – Overzicht cyclisch onderhoud. Vermelde bedragen zijn op prijspeil 2023 exclusief indexatie.

Maatregelen zijn afgestemd op het in stand houden en optimaliseren van het functioneren van het systeem. Ten behoeve van de drie zorgplichten is het van belang dat het functioneren van het stelsel in stand gehouden wordt. Het is dus zaak dat oude leidingen tijdig vervangen worden. Het moment van vervangen wordt gebaseerd op de inspectieresultaten en/of optredende problemen en is afgestemd met de andere elementen in de openbare ruimte.

Tabel 6 – Overzicht projecten gerelateerd aan de vervanging en verbetering van het rioleringssysteem. Vermelde bedragen zijn op prijspeil 2023 exclusief indexatie.

Om het stedelijke watersysteem goed te beheren worden ondersteunende activiteiten verricht en diensten afgenomen. Deze worden gegroepeerd onder de noemer ‘Facilitair / Overig’. Hieronder vallen ook de klimaatgerichte stimuleringsmaatregelen.

Tabel 7 – Overzicht facilitair / overig. Vermelde bedragen zijn op prijspeil 2023 exclusief indexatie.

Om zo efficiënt mogelijk om te gaan met de beschikbare middelen werken we met een vaste formatie en een flexibele inzet voor bijvoorbeeld specialistische inhuur. De afgelopen jaren had de beleidsmedewerker een regierol, de beheertaken werden grotendeels uitbesteed. Echter bleven er met die formatie werkzaamheden liggen. In de komende periode willen we toe naar een robuuste organisatie als het gaat om personele bezetting op het gebied van riolering. Door personele uitbreiding wordt ook de continuïteit op het gebied van de rioleringszorg geborgd. Daarbij is het de wens om de kernactiviteiten van onze watertaken als gemeente Son en Breugel in eigen beheer uit te gaan voeren. Vanuit efficiencyoverweging besteden we specialistische of incidentele werken en diensten nog wel uit aan de markt en huren we kennis in als dat nodig is. Op basis hiervan hebben we in de financiële doorrekening van het PWR rekening gehouden met een uitbreiding van de personele capaciteit met een rioolbeheer (1 FTE).

Tabel 8: overzicht loonkosten en overhead. Vermelde bedragen zijn op prijspeil 2023.

In het kostenoverzicht maken we onderscheid in exploitatiekosten en investeringsuitgaven:

• •

  Bij de exploitatiekosten gaat het om jaarlijkse uitgaven voor beheer- en onderhoudsactiviteiten die nodig zijn voor een goed en doelmatig rioleringsbeheer. De kosten van deze uitgaven worden toegeschreven aan het boekjaar waarin deze worden uitgegeven. De kosten voor beheer en onderhoud worden jaarlijks hoger door algemene prijsstijgingen, stijgingen van de lonen, vergroting van het areaal en uitbreiding van werkzaamheden als gevolg van de Wet gemeentelijke watertaken. Door efficiënter te werken kan de noodzakelijke prijsstijging zoveel als mogelijk worden beperkt.

• •

  Investeringsuitgaven bestaan uit vervangingsinvesteringen (bijvoorbeeld rioolvervanging) en verbeterings-investeringen (bijvoorbeeld buisvergroting of afkoppelmaatregelen). Investeringen zijn uitgaven voor zaken die meerdere jaren meegaan en vaak worden gekapitaliseerd. De jaarlijkse kosten die daaruit voortkomen, -de kapitaallasten- bestaan uit rente en afschrijvingen.

6.2.1Uitgangspunten

Rioolheffing

• •

  De rioolheffing per (equivalente) heffingseenheid bedraagt in 2023 € 199,76. Deze is opgesplitst in een gebruikersdeel (€149,76) en een eigenarendeel (€50,00). Dit is het basisbedrag conform de verordening rioolheffing, gebaseerd op een afvoer tot 500 m3 afvalwater voor een meerpersoonshuishouden. De totale verwachtte inkomsten voor 2023 zijn € 1,5 miljoen.

• •

  De rioolheffing mag op begrotingsbasis maximaal kostendekkend zijn: de geraamde opbrengsten mogen de geraamde lasten niet overstijgen (Gemeentewet artikel 229b).

• •

  Reserveren voor tariefsegalisatie en/of toekomstige vervangingsinvesteringen – door dotaties aan de voorziening(en) – is toegestaan. Reserveren enkel voor uitbreiding van het voorzieningenniveau is niet toegestaan.

• •

  De opbrengsten van de rioolheffing mogen niet voor andere doeleinden dan voor het gemeentelijk rioolstelsel (inclusief grond- en hemelwatervoorzieningen) worden aangewend ofwel hebben een relatie met de waterhuishouding.

Rente & inflatie

• •

  De rente op nieuwe investeringen en boekwaarden bedraagt 1%.

• •

  De rentetoerekening vindt plaats aan het begin van het jaar volgend op het jaar van de investering.

• •

  Er vindt geen toerekening van rente plaats op positieve saldi van reserves en/of voorzieningen.

• •

  Er vindt in de modelberekening geen verwerking van indexatie plaats (als gevolg van inflatie). Alle resultaten en grafieken in dit PWR gaan uit van enkel de beleidsmatige ontwikkeling van uitgaven, lasten en inkomsten (niet het boveninflatoire beeld). Voor het indexeren van deze resultaten bepaalt de gemeente Son en Breugel jaarlijks een percentage op basis van “gewogen kostenontwikkeling”. Om de rioolheffing kostendekkend te houden, moet deze (buiten de beleidsmatige verhoging) jaarlijks verhoogd worden met deze "gewogen kostenontwikkeling".

BTW

• •

  Jaarlijks belasten we 21% BTW door aan de rioolheffing, op basis van directe exploitatiekosten, de afschrijvingscomponent en de rentecomponent van investeringen.

Voorzieningen

• •

  Het saldo van de Voorziening Riolering (BBV 44.2), bedraagt per 1 januari 2023: € 2.241.081.

• •

  Het saldo van de voorziening(en) mag gedurende de gehele beschouwde periode niet negatief zijn.

• •

  Er is geen maximum gesteld aan het saldo dat gedurende de beschouwde periode in de voorziening(en) wordt begroot.

Heffingseenheden

• •

  Het aantal (equivalente) heffingseenheden bedraagt per 1 januari 2023: 7.598.

• •

  Het aantal (equivalente) heffingseenheden ontwikkelt zich (daalt en stijgt) tot 7.597 in het jaar 2038. Dit verloop houdt namelijk rekening met het kortingstarief op de rioolheffing, door het aantal equivalente eenheden te corrigeren.

Investeringen

• •

  De investeringen in de planperiode zijn hoofdzakelijk gebaseerd op specifieke projectplanningen en ramingen.

• •

  De langjarige, cyclische vervangingsinvesteringen zijn bepaald op basis van het beheersysteem en standaard levensduren.

• •

  De onderliggende kostenkengetallen zijn een combinatie van kostenkengetallen Kennisbank en eigen kostenkengetallen. De kostenkengetallen van de Kennisbank (2015) hebben we met 3% per jaar geïndexeerd om ze op prijspeil 2023 te brengen.

• •

  We activeren alle investeringen en hanteren hierbij de volgende afschrijvingstermijnen:

• •

  Vrij-verval riolering 60 jaar;

• •

  Bouwkundige delen van gemalen en randvoorzieningen 60 jaar;

• •

  Bouwkundige delen van drukriolering 40 jaar;

• •

  Persleidingen en drainage / DT-riolering 40 jaar;

• •

  Infiltratie voorzieningen en IBA’s 60 jaar;

• •

  Elektro-/mechanische delen van gemalen, drukriolering en randvoorzieningen 15 jaar;

• •

  De afschrijving vindt annuïtair plaats, startend aan het begin van het jaar volgend op de investering.

Toerekening van kosten klimaatadaptatie

De gemeente Son en Breugel zet in op een klimaatbestendige gemeente en neemt daartoe klimaatadaptatie maatregelen. Veel van deze maatregelen hebben een relatie met de waterhuishouding. De gemeente draagt daarom vanuit de rioolheffing (binnen de kaders van de BBV) bij aan klimaatadaptatie, als dit functioneel bijdraagt aan het waterrobuust en klimaatbestendig maken van het stedelijk watersysteem. Bijvoorbeeld verlagingen in het groen waar overtollig water naar kan wegstromen zoals bermen of speelweides, groene daken/gevels die water vasthouden, waterpasserende verhardingsmaterialen of waterpartijen voor de opvang van regenwater. De hoogte van de financiële bijdrage wordt per project bepaald naar rato van het positieve effect.

6.2.2Inkomsten en uitgaven

De wettelijke zorgplichten riolering en ambities bekostigen we uit de rioolheffing. De rioolheffing bestaat uit een vast eigenarendeel en een gebruikersdeel op basis van het jaarlijks watergebruik (gestaffeld).

De uitgangspunten, voorziene planmaatregelen en jaarlijkse werkzaamheden leiden tot het volgende (theoretische) uitgavenpatroon voor de gemeente Son en Breugel in de periode 2023 t/m 2082 (geschatte levensduur riolering 60 jaar). De uitvoering van (verbeter)maatregelen hangen sterk samen met de planning en afstemming met andere boven- en ondergrondse werkzaamheden, de bedrijfsvoering van de gemeentelijke organisatie en de daaraan gekoppelde ambities. Het voorgaande is uiteindelijk van invloed op het werkelijke uitgavenpatroon.

Figuur 7 Verwacht uitgavenpatroon gemeente Son en Breugel voor de periode 2023 t/m 2082. Bedragen op prijspeil 2023.

6.2.3Kostendekking

In de aankomende planperiode (met doorkijk t/m 2082) activeren we alle investeringen. De geactiveerde (rest)investeringen leiden tot een boekwaarde. Uit de boekwaarde volgen kapitaallasten (rente- en afschrijvingslasten) voor een bepaalde duur. De boekwaarde is weergegeven in figuur 8.

Figuur 8 Boekwaarden (rest)investeringen voor de periode 2023 t/m 2082. Bedragen op prijspeil 2023

Het uitgavenpatroon in figuur 7, in combinatie met het boekwaardeverloop in figuur 8 en de boekwaarde van investeringen uit het verleden leiden tot het lastenpatroon zoals weergegeven in figuur 9. Hierin zijn ook de benodigde totale baten weergegeven.

Figuur 9 Lastenpatroon versus inkomsten voor de periode 2023 t/m 2082. Bedragen op prijspeil 2023

De benodigde totale baten zijn in onderstaande grafiek vertaald naar de benodigde rioolheffing. Hierbij gaat het om het basistarief.

Figuur 10 Verwacht heffingsverloop gemeente Son en Breugel periode 2023 t/m 2082. Bedragen op prijspeil 2023

Het overzicht in tabel 9 drukt figuur 10 in getallen uit voor de planperiode. De rioolheffing moet gedurende de planperiode (2023 t/m 2027) jaarlijks stijgen met 5,0% om de lasten te kunnen dekken (exclusief indexatie op basis van inflatie, conform het financiële uitgangspunt). Na deze periode zijn lagere jaarlijkse stijgingspercentages mogelijk. De aanleiding voor het stijgingspercentage in de eerste periode ligt in meerdere verklaringen. De komende jaren komen er veel grote uitgaven aan, zoals voor de inhaalslag in reiniging en inspectie, klimaatadaptieve maatregelen (o.a. het doorzetten van de afkoppelsubsidie) en de benodigde personele capaciteit (structurele inhuur, adviesdiensten en uitbreiding van FTE).

Tabel 9: Verwacht heffingsverloop gemeente Son en Breugel periode 2023 t/m 2027. Vermelde bedragen zijn op prijspeil 2023.

Bij de interpretatie van de resultaten dient rekening te worden gehouden met de renteontwikkelingen en andere onzekerheden in de toekomst die de rioolheffing zullen beïnvloeden zoals rentestijging en kostenontwikkelingen (zie ook paragraaf 6.2.4 Risico’s).

Ter bevordering van lastenegalisatie worden verschillen tussen totale baten en lasten verwerkt op de Voorziening Riolering (art. 44.2 BBV). Het verwachte saldoverloop van deze voorziening is weergegeven in figuur 11.

Figuur 11 Verwacht saldoverloop van de voorziening voor gemeente Son en Breugel periode 2023 t/m 2082

6.2.4Risico’s

Het langjarig verloop van de rioolheffing is berekend op basis van een inschatting van de restlevensduur, gebaseerd op rioolinspecties, huidige inzichten in mogelijke ontwikkelingen en financiële uitgangspunten. Dit verloop kan beïnvloed worden door onvoorziene ontwikkelingen, calamiteiten, strengere regelgeving, hogere ambities of bijvoorbeeld wijzigingen in financiële uitgangspunten. Met name een rentewijziging kan het verloop van de rioolheffing aanzienlijk beïnvloeden. De afgelopen jaren hebben we het voordeel gehad van een lage(re) rente op leningen ten gunste van geld lenen. Bij een stijgende rente treedt een omgekeerd effect op.

Naast de renteontwikkelingen zijn er andere onzekerheden in de toekomst die de rioolheffing beïnvloeden, zoals kostenontwikkelingen van (bouw)materialen. Om een kostendekkende rioolheffing te behouden, dient de rioolheffing jaarlijks – buiten de beleidsmatige verhoging - te worden verhoogd met de “gewogen kostenontwikkeling” die de gemeente Son en Breugel hanteert.