Beleidsnotitie Invasieve Exoten Fryslân 2023-2029

Exoten zijn uitheemse organismen die door menselijke activiteiten rechtstreeks of indirect in de Nederlandse natuur terecht zijn gekomen¹. Oorzaken zijn het ontsnappen uit gevangenschap, het meeliften in transporten en voertuigen in de internationale handel en het dumpen van (water)planten en aquariumdieren in sloten en plassen. Meestal hebben deze introducties geen negatieve gevolgen.

Sommige exoten kunnen na succesvolle vestiging een rol krijgen in een ecosysteem. Bijvoorbeeld als onderdeel van het voedselweb, als schuilplaats voor dieren (planten), als natuurlijk filter van watersystemen (zoetwatermossels en waterplanten) of als onderdeel van de kustbescherming (Engels slijkgras in kwelders, Japanse oesterbanken op wadplaten).

De vestiging van exoten kan ook leiden tot problemen en wordt dan invasief genoemd. Invasieve exoten breiden zich vaak snel uit en kunnen nadelige gevolgen hebben voor de inheemse planten- en diersoorten en/of de economie en de volksgezondheid schade toebrengen.

Inheemse soorten die overlast of schade veroorzaken, zoals de eikenprocessierups of veldmuis, en die vaak plaagsoorten² worden genoemd, zijn geen onderdeel van deze notitie.

Invasieve exoten kunnen inheemse soorten verdringen of ziektes overbrengen en daarmee de biodiversiteit negatief beïnvloeden. Ze kunnen daarnaast gebouwen of infrastructuur aantasten, watergangen verstoppen, dijken ondermijnen of landbouwschade veroorzaken. Voorbeelden daarvan zijn Amerikaanse rivierkreeften die bedreiging vormen voor de Europese rivierkreeft (lokaal uitsterven), de grijze eekhoorn die het voortbestaan van de rode eekhoorn bedreigt (lokaal uitsterven), de Japanse duizendknoop die schade toebrengt aan de infrastructuur, de muskusrat die dijken beschadigt, de Nijlgans die landbouwschade veroorzaakt en de grote waternavel die watergangen laat dichtgroeien.

Het aantal soorten exoten, en de verspreiding daarvan over Nederland, nam in de laatste tientallen jaren toe. Met de toename van de internationale handel en het houden van planten en dieren door particulieren als de belangrijkste oorzaken. Exoten die transporten overleven zijn vaak aangepast aan sterk wisselende omstandigheden, zoals het uitdrogen van poelen en hoge temperaturen.

Dit betekent dat klimaatverandering de uitbreiding en vestiging van invasieve exoten zal bevorderen. Goed voorbeeld is de watercrassula die zich, in zijn oorspronkelijke verspreidingsgebied in Australië, goed wist aan te passen aan meren die uitdrogen en waarvan de watertemperatuur en stikstofconcentraties sterk kunnen oplopen. Al bij concentraties flink beneden de huidige depositiewaarden breidt deze waterplant zich explosief uit ten koste van inheemse waterplanten.

Het internationale Biodiversiteitsverdrag plaatste eind vorige eeuw de bedreiging van de natuur door invasieve exoten op de beleidsagenda. Nederland gaf in 2007 invulling aan dit verdrag met de Beleidsnota invasieve exoten³. In 2014 stelde de EU de verordening (EU) nr. 1143/2014 vast om de verdere verspreiding van invasieve exoten tegen te gaan⁴. Deze verordening, met rechtstreekse werking, verplicht de lidstaten stapsgewijs onderstaande maatregelen te treffen.

• 1.

  Preventie: voorkomen van introductie;

• 2.

  Eliminatie: vroegtijdig signaleren en snel verwijderen;

• 3.

  Beheersen: populatiebeheersing en beperken van verspreiding.

De EU-exotenverordening verbiedt vrijwel alle activiteiten, zoals kweek, handel en transport, die bijdragen aan de verspreiding van de invasieve exoten die op de zogenaamde Unielijst staan. De verordening verplicht lidstaten actie te ondernemen na signalering van deze soorten op haar grondgebied. De EU-exotenverordening richt zich primair op het biodiversiteitsbelang, maar heeft ook aandacht voor andere belangen, zoals economie en de gezondheid van mens en dier. Dat is ook de focus van deze beleidsnotitie.

Welke soorten?

Een overzicht van de Unielijstsoorten, op het moment van vaststelling van deze beleidsnotitie, is opgenomen in Bijlage I. Aangegeven is welke soorten momenteel in Fryslân voorkomen. De Unielijst is een dynamische lijst: soorten worden toegevoegd op basis van nieuwe inzichten en worden ook verwijderd als een Europese verplichting niet langer biodiversiteitsvoordelen biedt. De lijst wordt de komende jaren verder uitgebreid. Zo zijn er onlangs (02-08-2022) 22 nieuwe soorten aan de Unielijst toegevoegd⁵.

De EU-exotenverordening maakt onderscheid in de aanpak van invasieve exoten. Deze aanpak hangt af van het stadium van vestiging en verspreiding. Soorten die nog niet gevestigd waren in een lidstaat op het moment dat de Unielijst in werking trad (03-08-2016), vallen onder artikel 17 van de EU-exotenverordening. Dit artikel is gericht op het volledig verwijderen van nieuwe populaties⁶.

Gevestigde soorten die wijdverspreid zijn vallen onder artikel 19 van de EU-exotenverordening. Dit artikel richt zich naast eliminatie ook op beheersen of inperken. De term ‘wijdverspreid’ wordt hierbij ruim geïnterpreteerd en omvat ook kleine populaties die al op 3 augustus 2016 aanwezig waren; de datum waarop de Unielijst van kracht werd. De EU-exotenverordening geeft lidstaten de mogelijkheid om hun eigen nationale lijst op te stellen in aanvulling op de Unielijst. Zo stelde Nederland recent een handelsverbod in voor een aantal Aziatische duizendknoopsoorten⁷.

Nederland heeft de EU-exotenverordening verder uitgewerkt in de Wet natuurbescherming (Wnb). Deze wet bepaalt dat de minister van LNV belast is met de uitvoering van de EU-exotenverordening en dat de minister andere bevoegde instanties kan aanwijzen⁸.

Met een wijziging in de wet- en regelgeving droeg het Rijk in 2018 de verantwoordelijkheid voor de bestrijding van 41 Unielijstsoorten over aan de provincies⁹. In de Regeling natuurbescherming zijn de soorten aangewezen waarvoor provincies verantwoordelijk zijn om maatregelen te nemen om deze soorten actief te verwijderen of te beheersen (‘provinciale Unielijstsoorten’)¹⁰. GS is verantwoordelijk voor de uitvoering van deze maatregelen. Deze verantwoordelijkheid houdt nadrukkelijk niet in dat GS in alle gevallen zelf de soort moet (laten) verwijderen. De provincie heeft daarin veel beleidsruimte. De aan GS toebedeelde verantwoordelijkheid kan zich ook uiten in ondersteuning op het gebied van kennis of financiën, of coördinatie en stimulering van de bestrijdingsaanpak.

Het Rijk is verantwoordelijk voor de aanpak van de soorten die niet onder de Regeling natuurbescherming vallen.

Masterplan

In 2017 is het ‘Masterplan uitroeiing en beheersing Unielijstsoorten’¹¹ opgesteld door de provincies, het ministerie van Economische Zaken, de NVWA, Rijkswaterstaat, de Unie van Waterschappen, de Vereniging van Bos- en Natuurterreineigenaren en Natuurmonumenten. Dit plan geeft invulling aan de Nederlandse implementatie van de EU-exotenverordening. Het beschrijft de verantwoordelijkheden van Rijk, provincies, waterschappen en terreinbeheerders en maakt een onderverdeling in soorten die onder artikel 19 van de EU-exotenverordening vallen. Voor elke Unielijstsoort is verder het ambitieniveau aangegeven, samen met de mogelijke maatregelen.

Naast de soorten die vallen onder artikel 17 van de EU-exotenverordening, en waarvoor volledige eliminatie is vereist, gaat het om onderstaande onderverdeling.

Artikel 19a-soorten:

Het landelijk ambitieniveau voor deze soorten is verwijdering. Deze soorten zijn gevestigd, maar kunnen met enige inspanning volledig verwijderd worden. Het initiatief ligt bij de provincie die, in samenwerking met de grondgebruikers of andere verantwoordelijke partijen, een aanpak ontwikkelt.

Artikel 19b-soorten:

Het landelijk ambitieniveau voor deze categorie is beheersing. De provincie coördineert en faciliteert de gebiedsgerichte aanpak met terreineigenaren en terreinbeheerders. De terreineigenaren blijven hierbij verantwoordelijk voor de uitvoering.

De rol van de provincie is het coördineren van de samenwerking op gebiedsniveau, het faciliteren van de communicatie en de inzet van juridische instrumenten.

Provinciale beleidskaders

Voor invasieve exotenbeleid zijn onderstaande provinciale beleidskaders en -velden van belang.

De Omgevingsvisie Fryslân benoemt het versterken van biodiversiteit als opgave. Mede hierom is er een Agenda herstel biodiversiteit Fryslân opgesteld die de daling in soortenrijkdom moet keren. Deze agenda is in 2020 door PS vastgesteld en richt zich op alle planten- en diersoorten, met het accent op soorten van Fries belang. De aanpak is gericht op het verbinden, versterken en verbeteren van lopende initiatieven tussen verschillende gebiedspartijen en is uitgewerkt in de thema’s: Basis op orde, Kennis ontwikkelen, Kennis delen, Bewustwording en educatie, Verbindingen realiseren en Natuurinclusief werken.

De Nota Faunabeleid Fryslân geeft aan dat de aanpak van invasieve exoten een van de drie onderdelen is van het provinciale soortenbeleid en dat voor invasieve exoten apart exotenbeleid zal worden vastgesteld.

Het Regionaal Waterprogramma Fryslân 2022-2027 geeft aan dat de kans op invasieve exoten toeneemt door klimaatsveranderingen. Dit vraagt aandacht voor diverse gebruiksfuncties die relatie hebben met het raakvlak water.

De Friese bomen- en bossenstrategie stelt dat het bij de ontwikkeling van voedselbos zeer belangrijk is de introductie van ongewenste invasieve exoten tegen te gaan. Het risico is namelijk reëel dat soorten verwilderen en problemen veroorzaken¹².

Er moet nog afstemming plaatsvinden met beleidsvelden als het provinciaal bodembeleid en het Natuurpact.

Een koppeling tussen provinciaal bodembeleid en invasieve exoten bestaat (nog) niet. Sinds 1 januari 2022 geldt er echter wel een nationaal ‘handelsverbod’ voor drie soorten Aziatische duizendknopen ^{13 14}. Het besluit natuurbescherming verbiedt de verspreiding van levensvatbare delen van Aziatische duizendknopen via grondtransport, tenzij er een vrijstelling is¹⁵. Bij het gebruik van grond of baggerspecie zal daarom, op basis van de herkomstlocatie, vooronderzoek moeten plaatsvinden naar een eventuele verdenking op invasieve exoten. Belangrijk is deze aanpak nader af te stemmen met het bodembeleid, bijvoorbeeld door praktisch gezien aansluiting te zoeken bij bodemonderzoek conform de NEN 5725.

Vanuit het Natuurpact (2013) werken overheden, natuurbeheerders en grondeigenaren samen aan natuurherstel en -ontwikkeling. Belangrijk onderdeel hierbij is het Natura 2000 netwerk, de ontwikkeling van het Natuurnetwerk Nederland (NNN) en natuurterreinen buiten N2000/NNN. Ook in Fryslân wordt hard gewerkt aan het beheer en de realisatie van deze natuurterreinen. Mede vanuit deze opgave is er behoefte aan heldere richtlijnen en protocollen voor de omgang met invasieve exoten bij herinrichting en gebiedsontwikkeling.

Het ‘Masterplan uitroeiing en beheersing Unielijstsoorten’ stelt een aantal procedurestappen voor die mede gericht zijn op een goede samenwerking tussen betrokken actoren. Dit is weergegeven in het stroomschema (figuur 1).

Vroegtijdige signalering van exoten (stap 1) vindt plaats in een surveillancesysteem door onder andere Particuliere Gegevensbeherende Organisaties (PGO’s). De melding wordt ingevoerd in de Nationale Databank Flora en Fauna (stap 2). Daarna verifieert de NVWA de waarneming (stap 3) die ze doorzet naar de provincies.

Vervolgens wordt bekeken of de provincie verantwoordelijk is voor de bestrijding van de soort (stap 4). Bepalend is of de soort in bijlage 10 van de Regeling natuurbescherming is benoemd (provinciale Unielijstsoort”).

Staat de soort in bijlage 10 van de Regeling natuurbescherming, dan onderzoekt de betreffende provincie, in afstemming met het Rijk, de verspreiding. Ook bepaalt ‘ze de aanpak (stap 5). Is dit niet het geval, en staat de soort wel op de Unielijst, dan wordt melding gedaan bij het Rijk of het waterschap, afhankelijk van de soort (stap 6). De provincie voert een afbakeningssurvey uit (stap 7) en doet een verzoek tot verwijdering of beheersing bij het Rijk (stap 8). Ze bepaalt tevens of de soort op de provinciale lijst staat (zorgsoort; stap 9). Vervolgens wordt de maatregel uitgevoerd door de provincie of terreineigenaar (stap 10). Daarop vindt monitoring plaats door de provincie: is maatregel effectief? (stap 11).

De Rijksdienst verzorgt de eindrapportage aan de Europese Commissie over het resultaat van de aanpak. Tot slot is het Rijk verantwoordelijk voor het uitvoeren van onderzoek naar effectieve bestrijdingsmogelijkheden en naar maatregelen die ecosystemen weerbaar maken tegen de vestiging van invasieve exoten.

Figuur 1. Stroomschema aanpak invasieve exoten

Tabel 1. Rollen van de verschillende actoren bij de aanpak van invasieve exoten.

Rijksoverheid

Het Rijk is verantwoordelijk voor het toezicht op, en de handhaving van, de naleving van de verboden uit de EU-exotenverordening. Ze stelt ook rapportages op voor de Europese Commissie. De verbodsartikelen uit de verordening zijn vooral gericht op preventie; het voorkomen van de vestiging van nieuwe invasieve exoten. Hiervoor worden verschillende instrumenten ingezet, zoals handhaving van de verboden op handel en bezit, grenscontroles, landelijk onderzoek naar de effectiviteit van verwijderings- en beheermaatregelen en alarmering bij eerste waarneming (surveillance).

Het Rijk is tevens verantwoordelijk voor de aanpak van soorten die niet onder de Regeling natuurbescherming vallen. Vanwege het visserijbelang houdt het ministerie van LNV de aanpak van de Chinese wolhandkrab en exotische rivierkreeften onder zich.

Sinds 1 januari 2022 geldt ook voor Aziatische duizendknopen een handelsverbod¹⁶. Dit verbod is geregeld in het Besluit natuurbescherming. Aziatische duizendknopen is een groep invasieve exoten die momenteel niet op de Unielijst staat.

De NVWA voert de strafrechtelijke handhaving uit van de handels- en bezitsverboden uit de EU-exotenverordening. De Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland (RVO) is verantwoordelijk voor de bestuursrechtelijke handhaving, vergunningverlening en ontheffingsverlening. De douane houdt toezicht bij grenscontroles. Bureau Risicobeoordeling en Onderzoek (BuRO) van de NVWA stelt risicoanalyses op van invasieve exoten ter ondersteuning van het beleidsproces.

RVO en NVWA geven beide voorlichting over exoten op hun de websites. De NVWA handhaaft ook op het illegaal uitzetten, het inzaaien en het planten van exoten.

PGO’s

Particuliere Gegevensbeherende Organisaties (PGO’s) zoals FLORON, RAVON, SOVON en Zoogdiervereniging verzorgen voor een belangrijk deel de signalering en monitoring. Het Netwerk Ecologische Monitoring (NEM) en de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF) zijn hierbij de belangrijkste surveillanceplatforms¹⁷.

Provincies

Bij eerste waarneming van een provinciale Unielijstsoort, kan de provincie een onderzoek (laten) instellen naar de verspreiding, de omvang en de toename van de populatie. De aanpak hangt af van de omstandigheden, bijvoorbeeld van de mate waarin de soort schadelijk is voor de biodiversiteit en de locatie waar het soort zich bevindt. Bij laag risico op verdere verspreiding wordt het gebied verder alleen met een surveillance (digitaal) in de gaten gehouden.

Als het risico op verdere verspreiding en de impact op de biodiversiteit groot is - wat mede afhankelijk is van de soort, de locatie en de oorzaak - dan bepalen de provincie en het Rijk (ministerie van LNV), met inhoudelijke ondersteuning van de NVWA, of complete verwijdering kosteneffectief mogelijk is en wie daarvoor de kosten draagt. Dat kan een particuliere grondgebruiker zijn, een terrein beherende organisatie of het waterschap.

Zoals afgesproken in het Masterplan11 en de onderbouwing van de strategie m.b.t. Unielijstsoorten¹⁸, neemt de provincie bij een positieve beoordeling het voortouw en maatregelen om de invasieve exoten te (laten) verwijderen. Of ze benadert de terreineigenaren om tot uitroeiing over te gaan.

In aanvulling op de verantwoordelijkheden die voortvloeien uit de wet- en regelgeving kunnen provincies, gemeenten en waterschappen ervoor kiezen om (invasieve) exoten te bestrijden die problemen veroorzaken, maar (nog) niet op de Unielijst staan (provinciale zorgsoorten, zie ook paragraaf 2.4.3).

Gemeenten, terreinbeheerders en waterschap

Gemeenten, terreinbeheerders en waterschappen bestrijden vanuit hun specifieke beleidsdoelen, verantwoordelijkheden en eigenaarschap/beheerdersrol al in belangrijke mate een aantal invasieve exoten. Veel gemeenten verwijderen reuzenberenklauw en Aziatische duizendknopen langs publieke paden. Terreinbeheerders verwijderen tijdens reguliere beheermaatregelen invasieve exoten van hun terreinen. Wetterskip Fryslân voert de bestrijding uit van de beverrat en de muskusrat. Het waterschap bestrijdt daarnaast een aantal aquatische soorten, zoals grote waternavel, vanwege de verantwoordelijkheid voor de goede hydrologische en ecologische toestand van de watersystemen, zoals vastgelegd in de Waterwet en Kaderrichtlijn Water (KRW).

De bestrijding van invasieve exoten werd de afgelopen jaren voornamelijk uitgevoerd door terreineigenaren en -beheerders, zoals gemeenten, waterschappen en natuurbeheerders. Dit als onderdeel van het reguliere beheer en/of ter verbetering, dan wel herstel, van de natuurkwaliteit en biodiversiteit. Hierbij ontbrak het veelal aan onderlinge afstemming en samenwerking met omringende eigenaren en gebruikers.

Binnen Natura 2000-gebieden wordt bestrijding of beheersing van invasieve exoten zo veel mogelijk gekoppeld aan de beheermaatregelen die gericht zijn op de instandhouding van soorten en habitats in deze gebieden. Deze aanpak zal daarom worden meegenomen in de Natura 2000-beheerplannen.

Wetterskip Fryslân bestrijdt een aantal invasieve exoten als onderdeel van de primaire taken gericht op veilig, voldoende en schoon water. Dit geldt bijvoorbeeld voor de grote waternavel die de waterafvoer kan belemmeren en de waterkwaliteit negatief kan beïnvloeden. Maar ook voor muskusratten die dijken kunnen ondergraven¹⁹.

De provincie Fryslân voerde een aantal concrete acties uit bij de bestrijding van invasieve exoten. Denk aan de bestrijding van de watercrassula op Terschelling in 2018. Op dit terrein voert zo ook de regie. Provinciale Waterstaat werkt projectmatig aan de bestrijding van Aziatische duizendknopen, reuzenberenklauw, grote waternavel, waterteunisbloem en watercrassula op de provinciale terreinen.

Voor het bestrijden van een aantal invasieve exotische diersoorten gaf GS al in 2003 een aanwijzing af op grond van de Flora- en faunawet²⁰. Het betrof de exoten rosse stekelstaart, beverrat, muskusrat, wasbeer en wasbeerhond. Over de (projectmatige) aanpak van rosse stekelstaart en wasbeerhond worden momenteel afspraken gemaakt met terreinbeheerders. Bovendien zal in overleg worden bekeken of de Faunabeheereenheid een rol kan vervullen in de aanpak van invasieve exoten.

Na melding van de NVWA voerde de provincie Fryslân de bestrijding uit van een paartje Treurmaina’s in de bebouwde omgeving van Heerenveen. Deze vogels zijn zogenaamde artikel 17-soorten die snel uit de natuur verwijderd moeten worden. Beide vogels zijn weggevangen door een gecertificeerde vogelvanger. Ze zijn ondergebracht in een door RVO erkende opvang voor invasieve exoten.

Aziatische hoornaar (Vespa velutina)

Met deze beleidsnotitie stellen PS de kaders voor een integrale aanpak van de bestrijding en het beheer van invasieve exoten in Fryslân. Op hoofdlijnen geeft de notitie richting aan de uitvoering. Voor een effectieve aanpak is afstemming en samenwerking tussen de betrokkenen noodzakelijk. In de Startnotitie Beleidsnota Invasieve Exoten Fryslân - unaniem door PS aangenomen op 15 december 2021 - zijn de elementen voor deze beleidsnotitie opgenomen. Bij de bespreking in PS zijn zes, in dit plan verwerkte, moties aangenomen.

De EU-exotenverordening met de Unielijst, de Wet natuurbescherming, de Omgevingsvisie Fryslân (Romte Diele), de Nota Faunabeleid Fryslân en het landelijke Masterplan uitroeiing en beheersing Unielijstsoorten vormen het vertrekpunt voor de uitwerking van de aanpak van invasieve exoten in de provincie Fryslân. Het beleid is gericht op het biodiversiteitsbelang; het keren van de daling van de soortenrijkom. Daarbij wordt ook de aanpak van de meest voorkomende invasieve exoten meegenomen die economische problemen veroorzaken en/ of schadelijk zijn voor de volksgezondheid. Daarbij worden onderstaande uitgangspunten gehanteerd.

• 1.

  De provinciale aanpak richt zich primair op invasieve exoten die een risico vormen voor de biodiversiteit. Invasieve exoten die de inheemse biodiversiteit bedreigen worden bestreden, mits dit effectief mogelijk en redelijk (haalbaar en betaalbaar) is. Andere belangen zoals economie en volksgezondheid worden eveneens meegewogen.

• 2.

  Er wordt prioriteit gelegd bij gebieden waar invasieve exoten een bedreiging vormen voor de biodiversiteit en waarvoor de provincie Fryslân een verantwoordelijkheid draagt, namelijk de Natura 2000-gebieden en het Natuurnetwerk Nederland. Dit geldt met name voor de Waddeneilanden die de provincie zoveel mogelijk wil vrijwaren van invasieve exoten.

• 3.

  Vanuit het voorzorgsbeginsel wordt een (potentieel) invasieve exoot bij vestiging in een zo vroeg mogelijk stadium verwijderd. Ingrijpen bij een net gevestigde populatie is efficiënter en voorkomt (grotere) schade op de langere termijn.

• 4.

  Bestrijding en beheersing van invasieve exoten is effectiever als over eigendomsgrenzen of beïnvloedingsgebieden heen wordt gekeken. Dit geldt vooral voor gevestigde en wijdverspreide soorten (artikel 19b). De provincie stimuleert en bevordert de samenwerking van gemeenten, particuliere grondeigenaren en grondgebruikers binnen de provincie Fryslân en stemt af met omringende provincies.

• 5.

  Andere overheden en grondgebruikers (terreinbeheerders en grondeigenaren) zijn in principe zelf verantwoordelijk voor de aanpak van invasieve exoten op hun eigendommen.

• 6.

  Binnen Natura 2000-gebieden wordt bestrijding of beheersing van invasieve exoten zo veel mogelijk gecombineerd uitgevoerd met beheermaatregelen gericht op instandhouding van soorten en habitats in deze gebieden. Streven is om exotenbeheer en -bestrijding op termijn te regelen in de Natura 2000-beheerplannen.

• 7.

  Bij een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid trekken betrokken partijen gezamenlijk op, bijvoorbeeld wanneer er sprake is van KRW-doelen (Wetterskip Fryslân/ provincie) of Natura 2000-gebieden (Rijk, RWS, tbo’s, Wetterskip Fryslân, provincie).

• 8.

  Er wordt ingezet op kennisontwikkeling m.b.t. effectieve bestrijding en beheersing van invasieve exoten op provinciaal niveau.

• 9.

  Monitoring en evaluatie zijn onderdeel van het exotenbeleid, waarbij zoveel mogelijk wordt aangesloten bij lopende monitorings- en evaluatieprogramma’s.

• 10.

  Het streven is dat op termijn het beheer van wijdverspreide invasieve exoten onderdeel wordt van het reguliere (natuur)beheer van de grondgebruiker (terreinbeheerder of -eigenaar).

• 11.

  Bij bestrijding en beheer van invasieve exoten worden, conform de EU-exotenverordening (en zorgplicht), maatregelen genomen die het lijden van dieren zo veel mogelijk voorkomt, mede door toepassing van niet-dodelijke methoden zoals preventie, vangen en opvangen.

• 12.

  Bij de bestrijding van invasieve exoten worden alleen bewezen effectieve en kansrijke maatregelen ingezet.

Het invasieve exotenbeleid is gericht op behoud en bescherming van de biodiversiteit (keren daling soortenrijkdom), waarbij tevens de aanpak van de meest voorkomende invasieve exoten die problemen veroorzaken voor de economie en de volksgezondheid worden meegenomen.

De insteek op biodiversiteit, sluit aan bij de Omgevingsvisie Fryslân waarin versterking van biodiversiteit als opgave wordt benoemd. Voor herstel van biodiversiteit is een programma opgezet dat zich toespitst op wettelijk beschermde soorten, met accent op de soorten van Fries belang. Door in de uitvoering van maatregelen vooral te prioriteren op situaties waarbij invasieve exoten problemen veroorzaken voor wettelijk beschermde soorten, en soorten van Fries belang, wordt invulling gegeven aan deze opgave.

Deze aanpak sluit tevens aan bij de uitgangspunten die zijn vastgesteld in de Startnotitie Invasieve Exoten Fryslân. Daarin wordt prioriteit gegeven aan gebieden waar invasieve exoten een bedreiging vormen voor de biodiversiteit, namelijk de Natura 2000-gebieden en het Natuurnetwerk Nederland.

Maatregelen worden stapsgewijs uitgevoerd in volgorde van preventie (voorkomen van introductie), eliminatie (vroegtijdig signaleren en snel verwijderen) en beheersing (populatie en verspreiding).

In de uitvoering richt de provinciale zich sterk op de eliminatie van te verwijderen Unielijstsoorten (categorie 1-soorten), het stimuleren van samenwerkingsverbanden en het delen van kennis over de verspreiding en ontwikkeling van Unielijstsoorten en Friese zorgsoorten (categorie 1, 2 en 3 soorten).

De provincie Fryslân coördineert de aanpak van invasieve exoten en onderscheidt daarbij drie categorieën. Naast de invasieve exoten die door de Europese Unie zijn aangewezen (categorie 1 en 2; Unielijstsoorten) en waarvoor de provincies verantwoordelijk zijn, wordt ook een aantal andere invasieve exoten meegenomen die schade aan de biodiversiteit, de volksgezondheid en/of de economie in Fryslân kunnen veroorzaken (categorie 3, provinciale zorgsoorten). Het Masterplan geeft een verdere onderverdeling van soorten die onder welk artikel van de verordening vallen. Een overzicht van de in Fryslân voorkomende soorten in deze categorieën is te vinden in de bijlage. Voor de categorie 1-soorten heeft GS een wettelijke verplichting, de categorie-2- en 3-soorten zijn een extra ambitie van zowel GS als PS.

GS is verantwoordelijk voor de keuzes met betrekking tot de inzet van maatregelen en instrumenten. Deze zijn in deze beleidsnotitie opgenomen om PS te informeren. De wijze waarop GS invulling gaat geven aan deze verantwoordelijkheid, is onder meer afhankelijk van wettelijke kaders, beschikbare beleidsruimte, wijze van aanpak (preventie, eliminatie of beheersing) en beschikbaar budget.

GS zet aanvullend op reguliere inrichting-, beheer- en onderhoudswerkzaamheden een aantal maatregelen in voor de bestrijding van invasieve exoten. Met als doel gericht bij te dragen aan preventie en verwijdering van invasieve exoten, dan wel aan het terugdringen van de uitbreiding en van de schadelijke effecten van deze soorten.

Delen van kennis, voorlichting en aanzetten tot actie

De bestrijding van invasieve exoten door publieke en private partijen is volop in ontwikkeling. Kennisdeling draagt in belangrijke mate bij aan het vergroten van de effectiviteit van maatregelen. Onderdeel daarvan is de oprichting van een klankbordgroep invasieve exoten, met vertegenwoordigers van relevante actoren, om informatie, ervaringen en onderzoeksresultaten te delen.

Veel exoten zijn door particuliere activiteiten in de bebouwde omgeving en het landelijk gebied terechtgekomen. En van daaruit in natuurgebieden. Om meer schade te voorkomen, is voorlichting aan particulieren van groot belang. GS zal, bij voorkeur in samenwerking met andere organisaties, een campagne opzetten die bewoners bewust moet maken van het belang van het bestrijden van exoten op eigen terrein.

Ook het melden van exoten krijgt hierbij aandacht. Daarvoor zal de haalbaarheid van een digitaal meldpunt onderzocht worden. Ook in IPO-verband wordt gekeken hoe de samenwerking en afstemming in de communicatie rond invasieve exoten verbeterd kan worden. Hetzelfde geldt voor de samenwerking en afstemming tussen Rijk en (buur)provincies.

Bestrijding of grondverplaatsingen in gebieden met invasieve exoten kunnen onbedoeld tot nieuwe introducties leiden.

De provincie heeft hiervoor samen met Wetterskip Fryslân, de tbo’s, de gemeenten en particuliere grondeigenaren een hygiëneprotocol ontwikkeld.

Acceptatie van invasieve exoten op locaties waar ingrijpen niet noodzakelijk is, kan leiden tot kostenbesparing. Voor een kosteneffectieve aanpak zijn inmiddels diverse beslisbomen, protocollen en werkinstructies beschikbaar, bijvoorbeeld voor Japanse duizendknoop, reuzenberenklauw en invasieve exotische dieren. Waar mogelijk zal de provincie deze protocollen en werkinstructies integreren in de eigen werkprocessen en het gebruik hiervan stimuleren bij andere partijen.

De NVWA biedt particulieren, grondgebruikers en bedrijven, via haar website, informatie over risico’s en bestrijdingsmogelijkheden. Dit in de vorm van ‘factsheets’. Ook heeft ze voor studenten van Mbo-groen, en voor middelbare scholieren, een lesprogramma over invasieve exoten ontwikkeld. Indien noodzakelijk zal de provincie, aanvullend op de landelijke initiatieven, gerichte activiteiten organiseren en deze nader uitwerken in de communicatieaanpak.

De effectiviteit van de bestrijding van invasieve exoten wordt versterkt als aannemers, grondverwerkings- en hoveniersbedrijven met protocollen gaan werken die de verspreiding van Unielijstsoorten en Aziatische duizendknopen tegen gaan. Dit kan gestimuleerd worden door deze protocollen op te nemen in bestekken voor grond- en maaiwerkzaamheden.

Onderzoek

De provincie Fryslân heeft de informatie uit de exotensurveillance en Nationale Databank Flora en Fauna gebruikt om de schade aan biodiversiteit, volksgezondheid, veiligheid en economie te inventariseren en in samenhang daarmee de grootste knelpunten in de bestrijding in beeld te brengen.

De inventarisatie laat zien welke invasieve exoten in Fryslân de grootste bedreiging vormen voor biodiversiteit, volksgezondheid, veiligheid en economie; de zogenaamde Friese zorgsoorten. Deze kennis kan benut worden om te bepalen welke soorten het meeste gevaar opleveren en om daarin prioriteiten te stellen.

Onderzoek naar het voorkomen van nieuwe introducties en kosteneffectieve bestrijding en/of beheer van invasieve exoten is van groot belang om de doelen van de maatregelen te realiseren. Op landelijk niveau is de NVWA actief op dit terrein. De organisatie richt zich op mogelijke introducties aan het begin van de keten en werkt daarbij aan risicobeoordelingen van onder meer watercrassula, landplatwormen, schelpdieren en mieren.

Op regionaal niveau dragen de provincies bij aan verschillende onderzoeken. Denk aan het project BioCops waarvan Wetterskip Fryslân penvoerder is. BioCops is ontwikkeld door een consortium van onderzoeksinstituten, bedrijven en provincies, waaronder provincie Fryslân. Het project beoogt biologische bestrijders te ontwikkelen voor de aanpak van Aziatische duizendknopen en een aantal invasieve waterplanten.

De provincie Fryslân droeg ook financieel bij aan onderzoeken m.b.t. het hygiëneprotocol voor het werken met invasieve exoten in grondverzet en maaiactiviteiten onder natte en droge omstandigheden, een RAVON-onderzoek naar de effecten van herbiciden én een verspreidingsonderzoek met eDNA naar exotische amfibieën in Zuidoost-Fryslân.

Daarnaast wordt in vijf gebieden in Zuidoost-Fryslân onderzocht in hoeverre Grote waternavel bedreigde natuurwaarden en/of KRW-doelen aantast. Daarbij wordt ook gekeken naar de mogelijke strategieën voor beheer en bestrijding.

Afstemming tussen de verschillende provincies vindt tijdens reguliere overleggen in IPO-verband plaats. Provincies overleggen ook regelmatig met het ministerie van LNV en de NVWA. In IPO-verband wordt tevens aan gezamenlijke kennisontwikkeling gewerkt door het afstemmen van onderzoeken en onderzoeksvragen tussen (buur)provincies, het ministerie van LNV en de NVWA.

Bestrijding en beheer

De provincie richt zich voor de bestrijding en/of het beheer van invasieve exoten uit categorie 2 en 3 vooral op de Natura 2000-gebieden en het Natuurnetwerk Nederland (NNN), inclusief de direct hieraan grenzende percelen. De provincie geeft opdracht voor, of ontwikkelt zelf, een aanpak voor de categorie 1-soorten (artikel 17- en artikel 19a-soorten) waarvoor de verwijdering onder haar verantwoordelijkheid valt.

Doel is aangetroffen invasieve exoten zo snel mogelijk, op de meest effectieve wijze, te verwijderen uit zowel de stedelijke omgeving als het buitengebied. De aanpak bestaat uit de acties die na signalering uitgevoerd worden, zoals een survey naar de verspreiding van de exoot, alsook de keuze voor de meest geëigende bestrijdingsmethode en de uitvoerende partij.

Voor de bestrijding van categorie 2- soorten worden beslisbomen ontwikkeld die helpen bij het opstellen van een bestrijdingsplan. Daarbij wordt een risicoanalyse gemaakt van de betreffende invasieve exoot en het effect van de bestrijdingsmaatregelen op de omgeving.

Financiering

Met de overdracht van de verantwoordelijkheden voor de bestrijding van een groot deel van de Unielijstsoorten van het Rijk naar de provincies zijn geen (extra) financiële middelen meegekomen. De provincies moeten de bestrijding van invasieve exoten dus uit eigen middelen financieren. Met het Rijk is afgesproken dat wanneer de kosten voor bestrijding van aangewezen invasieve exoten niet redelijkerwijs zijn op te vangen, Rijk en provincies de gevolgen daarvan met elkaar zullen bespreken. Hiermee samenhangend, verzamelen de provincies relevante gegevens over de kosten van de bestrijding van invasieve exoten.

De provincie Fryslân wil de bestrijding/beheersing van invasieve exoten, en onderzoek daar naar, financieel ondersteunen en daarvoor middelen beschikbaar stellen. Bij voorkeur in combinatie met onderzoek naar de effectiviteit van de genomen maatregelen. De ondersteuning is maatwerk en gericht op de drie onderscheiden categorieën invasieve exoten.

Categorie 1-soorten (artikel 17 en 19a) komen nog niet voor of zijn nog niet gevestigd. De financiering is gericht op onderzoek naar, en preventie en verwijdering van, deze invasieve exoten. De provincie draagt de verwijderingskosten als deze niet goed passen binnen het reguliere beheer van de grond- gebruiker.

Categorie 2-soorten (artikel19b) die de aangewezen soorten en habitats binnen Natura 2000-gebieden bedreigen, kunnen doorgaans gefinancierd worden op basis van het Natura 2000-beheerplan. Voor grondgebruikers binnen het Natuurnetwerk Fryslân (maar buiten Natura 2000-gebieden) stelt de provincie een subsidieregeling op voor gebiedsgerichte samenwerking in de bestrijding.

Voor de Friese zorgsoorten (categorie 3) die de aangewezen soorten en habitats in Natura 2000-gebieden bedreigen zal het onderzoek aan, en de bestrijding en beheersing van, deze soorten doorgaans gefinancierd worden op basis van het Natura 2000-beheerplan.

Voor onderzoek aan en bestrijding en beheersing van Unielijstsoorten buiten de Natura 2000-gebieden, én de Friese zorgsoorten die een bedreiging vormen voor Friese prioritaire soorten, wordt eveneens een subsidieregeling opgezet. In paragraaf 3.1 wordt ingegaan op het budget dat voor deze aanpak beschikbaar is.

SNL- en SKNL regeling

Het Subsidiestelsel Natuur en Landschapsbeheer (SNL) mag worden aangewend voor de prunus- en exotenbestrijding in de verschillende bostypen, waaronder duinbos, eiken- en beukenbos, droog- en vochtig bos met productie, hakhoutbos en parkbos. De Subsidieregeling Kwaliteitsimpuls Natuur en Landschapsbeheer (SKNL) kan worden ingezet om een kwaliteitsimpuls aan een gebied te geven. Dit kan ook het bestrijden van exoten zijn. SKNL-subsidies zijn in Fryslân tot nu toe nog niet ingezet voor bestrijding van invasieve exoten. Bij het opstellen van een subsidieregeling kan onderzocht worden in hoeverre er aangesloten kan worden op deze bestaande, inmiddels toegepaste, subsidieregelingen.

Faunabeheerplan exoten

Een van de mogelijkheden om het beheer en de bestrijding van invasieve exotische vogels en zoogdieren vorm te geven, is via een faunabeheerplan exoten. Dit faunabeheerplan wordt vastgesteld door de Faunabeheereenheid Fryslân (FBE) en heeft als doel om planmatig, via passende en doeltreffende maatregelen, uitvoering te geven aan schade- en overlast- bestrijding en beheer van invasieve exoten. Een faunabeheerplan exoten is strikt formeel gezien niet noodzakelijk. Een planmatige en gecoördineerde inzet door jachtaktehouders en andere uitvoerders, zoals beverrat- en muskusratbestrijders, verhoogt echter wel de effectiviteit van de bestrijding en levert een bijdrage aan het streven om op termijn zo weinig mogelijk dieren te moeten doden. Samen met de FBE onderzoekt GS of het wenselijk is om het beheer van exoten in Fryslân via een faunabeheerplan te regelen. Als dat het geval is, vraagt de provincie de FBE om het planmatige beheer en de bestrijding uit te werken en uit te voeren.

Gebiedsgerichte samenwerking

De provincie Fryslân wil stimuleren dat Friese gemeenten, Rijkswaterstaat, ProRail, Wetterskip Fryslân, terrein beherende organisaties en grondgebruikers gebiedsgericht samenwerken om gezamenlijk de bestrijding van invasieve exoten ter hand te nemen.

Invasieve exoten komen regelmatig verspreid voor op terreinen van verschillende eigenaren. Een gezamenlijke aanpak is daarom een belangrijke voorwaarde voor een effectieve bestrijding of beheersing. De provincie wil daarom de samenwerking tussen terreineigenaren bevorderen, gericht op de gezamenlijke aanpak van een of meer invasieve exoten. De mogelijke samenwerkingsverbanden, en koppelkansen met interne en externe partijen, worden in kaart gebracht.

Invasieve exoten houden zich ook niet aan gemeente- of provinciegrenzen. Daarom vindt er afstemming over exotenbeleid tussen (buur)provincies plaats in IPO-verband, alsook met aangrenzende gemeenten en waterbeheerders.

Protocollen en bestekken

Verplaatsing van met invasieve exoten besmette grond, slib of plantenresten bij bouwwerkzaamheden of regulier beheer vormt een belangrijk risico voor de verdere verspreiding van exoten. De EU-exotenverordening staat activiteiten die verplaatsingen van Unielijstsoorten tot gevolg kunnen hebben ook niet toe. GS liet daarom een hygiëneprotocol opstellen voor de provinciale beheer- en uitvoeringswerkzaamheden. Dit protocol wordt opgenomen in bestekken voor grond- en maaiwerkzaamheden. De provincie Fryslân wil het gebruik van het protocol stimuleren onder aannemers, gemeenten, waterschappen en andere overheden. Ook wordt onderzocht of er samengewerkt kan worden bij het afvoeren en verwerken van invasieve exoten.

Voor de bestrijding van invasieve exoten, in het bijzonder die van de Unielijst, zijn in toenemende mate werkinstructies, protocollen en praktijkadviezen beschikbaar, zoals voor Japanse duizendknoop (Probos), reuzenberenklauw (Land- schapsbeheer Flevoland/CLM) en invasieve exotische dieren (VBNE). Meer werkinstructies zijn te vinden in de factsheets op de NVWA-website²².

In natuurtoetsen voor gebiedsontwikkeling wordt op korte termijn een risicoanalyse opgenomen van invasieve exoten. Daarbij:

• 1.

  wordt onderzocht welke invasieve exoten voorkomen in het plangebied (quickscan bureaustudie en veldwerk);

• 2.

  wordt gekeken wat de risico’s en effecten zijn van deze invasieve exoten met het oog op de voorgenomen activiteiten;

• 3.

  wordt gekeken welke mitigerende maatregelen genomen kunnen worden om eventuele risico’s en negatieve effecten te minimaliseren.

Monitoring

De Particuliere Gegevensbeherende Organisaties (PGO’s) zoals EIS kenniscentrum insecten, FLORON (planten), RAVON (vissen, amfibieën, reptielen), SOVON (vogels) en Zoogdiervereniging verzamelen in hun monitoringprogramma’s ook gegevens over invasieve exoten. Ze dragen daarmee voor een belangrijk deel bij aan de signalering en monitoring. Burgers melden via de portals waarneming.nl, telmee.nl en snApp de Exoot waarnemingen van invasieve exoten. Deze waarnemingen worden verzameld in het Netwerk Ecologische Monitoring (NEM) en in de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF) die de belangrijkste pijlers vormen van de surveillance. De NVWA coördineert op hoofdlijnen de uitvoering en rapportage van deze surveillance.

In de provinciale monitoringprogramma’s wordt een aantal invasieve exoten geregistreerd: poldervissen (exotische grondels, zoals marmergrondel en zwartbekgrondel en zonnebaars) en (water)planten (watercrassula, grote waternavel, Aziatische duizendknopen, reuzenbalsemien, reuzenberenklauw, rimpelroos en smalle waterpest). In de ganzentellingen, waar ook de wildbeheereenheden aan meewerken, worden ook nijlganzen meegenomen.

Naast surveillance om invasieve exoten in een vroeg stadium te signaleren, is de evaluatie van de effectiviteit van maatregelen een ander belangrijk doel van de monitoring. Dit is vooral van toepassing op soorten die nog niet gevestigd zijn of die nog niet in grote aantallen wijd verspreid voorkomen. Hierbij is het vaststellen van de nulsituatie, voordat begonnen is met de bestrijding, belangrijk. De afspraak met het Rijk is dat provincies rapporteren over de genomen maatregelen, de kosten en de effecten. Het Rijk verwerkt deze gegevens vervolgens in de vierjaarlijkse rapportage aan de Europese Commissie (EC) over de uitvoering van de EU-exotenverordening.

Handhaving door NVWA

De NVWA is belast met de handhaving van het verbod op bezit, handel, kweek, transport en import van Unielijstensoorten, zoals opgenomen in de EU-exotenverordening. Ook kan de NVWA handhaven op het illegaal uitzetten, zaaien of planten van exoten. GS kan, indien nodig, bij NVWA aandringen op handhaving.

Juridische instrumenten

GS kan personen, samenwerkingsverbanden of externe partijen de mogelijkheid bieden invasieve exoten te beheersen of volledig te verwijderen. Dit kan met een opdracht als bedoeld in artikel 3.18 en 3.19 van de Wnb. De grondgebruiker dient de aanwezigheid van deze personen op zijn grond te gedogen. In de opdracht staat welke middelen en methoden men mag inzetten en met welke risico’s voor beschermde soorten en habitats rekening moet worden gehouden. Indien nodig - en mogelijk - worden hiervoor ook ontheffingen soortbescherming en vergunningen gebiedsbescherming afgegeven.

Wanneer een invasieve exoot in of nabij een Natura 2000-gebied een bedreiging vormt voor de instandhoudingsdoelstellingen, en de grondgebruiker hiervan op de hoogte is of zou moeten zijn, kan de mogelijkheid onderzocht worden om op grond van de zorgplichtbepaling 1.11 van de Wnb handhavend op te treden. Ook heeft GS de mogelijkheid om op grond van artikel 2.6 van de Wnb handelingen te (laten) verrichten die nodig zijn, gelet op de instandhoudingsdoelstellingen voor een Natura 2000-gebied.

Wasbeerhond (Nyctereutes procyonoides)

Nijlgans (Alopochen aegyptiaca)

Bijgaande tabel geeft de begroting van de provinciale middelen voor de bestrijding van invasieve exoten in Fryslân. Deze volgt in grote lijnen de eerder genoemde categorieën. Het betreft hier nieuw, landelijk beleid, waarvan de kosten nog lastig zijn in te schatten.

Gevraagde budgetten zijn indicaties die zijn opgesteld op basis van inschattingen en ervaringscijfers met projecten in Fryslân - en andere provincies - en inschattingen uit het Masterplan.

Een aantal onzekerheden maakt het lastig om de kosten goed in te schatten. Van de categorie 1-soorten is onbekend hoeveel nieuwe invasieve exoten de komende jaren in Fryslân terecht komen en hoe gevestigde soorten zich verder verspreiden. Hoewel kwantitatieve gegevens over de kosten van verwijdering en beheersing in toenemende mate beschikbaar komen, is het onzeker in hoeverre die toepasbaar zijn op de situatie in Fryslân en in het bijzonder op de Waddeneilanden. De gemaakte kosten worden bijgehouden en gemonitord. Desgewenst worden voorstellen gedaan om de budgetten bij te stellen.

Het Rijk rapporteert elke zes jaar aan de Europese Commissie over de uitvoering van de EU-exotenverordening. In 2019 stuurde zij de eerste rapportage aan de Europese Commissie. Bij de overdracht van taken sprak het Rijk met de provincies af dat er elke zes jaar aan de minister van LNV gerapporteerd wordt welke maatregelen er zijn genomen voor de bestrijding en beheersing van Unielijstsoorten (de soorten uit categorie 1 & 2)²³. De kosten van de bestrijding en beheersing, en de effectiviteit van de genomen maatregelen, zijn hierin de belangrijkste onderwerpen.

Informatie over de doeltreffendheid van de bestrijdings- en beheersingsmaatregelen zal verkregen worden uit het eerder genoemde onderzoek naar een kosteneffectieve bestrijding en beheersing van invasieve exoten in Fryslân (§2.5) en andere provincies. Onderdeel van een nieuw op te stellen subsidieregeling zal zijn dat voor samenwerking in de bestrijding van invasieve exoten als voorwaarde is opgenomen dat de subsidieontvanger de maatregelen evalueert en aan de provincie rapporteert.

In het tijdpad zijn stappen opgenomen die samenhangen met de uitvoering van de beleidsnotitie, zoals het instellen van de klankbordgroep invasieve exoten en het uitwerken van een communicatieplan. Nadat PS akkoord zijn met de beleidsnotitie en bijbehorende begroting, zullen deze gedeeld worden met alle betrokkenen. De planning en inzet van de in §2.5 genoemde maatregelen en instrumenten worden gekoppeld aan de communicatie over de beleidsnotitie en opgenomen in het communicatieplan. De uitvoeringspartners worden vanaf het begintraject bij deze uitwerking betrokken.

Tabel 3. Overzicht benodigde provinciale middelen

GS zal uitvoering geven aan het beleid door inzet van onderstaande instrumenten en maatregelen.

Tabel 4. Instrumenten en maatregelen

Onderstaand enkele risico’s die samenhangen met de uitvoering van dit beleid.

• •

  Kostenbeheersing.

  Invasieve exotenbestrijding is voor Fryslân een nieuw beleidsterrein waarvoor vooralsnog maar weinig financiele ervarings- en kerngegevens beschikbaar zijn. Daarbij komt dat kosten voor eliminatie (categorie 1-soorten) of bestrijding/beheer (categorie 2- en 3-soorten) pas gaan spelen wanneer een invasieve exoot ineens wordt aangetroffen in Fryslân of op het moment dat er problemen voor biodiversiteit, economie, veiligheid en volksgezondheid ontstaan die ingrijpen noodzakelijk maken. Daarbij komt dat voor veel categorie 2- en 3-soorten nog geen effectieve bestrijdingsmogelijkheden voor handen zijn. Het treffen van bestrijdingsmaatregelen moet daardoor vaak meerdere malen (of cyclisch) worden herhaald.

• •

  Verwachtingsmanagement.

  Bij invasieve exoten bestaat vaak het beeld dat wanneer een invasieve soort ergens voorkomt of aanwezig is deze op basis van regelgeving volledig dient te worden uitgeroeid. Dit beeld is onjuist. De EU exotenverordening, en het invasieve exotenbeleid, is primair gericht op het voorkomen van vestigingen van nieuwe invasieve exoten. Mede hierom richt het Rijksbeleid zich op het voorkomen van de introductie van nieuwe soorten met handels- en invoerverboden en toezicht hierop. Indien vestiging van nieuwe invasieve exoten plaatsvindt, dienen deze haarden geëlimineerd (nieuwe vestiging) of bestreden (lokaal voorkomen) te worden. Indien een invasieve exoot al wijdverspreid voorkomt (categorie 2- en 3-soorten) moet er een beheerstrategie komen indien deze soort de biodiversiteit bedreigt (wettelijke taak) of wanneer de volksgezondheid en economie (provinciale ambitie) worden aangetast.

• •

  Draagvlak en bestuurlijke risico’s.

  Het draagvlak voor het bestrijden van invasieve plantensoorten is doorgaans groot. Zeker bij soorten die problemen veroorzaken voor volksgezondheid (reuzenberenklauw en ambrosia) of economie (schade aan infrastructuur door Japanse duizendknoop). Anders ligt het wanneer invasieve diersoorten (bijvoorbeeld wasbeer of rosse stekelstaart) geëlimineerd of bestreden moeten worden. Bij het ontbreken van adequate uitleg, kan het draagvlak voor de wettelijk verplichte bestrijding afnemen. Hierdoor kunnen bestuurlijke risico’s ontstaan. Adequate communicatie is van groot belang, ook op dit vlak.

• •

  Juridische claims.

  De provincie Fryslân is, zoals eerder in deze notitie beschreven, verantwoordelijk voor de uitvoering van de EU-exotenverordening. Dit betekent niet dat provincie voor alle soorten overal en altijd de bestrijding ter hand moet nemen. Het betekent ook niet dat de provincie aansprakelijk is voor eventuele schade als gevolg van invasieve exoten. Alleen voor de zogenaamde artikel 17-soorten (categorie 1) is de provincie verplicht een eliminatie uit te voeren. Voor artikel 19-soorten (categorie 2) heeft de provincie beleidsruimte. Met kennisontwikkeling, het stimuleren van samenwerkingsverbanden en/of het beschikbaar stellen van subsidiemogelijkheden wordt invulling gegeven aan deze beleidsruimte.