Nota bodembeheer Rotterdam

Het Bbk (lit. 17) biedt de gemeente beleidsruimte voor een gebiedsspecifiek en functiegericht bodembeheer. Deze Nota beschrijft hoe de gemeente Rotterdam deze beleidsruimte invult.

Het Rotterdamse beleid richt zich op het beschermen van de bodem tegen nieuwe verontreinigingen en aantastingen, het evenwichtig toedelen van functies aan locaties en het duurzaam en doelmatig beheren van de resterende verontreinigingen en aantastingen. Dit vraagt van alle partijen die betrokken zijn bij werkzaamheden die bodem en ondergrond betreffen een actieve rol om nieuwe verontreinigingen en aantastingen van de bodem te voorkomen of ongedaan te maken. Het beleid geeft hiervoor de kaders aan.

De Nota is een leidraad voor de uitvoeringspraktijk. De bodemregelgeving is hierin vertaald naar Rotterdamse regels en beleid. Ook beschrijft de Nota welke bewijs- middelen gebruikt kunnen worden voor het aantonen van de milieuhygiënische kwaliteit van toe te passen patijen grond en bagger en/of de ontvangende bodem. Hiervoor is onder andere een Bodemkwaliteitskaart opgesteld en zijn Lokale Maximale Waarden (LMW) vastgesteld. Ook zijn de mogelijkheden beschreven voor klein grondverzet, het toepassen van gestabiliseerde en geïmmobiliseerde grond en bouwstoffen en het hergebruik van thermisch gereinigde grond.

De Nota geeft invulling aan de wijze waarop het duurzaam en doelmatig beheer van historische veront- reinigingen moet plaatsvinden. Het bodembeheer is een samenspel tussen de terreineigenaar of erfpachter en de gemeente. De eigenaar of erfpachter is en blijft verantwoordelijk voor de bodemkwaliteit. De gemeente stelt kaders voor activiteiten in of op de bodem – denk aan het bouwen op verontreinigde grond – en kan voor- waarden stellen aan de (milieuhygienische) kwaliteit van de bodem vanuit ecologisch oogpunt of ter bescherming of verbetering van de grondwaterkwaliteit.

De Nota is bedoeld voor aannemers, ingenieursbureaus, projectontwikkelaars, gemeentelijke diensten, waterschappen en Rijkswaterstaat, en andere grondeigenaren en -gebruikers. Kortom, voor iedereen die met bodemverontreiniging, (her)gebruik van grond en bagger en/of het toepassen van bouwstoffen te maken heeft.

De Nota richt zich op de milieuhygiënische kwaliteit van de landbodem en het op de landbodem toepassen van grond en bagger. De Nota is opgesteld vanuit de verantwoordelijkheden van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Rotterdam. Zij zijn bevoegd gezag voor toepassingen van grond en bagger op of in de bodem en bevoegd gezag voor de uitvoering van de Wbb.

Met de bestuurlijke vaststelling van deze Nota vervallen de Nota ‘Gezamenlijk bodemsaneringsbeleid

Zuid-Holland’ (lit. 6) en de Nota ‘Actief Bodem- en Baggerbeheer 2013’ (lit. 11).

De Nota blijft van kracht na inwerkingtreding van de Omgevingswet.

Sinds het uitkomen van de Nota ‘Gezamenlijk bodem- saneringsbeleid Zuid-Holland’ in 2003 en de Nota ‘Actief Bodem- en Baggerbeheer 2013’ is het bodembeleid verder ontwikkeld en op onderdelen gewijzigd. Het gaat daarbij onder meer om de volgende zaken:

• 1.

  de normstelling voor grond en grondwater is op onderdelen gewijzigd en aangevuld;

• 2.

  het inzicht in de bodembelasting en de risico’s voor asbest, lood en poly- en perfluoralkylstoffen (PFAS) zijn veranderd;

• 3.

  het beheer en uitwisselen van informatie is verder ontwikkeld;

• 4.

  de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de bodemsanering is meer bij marktpartijen komen te liggen;

• 5.

  bij de overheid is het accent meer komen te liggen op het in beeld brengen en beheren van de werk- voorraad van nog te saneren (spoed)locaties en het verzorgen van de informatievoorziening over verontreinigde locaties;

• 6.

  de Wbb wordt opgenomen in de nieuwe Omgevingswet.

De bovengenoemde ontwikkelingen zijn redenen om de beide Nota’s te actualiseren. De actualisatie biedt tevens de mogelijkheid om beide Nota’s te integreren in één bodembeheer Nota en te anticiperen op de overgang naar de Omgevingswet en deze overgang zoveel mogelijk beleidsneutraal te laten plaatsvinden. Via de Aanvullings- wet bodem Omgevingswet en het Aanvullingsbesluit bodem Omgevingswet is het mogelijk bodemregels onderdeel te maken van de Omgevingswet en komt de aparte Wbb te vervallen. Aangezien het Rijk meer bevoegdheden bij de gemeenten belegd en door de systematiek van de Omgevingswet, zullen bodemregels onder meer een plaats krijgen in het gemeentelijk Omgevingsplan dat één van de instrumenten is onder de Omgevingswet.

Andere redenen voor het actualiseren van de bestaande Nota’s zijn de periodieke wettelijke verplichting om de Bodemkwaliteitskaart te actualiseren en de introductie van een wettelijke grondslag voor het stellen van lokale normen voor PFAS. Ook biedt de actualisatie de mogelijkheid om in eerdere versies ontbrekende gebieden op te nemen in de Bodemkwaliteitskaart en de functieklasse van enkele zogeheten Ruimtelijke Eenheden (RE’s) aan te passen.

De Nota is voor de gemeente Rotterdam een nadere uitwerking van de volgende wet- en regelgeving:

• 1.

  de Wet bodembescherming (Wbb) (lit. 17);

• 2.

  de Circulaire bodemsanering per 1 juli 2013 (lit. 17);

• 3.

  het Besluit en de Regeling Uniforme Saneringen (BUS en RUS) (lit. 17)

• 4.

  het Besluit en de Regeling bodemkwaliteit (Bbk en Rbk) (lit. 17)

• 5.

  de Verordening bodemsanering Rotterdam 2009 (lit. 13);

• 6.

  de Wet milieubeheer (Wm) (lit. 17);

• 7.

  het Activiteitenbesluit milieubeheer (lit. 17);

• 8.

  de Nederlandse Richtlijn Bodembescherming (lit. 10);

• 9.

  de Woningwet (lit. 17);

Figuur 1 Gemeentegrens Rotterdam

Figuur 2 Schema naamgeving en grenzen wateren

• 10.

  de Bouwverordening Rotterdam 2010 (lit. 13);

• 11.

  het Tijdelijk handelingskader voor hergebruik van PFAS-houdende grond en baggerspecie (hierna handelingskader PFAS, lit. 10).

In het kader van deze wet- en regelgeving voert DCMR de gemeentelijke bevoegd gezag-taken uit voor het grondgebied van Rotterdam.

De Nota is opgesteld vanuit de verantwoordelijkheid van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Rotterdam als het bevoegd gezag voor toepassingen van grond en bagger op of in de bodem en als bevoegd gezag Wbb en Bbk.

De gemeente Rotterdam (zie maps.rotterdam.nl en figuur 1) is bevoegd gezag voor de landbodems¹. Als een onderzoeksgebied of saneringsgebied de gemeentegrens overschrijdt, dan zal het bodemonderzoek of sanerings- plan worden beoordeeld door het bevoegd gezag van het gebied waarin het grootste deel van het onderzoeks- gebied of saneringsgebied ligt².

Deze Nota gaat alleen over de landbodem (grond en daar- in aanwezig grondwater). Waterbodems (natte bodem onder oppervlaktewater) vallen onder de Waterwet.

Voor waterbodembeheer is de waterkwaliteitsbeheerder het bevoegd gezag. Rijkwaterstaat is dit voor de grote rivieren, meren, kanalen en hieraan liggende havens.

De waterschappen zijn bevoegd gezag voor de overige boezem- en polderwateren en hieraan liggende havens.

Landbodems zijn bodems die geen deel uitmaken van de bodem of oever van een oppervlaktewaterlichaam zoals gedefinieerd in de Waterwet³. Drogere oeverzones binnen Rijkswateren worden wat betreft de bodem- kwaliteit ook beschouwd als landbodem. Een uitzondering hierop zijn de oppervlaktewaterlichamen binnen de drogere oevergebieden zoals sloten en de kunstwerken die deel van uitmaken van het oppervlaktelichaam⁴. De afbakening van de drogere oeverzones is vastgelegd op de kaarten bij de Waterregeling zoals te vinden via Helpdeskwater.nl (lit. 12).

In praktijk bestaat soms verwarring over de precieze grens tussen land- en waterbodem. Voor het bepalen van de grens is het mogelijk gebruik te maken van de bovengenoemde kaarten en de zogeheten legger- behorende tot de keur (een verordening met de regels) van de waterbeheerder. Daarbij is het mogelijk de grens zo nodig meer specifiek te bepalen aan de hand van de zogeheten insteek van de oever of de buitenste kruinlijn. Bij de aanleg of het reconstrueren van een oever kan een klein deel van de hiervoor benodigde werkzaamheden binnen de grenzen van de buitenste kruinlijn, het hoogste punt van de kruin, of insteek oever vallen. In dat specifieke geval mag dit deel tijdens de genoemde werkzaamheden worden beschouwd als onderdeel van de waterbodem. Wel dient handhaving van DCMR hiervan op de hoogte worden gebracht en dienen op verzoek afschriften van de meldingen aan RWS of waterschap te worden overhandigd. Figuur 2 illustreert deze begrippen en geeft de belangrijkste grenzen schematisch weer.

Wanneer op een locatie van een waterbodem een landbodem (door demping watergang) wordt gemaakt of andersom (door graven watergang), dan wijzigt ook het bevoegd gezag. Hierbij is de nieuwe functie leidend. Het moment van de overgang wordt in overleg met de bevoegde gezagen vastgelegd in het plan van de herinrichting.

Wanneer een geval van ernstige verontreiniging (punt- bron) in de landbodem zich uitstrekt tot de bodem of oever van een oppervlaktewaterlichaam, is de Wbb ook van toepassing op de oever of de bodem in het opper- vlaktewaterlichaam⁵. Uitzondering hierop is de situatie waarin de bron in het oppervlaktewaterlichaam ligt en de beheerder maatregelen treft, omdat de verontreiniging een belemmering vormt voor het bereiken van de gebiedskwaliteit⁶. Locaties, bronnen en watergangen waar de sanering is gestart voor 2006 vallen onder de Wbb (hier is sprake van overgangsrecht bij de start van de Waterwet).

Indien voor een locatie reeds een saneringsplan of locatie beheer plan (LBP) is beschikt door het bevoegd gezag dan zijn de voorwaarden en eisen in dat plan leidend. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij procesafspraken zoals de benodigde meldingen en de omgang met onverwachte bodemverontreiniging. Bij onduidelijkheden of ongewenste consequenties wordt geadviseerd in overleg te treden met de DCMR.

Er geldt een wettelijke meldingsplicht⁷ bij werkzaam- heden met sterk verontreinigde grond en het toepassen van grond en bagger. Voor het melden van bodem- onderzoek en bodemsanering is het noodzakelijk een meldingsformulier in te vullen. Informatie over meldingen is beschikbaar op de website van DCMR⁸. Via deze website is het ook mogelijk meldingsformulieren digitaal in te vullen. DCMR biedt belanghebbenden de gelegenheid om onderzoeken, bijvoorbeeld in het kader van ‘onroerend goed’-transacties, te laten beoordelen.

Het meldingsformulier dient samen met de benodigde bijlagen in PDF-formaat digitaal te worden ingediend bij DCMR via info@dcmr.nl of via Cryptshare. Aanlevering van de grond- en grondwateranalyses moet, voorzien van X-Y coördinaten (bij voorkeur ook Z), digitaal (XML- formaat) conform BRL SIKB 0101 plaatsvinden door het adviesbureau, dat het onderzoek heeft uitgevoerd.

Ontsluiting van informatie over bodemverontreiniging vindt plaats via Omgeving in Kaart⁹. Via dit portaal is het tevens mogelijk ter beoordeling ingediende bodem- rapporten, beoordelingen van bodemrapporten en beschikkingen Wbb in te zien en te downloaden.

Zoekingangen zijn adresgegevens of kaartbeeld. Niet alle oudere rapporten zijn digitaal beschikbaar. Wel bestaat de mogelijkheid deze op afspraak in te zien bij DCMR.

De Nota, met bijbehorende Bodemkwaliteitskaart, treedt in werking nadat deze door de gemeenteraad is vastgesteld. In beginsel vindt vaststelling plaats voor een periode van 10 jaar. Na deze periode is het mogelijk de Nota aan te passen, bijvoorbeeld wanneer het nood- zakelijk blijkt de LMW te herzien. Vaststelling van de bijbehorende Bodemkwaliteitskaart vindt in principe elke 5 jaar opnieuw plaats.

Het kan nodig zijn de Nota, of de Bodemkwaliteitskaart, tussentijds te herzien. Bijvoorbeeld wanneer wets- wijzigingen, actuele ontwikkelingen of voortschrijdend inzicht daartoe aanleiding geven.

De invoering van de Omgevingswet brengt een ingrijpende wijziging van de landelijke regelgeving met zich mee. Dit kan aanleiding zijn om de Nota te herzien.

Als onderdeel van het gebiedsspecifieke beleid voor het hergebruik van grond en bagger zijn diverse kaartlagen opgesteld. Een aantal daarvan is verplicht op grond van het Bbk. De kaartlagen geven informatie over de:

• 1.

  bodemfunctieklasse (hierna: functieklasse);

• 2.

  bodemkwaliteitsklasse (hierna: kwaliteitsklasse) van 0 tot 1 meter beneden maaiveld (m-mv) (bovengrond);

• 3.

  kwaliteitsklasse van 1 tot 2 m-mv (ondergrond);

• 4.

  toepassingseis van her te gebruiken grond en/of bagger;

• 5.

  PFAS-verwachting en PFAS-verdachte activiteiten;

• 6.

  asbestverwachting en asbest-verdachte activiteiten.

De combinatie van deze kaartlagen wordt de Bodem- kwaliteitskaart genoemd.

De Bodemkwaliteitskaart is ingedeeld in Ruimtelijke Eenheden (RE’s). Binnen een RE is er sprake van een bepaalde functieklasse (ad 1), kwaliteitsklasse (ad 2 en 3), toepassingseis (ad 4) en verwachting (ad 5 en 6). De functieklasse hoeft niet hetzelfde te zijn als de kwaliteitsklasse en de kwaliteitsklasse van de boven- grond kan anders zijn dan die van de ondergrond.

De kwaliteits- en functieklassen zijn (gebiedsspecifiek) onderverdeeld in Natuur, Landbouw, Wonen en Industrie. Omdat beide klassen op dezelfde wijze zijn onder- verdeeld, wordt er in algemene zin gesproken over klasse wanneer het onderscheid tussen beiden niet relevant is. Deze kaartlagen met de klassen en de kaartlaag met de toepassingseis worden verder in dit hoofdstuk behandeld. De verwachtingenkaarten en kaarten met verdachte activiteiten zijn beschreven in bijlage 3 en 4 voor PFAS en bijlage 5 voor asbest. Enkele RE’s zijn niet gezoneerd, omdat er onvoldoende of voldoende betrouwbare gegevens beschikbaar zijn.

De kaartlagen zijn bruikbaar bij veelvoorkomende grondverzetwerkzaamheden. Onder meer omdat de kaartlagen:

• 1.

  gebieden tonen waar onder bepaalde voorwaarden grondverzet zonder keuring is toegestaan;

• 2.

  laten zien waar toepassing van grond en bagger mogelijk is;

• 3.

  dienen als bewijsmiddel voor de kwaliteit van vrijkomende grond en/of de ontvangende bodem.

Om het hergebruik van grond en bagger te reguleren kent het Bbk een classificatie voor de mate van verontreiniging (tabel 1). Deze classificatie geeft voor een bepaalde klasse aan wat het maximale gehalte is van een bepaalde stof in de bodem.

Aan elke klasse is dus een norm gekoppeld. In het generieke (landelijke) beleid betreft dit de Achtergrond- waarde (AW) voor schone grond (ook wel klasse Natuur genoemd) en Maximale Waarden (MW) voor de klassen Wonen en Industrie. Het Bbk¹⁰ biedt gemeenten de mogelijkheid om gemotiveerd van de generieke normen af te wijken. In het gebiedsspecifieke beleid onderscheidt de gemeente de Lokale Achtergrondwaarde (LAW) voor de klasse Natuur en de Lokale Maximale Waarden (LMW) voor de klassen Landbouw, Wonen en Industrie. De gemeente kent dus een extra klasse Landbouw ten opzichte van het generieke beleid. Deze klasse zit wat betreft de mate van verontreiniging in tussen Natuur en Wonen, waarbij de klasse Natuur de minste veront- reinigingen kent. De functieklasse Landbouw geldt voor gebieden die een bestemming kennen als moestuin, volkstuin en landbouw.

Op basis van resultaten uit bodemonderzoeken zijn LAW en LMW vastgesteld voor een scala aan stoffen. Deze LAW en LMW zijn opgenomen in bijlage 2 en zijn gegeven per stof en per klasse. Partijen grond en bagger die voldoen aan de generieke AW worden altijd ingedeeld in de klasse Natuur, ook als de LAW in specifieke gevallen strenger uitvallen.

Ten opzichte van de vorige Nota uit 2013 (lit. 11) zijn er lokale normen vastgesteld voor PFAS (paragraaf 3.1), asbest (paragraaf 3.3), boor (paragraaf 3.4), tertbutyl- alcohol (TBA, paragraaf 4.2) en de aanwezigheid van bodemvreemd materiaal (paragraaf 2.6). Voor lood gelden er speciale normen voor de contactzone bij zogeheten gevoelig gebruik (paragraaf 3.2).

De onderbouwing van de overige lokale normen is op- genomen in de vorige Nota uit 2013. Deze normen zijn niet gewijzigd.

De LAW en LMW zijn van toepassing voor het bepalen van de klassen van her te gebruiken grond of bagger uit het gehele beheergebied (zie figuur 1, paragraaf 1.4).

Een uitzondering hierop zijn de LAW en LMW voor PFOS (zie paragraaf 3.1).

Grond die verontreinigd is tot boven de LMW Industrie wordt geclassificeerd als niet toepasbaar.

Tabel 1 Kwaliteitsklassen

Het bodemgebruik en de bestemming van de bodem is vastgelegd op de kaartlaag functieklasse, ook wel bodemfunctiekaart. Hierbij zijn alle relevante functies in het stedelijke gebied ingedeeld in RE’s met een bepaalde functieklasse. Overeenkomstig de Regeling bodem- kwaliteit (2021) is de meest gevoelige en/of dominante functie binnen die RE maatgevend voor deze indeling. Binnen een RE met overwegend woonbebouwing, zoals veel oude vooroorlogse wijken, is de functieklasse daarom Wonen. Dit ondanks het feit dat er in deze wijken ook bedrijven aanwezig kunnen zijn. Bij het opstellen van de kaartlaag is een extra klasse Landbouw toegevoegd (zie paragraaf 2.2). De functieklassen die de gemeente Rotterdam onderscheidt, zijn weergegeven in tabel 2.

Wegen binnen een RE hebben dezelfde functieklasse als het omliggende gebied. Uitzondering hierop vormen enkele grotere (spoor)wegen. Deze zijn apart aangegeven op de kaartlaag en hebben de functieklasse Industrie, ongeacht de RE waarin ze zich bevinden. Ook de bermen van deze wegen krijgen, tot aan een fysieke afscheiding met een maximum van 10 meter vanaf de rand van het asfalt of ballastbed, de functieklasse Industrie. De wegen waarop deze uitzondering van toepassing is, zijn:

• 1.

  rijkswegen (A-wegen);

• 2.

  spoorwegen;

• 3.

  N15;

• 4.

  N210;

• 5.

  Maasvlakteweg;

• 6.

  Container Express Route (CER).

De kaartlagen met kwaliteitsklassen van de boven- en ondergrond is opgesteld volgens de Richtlijn bodem- kwaliteitskaarten (lit. 10). In aanvulling op deze richtlijn is bij het opstellen van de kaartlaag een extra klasse Landbouw toegevoegd (zie paragraaf 2.2). De bodem- kwaliteitsgegevens waarop de kaartlaag is gebaseerd, zijn getoetst aan de zogeheten 80-percentielwaarden. Dit betekent dat het risico dat een partij grond of bagger tot een slechtere kwaliteitsklasse behoort dan is ingeschat op basis van de kaartlaag, wordt beperkt tot 20 %. De bodemkwaliteitsgegevens komen uit een dataset van uitgevoerde bodemonderzoeken binnen de gemeente Rotterdam.

Tabel 2 Functieklassen van Rotterdam

De indeling in RE’s is op basis van historisch onderzoek tot stand gekomen; binnen een RE is sprake van eenzelfde ophoog- en gebruiksgeschiedenis. Hierbij is onderscheid gemaakt naar de bodemlaag van maaiveld tot 1 m-mv en de bodemlaag van 1 tot 2 m-mv. Bodemlagen dieper dan 2 meter zijn niet in de Bodemkwaliteitskaart opgenomen. Voor het hergebruik van grond afkomstig uit diepere lagen zie paragraaf 6.4.

Lintbebouwing is apart aangegeven op de kaartlaag. Deze vorm van bebouwing staat langs oude wegen. In het verleden hebben hier veel ophogingen met voornamelijk puin en afval plaatsgevonden. Bij lintbebouwing wordt daarom vaak een historische, diffuse bodem- verontreiniging aangetroffen. Bij lintbebouwing is de bodemkwaliteit niet voldoende bekend. Om die reden is het niet mogelijk de Bodemkwaliteitskaart als bewijs- middel te gebruiken voor grond die afkomstig is van de op de kaartlaag aangegeven lintbebouwing.

Volgens het Bbk mag een partij grond of bagger op een locatie worden toegepast wanneer de kwaliteitsklasse ervan voldoet aan zowel de functieklasse als de kwaliteitsklasse van de ontvangende bodem. Op de kaartlaag toepassingseis is per RE de strengste eis weergegeven. Als de partij toe te passen grond of bagger voldoet aan de klasse zoals die op de kaartlaag is aangegeven, dan mag de grond daar worden gebruikt. De toepassing dient gemeld te worden conform het Bbk.

Voor enkele grotere wegen zoals rijkswegen, provinciale wegen en spoorlijnen geldt dat er geen dubbele toetsing plaatsvindt. Er wordt alleen getoetst aan de functieklasse Industrie (zie paragraaf 2.3).

In grond of bagger is vaak bodemvreemd materiaal aanwezig (zoals puin, hout of baksteen) dat zich al voor afgraving in de bodem bevindt. De aanwezigheid van bodemvreemd materiaal in grond of bagger is niet bezwaarlijk, maar is wel begrensd op grond van Bbk¹¹ en Rbk¹². Het gaat nadrukkelijk om bodemvreemd materiaal dat al in de bodem aanwezig is en niet om het passief of actief toevoegen van bodemvreemd materiaal aan grond of bagger.

Toe te passen partijen grond en bagger mogen:

• 1.

  maximaal 20 gewichtsprocenten bodemvreemd materiaal bevatten. Het gaat dan om steenachtig materiaal of onbewerkt hout, dat voorafgaand aan het ontgraven of bewerken al in de grond of bagger aanwezig was en waarvan niet te voorkomen is dat de grond of bagger daarmee vermengd is. Het doel hiervan is dat bijvoorbeeld trottoirtegels, klinkers, funderingsresten, peilbuismaterialen, beschoeiingen en erfafscheidingsmaterialen eerst verwijderd worden voordat een partij grond ontgraven of toegepast wordt;

• 2.

  alleen sporadisch ander bodemvreemde materialen bevatten. Hieronder wordt ander materiaal dan steenachtig materiaal of onbewerkt hout verstaan. Het gaat dan om bijvoorbeeld plastic, piepschuim, glas, metaal, verduurzaamd hout. Het gaat om bodemvreemde materialen, die voorafgaand aan het ontgraven of bewerken in de grond of bagger al aanwezig was. De bijmenging dient verwijderd te worden als dit redelijkerwijs mogelijk is. Wanneer geen verwijdering plaatsvindt, is het noodzakelijk dit bij melding te motiveren. Onder sporadisch aanwezig wordt verstaan: minder dan 2 procent. Voor kunststoffen en verduurzaamd hout zijn dit volumeprocenten en voor glas en metalen zijn dit gewichtsprocenten;

• 3.

  geen zichtbaar asbesthoudend en asbest- verdacht materiaal bevatten. Aanwezig zichtbaar asbesthoudend en asbestverdacht materiaal dient voor het toepassen verwijderd te worden. Meer specifiek is dit uitgewerkt in paragraaf 3.3.3.

Toe te passen grond of bagger wordt onderdeel van de ontvangende bodem. Om ervoor te zorgen dat de toe te passen grond en de (gerijpte) bagger duurzaam de gewenste functie kan vervullen, gelden in een aantal gebieden aanvullende eisen:

• 1.

  in natuurbeschermings- of grondwaterbeschermingsgebieden is alleen toepassing van schone grond met een gebiedseigen textuur toegestaan;.

• 2.

  voor duingebieden geldt dat alleen schoon duinzand of sterk hiermee overeenkomend schoon zeezand mag worden toegepast;

• 3.

  in landelijke veengebieden is alleen toepassing toegestaan van veen of venige kleigrond.

Mogelijk stellen ook opdrachtgevers aanvullende civiel- technische, cultuurtechnische en/of vruchtbaarheids- eisen vanwege een beoogde specifieke toepassing.

Voorbeelden hiervan zijn dijkenklei, ophooggrond en bomenzand.

Poly- en Perfluoralkylstoffen (PFAS) is een verzameling stoffen die in gebruik zijn bij de productie van onder meer anti-aanbaklagen, regenjassen, tapijt en brand- blusmiddelen. Verschillende PFAS zijn toxisch (verdacht carcinogeen), persistent, bio-accumulerend en boven- dien mobiel in de bodem. Depositie (het neerslaan van vaste stoffen en gassen op een ondergrond) vanuit de lucht op de bodem is één van de verspreidingsmechanismen. Op veel plaatsen worden PFAS aangetroffen.

Via het handelingskader PFAS (lit. 10) beoogt het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat de bestaande stagnatie op te heffen en een landelijk kader te bieden voor het hergebruik van PFAS-houdende grond en bagger.

Voor de stoffen PFOS, PFOA en GenX zijn door het RIVM Indicatieve Niveaus voor Ernstige Verontreiniging (INEV’s) in grond en grondwater afgeleid. INEV’s dienen dan als een soort voorlopige interventiewaarde. Aan de hand van deze waarden is het mogelijk om te beoordelen of er locaties zijn waar sprake is van een geval van ernstige verontreiniging.

Met het handelingskader PFAS en de INEV’s voor PFAS is het noodzakelijk om bij voorgenomen activiteiten in grond en bodem tijdens het vooronderzoek (zie ook hoofdstuk 5) na te gaan of sprake is van een PFAS- verdachte locatie. Ter plaatse van locaties, waar PFAS zijn toegepast en/of opgeslagen, kan sprake zijn van hoge gehalten in grond en grondwater.

Op het moment dat er landelijke wijzigingen plaatsvinden in het handelingskader PFAS en/of interventiewaarden, zijn deze voor de gemeente van toepassing.

Door eeuwenlange menselijke activiteit is op veel plaatsen in Rotterdam lood in de bodem aanwezig. Doordat er in Rotterdam in het verleden loodwitfabrieken hebben gestaan, is de omvang van het probleem hier groter dan in veel andere Nederlandse steden. Verhoogde loodgehalten komen met name voor in de oudere delen van de stad als een grootschalige, diffuse bodemverontreiniging.

Het gebruik van lood kent tegenwoordig sterke beperkingen. Dat betekent dat vooral de oorspronkelijke bodem in de oudere delen van de stad verontreinigd is geraakt. Later opgebrachte grond is over het algemeen minder sterk, of niet verontreinigd.

In 2015 publiceerde het RIVM een onderzoek naar diffuse loodverontreiniging in de bodem (lit. 3). Uit dit onderzoek bleek dat het gezondheidseffect van lood groter is, dan waar eerder mee rekening gehouden is in het bodembeleid van Rotterdam. Lood kan negatieve effecten hebben op de gezondheid. Dit geldt vooral voor jonge kinderen tot ongeveer 7 jaar.

Het doel van het loodbeleid is om – bij gevoelig gebruik van de bodem – de bodemkwaliteit te verbeteren en/of het risico op blootstelling aan lood in de bodem te verminderen door het nemen van specifieke maatregelen. Hiermee is het mogelijk het negatieve effect van lood op de gezondheid te verkleinen.

Voorafgaand aan het uitvoeren van werkzaamheden in bodem en ondergrond is het noodzakelijk in het vooronderzoek altijd het aspect asbest mee te nemen. Het is hierbij van belang rekening te houden met beschikbare informatie. In hoeverre in een bepaalde situatie verkennend of nader asbestonderzoek verplicht nodig is, is afhankelijk van het precieze doel van de werkzaam- heden. Uitgangspunt is dat er voor onverdachte gebieden geen onderzoeksplicht op asbest geldt, mits er geen asbestverdachte materialen zoals plaatmateriaal (dus anders dan puin) zijn waargenomen tijdens de (onderzoeks)werkzaamheden.

Het vooronderzoek naar asbest dient onderscheid te maken naar puntbronnen (zie paragraaf 3.3.1) en diffuse verontreinigingen (zie paragraaf 3.3.2).

Bij het onderzoek of bij aantreffen van asbest gelden de volgende aanvullende eisen:

• 1.

  als een locatie op basis van het vooronderzoek niet asbestverdacht is, kan het aantreffen van asbestverdachte materialen tijdens het bodemonderzoek alsnog aanleiding zijn voor een verkennend of nader asbestonderzoek. De vigerende NEN 5725 geeft echter het volgende aan: ‘indien er sporadisch asbestverdacht materiaal op de locatie wordt aangetroffen, zonder een duidelijke kern of bron van bodemverontreiniging, is er geen sprake van een asbestverdachte situatie.’ Het is daarbij wel nood- zakelijk een en ander duidelijk te beargumenteren in het onderzoeksrapport;

• 2.

  wanneer er meer dan sporadisch asbestverdacht (plaat)materiaal op de locatie aanwezig is, is er sprake van een asbestverdachte locatie of een mogelijk geval van ernstige verontreiniging met asbest. Het is mogelijk deze verdenking weg te nemen door aan te tonen dat het materiaal geen asbest bevat of door het uitvoeren van een verkennend of nader asbest- onderzoek volgens NEN 5707;

• 3.

  als op een locatie mogelijk respirabele asbestvezels (vezels die kunnen worden ingeademd) aanwezig kunnen zijn, dienen de monster hierop geanalyseerd te worden;

• 4.

  bij sanering van een asbestverontreiniging met respirabele asbestvezels vindt ook analyse plaats van de controlemonsters op respirabele vezels.

De aanwezigheid van boor in de bodem is over het algemeen geen gevolg van menselijke activiteiten. Alleen bij enkele specialistische bedrijven in de haven is boor toegepast en verhandeld. Als referentie zijn voor boor LAW vastgesteld om aan te kunnen tonen welk deel wel afkomstig is van menselijk handelen en wat de natuurlijke achtergrondwaarde is. Deze LAW kan worden gebruikt als LMW Natuur. Ook zijn er LMW voor Landbouw, Wonen en Industrie vastgesteld. In tabel 8 zijn deze waarden gegeven. In bijlage 6 is beschreven hoe deze normen zijn afgeleid. De LMW kunnen worden gebruikt voor het toepassen van grond vanuit verdachte locaties.

Een geval van ernstige verontreiniging kan worden bepaald met de jaargemiddelde milieukwaliteitsnorm voor langdurige blootstelling (JG-MKN) als de feitelijke interventiewaarde. De LMW kunnen worden gebruikt als terugsaneerwaarde. Voor verontreinigingen boven de LAW die zijn ontstaan na 1987 geldt dat er sprake is van een nieuw geval van verontreiniging. In dergelijke ge- vallen geldt ook dat de bodem moet worden gesaneerd tot de LAW.

Tabel 8 Normwaarden boor

Stoffen die lichter zijn dan water en mogelijk op het grondwater drijven en/of een drijflaag vormen, zorgen ervoor dat de kwaliteit van het grondwater te positief wordt ingeschat bij monstername uit een filter onder de grondwaterspiegel (peilbuis conform NEN 5740). Het gaat hierbij allereerst om matig tot slecht in wateroplosbare stoffen zoals benzine en andere lichtere oliesoorten van minerale en/of plantaardige oorsprong. Daarnaast bestaan er stoffen die de oppervlaktespanning van het grondwater kunnen verlagen terwijl deze stoffen vanwege hun soortelijk gewicht verdacht zijn voor dichtheidstroming (bijvoorbeeld vluchtige organochloor- verbindingen en PFAS). Door de verlaging van de opper- vlaktespanning (zeepgedrag) kunnen deze stoffen bij contact met het grondwater een film met puur product vormen in combinatie met een zaklaag in de kern. Deze kan daarna geheel of gedeeltelijk in oplossing gaan. Met een snijdend filter kunnen deze stoffen ook buiten de kern gedetecteerd worden.

Het onderzoek van stoffen, die (in pure vorm) lichter zijn dan water, vindt plaats met behulp van peilbuizen met een filterlengte van 2 meter. Door de bovenkant van het filter 0,5 meter boven de gemiddelde grondwaterstand te positioneren, is het mogelijk om drijvende stoffen op te sporen (snijdend filter).

Om te voorkomen dat het snijdend filter een effect heeft op de grondwaterkwaliteit (door oxidatie en het vervliegen van de verontreiniging), is extra aandacht nodig voor de juiste wijze van voorpompen en bemonsteren volgens de BRL SIKB 2000.

Stoffen die (in pure vorm) zwaarder zijn dan water en via het grondwater dieper in de bodem zakken, kunnen op enige diepte onder de grondwaterspiegel mogelijk een zogeheten zaklaag vormen. Het onderzoek van deze stoffen vindt plaats met een peilbuis waarvan de onder- zijde is geplaatst op de eerste slecht doorlatende bodem- laag. Bij deze stoffen gaat het onder meer om zware oliesoorten en chlooroplosmiddelen.

Van creosoot is bekend dat het zowel drijf- als zaklagen vormt. Dit betekent dat het voor bepaalde stoffen met een grotere dichtheid dan water zinvol kan zijn, zowel een snijdende als een diepe peilbuis te gebruiken. Het verdient de voorkeur dergelijk onderzoek gefaseerd uit te voeren.

Omdat het onderzoeken van drijf- en zaklagen zeer complex is, dient de voorbereiding hiervan in overleg met DCMR plaats te vinden.

Bij het aantreffen van methyl-tert-butylether (MTBE) en ethyl-tert-butylether (ETBE) in de bodem, geldt in Rotterdam dat ook een analyse moet plaatsvinden op de aanwezigheid van het afbraakproduct tert-butylalcohol (lit. 2).

Voor historische verontreinigingen met TBA, die zijn ontstaan voor 1 januari 1987, hanteert de gemeente Rotterdam een interventiewaarde van 7.000 µg/l en een terugsaneerwaarde van 3.500 μg/l in het grondwater. De terugsaneerwaarde geeft de concentratie van een stof aan die na sanering nog maximaal aanwezig mag zijn (lit. 2).

Nieuwe verontreinigingen met TBA, die zijn ontstaan vanaf 1 januari 1987, dienen zoveel mogelijk ongedaan gemaakt te worden tot beneden de terugsaneerwaarde voor nieuwe verontreinigingen (zie tabel 9).

Tabel 9 Normwaarden TBA grondwater in µg/l

Regelmatig worden er bij onderzoek verhoogde concentraties in het grondwater aangetroffen voor arseen, barium, boor, bromide, chloride, lood, nikkel en zink.

Als in de grond geen overschrijding van de tussen- waarden (gemiddelde van de Achtergrondwaarde en de Interventiewaarde) van de betreffende stof wordt aangetroffen en de verhoogde concentraties niet door menselijk handelen zijn veroorzaakt, is er sprake van natuurlijke verhoogde achtergrondconcentraties. Verder onderzoek naar en sanering van deze verhoogde concentraties zijn dan niet noodzakelijk.

In brak en zout grondwater kan sprake zijn van verhoogde waarden ten opzichte van de MW zoals die zijn opgenomen in de Circulaire bodemsanering per 1 juli 2013 (lit. 17) en in bijlage 2 deel II van deze Nota. Voor verschil- lende parameters zijn verhoogde LAW afgeleid.

Freatisch grondwater is het bovenste deel van het grondwater waar de grondwaterspiegel aanwezig is. Brak of zout freatisch grondwater komt voor in de meeste onderhoudsbaggerspecieloswallen, de westelijke helft van het Rotterdamse havengebied (Botlek, Europoort, Maasvlakte I/II) en in delen van de deelgebieden Hoek van Holland, Hoogvliet en Rozenburg.

Op locaties waar recent kassen zijn verwijderd, is in de bodem geregeld sprake van verhoogde waarden voor arseen, kobalt, nikkel en/of zink in het freatisch grond- water. Deze grondwaterverontreiniging is het gevolg van overbemesting in de glastuinbouw met stikstofverbindingen. Bodembacteriën zetten nitraat om in stikstof, terwijl in de bodem tevens oxidatie plaatsvindt van pyriet (ijzersulfiden). Behalve sulfaten komen hierbij ook arseen, kobalt, nikkel en/of zink vrij. Beëindiging van de glastuinbouw leidt tot herstel van het chemisch evenwicht in de bodem. Binnen enkele jaren dalen de concentraties van de genoemde stoffen weer tot onder de Achtergrond- waarden. Verder onderzoek en grondwatersanering zijn daarom in deze gevallen niet nodig.

De Europese Grondwaterrichtlijn en de Kaderrichtlijn Water stellen voorwaarden aan de kwaliteit van het grondwater. Vanwege de grootschalige en complexe verontreinigingen heeft het Rotterdamse havengebied hierin een bijzondere positie. Bedrijven hebben hier de mogelijkheid om vrijwillig deel te nemen aan de zogeheten Gebiedsgerichte Aanpak (GGA). Deze aanpak bestaat uit het – onder gecontroleerde omstandigheden – bieden van meer tijd en ruimte om verontreinigingen binnen een aangewezen beheergebied te beheersen ten opzichte van de gevalsgerichte aanpak. Bovendien biedt deze aanpak meer kansen voor de natuurlijke afbraak van verontreinigingen in combinatie met een bronaanpak.

Deelname aan GGA is alleen mogelijk met een bedrijfs- terrein als geheel, dus niet per geval van verontreiniging. Om mee te doen stelt een bedrijf een Locatiebeheerplan GGA op (LBPg). Na goedkeuring van het plan door het bodemloket GGA, volgt indiening van het plan bij het bevoegd gezag. Het bodemloket is een werkgroep waarin de gemeente Rotterdam, DCMR, Rijkswaterstaat en het Havenbedrijf Rotterdam zijn vertegenwoordigd. Het bodemloket ziet erop toe dat een juiste afweging plaatsvindt van alle belangen, kansen en verplichtingen. Uiteraard worden de individuele bedrijven bij deze afwegingen betrokken. De gebiedscoördinator GGA organiseert, ontwikkelt, faciliteert en controleert de GGA in het gehele havengebied.

Figuur 3 De grens van het Havengebied voor aanpak GGA

Naast afspraken in het kader van het Locatiebeheerplan GGA dienen de individuele bedrijven bij deelname aan GGA separate afspraken te maken met het Havenbedrijf Rotterdam. Deze afspraken betreffen onder meer de aanpassing van de contractuele eisen voor de teruggave van de terreinen bij het verlaten van de locatie.

De GGA is gestart in de Botlek en is eind 2021 uitgerold over het gehele havengebied (uitgezonderd Maasvlakte I en II en de woonkernen Heijplaat, Pernis en Rozenburg). Aan welke eisen een bedrijf moet voldoen bij deelname aan GGA staat beschreven in de Beleidsregel gebieds- gerichte aanpak van bodem en grondwater havengebied Rotterdam. Voor vragen of nadere informatie kunt contact opnemen via ggagrondwater@dcmr.nl (lit. 11).

Bij ruimtelijke ontwikkelingen gelden eisen ten aanzien van de omvang van het onderzoeksgebied. Zo is het verplicht een voor- en verkennend onderzoek uit te voeren voor:

• 1.

  het gehele plangebied bij de ontwikkeling/her- inrichting van woonwijken, bedrijventerreinen of infrastructuur. Het plangebied betreft bijvoorbeeld de bouwvlakken, de omliggende tuinen, de straten met parkeerplaatsen en de groenstroken;

• 2.

  de gehele kavel bij een bouwplan voor een woning. De kavel betreft het bouwvlak en de (toekomstige) tuin;

• 3.

  het gehele gebied waar herinrichting gaat plaats- vinden bij overige herinrichtingen.

Er is veel informatie beschikbaar die kan worden gebruikt bij het vooronderzoek. Op de website van DCMR is deze informatie overzichtelijk gerangschikt¹⁶. Het is verplicht om bij het uitvoeren van een vooronderzoek de volgende informatie te raadplegen:

• 1.

  de Bodemkwaliteitskaart (zie hoofdstuk 2);

• 2.

  verdachte historische activiteiten uit het historisch bodembestand (Hbb) van de gemeente;

• 3.

  kaarten met historische gegevens zoals de ligging van de baggerspecieloswallen inclusief bijbehoren- de informatie hierover;

• 4.

  vooronderzoeken, bodemonderzoeken, sanerings- plannen, evaluatieverslagen, nazorgplannen en dergelijke die bij DCMR ter beoordeling zijn ingediend;

• 5.

  beschikkingen en beoordelingen van onderzoeken door de gemeente.

Sommige oudere documenten zijn niet online beschik- baar. Het is wel mogelijk deze op afspraak in te zien bij DCMR.

Een vooronderzoek volgens NEN 5725 of NEN 5717 bepaalt op welke stoffen het bodemonderzoek (of de keuring van een partij grond) zich moet richten. In een aantal situaties is het sowieso nodig op meer stoffen te onderzoeken. In bijlage 7 is opgenomen om welke stoffen het gaat. Uitbreiding van het stoffenpakket is nodig bij:

• 1.

  het ontbreken van voorinformatie en voor grond uit het buitenland (zie bijlage 7.1);

• 2.

  baggerspecieloswallen en onderhoudsbagger uit haven of rivier (zie bijlage 7.2);

• 3.

  oude boomgaarden (zie bijlage 7.3);

• 4.

  (glas)tuinbouwgebieden (zie bijlage 7.4).

Bij een eindsituatieonderzoek wordt een onderzoek dat eerder is uitgevoerd (het zogeheten nulsituatie-onderzoek) gebruikt als de toetsingsgrondslag. Als er geen nulsituatie-onderzoek beschikbaar is, is het toegestaan de LMW als toetsingsgrondslag te gebruiken van de plaatselijke klasse op de kaartlaag kwaliteitsklasse.

Deze staat vermeld in bijlage 2. Als toetsingsgrondslag voor parameters (verontreinigende stoffen) waarvoor geen LMW beschikbaar is, geldt de Achtergrondwaarde uit de Landelijke regeling of de detectielimiet.

Op basis van wetenschappelijk onderzoek is bepaald wat een onaanvaardbaar risico is. Dit is in de landelijke regelgeving vastgelegd (Circulaire bodemsanering per 1 juli 2013). Bij een onaanvaardbaar risico is sprake van overschrijding van het saneringscriterium. De sanering van deze verontreiniging is daarmee spoedeisend.

Het bodembeleid is erop gericht om risico’s zoveel mogelijk te verminderen en in ieder geval tot een aan- vaardbaar niveau terug te brengen. Wat aanvaardbaar is, is het resultaat van een afweging tussen enerzijds de mogelijke (gezondheids)gevolgen, de technische moge- lijkheden en de maatschappelijke kosten die gemoeid zijn met het voorkomen van de (gezondheids)gevolgen. Risico’s hebben een directe relatie met het gebruik van de bodem en daarmee met de functie die de bodem heeft. De risico’s die aanleiding kunnen zijn om met spoed te saneren, zijn verdeeld in verschillende categorieën:

• 1.

  risico’s voor de mens (humane risico’s);

• 2.

  risico’s voor het ecosysteem;

• 3.

  risico’s van verspreiding van verontreiniging.

De volgende paragrafen gaan nader in op aandachts- punten bij het uitvoeren van bodemonderzoek binnen de gemeente Rotterdam.

Tijdens de uitvoering van graafwerkzaamheden kunnen onverwachte bodemverontreinigingen aan het licht komen, zoals bijvoorbeeld olieproducten, asbest, puin, vaten, tanks. Wanneer dit het geval is, is het noodzakelijk deze situatie met DCMR te bespreken. Soms is het mogelijk de onverwachte bodemverontreiniging als een nieuw geval van verontreiniging af te handelen en de verontreiniging volledig te verwijderen. Hiervoor is dan geen saneringsplan noodzakelijk. De initiatiefnemer kan vooraf een plan van aanpak laten beoordelen.

Wanneer de nieuw aangetroffen verontreiniging zich bevindt binnen de saneringsgrenzen van een goedgekeurd saneringsplan, locatiebeheerplan (LBP) of een BUS- melding, dan is het noodzakelijk de nieuw aangetroffen verontreiniging als een wijziging op het plan te melden.

Voor de beoordeling van de wijziging is een inkadering van de nieuw aangetroffen verontreiniging noodzakelijk. Nieuw aangetroffen verontreinigingen dienen te worden gemeld. Indien afspraken zijn gemaakt over niet eerder bekende verontreinigingen binnen een LBP en deze afspraken zijn beschikt, dan gaan deze afspraken boven de regels en afspraken in de Nota.

Als de initiatiefnemer ervoor kiest om de verontreiniging niet als een nieuw geval van verontreiniging te saneren en er ook geen goedgekeurd saneringsplan, locatiebeheer- plan (LBP) of BUS-melding is, waarbinnen sanering van de nieuw aangetroffen verontreiniging mogelijk is, dan dient de initiatiefnemer een afperkend onderzoek en een saneringsplan of BUS-melding ter beoordeling in te dienen. Het onderzoek en het saneringsplan mag beperkt blijven tot het projectgebied van het initiatief.

In alle gevallen is het verplicht binnen drie maanden na het afronden van de sanering, een saneringsverslag ter beoordeling in te dienen. Het is mogelijk dit verslag– indien van toepassing – te combineren met het verslag van de overige saneringswerkzaamheden.

Bodemonderzoeken zijn altijd geldig, maar na een bepaalde tijd niet meer actueel genoeg om als basis te dienen voor de bepaling van de ernst van verontreinigingen, de noodzaak om te saneren of om te bepalen of een locatie geschikt is voor een bepaalde functie. In die gevallen is het nodig het onderzoek eerst te actualiseren. Er kunnen namelijk nieuwe verontreinigingen op de locatie zijn ontstaan, of het kan zijn dat er verspreiding en/of afbraak van de eerder aangetroffen verontreiniging is opgetreden.

Ook wanneer een saneringsplan is goedgekeurd en er een lange tijd is voorbijgegaan voordat de daadwerkelijke sanering van start gaat, is het nodig de verontreinigings- situatie te actualiseren.

Indien er sprake is van een immobiele bodemverontreiniging dient een onderzoek 5 jaar na het laatste veldwerk geactualiseerd te worden. Voor mobiele bodemverontreinigingen geldt een periode van 2 jaar na de laatste grondwaterbemonstering.

Bij het actualiseren van een oud onderzoek kunnen de volgende richtlijnen als leidraad dienen:

• •

  het oude onderzoek moet zijn beoordeeld. Zo niet, dan dient het onderzoek ter beoordeling te worden aangeboden samen met de actualisatie;

• •

  het oude onderzoek dient te voldoen aan de huidige richtlijnen. Aanvullend onderzoek is nodig als het oude onderzoek hieraan niet voldoet. Met name is in oude onderzoeken vaak onvoldoende aandacht besteed aan de aanwezigheid van asbest of PFAS in de grond;

• •

  er dient een aanvullend historisch onderzoek plaats te vinden over de periode tussen het laatste historische onderzoek en het heden;

• •

  indien er sprake is van een mobiele verontreiniging (in het grondwater wordt de ½(S+I) overschreden), is het noodzakelijk de mobiele verontreiniging opnieuw in te kaderen. Ook wordt aanbevolen de kern van de verontreiniging opnieuw te bemonsteren. Door natuurlijke afbraak kan een mobiele verontreiniging zijn afgenomen of verdwenen;

• •

  voor zover er sprake is van een immobiele verontreiniging, zijn de volgende aandachtspunten voor de actualisatie van belang:

  • –

    de rapportage van een veldinspectie met actuele foto’s. Hierbij dient gekeken te worden naar aanwijzingen die kunnen duiden op nieuwe verontreinigingen. Deze aanwijzingen zijn bij voorbeeld brand- en olie vlekken, dumpingen en lozingen;

  • –

    indien de veldinspectie en/of het aanvullend historisch onderzoek bodembedreigende activiteiten doen vermoeden, is het noodzakelijk deze activiteiten conform de NEN 5740 te onderzoeken;

  • –

    indien bij het oude onderzoek geen verharding aanwezig was of de verharding nu verdwenen is, is een bemonstering noodzakelijk conform NEN 5740 van alleen de bovengrond (maaiveld tot 0,5 m-mv);

  • –

    indien tijdens het oude onderzoek wel een verharding aanwezig was en de inrichting van de locatie nadien niet is veranderd, dan is geen verdere monstername van de grond nodig;

• •

  indien de resultaten van het bovengenoemde onderzoek hiertoe aanleiding geven, kan het uitvoeren van grondwateronderzoek noodzakelijk zijn.

Het toepassen van het BRL SIKB 1000 en protocol 1001 voor het keuren van een partij toe te passen grond levert statistisch gezien het meest betrouwbare en representatieve beeld op van de kwaliteit van de toe te passen grond.

Een vooronderzoek NEN 5717 (in het geval van een waterbodem) dan wel NEN 5725 (bij een landbodem) is bij toepassing van dit protocol noodzakelijk om te bepalen of het nodig is het standaardpakket uit te breiden. Soms is het niet mogelijk om op basis van het vooronderzoek een goede inschatting te maken van de mogelijke verontreiniging. Bijvoorbeeld omdat dit voor- onderzoek geen volledig inzicht geeft in de mogelijke verontreiniging van de partij en/of de herkomst van de grond onvoldoende bekend is. Dan is het noodzakelijk de grond te onderzoeken op het uitgebreide stoffen- pakket (zie paragraaf 5.3). Dit is bijvoorbeeld het geval bij partijen die niet volgens de regelgeving zijn samen- gevoegd of samengesteld en partijen grond uit het buitenland.

Een in situ-partijkeuring (een keuring op de plek waar de grond zich in de bodem bevindt) is volledig vergelijkbaar met een partijkeuring volgens de BRL SIKB 1000.

Het onderzoek moet uitgevoerd worden conform de strategie TOETS-S, TOETS-S-GR of KEU-I-HE.

Om de kwaliteit van de ontvangende bodem te bepalen, is het mogelijk om een onderzoek conform de NEN 5740 – strategie onverdacht – uit te voeren. Dit kan wanneer het vermoeden bestaat dat de ontvangende bodem een andere kwaliteit heeft dan de Bodemkwaliteitskaart vermelden.

De Bodemkwaliteitskaart Rotterdam kan als bewijs- middel dienen bij het toepassen van grond binnen het beheergebied. Voorwaarde is dat er geen beter bewijs- middel voorhanden is én er geen aanwijzingen zijn dat de grond verontreinigd is. Dit kan door na te gaan of de grond eerder gekeurd is en of de herkomstlocatie verdacht is voor verontreinigingen door een puntbron of andere oorzaken.

Bij grond afkomstig van een verdachte locatie is het alleen mogelijk om de Bodemkwaliteitskaart als bewijs- middel te gebruiken, wanneer er een verkennend onder- zoek is uitgevoerd. Dit verkennend onderzoek dient volgens de NEN 5740 te zijn uitgevoerd. Uit dit onder- zoek moet blijken dat de af te voeren grond voldoet aan de kwaliteit van de relevante kaartlaag kwaliteitsklasse. Voldoet de kwaliteit hier niet aan dan dient een partij- keuring te worden uitgevoerd.

Bij werkzaamheden ten behoeve van ondergrondse infrastructuur, komt mogelijk grond vrij van een diepte groter dan 2 meter beneden het maaiveld. Voor zover het niet mogelijk is deze grond op dezelfde plaats en diepte terug te plaatsen, is het noodzakelijk deze grond af te voeren. Hergebruik binnen de gemeente Rotterdam is toegestaan op basis van bodemonderzoek van de diepere grondlagen.

Wanneer de kwaliteit van de diepere grondlagen overeenkomt met, of beter is dan de kwaliteit van de ondergrond (van 1 tot 2 m-mv) volgens de Bodemkwaliteits- kaart, dan is het toegestaan de grond toe te passen als grond met de kwaliteitsklasse die gelijk is aan die van de grondlaag van 1 tot 2 m-mv.

Bij het vrijkomen van grote hoeveelheden grond, is het mogelijk om in overleg met DCMR een certificeringstraject af te spreken.

Het is mogelijk om al dan niet gerijpte bagger met een waterbodemonderzoek volgens de NEN 5720 als bewijsmiddel toe te passen als landbodem. Voorwaarde is dat de bagger ten minste op alle stoffen uit het standaardpakket voor landbodem is geanalyseerd en is getoetst aan de kwaliteitsklasse voor landbodem.

Voor hergebruik van bagger als landbodem is het mogelijk een door het bevoegd gezag (waterschap of Rijkswaterstaat) goedgekeurde Waterbodemkwaliteitskaart te gebruiken. Voorwaarde is dat de bagger ten minste op alle stoffen uit het standaardpakket voor landbodem is geanalyseerd en is getoetst aan de kwaliteitsklasse voor landbodem. Een vooronderzoek is daarbij noodzakelijk om te bepalen of uitbreiding van het standaardpakket noodzakelijk is (zie paragraaf 5.3).

Certificaten kunnen worden afgegeven:

• 1.

  door BRL-gecertificeerde instellingen en grondreinigingsbedrijven. De basis voor deze certificaten is een partijkeuring. Deze certificaten hebben daarmee dezelfde betrouwbaarheid als partijkeuringen;

• 2.

  door grondreinigingsbedrijven. De basis voor de certificaten is het bedrijfsproces en de interne kwaliteitsborging;

• 3.

  en bij grondwinning.

Als bij een partijbemonstering blijkt dat de kwaliteits- klasse niet voldoet aan de kwaliteitsklasse die genoemd is in het certificaat, dient men de kwaliteitsklasse van de partijbemonstering aan te houden.

Bij samengevoegde partijen grond is het alleen mogelijk de kwaliteit van de grond aan te tonen door middel van een certificaat van het erkende bedrijf dat de samen- voeging heeft uitgevoerd.

Bij het vrijkomen van grote hoeveelheden grond, is het mogelijk om in overleg met DCMR een certificeringstraject af te spreken.

In het kader van het Bbk¹⁷ i is het mogelijk een GBT te realiseren. De initiatiefnemer meldt de GBT voorafgaand aan de werkzaamheden aan via het landelijk meldpunt bodemkwaliteit. Daarna worden alle afzonderlijke toe te passen partijen gemeld. Door ervaringen uit het verleden ziet de gemeente Rotterdam streng toe op de uitvoering van een GBT. De gemeente adviseert voor een GBT te werken met een vrijwillig opgesteld werkplan. Dit kan vertraging in de aanvraag voorkomen. Dit geldt ook voor situaties waarin werkzaamheden worden verricht in of aan een voltooide GBT.

De afzonderlijke partijen grond dienen bij het Landelijk Meldpunt Bodemkwaliteit te worden gemeld onder vermelding van het kenmerk van de beoordelingsbrief van het werkplan.

Het werkplan bevat:

• 1.

  de functie van de toepassing;

• 2.

  situatietekening van de GBT inclusief dwarsprofiel;

• 3.

  de herkenbaarheid van de toepassing na realisatie;

• 4.

  een berekening van de hoeveelheid benodigde grond in de kern en de leeflaag;

• 5.

  de wijze waarop de controle op hoeveelheid wordt uitgevoerd;

• 6.

  de benaming van de GBT zoals die vermeld zal worden bij alle meldingen van toe te passen partijen;

• 7.

  de wijze van borging hoe de maximaal aangemelde hoeveelheid niet wordt overschreden;

• 8.

  de omvang van de GBT (inclusief begrenzing) in het veld en een beschrijving van de wijze waarop toezicht op deze grenzen plaatsvindt;

• 9.

  de ligging, kwaliteit en de dikten van de leeflaag of afdeklagen en een beschrijving van de wijze waarop borging van deze aspecten plaatsvindt;

• 10.

  een berekening van de zettingen, die onder meer aangeeft welk deel van de toepassing onder het grondwaterniveau zal komen te liggen. In deze berekening dient de toepassingseis voor PFAS onder het grondwaterniveau (conform het handelingskader PFAS) te zijn meegenomen;

• 11.

  het uitpersen van (zout) grondwater, indien dit kan optreden, met een beschouwing van de effecten hiervan op de omgeving en waterkwaliteit;

• 12.

  de referenties voor de melding in het kader van het bestemmingsplan;

• 13.

  de terreininrichting en de afsluiting van het terrein na werktijd;

• 14.

  de verantwoordelijke voor de juiste aanvoer van grond en bagger;

• 15.

  de verantwoordelijke partij tijdens de aanleg en realisatie;

• 16.

  op welk moment de verantwoordelijkheid van de aannemer naar de gebruiker verschuift.

Ook dient het werkplan inzicht te geven op de situatie na voltooiing van de aanleg van de GBT:

• 1.

  de verantwoordelijke voor onderhoud en controle van de GBT;

• 2.

  de verantwoordelijke voor de GBT tijdens de gebruiksfase;

• 3.

  de wijze waarop het (blijvende) beheer van de toepassing plaatsvindt met name wat betreft de integriteit van de GBT (het volume van enig deel van de GBT mag in beginsel niet kleiner dan 5.000 m3 zijn en lager dan 2 meter) en de dikte van leef- en afdeklagen.¹⁸

Het toepassen van grond op basis van de Bodemkwaliteitskaart (kaartlaag bodemkwaliteit) is toegestaan zonder aanvullend uitlogingsonderzoek. Aan de uitlogingseis wordt voldaan doordat metalen in de Rotterdamse bodem vrijwel altijd immobiel zijn. Grond van buiten het beheergebied en grond van binnen het beheergebied waarvan de kwaliteit door middel van een partijkeuring is bepaald dient te voldoen aan de generieke MW Industrie en aan de uitlogingseisen.

In 2018 en 2019 bleek op meerdere toepassingslocaties dat de milieuhygiënische kwaliteit van toegepaste thermisch gereinigde grond (TGG) afweek van de kwaliteit die op grond van de productcertificaten werd verwacht. De voornaamste problemen die daarbij optraden waren de verspreiding van sulfaat, zware metalen, benzeen en hoge pH-waarden. Hierdoor nam de vraag naar TGG af en ontstonden voorraden TGG bij de reinigers.

DCMR heeft in samenwerking met onder meer de ILT en RWS een tijdelijke onderzoeksrichtlijn TGG opgesteld, waarin een toetsingskader voor niet genormeerde stoffen was opgenomen. Op basis van deze onderzoeksrichtlijn hebben de 2 grootste producenten in opdracht van ILT opnieuw hun voorraden TGG gekeurd. Deze keuringen¹⁹ leverden betrouwbare informatie op over de kwaliteit van de TGG. De Inspectie Leefomgeving en Transport heeft deze verificatieonderzoeken²⁰ beoordeeld en was positief over de betrouwbaarheid van de uitkomsten.

Indien er een voornemen bestaat om TGG uit de hiervoor bedoelde voorraden toe te (laten) passen, vragen wij de melder om het totaal aan informatie (productiecertificaat met bijbehorende MHV, de rapportages van het verificatieonderzoeken inclusief oplegnotities en een invulling van de zorgplicht) te overleggen, zodat de gemeente een adequate afweging op basis van de zorgplicht kan maken of een aangeboden partij toepasbaar is.

Inmiddels zijn er nieuwe producten uit het thermisch reinigingsproces op de markt. Deze materialen hebben een andere aard en samenstelling dan de TGG die in het verleden is geproduceerd.

De gemeente adviseert om voor de toepassing van TGG en de invulling van de zorgplicht te werken met een vrijwillig opgesteld werkplan.

Voor meer informatie over toepassingsmogelijkheden van TGG en de invulling van de zorgplicht kunt u contact opnemen met DCMR.

Overigens geldt voor toepassingen altijd de zorgplicht.

Voor een werk kan het noodzakelijk zijn om grond te immobiliseren of te stabiliseren. In het eerste geval is het hoofddoel milieuhygiënisch van aard. In het tweede geval is het hoofddoel civieltechnisch van aard. Voor het toepassen van immobilisaat of stabilisaat is een Plan van Aanpak noodzakelijk.

Bij sommige projecten wordt grond ontgraven en tijdelijk²¹ opzijgezet voor hergebruik nabij of binnen hetzelfde werk. Onderstaande subparagrafen (7.4.1 en 7.4.2) gaan nader in op de specifieke eisen die hierbij gelden.

Om het probleem van dalende bodems te verminderen, is de vraag naar lichtere grondvervangers – zoals bims, polystyreen en schuimglas – toegenomen. Het is nood- zakelijk de toepassing van deze bouwstoffen te toetsen aan het Bbk.

Schuimglas is een product dat vrijkomt bij het recyclen van glas. De toepassing wordt gedeeltelijk beperkt, omdat de uitloging niet voldoet aan de eisen van het Bbk. Dit wordt deels veroorzaakt doordat uitloging wordt gemeten per kilogram bouwstof. Aangezien schuimglas een zeer licht materiaal is, is er relatief meer volume schuimglas nodig per kilogram dan grond. Omdat het materiaal niet wordt toegepast op basis van het gewicht, maar op basis van het volume dat nodig is voor het werk, zal het in de praktijk ook minder uitlogen dan een zwaardere bouwstof.

Het is mogelijk lichte bodemvervangers toe te passen op basis van een Plan van Aanpak. Dit stimuleert het nuttig toepassen van restproducten en tevens komt dit tegemoet aan de vraag naar lichte grondvervangers. Het Plan van Aanpak dient dezelfde gegevens te bevatten zoals beschreven bij GBT (zie paragraaf 7.1). Ook dienen de huidige en toekomstige eigenaren expliciet in te stemmen met de toepassing van de grondvervanger. De voorwaarde van het minimale volume en laagdikte is niet van toepassing.

Ook dient in het Plan van Aanpak de kwaliteit van de grondvervanger en de uitloging daarvan bepaald te zijn. Om het lichte gewicht van de grondvervanger te compenseren is het toegestaan de uitloging te corrigeren met een factor gelijk aan het soortelijk gewicht van de grondvervanger gedeeld door 1,5 ton/m3 (het soortelijk gewicht van grond).

Als de grondvervanging is toegepast, is het noodzakelijk deze af te melden met een evaluatierapport. Dit rapport dient de bovengenoemde onderdelen te behandelen vanuit het perspectief van de gerealiseerde situatie.

Ook dient het evaluatierapport in te gaan op de wijze waarop de nazorg voor de toepassing is geregeld. Verder dient het evaluatierapport de onderdelen te bevatten zoals beschreven bij GBT (zie paragraaf 7.1).

De meest voorkomende werkzaamheden in de bodem zijn het aanleggen van kelders, het uitvoeren van funderingsonderzoek, het herstel van funderingen en werk aan kabels en leidingen. Deze werkzaamheden kennen geen saneringsdoel; het is eenvoudigweg nodig om tijdelijk grond te verwijderen (tijdelijke uitplaatsing) om het project te realiseren. Het is noodzakelijk dit type werk te melden in de categorie ‘Tijdelijk Uitplaatsen’ van het BUS. Indien een BUS-melding niet mogelijk is, is het ook mogelijk een Plan van Aanpak of een saneringsplan ter beoordeling in te dienen. Na afronding van de werkzaamheden is het opstellen en indienen van een evaluatieverslag verplicht.

Voor werkzaamheden met een saneringsdoel geldt de Verordening bodemsanering Rotterdam 2009 (lit. 13). In de meeste situaties zal een wijziging van de bodem- functie het natuurlijke moment zijn om te saneren.

In de verordening is op hoofdlijnen vastgelegd welke procedurele eisen er gelden tijdens de uitvoering van een sanering. Het betreft onder andere aspecten als milieukundige begeleiding, het melden van cruciale saneringsmomenten, het omgaan met afwijkingen van het saneringsplan, en het melden van begin en eind van een bodemsanering.

De Verordening bodemsanering Rotterdam 2009 beschrijft onder andere:

• 1.

  de termijn waarbinnen een evaluatieverslag van een sanering moet zijn ingediend en welke informatie hierin moet zijn opgenomen;

• 2.

  de procedures rond nazorg en een eventueel in te dienen nazorgplan. In de Wbb²² is op hoofdlijnen beschreven wat nazorg inhoudt.

Na de afronding van een sanering kunnen restverontreinigingen achterblijven. Voor deze restverontreinigingen is het noodzakelijk een nazorgplan op te nemen in het evaluatieverslag. De beschikking op (het evaluatieverslag en) het nazorgplan legt de nazorgverplichtingen vast.

In algemene zin is het mogelijk de volgende soorten nazorg te onderscheiden:

• 1.

  passieve nazorg: hier gaat het om de registratie in het bodeminformatiesysteem van DCMR en het register WKPB. Eventueel is er sprake van het opleggen van gebruiksbeperkingen en de verplichting aan de eigenaar en/of gebruiker een leeflaag in stand te hou- den dan wel te herstellen na graafwerkzaamheden;

• 2.

  actieve nazorg: hier gaat het bijvoorbeeld om monitoring van de grondwaterkwaliteit, de beheer- sing van zich verspreidend verontreinigd grond- water, of het te zijner tijd vervangen van isolerende voorzieningen.

Tabel 10 geeft een hoofdindeling van de aard van de nazorg voor verschillende kenmerkende sanerings- situaties. De gebruiksbeperkingen en/of verplichtingen met betrekking tot instandhouding vallen onder ‘registratie’. De situatie waarbij (aanvullend) ook sprake is van monitoring valt onder ‘actieve nazorg’.

Tabel 10 Soorten nazorg

Het herschikken van sterk verontreinigde grond is alleen toegestaan op basis van een goedgekeurd sanerings- plan, LBP of een BUS-melding. De mate en omvang van de verontreiniging dient bekend te zijn. Het is toegestaan sterk verontreinigde grond binnen het geval van verontreiniging te herschikken onder een aan te brengen isolatie (verharding of leeflaag). Er mag daarom alleen sprake zijn van een immobiele verontreiniging.

Het herschikken van sterk verontreinigde grond mag alleen op delen van de saneringslocatie plaatsvinden die al verontreinigd zijn. Het is toegestaan op deze delen de bestaande schone of licht verontreinigde bovenlaag tijdelijk te verwijderen.

Voor mobiele verontreiniging geldt dat herschikking van de grond is toegestaan, wanneer er een in-situ bodem- sanering plaatsvindt. Sterk verontreinigde grond van de randen mag binnen het reactorgedeelte van het geval worden herschikt zodat een beter rendement kan worden verwacht.

Een leeflaag is een vorm van isolatie die contact van mens, plant en dier met een bodemverontreiniging voorkomt. De standaard leeflaagdikte is één meter. De kwaliteit van de leeflaag dient te voldoen aan de klasse op de kaartlaag toepassingseis van het gebied (zie ook paragraaf 2.5).

Binnen de gemeente Rotterdam gelden enkele specifieke situaties waarin afwijking van de standaard leeflaag- dikte is toegestaan of is verplicht. Onderstaand staan deze situaties beschreven:

• 1.

  op de locatie geplande begroeiing kan – vanwege de worteldiepte – aanleiding zijn om in het besluit op het saneringsplan een dikkere leeflaag voor te schrijven dan de standaard leeflaagdikte;

• 2.

  een leeflaag met een dikte van 0,5 meter volstaat:

  • 2.1.

    in situaties waarin sprake is van een hoge grond- waterstand (GLG < 0,5 m-mv). Dit betreft veelal moeraszones langs sloten en singels in de stad;

  • 2.2.

    in gebieden met de functieklasse Industrie waar geen aanleg van kabels en leidingen in de bodem plaatsvindt. Wanneer toch van aanleg van kabels en leidingen sprake is, dienen deze in een cunet te liggen met grond met een kwaliteit die overeenkomt met die van de leeflaag. Hierbij is het noodzakelijk een fysieke scheiding tussen het cunet en de onderliggende sterk verontrei- nigde grond aan te brengen;

• 3.

  in verschillende situaties is het toegestaan een leeflaag met een dikte van (minimaal) 20 centimeter toe te passen. Hiervan is sprake:

  • 3.1.

    bij straatwerk, betonwerk en andere werkzaam- heden, waarbij sprake is van de realisatie van een gesloten bovenafdichting. Op de leeflaag kunnen de werkzaamheden worden uitgevoerd als op een niet verontreinigde locatie;

  • 3.2.

    in kruipruimtes. Gezien de incidentele betreding van kruipruimtes volstaat een leeflaag met een dikte van ten minste 20 centimeter als contact- beperkende laag van zand. Dit tenzij er sprake is van uitdamping van verontreinigende stoffen.

    In dat geval zijn aanvullende maatregelen nodig, zoals een dampdichte laag of kruipruimte- ventilatie.

In aanvulling op bovenstaande afwijkingen van de standaard leeflaagdikte, is het mogelijk in het saneringsplan onderbouwd aan te geven dat een afwijkende leeflaagdikte noodzakelijk is voor een bepaald situatie.

Het afwijken van de standaard leeflaagdikte, waarbij wordt gekozen voor een dunnere leeflaag, is binnen het BUS en de RUS in beginsel niet toegestaan. Afwijken is alleen mogelijk voor situaties:

• •

  waarbij al gebruiksbeperkingen aanwezig zijn;

• •

  waarbij andere wet- of regelgeving van kracht is met bepalingen ten aanzien van het gebruik en waarbij een afwijkende dikte niet leidt tot meer beperkingen.

Zie voor een toelichting op bovenstaande situaties ook de Handreiking Uniforme Saneringen (lit. 15). Wanneer een initiatiefnemer toch wil afwijken van de standaard leeflaagdikte, dan dient de sanering plaats te vinden binnen een regulier saneringsplan.

Als een bodemverontreiniging bij beschikking als een geval van ernstige verontreiniging is beoordeeld waar zo spoedig mogelijk sanering moet plaatsvinden, dan geldt als richtlijn dat de sanering binnen 4 jaar moet zijn gestart. Vanwege locatiespecifieke omstandigheden (waaronder ook maatschappelijke redenen) kan deze termijn langer zijn. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer:

• 1.

  op een later tijdstip vanwege (her)ontwikkeling milieu- en/of kostenefficiëntere sanering mogelijk is;

• 2.

  de locatie binnen 4 jaar een minder gevoelig gebruik/ bestemming krijgt, waardoor voor de locatie de noodzaak van een spoedige sanering verdwijnt;

• 3.

  de sanering binnen 4 jaar technisch onmogelijk en/ of onevenredig kostbaar is. Deze situatie kan zich voordoen in het geval van bijvoorbeeld een bestaande inrichting, bebouwing, de aanwezigheid van dijklichamen of andere barrières.

Bij afwijking van het in de beschikking vastgelegde saneringstijdstip is het noodzakelijk de juiste tijdelijke beveiligingsmaatregelen te treffen. De gemeente kan in de beschikking eisen stellen aan de te treffen tijdelijke beveiligingsmaatregelen en het onderhoud daarvan.

In de Wbb is de verplichting opgenomen, dat uitvoering van een sanering moet plaatsvinden volgens het saneringsplan en de voorschriften uit de beschikking op het saneringsplan. In de praktijk blijkt echter dat zich tijdens de uitvoering onvoorziene situaties kunnen voordoen. Deze kunnen het noodzakelijk maken om (op onderdelen) van het saneringsplan af te wijken. Voor deze afwijkingen geldt een meldingsplicht volgens artikel 39 lid 4 Wbb.

In de Verordening bodemsanering Rotterdam 2009 is in artikel 8 opgenomen welke gegevens de melder hierbij moet verstrekken.

Afwijkingen kunnen naar aard en mate zeer verschillend zijn. Hiervoor is geen generiek beleid opgesteld. Omdat het niet doelmatig is alle voorkomende afwijkingen binnen eenzelfde (formele) procedure te behandelen, is van de volgende driedeling uitgegaan:

• 1.

  beperkte afwijking - hierbij gaat het om afwijkingen die bij melding voor kennisgeving worden aangenomen. Goedkeuring geschiedt in de regel per e-mail. Beperkte afwijkingen zijn bijvoorbeeld over- of onderschrijdingen van de hoeveelheden te ontgraven en/of af te voeren grond, hogere hoeveelheden te onttrekken grondwater en langere perioden van ontgraven, onttrekken, et cetera;

• 2.

  matige afwijking - matige afwijkingen zijn aan te merken als wijziging van het saneringsplan en zodanig belangrijk dat het noodzakelijk is de afwijkingen te melden aan het bevoegd gezag Wbb²³. Dit type afwijkingen kan aanleiding zijn tot het (binnen twee weken na melding) formuleren van schriftelijke aanwijzingen die de saneerder moet opvolgen. Ook is het nodig hierover derden (overige belanghebbenden) te informeren. Een voorbeeld van een matige afwijking is het aantreffen van veront- reinigingen die niet waren voorzien in het sanerings- plan. Denk hierbij aan onbekende tanks in de grond, asbestnesten of olievlekken;

• 3.

  sterke afwijking - hierbij gaat het om afwijkingen die een cruciale impact hebben op het realiseren van de saneringsdoelstelling. In het geval van sterke afwijkingen is het noodzakelijk een nieuw sanerings- plan in te dienen. Hierop volgt dan tevens een nieuwe beschikking. Bij sterke afwijkingen gaat het bijvoorbeeld om situaties waarin:

  • 3.1.

    het niet mogelijk is de saneringsdoelstelling te realiseren;

  • 3.2.

    een andere saneringsvariant nodig is om de doelstelling te bereiken;

  • 3.3.

    de gewijzigde (uitvoering van de) sanering gevolgen heeft voor derden;

  • 3.4.

    het nodig is de nazorg substantieel anders te organiseren, bijvoorbeeld doordat alsnog een aanzienlijke restverontreiniging achterblijft.

Als een gemelde sterke afwijking niet acceptabel is, ontvangt de melder hiervan binnen acht weken een besluit dat openstaat voor bezwaar en beroep. Bij het niet accepteren van een wijziging, blijft het oorspronkelijke saneringsplan van kracht. Een verbeterd wijzigings- voorstel kan dan worden ingediend.

Het is noodzakelijk alle vormen van afwijkingen mee te nemen in het logboek van de sanering en het evaluatie- verslag.

Bij het toetsen van de tijdens de sanering gemelde af- wijkingen vindt een beoordeling plaats van de mate waarin de uitvoering van de sanering faalt of bij voort- zetting van de uitvoering zou kunnen falen.

Binnen de gemeente Rotterdam is het toegestaan kleinschalig grondverzet uit te voeren zonder de instemmingsprocedure uit de Wbb (zonder BUS-melding of saneringsplan) te doorlopen. Hierbij gelden de volgende voorwaarden:

• 1.

  er is sprake van het ontgraven of tijdelijk uitnemen van minder dan 20 m3 sterk verontreinigde grond. Het totale volume aan grondverzet kan hoger zijn dan 20 m3. Vaak moet bijvoorbeeld een schone ophooglaag (bijvoorbeeld cunetzand) opzij worden gezet, voordat wordt gegraven in sterk verontreinig- de grond;

• 2.

  de graafwerkzaamheden vinden plaats in grond met een historische, immobiele verontreiniging;

• 3.

  de werkzaamheden hebben geen saneringsdoel- stelling;

• 4.

  melding van de werkzaamheden vindt minimaal drie werkdagen voor de uitvoering digitaal plaats via de website van DCMR²⁴.

De werkzaamheden kunnen niet dienen om een kadastrale registratie van een bodemverontreiniging te laten vervallen. Daarvoor is het nodig de procedures uit de Wbb, BUS en RUS te doorlopen.

Leidend voor de bepaling van de maximale hoeveelheid ontgraven sterk verontreinigde grond, is de totale hoeveelheid te ontgraven sterk verontreinigde grond per aangenomen opdracht. Dit is bedoeld om ‘opknippen’ te voorkomen. Indien één aangenomen opdracht bijvoor- beeld leidt tot het ontgraven van 50 m3 sterk vervuilde grond, is het niet toegestaan deze ontgraving onder deze richtlijn uit te voeren door drie keer een melding van maximaal 20 m3 grond te doen. Ook is het niet toegestaan drie keer een deelopdracht van ontgraving van 20 m3 sterk verontreinigde grond aan een andere uitvoerder uit te besteden.

Het is mogelijk een locatiebeheerplan (LBP) of raam- saneringsplan (RSP) op te stellen voor grote of actieve locaties waar bijvoorbeeld veel (grond)werkzaamheden plaatsvinden en tegelijkertijd sprake is van een veront- reinigingssituatie die niet direct aangepakt kan worden. Bij een LBP is sprake van een verontreinigingssituatie die voor een langere tijd beheerst wordt. Van een RSP is sprake wanneer de verontreinigingen uiteindelijk gesaneerd of tijdelijk uitgenomen worden. Een LBP en RSP hebben dezelfde status als een saneringsplan.

Een LBP en RSP bieden de mogelijkheid maatwerk- afspraken op te nemen. Ook als de verontreinigings- situatie nog niet volledig in beeld is kan gebruik gemaakt worden van een LBP of RSP. Dan zal wel aangegeven moeten worden hoe omgegaan wordt met nieuwe verontreinigingen.

Een eenmaal vastgesteld LBP of RSP veranderen kan alleen door middel van een nieuwe beschikking.

Gebruikelijk is dat op basis van LBP of RSP specifieke werkzaamheden via deelplannen nader worden uitge- werkt in een plan van aanpak (PvA). Het PvA wordt beoordeeld via een kwaliteitstoets en ook de evaluatie van de werkzaamheden gebeurt via een kwaliteitstoets. Deze hebben een kortere procedure. Meer informatie over LBP en RSP is via de DCMR Milieudienst Rijnmond te krijgen.

Binnen de categorie spoedreparaties zonder milieu- schade vallen situaties die direct ingrijpen en graaf- werkzaamheden noodzakelijk maken, zoals bijvoorbeeld breuken van water- of elektriciteitsleidingen. Bij dergelijke breuken komen geen milieubedreigende stoffen vrij. Vóór het aanvullen maar bij voorkeur voor de aanvang van de ontgraving moet op basis van de Bodemkwaliteitskaart en de website van DCMR zijn nagegaan of er mogelijk sprake is van een bodemverontreiniging. Als hiervan sprake van blijkt te zijn, dient dit direct te worden gemeld bij de meldkamer van DCMR (0888 - 333 555, meldkamer@dcmr.nl).

Vóór het aanvullen maar bij voorkeur voor de aanvang van de ontgraving moet op basis van de Bodemkwaliteitskaart en de website van DCMR zijn nagegaan of er mogelijk sprake is van een bodemverontreiniging.

De ontgraving dient per bodemlaag gescheiden plaats te vinden. Hierbij zijn dezelfde veiligheidsvoorschriften van toepassing als bij verontreinigde grond, tenzij voldoende is aangetoond dat er geen sprake is van een bodemverontreiniging.

Het is toegestaan de ontgraving aan te vullen, door de ontgraven grond op dezelfde plaats en diepte terug te brengen. Indien er sprake is van een leeflaag en de ontgraven grond is niet (voldoende) gescheiden ont- graven, dan is het noodzakelijk de leeflaag te herstellen met schone grond (klasse Natuur). Ook dient afvoer van de overtollige grond naar een erkende verwerker plaats te vinden.

Wanneer als gevolg van een ongewoon voorval milieu- bedreigende stoffen vrij (kunnen) komen – zoals bij een breuk van een leiding met olieproducten – is directe melding van het voorval bij de meldkamer van DCMR noodzakelijk.

Het is van groot belang het vrijkomen van bodem- bedreigende stoffen zo snel mogelijk te stoppen of te begrenzen (bereddering). Grond die als gevolg van het voorval verontreinigd is geraakt, dient zo spoedig mogelijk in vloeistofdichte containers geplaatst te worden. Zodra een erkende verwerker een afvalstroom- nummer heeft afgegeven, mag de grond direct worden afgevoerd. Niet-verontreinigde grond dient zoveel mogelijk apart te worden ontgraven en per grondlaag in depot gezet te worden.

Wanneer nodig, is het mogelijk vooraf afspraken met DCMR te maken over te nemen maatregelen. Overleg vooraf is noodzakelijk in het geval van een mobiele bodemverontreiniging. In dat geval kan het ook nodig zijn verontreinigd grondwater uit de ontgraving te verwijderen.

Bij een ongewoon voorval is het noodzakelijk om– bij voorkeur voorafgaande aan – maar in ieder geval direct na de bereddering gegevens en bescheiden aan de gemeente te verstrekken over:

• 1.

  de begrenzing van de activiteit;

• 2.

  de datum waarop de activiteit is uitgevoerd;

• 3.

  de aanleiding en het doel van de activiteit;

• 4.

  informatie over de uitvoering van de activiteit, grondbalans, kaartmateriaal, et cetera. Deze informatie moet zoveel mogelijk aansluiten op de eisen van artikel 10 van de Verordening bodem- sanering Rotterdam 2009 (lit. 13).

Na de bereddering is het noodzakelijk de kwaliteit van de bodem te herstellen door het verwijderen van het nieuwe geval van verontreiniging voor zover dit redelijker- wijs mogelijk is. Dit herstel dient door een erkende saneerder te gebeuren. Een verslag van het herstel moet binnen drie maanden na het afronden aan DCMR ter beoordeling worden overgelegd. Dit verslag moet door een erkend bodemadviesbureau zijn opgesteld. In het verslag dienen dezelfde gegevens opgenomen te zijn als bij een saneringsverslag.

Een grote diversiteit aan partijen is betrokken bij werkzaamheden die bodem en ondergrond betreffen. Allemaal vervullen zij hun eigen afgebakende rol.

Aannemers (aannemings- of loonbedrijven) voeren grondwerkzaamheden uit en/of besteden dit werk uit aan onderaannemers. Voor technisch-inhoudelijke ondersteuning bij het uitvoeren van deze grondwerk- zaamheden is een advies- of ingenieursbureau betrokken. In het geval van bodemsaneringen is ook milieukundige begeleiding (MKB) verplicht. Een KwaliteitsVerantwoordelijk Persoon (KVP) is tijdens de sanering verantwoordelijk voor de borging van de kwaliteit. Vaak zijn het zelfstandigen die zich voor de duur van het sanerings- project als MKB-er of KVP-er laten inhuren.

Ook onder opdrachtgevers van bodemsaneringen is de diversiteit groot: het kan gaan om bedrijven, instellingen, overheidsinstanties of particulieren. Buiten de sanerings- locatie of de toepassingslocatie zijn vervolgens grond- banken, transporteurs en grondverwerkers (stortplaatsen, opslagplaatsen en grondreinigers) actief.

Op het handelen van al deze partijen die onderdeel zijn van de (landelijke) grondverwerkingsketen is sprake van toezicht. Dat is nodig, want door de grote verscheidenheid aan betrokkenen, is er een reëel risico dat er in de keten iets fout kan gaan. Fouten kunnen te goeder trouw gemaakt worden, maar ook te kwader trouw; met frauduleuze handelingen kan veel geld verdiend worden.

Doordat de gevolgen van onjuist handelen bovendien vaak onomkeerbaar zijn, is goed toezicht en adequate handhaving van groot belang. In de grondverwerkingsketen spelen verscheidene toezichthoudende instanties een rol. Elke instantie ziet toe op naleving van een deel in de keten. De samenwerking in de toezichtsketen en daarmee de uitwisseling van signalen en gegevens krijgt steeds vastere vormen. Dit maakt het mogelijk nog gerichter op te treden tegen overtreders van wet- en regelgeving.

De gemeente Rotterdam beoordeelt alle meldingen, aanvragen voor een beschikking Wbb, en om andere redenen toegezonden bodemrapporten op de wet- en regelgeving, normen en protocollen die van toepassing zijn. Ook op meldingen in het kader van het BUS en de RUS wordt schriftelijk en/of via de mail bericht of aan de regels wordt voldaan.

De gemeente Rotterdam volgt de toezichts- en handhavingsstrategie, zoals vastgelegd in de Nota Vergunningverlening, Toezicht en Handhaving 2018-2021 van de provincie Zuid-Holland (lit. 7). Toezicht en handhaving (door het bureau Handhaving bodem) kent een risico-gestuurd karakter. Dit betekent dat toezicht en handhaving plaatsvindt:

• 1.

  als er gevolgen zijn voor de bodemkwaliteit bij overtreding van regels;

• 2.

  op de meest kritische momenten in het bodem- saneringsproces;

• 3.

  op basis van het gedrag (proactief – onverschillig – calculerend – bewust en structureel) van adviesbureaus, grondbanken en aannemers in het verleden;

• 4.

  bij potentieel financieel gewin bij overtreding van de regelgeving;

• 5.

  bij meldingen van ernstige overlast of overtredingen door derden via de meldkamer of rechtstreeks bij bodemmedewerkers.

In overleg met de provincie Zuid-Holland en het functioneel parket van het Openbaar Ministerie is een sanctie- strategie voor milieuovertredingen opgesteld, die ook door de gemeente Rotterdam is ingevoerd.

Afhankelijk van de ernst van de overtreding en het gedrag van de overtreder kunnen de volgende maat- regelen worden getroffen:

• 1.

  bestuurlijke sancties:

  • 1.1.

    een dwangsom om te voorkomen dat de overtreding niet nogmaals wordt gemaakt;

  • 1.2.

    bestuursdwang om de overtreding teniet te doen op kosten van de overtreder;

  • 1.3.

    een melding bij de Inspectie Leefomgeving en Transport en/of de certificerende instelling bij herhaalde ernstige overtredingen van normen en/of protocollen. Er kan dan besloten worden de certificaten van de overtreder in te trekken, tijdelijk of definitief, zodat deze geen bodem- werkzaamheden mag uitvoeren;

• 2.

  strafrechtelijke sancties:

  • 2.1.

    een proces-verbaal, mogelijk leidend tot en geldboete of een dagvaarding voor de rechtbank;

  • 2.2.

    een voorlopige maatregel door de Officier van justitie, met het doel de overtredende activiteit stil te leggen;

  • 2.3.

    een bestuurlijke strafbeschikking, zijnde een boete voor (bewuste) overtreding van milieu- regels, op te leggen door de Directeur DCMR.