Nota Peilbeleid 2023

Wetterskip Fryslân is verantwoordelijk voor het waterbeheer in de provincie Fryslân en een gedeelte van de provincie Groningen (het Groninger Westerkwartier). Peilbeheer is één van de belangrijkste onderdelen van het waterschapswerk en bestaat uit het vastleggen van peilen in peilbesluiten en het vervolgens beheren van deze waterpeilen. Het vormt een taak uit het waterkwantiteitsbeheer. Het beheergebied van Wetterskip Fryslân ligt grotendeels onder de zeespiegel. Zonder peilbeheer zouden uitsluitend de natuurlijke omstandigheden de waterstand bepalen: laag als het (langdurig) droog is en hoog als het veel regent. Onze steden, dorpen en polders zouden onbewoonbaar zijn. Met peilbeheer van het oppervlaktewater beperkt het waterschap de van nature aanwezige fluctuatie van het oppervlaktewaterpeil binnen maatschappelijk aanvaardbare grenzen.

Peilbeheer is een complex samenspel van belangen. Binnen één gebied, bijvoorbeeld een polder, gebruiken mensen de grond voor verschillende functies, zoals wonen, recreatie, landbouw en industrie. De bewoners van een gebied hebben graag een droge kruipruimte onder hun huis, agrariërs in datzelfde gebied willen een ideale (grond)waterstand voor hun gewassen en natuurbeheerders willen bijvoorbeeld de unieke plasdrasvegetatie behouden waar juist relatief hoge waterstanden voor nodig zijn. Daarom legt het waterschap in een integraal peilbesluit per peilgebied een peil vast en de marges waarbinnen het waterpeil mag variëren. In het peilbesluit maken we een zorgvuldige belangenafweging.

Jaarlijks ontvangt het waterschap meerdere aanvragen voor het wijzigen van het waterpeil. Dit betreft een wijziging van het formeel vastgelegde peil. De aard van deze aanvragen is divers. Een gemeente die een nieuwe woonwijk wil ontwikkelen en wil laten aansluiten op de Friese boezem. Of een agrariër die een aangepast waterpeil wil, beter passend bij de productieomstandigheden. Ook het waterschap zelf dient verzoeken voor het wijzigen van het waterpeil in, bijvoorbeeld voor het realiseren van projecten. Naast de permanente peilwijzigingen komen er jaarlijks ook meerdere verzoeken binnen voor een tijdelijke afwijking van het vastgestelde waterpeil. We verwachten de komende jaren meer aanvragen voor peilwijzigingen. Dit onder invloed van de klimaatverandering, waarbij de laatste jaren ook droogte een factor van belang is. Een andere ontwikkeling is de opgave uit de Veenweidevisie om de peilen in het Friese veenweidegebied te verhogen om maaivelddaling en uitstoot van CO2 tegen te gaan.

Aangezien het peilbeheer één van de belangrijkste onderdelen van het waterschapwerk is, is het van belang dat er een actuele, overzichtelijke en concrete uitwerking is van het bestaande peilbeleid. Deze Nota Peilbeleid voorziet hierin door het bestaande beleid samen te vatten en de belangrijkste (beleids-)uitgangspunten op een rij te zetten. Het beleid is éénduidig neergezet en daarmee goed toepasbaar bij het opstellen van peilbesluiten. Hiermee stralen we als waterschap eenduidigheid en helderheid uit als het gaat om peilbesluiten.

De Nota biedt richting medewerkers die peilbesluiten opstellen handvatten om dit eenduidig te kunnen doen. Daarnaast bevat de Nota beleid of beleidsuitwerkingen waarnaar verwezen wordt in de peilbesluiten. Op deze manier bevatten de peilbesluiten alleen de benodigde inhoud. Wanneer het beleid verandert, passen we alleen de Nota aan en niet alle peilbesluiten.

De Nota Peilbeleid vervangt de huidige Richtlijn Peilbeheer uit 2012 en de Beleidsnotitie beoordeling peilwijzigingen uit 2013. Met het vaststellen van de Nota Peilbeleid komen deze beide documenten te vervallen. Ook de notitie revisiepeilbesluiten (2018) is in de voorliggende Nota verwerkt en vervalt daarmee.

De Nota Peilbeleid bevat alle achtergrondinformatie die nodig is bij het opstellen van peilbesluiten en peilafwijkingen. De Nota beschrijft alle beleidskaders die van toepassing zijn en de verschillende procedures. In een peilbesluit of toelichting op een watervergunning gaan we in op de specifieke situatie en verwijzen we voor algemene uitgangspunten en beleidskaders naar de voorliggende Nota. Hiermee willen we de toelichtingen bondig en leesbaar houden. De Nota bevat daarmee een concrete uitwerking van bestaand beleid van het waterschap gericht op peilbeheer en peilbesluiten.

Het huidige beleid, kaders en uitgangspunten kunnen in de loop van de tijd wijzigen of concreter worden. Ook kan het voorkomen dat er nieuwe uitgangspunten ontstaan. De Nota is dan ook een adaptief document. Nieuw beleid of aanvullingen op bestaand beleid worden na bestuurlijke vaststelling, bekendmaking en eventueel inspraak door de coördinator peilbesluiten toegevoegd aan deze Nota. Zo blijft de Nota een actueel overzicht van alle uitgangspunten die op het peilbeheer van toepassing zijn.

De Nota Peilbeleid wordt vastgesteld door het algemeen bestuur van Wetterskip Fryslân. De Nota vormt het beleidskader voor de manier waarop Wetterskip Fryslân omgaat met peilwijzigingen en peilbeheer. Peilbesluiten die voor vaststelling worden aangeboden aan het bestuur passen binnen de kaders zoals die in de voorliggende Nota zijn opgenomen, bij eventuele afwijkingen wordt dit expliciet genoemd.

Decennialang gold het adagium “peil volgt functie”. Het waterschap zorgde voor het peil dat nodig was om een bepaalde functie te faciliteren. Of de betreffende locatie ook geschikt is voor de beoogde functie was van ondergeschikt belang.

Langzaamaan ontstaat het besef dat iets wat technisch mogelijk is niet altijd de meest duurzame oplossing is. Met de voorziene klimaatveranderingen worden de uitdagingen in het waterbeheer nog groter. In de startnotitie NPLG heeft het Rijk het beleidsprogramma Bodem en Water sturend benoemd. Dit programma moet nog verder worden uitgewerkt maar duidelijk is dat “peil volgt functie” niet langer de norm zal zijn.

We bevinden ons nu in een transitieperiode. Het is duidelijk dat de kaders en randvoorwaarden de komende jaren gaan veranderen. Maar het beleid is nog niet op alle punten voldoende concreet om te vertalen in concrete handvatten voor het peilbeleid.

Momenteel werkt Wetterskip Fryslân aan beleid voor duurzaam beheer van zoetwater. Vanwege de klimaatverandering en ervaringen met droogte en wateroverlast zoeken we naar betere balans tussen vasthouden en afvoeren van water. In het beleid voor duurzaam beheer zoetwater kijken we hoe we beter water vasthouden, welke maatregelen we voor verziltingsbestrijding kunnen nemen en hoe we negatieve effecten van grondwateronttrekkingen tegen gaan.

Door provincie, waterschap en veel andere betrokken partijen is een veenweideprogramma voor de periode 2021-2030 opgesteld. Het nieuwe programma is in mei 2021 aangenomen door Provinciale Staten Fryslân en het Algemeen Bestuur van Wetterskip Fryslân. Het veenweideprogramma is nog niet volledig uitgewerkt, zo wordt er momenteel gewerkt aan peilbeleid voor het veenweidegebied. We hebben er daarom voor gekozen om in deze Nota geen uitgangspunten specifiek voor het veenweidegebied op te nemen. Daar waar sprake is peilwijzigingen in het veenweidegebied doen we dit in de geest van het nieuwe veenweideprogramma. Dat betekent dat in deze gevallen sprake is van maatwerk. Zodra er nieuwe uitgangspunten voor peilbeleid in het veenweidegebied zijn vastgesteld vullen we deze Nota daar mee aan.

Ook wordt gewerkt aan actualisatie van het beleid voor wateroverlast. De hier genoemde en andere, nu nog onvoorziene, beleidsontwikkelingen kunnen tot aanpassing van de Nota Peilbeleid leiden, zoals ook is aangegeven in paragraaf 1.2.

De Nota Peilbeleid is vooral een document voor intern gebruik: gebruik door bestuur en medewerkers. Het biedt medewerkers handvatten en richting bij het opstellen van peilbesluiten. Daarnaast kunnen aanvragers van een peilwijziging aan dit document duidelijkheid ontlenen over wanneer ze toewijzing van een aanvraag kunnen verwachten en welke procedure van toepassing is. De Nota bestaat uit de volgende hoofdstukken:

Deel 1: Beschrijft hoe we het nieuwe waterpeil bepalen en bestaat uit de volgende hoofdstukken:

• •

  Hoofdstuk 2: Het watersysteem

• •

  Hoofdstuk 3: Afwegingen voor het bepalen van het nieuwe peil

• •

  Hoofdstuk 4: Beoordelen van de effecten

Deel 2: Gaat in op de manieren waarop een nieuw waterpeil geformaliseerd kan worden en bestaat uit het volgende hoofdstuk:

• •

  Hoofdstuk 5: Watervergunning, partiële herziening en revisiepeilbesluit

Deel 3: Bevat informatie over het instellen en beheren van de vastgestelde waterpeilen en over de schade die kan ontstaan als gevolg van het wijzigen van het waterpeil. Dit deel bestaat uit de volgende hoofdstukken:

• •

  Hoofdstuk 6: Waterpeilen instellen en beheren

• •

  Hoofdstuk 7: Schade

Op het opstellen van peilbesluiten is nationale, provinciale en eigen wet- en regelgeving en beleid van toepassing. Een overzicht hiervan is opgenomen in bijlage 1.

Het waterschap kan het peilbeheer op verschillende manieren uitvoeren. Zo verschilt het peilbeheer binnen een vrij afstromend en hellend gebied behoorlijk van het peilbeheer in een bemalen polder. Ook binnen een watersysteem komen verschillende typen peilbeheer voor. Het peilbesluit is voor het waterschap het instrument om aan te geven wat van het waterschap mag worden verwacht als het gaat om peilbeheer (de te voeren waterpeilen en bandbreedte). Dit hangt onder andere af van de aard van de gebieden: is er een verbinding met de boezem, ligging boven boezempeil (met en zonder wateraanvoer) en bemaling. In totaal onderscheiden we vier typen gebieden, waarvoor we het peilbeheer in de peilbesluiten op verschillende manieren vastleggen:

• 1.

  Boezem, beheerste boezem en zomerpolders: dit betreft de Friese boezem en de daarmee (gedurende een deel van het jaar) in open verbinding staande wateren. Voor de Friese boezem leggen we het peilbeheer vast in het peilbesluit voor de Friese boezem. In paragraaf 2.1.1beschrijven we welke gebieden vallen onder het peilbesluit voor de Friese boezem.

• 2.

  Vrij afstromend (op de boezem) en zonder wateraanvoer: in deze gebieden is het (door het ontbreken van wateraanvoer) voor het waterschap niet mogelijk actief peilbeheer uit te voeren. Deze gebieden worden gevoed door regenwater en eventueel kwel en het water wordt vastgehouden door een afvoerend kunstwerk (stuw, betonplaat, stuwende duikers/ duikers op hoogte). In deze gebieden legt het waterschap geen waterpeilen vast, omdat we deze niet kunnen handhaven. We nemen informatie op over de hoogte van de afvoerende kunstwerken in een kaart met stuwstanden bij het revisiepeilbesluit. Dit betreft een punt op de kaart. De aangegeven stand is gebaseerd op de ingemeten stuwhoogte zoals opgenomen in de Legger van het waterschap. Uit de stuwstanden kunnen geen waterpeilen worden afgeleid. Onder omstandigheden waarin sprake is van voldoende regenwater en/of kwel zal er vlak voor de stuw water in de sloot staan door nalevering uit het grondwater. In drogere omstandigheden zakt de waterstand onder de stuwhoogte. Als er sprake is van een regelbaar kunstwerk met een zomer- en winterstand, dan staan beide standen op de kaart aangegeven. Wanneer er sprake is van een flexibel streefpeil dan staan onder- en bovengrens aangegeven.

• 3.

  Vrij afstromend (op de boezem) en met wateraanvoer: in deze gebieden is sprake van wateraanvoer (via een opmaling of inlaat). Daarnaast is er sprake van aanvoer door regenwater en eventueel kwel. Het water wordt vastgehouden door een afvoerend kunstwerk (stuw, duiker op hoogte, enz.). Op de kaart bij het peilbesluit geven we aan welke hoofdwatergangen onder invloed staan van een aan- en afvoerend kunstwerk (lijn). In deze watergangen kunnen we, daar waar de slootbodem onder het vastgestelde peil ligt, onder normale omstandigheden een waterpeil garanderen. In andere delen van het gebied is, met toenemende afstand tot de hoofdwatergang, het waterschap niet in staat actief een peil te handhaven. Dit komt door het oplopen van de slootbodems. Het aangevoerde water weet deze haarvaten van het gebied in de meeste gevallen niet te bereiken.

• 4.

  Bemalen gebieden (onder of boven het boezempeil): in deze gebieden vindt afvoer plaats door een gemaal (rechtstreeks bemalen peilvak) en in de niet direct bemalen peilvakken veelal door stuwen. Vaak is er ook sprake van wateraanvoer. In bemalen gebieden geldt het waterpeil voor het hele peilgebied, we leggen het peilbeheer hier vlakdekkend vast (vlak). Onder normale omstandigheden en in de meeste polders is het waterschap in staat om het waterpeil bij het gemaal ook binnen de rest van het peilgebied te handhaven. Wel is het zo dat met het toenemen van de afstand tot het gemaal sprake is van verhang. Het waterpeil kan daardoor achter in het peilgebied afwijken van het gemaalpeil. Dit is inherent aan hoe dergelijke peilgebieden functioneren.

• 2.1.1.

  Friese boezem

Voor de Friese boezem hebben we een afzonderlijk peilbesluit. Hieronder geven we aan welke gebieden onder de Friese boezem vallen en daarmee onder het peilbesluit voor de Friese boezem.

Figuur 1. Onderdelen van de Friese boezem (z.w.a./z.k.w. =zonder water aanvoer, zonder kunstwerk)

• 1.

  Gebieden met een vastgesteld peil van -0,52 m NAP: dit betreft het reguliere stelsel van meren, vaarten, kanalen en benedenlopen van de beekdalen.

• 2.

  Beheerste boezem: een deel van het boezemwater dat onder bepaalde omstandigheden met een kunstwerk (bijv. een keersluis) kan worden afgesloten van de boezem en dat hetzelfde waterpeil heeft als de boezem. Onder normale omstandigheden staat het in open verbinding met de boezem en doet het mee voor de berging van de boezem. Een beperkt aantal dagen (gemiddeld ca. 10 per jaar) sluiten we beheerste boezems af. Aanleiding voor de afsluiting ligt vaak in (verwachte) hoge waterstanden op de Friese boezem.

• 3.

  Zomerpolders: liggen buiten de regionale waterkering en in de boezem. De polder wordt met een lokale kering gescheiden van de boezem. In de zomerperiode wordt de zomerpolder bemalen. In (een deel van het) winterhalfjaar staat de polder in directe verbinding met de boezem, meestal d.m.v. een inlaatkunstwerk, en draagt dan bij aan de boezemberging.

• 4.

  Vrij afstromend op de boezem zonder wateraanvoer en zonder kunstwerk: deze gebieden staan in open verbinding met de boezem. De laagste delen van deze gebieden doen mee in de berging van de boezem. In het peilbesluit voor de Friese boezem beschrijven we hoe deze watersystemen functioneren: hoe ver de invloed van de boezem reikt en in welk deel van deze vrij afstromende gebieden geen waterpeil wordt gehandhaafd en opgenomen (en waarvoor feitelijk geen peilbesluit meer wordt vastgesteld).

Binnen het beheergebied van Wetterskip Fryslân kennen we verschillende soorten peilbeheer. Het peilbeheer hangt af van de functie van het gebied. Om peilbesluiten en het bijbehorende peilbeheer eenduidig vast te leggen en te kunnen raadplegen, is het van belang dat iedereen hetzelfde beeld heeft bij de verschillende soorten peilbeheer. We kennen vier basisvormen van peilbeheer die we hieronder beschrijven. Hoe we het peilbeheer in de dagelijkse praktijk tot uitvoering brengen staat beschreven in hoofdstuk 6 en in de Factsheet Peilbeheer in bijlage 2. In hoofdstuk 6 gaan we ook verder in op de beheermarges die in deze paragraaf benoemd worden.

• Vast peil: we streven er naar het waterpeil het hele jaar constant te houden met zo min mogelijk fluctuatie. Het peilgebied wordt op peil gehouden met een vast kunstwerk. Het is daardoor niet mogelijk te anticiperen op weersomstandigheden. We leggen daarom in het peilbesluit geen beheermarge vast. In het peilgebied treden altijd fluctuaties op als gevolg van de weersomstandigheden (zie ook hoofdstuk 6).

• Vast peil met beheermarge: we streven er naar het waterpeil het hele jaar constant te houden met zo min mogelijk fluctuatie. Omdat het peil wordt gereguleerd met een beweegbaar kunstwerk, kunnen we anticiperen op weersomstandigheden. Hiervoor is een beheermarge vastgelegd. De beheermarges staan beschreven in hoofdstuk 6. Wanneer er redenen zijn om af te wijken van de standaard beheermarge dan leggen we dit vast in het peilbesluit.

• Zomer- en winterpeil: in deze peilgebieden wordt in de zomer een ander oppervlaktewaterpeil nagestreefd dan in de winter. Het waterpeil is seizoensgebonden. De oppervlaktewaterpeilen worden gedurende het seizoen gehanteerd als een vast peil met beheermarge.

• Flexibel peil: een flexibel peil betekent dat een peil binnen vastgestelde grenzen mag fluctueren. We stellen een boven- en ondergrens vast. De reden van fluctuaties binnen deze grenzen kan per geval verschillen en is ook afhankelijk van de beschikbare infrastructuur.

Hoogwatervoorzieningen betreffen geen vorm van peilbeheer maar dit onderwerp verdient wel benoeming in deze paragraaf. Dit zijn peilgebieden waarin we een hoger waterpeil hanteren dan in de omliggende peilgebieden. In peilbesluiten geven we expliciet aan wanneer er sprake is van een peilgebied met de functie hoogwatervoorziening. Het peilbeheer in een hoogwatervoorziening wordt uitgevoerd volgens een van de hierboven beschreven soorten peilbeheer.

Met uitzondering van gebieden vallend onder peilbesluit Friese boezem ronden we alle vast te stellen waterpeilen af op 5 centimeter.

In bijlage 2 - Factsheet Peilbeheer - staat beschreven op welke manier we de vastgestelde waterpeilen in stellen en wanneer de overgang van zomer- naar winterpeil plaatsvindt.

De provincie Fryslân heeft in de waterverordening vastgelegd voor welke gebieden een peilbesluit moet worden vastgesteld. In de waterverordening is opgenomen dat Wetterskip Fryslân geen peilbesluiten hoeft vast te stellen voor vrij afstromende gebieden zonder aanvoer. In de waterverordening wordt daarbij verwezen naar een kaart met gebieden. De provincie Fryslân en Wetterskip Fryslân zijn later overeengekomen te werken met de definitie van vrij afstromende gebieden zonder aanvoer zoals die is opgenomen in paragraaf 2.1.

Hoewel de verplichting om een peilbesluit vast te stellen voor vrij afstromende gebieden zonder aanvoer is vervallen, kunnen er zwaarwegende redenen zijn om voor bepaalde gebieden de waterpeilen toch vast te leggen in een peilbesluit. Voorbeelden hiervan zijn het behoud van de zoetwaterbel onder de Waddeneilanden en het beschermen van bepaalde functies. Wanneer hier sprake van is en wanneer het waterschap de mogelijkheid heeft om het oppervlaktewaterpeil actief te beïnvloeden dan kunnen we er, ondanks het vervallen van de verplichting, voor kiezen om toch een peilbesluit vast te stellen.

Los daarvan zijn alle vigerende peilbesluiten van kracht tot op het moment dat ze actief worden ingetrokken dan wel worden herzien. Met het vervallen van de verplichting tot het opstellen van peilbesluiten voor vrij afstromende gebieden zonder aanvoer zijn daarmee niet alle vigerende peilbesluiten in die gebieden vervallen. Bij het actief intrekken en/of herzien van een peilbesluit is de procedure van toepassing zoals die staat beschreven in paragraaf 5.5.2.

• 4.1.1.

  Wateroverlast

In de watergebiedsplannen is het watersysteem getoetst aan de normen voor wateroverlast zoals die zijn vastgelegd in de waterverordening (provincie Fryslân) en omgevingsverordening (provincie Groningen). De normering voor wateroverlast gaat over de mate van regionale wateroverlast die de provincie accepteert bij een bepaald grondgebruik. Onderstaande tabellen 1 en 2 geven de normen weer in de provincies Fryslân en Groningen. De norm is uitgedrukt in de kans dat het peil van het oppervlaktewater het niveau van het maaiveld overschrijdt. Het maaiveldcriterium geeft aan welk percentage van het gebied een hogere kans op wateroverlast mag hebben (hoeft niet aan de norm te voldoen).

Tabel 1. Normen voor inundatiefrequentie waterverordening provincie Fryslân

* Het maaiveldcriterium betreft het percentage van een gebied dat niet aan de norm hoeft te voldoen.

In het Regionaal Waterprogramma heeft de provincie Fryslân aangegeven dat de normen voor akkerbouw en mais aangepast gaan worden wanneer zij de omgevingsverordening gaat vaststellen (gepland in 2023). Voor akkerbouw en voor hoogwaardige land- en tuinbouw gaat de inundatiefrequentie naar 1 maal per 50 jaar. Voor mais vervalt de specifieke normering, dit valt onder de normering voor grasland. Met de voorgenomen wijzigingen sluit de provincie aan bij de landelijke normen.

Voor Fryslân heeft het waterschap in de watergebiedsplannen vastgelegd welk gebied aan welke norm moet voldoen. Voor de provincie Groningen is dat door de provincie gedaan (in samenspraak met de waterschappen) en vastgelegd op kaarten behorende bij de omgevingsverordening.

Tabel 2. Gebiedsnormen regionale wateroverlast - provincie Groningen

Het watersysteem is ingericht op basis van deze normen en daar ook aan getoetst. Voor peilwijzigingen is het belangrijk dat het huidige beschermingsniveau niet mag verslechteren als gevolg van een peilwijziging. Verlies aan waterberging door een peilverhoging of andere ingrepen moet in alle deelsystemen gecompenseerd worden. Peilbesluiten en maatregelen om te voldoen aan de normering regionale wateroverlast mogen elkaar niet negatief beïnvloeden.

• 4.1.2.

  Assets Wetterskip Fryslân

Bij dit onderwerp gaat het om de investering en afschrijving. Het kan nodig zijn om werkzaamheden uit te voeren om de peilwijziging mogelijk te maken. Bijvoorbeeld de aanleg van een nieuwe stuw of het verwijderen van een onderbemaling. Ook het omleggen van een waterkering of verdiepen van een watergang is mogelijk. Wanneer een peilwijziging een initiatief is van het waterschap zelf dan wordt er in de fase voorafgaand aan het peilbesluit (planvorming) een afweging gemaakt waarin we kijken of de kosten opwegen tegen de baten.

Wetterskip Fryslân heeft ook assets die minder zichtbaar zijn in het landschap, dit betreft de rioolwaterpersleidingen. Een peilwijziging kan tot gevolg hebben dat deze leiding minder goed bereikbaar wordt. Bijvoorbeeld wanneer een landbouwgebied wordt omgevormd naar natuur met een bijbehorend hoger oppervlaktewaterpeil. Wijzigingen in de grondwaterstand kunnen ook leiden tot zetting van de ondergrond waardoor leidingen kunnen verzakken. Bij peilwijzigingen in gronden waar een rioolwaterpersleiding ligt is altijd afstemming nodig met de leidingbeheerder over de mogelijkheden en onmogelijkheden.

• 4.1.3.

  Peilbeheer en onderhoud

Hieronder verstaan we de exploitatie, dus de uren die door het waterschap worden besteed aan het beheren en onderhouden van het watersysteem. Bijvoorbeeld het bedienen van een stuw of gemaal en het onderhoud aan hoofdwatergangen. Een peilwijziging kan gevolgen hebben voor de intensiteit van het waterbeheer. Een seizoensgebonden peil dat wordt gewijzigd in een vast peil vraagt om minder beheer. Ook een flexibel peil kan positief zijn voor de beheerlast als het peil natuurlijk kan fluctueren tussen een boven- en ondergrens.

Wanneer de peilwijziging (deels) betrekking heeft op stedelijk gebied dan zijn de afspraken vanuit de Overdracht Stedelijk Water van belang. Mogelijk krijgt het waterschap door de realisatie van de peilwijziging meer wateren en/of (peilregulerende) kunstwerken in beheer en onderhoud. Dit is dan in veel gevallen meer het gevolg van een functiewijziging (uitbreiding van het stedelijk gebied) dan van een peilwijziging. Voor de laatste stand van zaken hierover nemen we contact op met de asset coördinator Stedelijk Water.

• 4.1.4.

  Stabiliteit waterkeringen

Wanneer een peilwijziging plaatsvindt in een peilgebied langs een waterkering dan kan dit als gevolg hebben dat het grondwaterprofiel verandert. Dit kan effect hebben op de stabiliteit van de waterkering. Zowel vernatting als verdroging kan negatieve effecten hebben. Het effect is per locatie en situatie verschillend. Het grondwaterprofiel wordt door verschillende aspecten bepaald, waaronder grondsoort, het profiel van de kering, de drainagebasis en de neerslag en verdamping. Bij een peilwijziging en eventuele bijkomende veranderingen van het watersysteem nabij een waterkering toetsen we altijd wat het effect is op de stabiliteit van de waterkering en of dit geoorloofd is. Dit doen we in overleg met collega’s die gespecialiseerd zijn in dergelijke berekeningen.

• 4.1.5.

  Maaivelddaling

Peilwijzigingen in veengebied kunnen effect hebben op de maaivelddaling. Door een hoger waterpeil komt het veen minder snel in aanraking met zuurstof. Hierdoor oxideert het veen minder snel en wordt de maaivelddaling (iets) beperkt. Ook neemt de CO2 uitstoot hierdoor (licht) af. Bij het verlagen van het waterpeil zijn de effecten omgekeerd. In het beoordelen van de effecten beschrijven we ook het effect van een peilwijziging op de maaivelddaling. Zoals beschreven in hoofdstuk 1 handelen we bij peilwijzigingen in veenweidegebied in de geest van het nieuwe veenweidebeleid. Zodra er nieuwe uitgangspunten voor het peilbeleid in het veenweidegebied zijn vastgesteld vullen we deze Nota daar mee aan.

• 4.1.6.

  Waterkwaliteit en ecologie

Op 22 december 2000 is de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) in werking getreden. Het doel is een goede ecologische en chemische toestand in alle grond- en oppervlaktewateren in de EU in 2015. Onder voorwaarden is fasering tot uiterlijk 2027 mogelijk. De KRW zorgt er voor dat lidstaten van de Europese Unie dezelfde aanpak volgen bij het streven naar schoon en ecologisch gezond water. Daarbij is het de bedoeling dat onder meer het duurzaam gebruik van water wordt bevorderd, de verontreiniging van grond- en oppervlaktewater aanzienlijk wordt teruggebracht en de ecologische toestand wordt verbeterd.

De waterkwaliteit moet voldoen aan de KRW-normen. De chemische en ecologische kwaliteit van het water houdt het waterschap bij met een monitoringsprogramma. Voor de waterlichamen zijn de KRW-waterkwaliteitsdoelen voor verschillende parameters in getalswaarden uitgedrukt. Voor KRW-waterlichamen geldt in principe het ‘stand-still’ principe. Dat wil zeggen dat de waterkwaliteit niet mag verslechteren.

Het peilbeheer is ook van invloed op de waterkwaliteit en ecologie. Door het voeren van het juiste peilbeheer kunnen negatieve effecten op de waterkwaliteit en ecologie worden verminderd, dan wel de waterkwaliteit en ecologie verbeteren. Het is dan ook van belang om naast waterkwantiteit ook waterkwaliteit mee te laten wegen bij peilbesluiten. Het peilbeheer kan dan ook bijdragen aan de KRW-waterkwaliteitsdoelen. Hieronder volgen een aantal voorbeelden waarbij het peilbeheer effect heeft op de waterkwaliteit en ecologie.

• •

  Een natuurlijker seizoensgebonden peilbeheer (een winterpeil dat lager is dan het zomerpeil is een tegennatuurlijk waterpeil) kan bijdragen aan een hogere ecologische kwaliteit. De mogelijkheden van een natuurlijk peilbeheer buiten de boezem zijn meegenomen bij de watergebiedsplannen.

• •

  Veranderende waterpeilen kunnen een negatieve invloed hebben op het functioneren van aangelegde vispassages.

• •

  Hogere voorjaarspeilen kunnen een positief effect hebben op de paaiplekken voor vissen.

  • •

    Peilverlaging in veengebieden leidt tot versnelde afbraak van veen wat vervolgens weer leidt tot hogere belasting van nutriënten naar het oppervlaktewater. Door de overmaat aan voedingsstoffen treedt een sterke groei en vermeerdering van bepaalde soorten op, waarbij meestal de soortenrijkheid of biodiversiteit sterk afneemt.

  • •

    In veengebieden kan peilverhoging door het inlaten van boezemwater zorgen voor extra veenafbraak als gevolg van de aanvoer van sulfaat. Dit is afhankelijk van de hoeveelheid sulfaat die al in het systeem aanwezig is.

  • •

    Peilverhogingen kunnen voor meer uit- en afspoeling zorgen, maar peilverlagingen indirect ook door erosie. Voor dit punt en de twee hierboven genoemde punten is kennis over de systeemkenmerken en het systeemfunctioneren erg belangrijk.

  • •

    De zwak brakke wateren worden doorgespoeld met zoet boezemwater om het zoutgehalte op een aanvaardbaar niveau voor de landbouw te houden. Als wordt gekeken naar de natuur, dan kan het inlaten van zoet water ertoe leiden dat kenmerkende brakwatersoorten verdwijnen. Minder doorspoelen betekent echter significante schade voor de landbouw. Wetterskip Fryslân heeft daarom besloten het huidige doorspoelregime te handhaven.

Wetterskip Fryslân voert (inrichtings-)maatregelen uit voor het halen van de KRW-doelen. Het is onwenselijk dat deze inspanningen (deels) teniet worden gedaan door andere ontwikkelingen, zoals peilwijzigingen. Bij het beoordelen van een peilwijziging is het daarom belangrijk te kijken wat het effect is op de waterkwaliteit. We maken daarbij onderscheid in de fysisch-chemische kwaliteit, de ecologische kwaliteit en de kwaliteitsaspecten lozing en handhaving. We doen dit altijd in afstemming met een ecoloog.

In bijlage 6 is een volledig overzicht opgenomen van alle aspecten met betrekking tot waterkwaliteit en ecologie waar een peilwijziging op van invloed kan zijn.

• 4.2.1.

  Bebouwing en infrastructuur

Voor bebouwing en infrastructuur is voldoende drooglegging van belang. Informatie over de benodigde drooglegging staat in bijlage 3. Een peilwijziging mag niet tot gevolg hebben dat de drooglegging te klein wordt. In gebieden waar zich bebouwing met kwetsbare funderingen bevindt is het belangrijk dat een peilwijziging geen negatief effect heeft op de grondwaterstand rond deze funderingen. Zie hiervoor ook paragraaf 7.1. Naast wegen vallen ook ondergrondse leidingen (nutsvoorzieningen), hoogspanningsmasten e.d. in de categorie infrastructuur.

• 4.2.2.

  Natuur

De Wet Natuurbescherming (2017) regelt de bescherming van dier- en plantensoorten en van habitattypen in Nederland. Het gaat daarbij om soortenbescherming (de voormalige Flora- en Faunawet) en gebiedsbescherming (voormalige Natuurbeschermingswet). De uitvoering hiervan is grotendeels bij de provincies belegd. Zo dragen de provincies zorg voor de totstandkoming en instandhouding van een samenhangend ecologisch netwerk, het NatuurNetwerk Nederland (NNN). De provincie wijst daartoe gebieden aan die tot dit netwerk behoren. In het NNN liggen bestaande natuurgebieden (waaronder Nationale parken), gebieden waar nieuwe natuur wordt aangelegd, landbouwgebieden die worden beheerd volgens agrarisch natuurbeheer, ruim 6 miljoen hectare aan grote wateren (meren, rivieren en het Nederlandse deel van Noordzee en Waddenzee) en alle Natura2000-gebieden.

Natura2000 is een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. In Natura2000-gebieden worden bepaalde diersoorten en hun natuurlijke leefomgeving beschermd om de biodiversiteit te behouden. Ze worden beschermd door de Wet Natuurbescherming. In de Europese Vogelrichtlijn en – Habitatrichtlijn staat beschreven welke gebieden er onder vallen. Het bevoegd gezag (vaak de provincie) stelt een Beheerplan vast voor het Natura2000-gebied.

Natuur is vaak sterk afhankelijk van de waterpeilen in een gebied en de mate waarin inlaat van gebiedsvreemd water nodig is (i.v.m. de waterkwaliteit). Waterschappen hebben als taak er voor te zorgen dat de waterhuishouding in en rond Natura 2000 gebieden is afgestemd op de instandhoudingsdoelstellingen. Het uitgangspunt in de Natura2000-gebieden is dat de waterkwaliteit niet mag verslechteren ten opzichte van de huidige situatie. We toetsen peilbesluiten daarom op de Natura2000-doelstellingen. Ook in niet Natura2000 natuurgebieden is het van belang dat het waterpeil past bij de toegekende natuurfunctie. In bijlage 3 staat het gewenst peilbeheer voor natuur beschreven. In de toelichting bij het peilbesluit beschrijven we welk effect de peilwijziging heeft op de natuurwaarden.

In het Regionaal Waterprogramma heeft de provincie enkele kaders gesteld voor peilwijzigingen binnen en rond natuurgebieden:

• •

  Peilbeheer binnen de begrenzing van het Nationaal Natuurnetwerk: bij landbouwpercelen die binnen de begrenzing van natuur vallen maar nog niet aangekocht zijn wordt uitgegaan van handhaving van de bestaande drooglegging (“stand still” beleid). Peilverhogingen ten behoeve van de natuurfunctie, die tot vernatting van niet verworven landbouwgronden leiden zijn niet toegestaan, tenzij voorzien is in afdoende nadeelcompensatie. Peilverlagingen zijn eveneens niet toegestaan, ook niet ter compensatie van eventueel opgetreden maaivelddaling.

• •

  Zones rondom natuurgebieden: peilverlagingen en peilaanpassingen in de nabijheid van natuurgebieden, kunnen tot een toename van verdroging leiden. Waar dit het geval is zijn peilverlagingen niet toegestaan als deze leiden tot een drooglegging groter dan 60 cm. In de planperiode van het Regionaal Waterprogramma wordt een analyse uitgevoerd naar de omvang van de genoemde zones.

• 4.2.3.

  Landbouw

Bij het effect van een peilwijziging op de landbouw kijken we naar veranderingen in de doelrealisatie als gevolg van de peilwijziging. Doelrealisatie voor landbouw is de mate waarin de optimale gewasopbrengst wordt bereikt. Het algemene beeld voor Fryslân is dat de doelrealisatie goed is. Er zijn wel percelen met een lagere doelrealisatie, maar dit betreffen vaak de van nature lagere delen binnen een peilgebied of hoge droogtegevoelige gronden met veel droogteschade. Deze zijn vaak van oudsher al op een bepaalde wijze ingepast in de bedrijfsvoering. De lagere doelrealisatie wordt geaccepteerd door de eigenaren. Verbetering van de doelrealisatie is alleen mogelijk wanneer uit een kostenbatenanalyse blijkt dat dit rendabel is.

Het kan ook voorkomen dat de doelrealisatie niet de aanleiding is om een peil te wijzigen, maar dat als gevolg van een peilwijziging de doelrealisatie toch (merkbaar) gaat veranderen. In bijlage 4 staat meer informatie over doelrealisatie. Een verminderde doelrealisatie kan het gevolg zijn van extra natschade (peilverhoging) of extra droogteschade (peilverlaging). Een tweede toets die mogelijk is om het effect van een peilwijziging op de landbouw te bepalen, is een droogleggingsanalyse.

• 4.3.1

  Archeologische, cultuurhistorische en landschappelijke waarden

In de ondergrond bevinden zich archeologische waarden. Het Verdrag van Malta (1992) heeft tot doel om het archeologisch erfgoed te beschermen en behouden. In Nederland is in 2016 de Erfgoedwet vastgesteld, waarmee voor het erfgoed in de fysieke leefomgeving tijdelijk overgangsrecht is vastgesteld. Uiteindelijk gaat dit onderdeel op in de nieuwe Omgevingswet.

Sommige archeologische waarden worden beschermd doordat zij permanent onder de grondwaterspiegel liggen. Een peilwijziging kan tot gevolg hebben dat de grondwaterstand daalt. Dit kan gevolgen hebben voor aanwezige archeologische waarden. Het is daarom belangrijk te inventariseren of er archeologische of cultuurhistorische waarden aanwezig zijn en het eventuele effect van een peilwijziging hierop te bepalen. Uitgangspunt is daarom dat er, voorafgaand aan het uitvoeren van ruimtelijke plannen, onderzoek moet worden gedaan naar de aanwezigheid van archeologische waarden.

Water is in Fryslân een wezenlijk onderdeel van het landschap. Overal om ons heen bevindt zich water. Niet alleen in de vorm van meren en kanalen, maar ook in de vorm van sloten. Water voegt een dimensie toe aan het landschap. Een peilwijziging kan van invloed zijn op hoe we het landschap ervarene en beleven. Een peilverhoging kan er bijvoorbeeld toe leiden dat oude slotenpatronen niet meer zichtbaar zijn in het landschap. Aan de andere kant kan een peilverlaging ook invloed hebben op hoe het landschap wordt beleefd, bijvoorbeeld als water niet meer zichtbaar is vanaf een wandel- of fietspad.

In de toelichting bij een peilwijziging geven we aan hoe we in de afweging rekening hebben gehouden met de archeologische, cultuurhistorische en landschappelijke waarden.

• 4.3.2

  Recreatie

Bij peilwijzigingen in combinatie met recreatie kan gedacht worden aan vaarwegen. Een peilwijziging kan tot gevolg hebben dat een vaarweg te weinig diepgang krijgt of de diepgang juist beter wordt. Daarnaast vallen zwemwater en visvoorzieningen hier ook onder.

• 4.3.3

  Flora, fauna en biodiversiteit

De bescherming van soorten werd voorheen geregeld in de Flora- en faunawet. Per 1 januari 2017 is deze vervangen door de onder paragraaf 4.2.2 beschreven Wet natuurbescherming. De wet verbiedt het verstoren of beschadigen van beschermde soorten en hun directe leefomgeving. Het kan bijvoorbeeld gaan om soorten die alleen in natuurgebieden voorkomen, zoals de grote vuurvlinder, maar ook soorten dichter bij huis zoals huismus en vleermuis worden door de wet beschermd. Deze wetgeving is voor het waterschap met name van belang bij het uitvoeren van beheer- en onderhoudstaken, zoals bijvoorbeeld de wijze van onderhoud van watergangen. Een ecologische manier van onderhoud kan betekenen dat er (als gevolg van meer begroeiing in de watergang) meer opstuwing plaats gaat vinden. In die zin kan de manier van onderhoud van invloed zijn op het peilbeheer. Andersom kan een peilwijziging ook gevolgen hebben voor de flora en fauna in het water, omdat dit effect heeft op de waterdiepte. Dit staat ook beschreven in bijlage 6.

• 4.3.4

  Milieu

De milieueffectrapportage (m.e.r.) is een hulpmiddel om het milieubelang een volwaardige plaats in de besluitvorming te geven. Ook bij een peilbesluit is het van belang het milieu effect te bepalen. Als bijlage bij het Besluit m.e.r. is een lijst opgenomen met activiteiten waarvoor een m.e.r.-beoordelingsplicht geldt (D-lijst). Per activiteit zijn drempelwaarden opgenomen. Wanneer de drempelwaarde wordt overschreden dan geldt de m.e.r.-beoordelingsplicht. Het bevoegd gezag moet in dat geval beoordelen of vanwege de belangrijke nadelige gevolgen die deze activiteiten kunnen hebben een milieueffectrapport moet worden gemaakt. De procedurele stappen hiervoor zijn vastgelegd in Wet milieubeheer. In geval van een structurele peilverlaging van het (streef)peil van een oppervlaktewater wordt de drempelwaarde overschreden wanneer de volgende situatie van toepassing is:

• •

  Het betreft een peilverlaging van 16 centimeter of meer;

• •

  De peilverlaging vindt plaats in een gevoelig gebied of een weidevogelgebied, en

• •

  De peilverlaging heeft betrekking op een oppervlakte van 200 hectare of meer.

Een volledige opsomming van de gevoelige gebieden staat in de bijlage bij het Besluit m.e.r.. Wanneer bovenstaande drempelwaarden worden overschreden dan is een formele m.e.r.-beoordeling nodig.

Voor veel activiteiten is een vormvrije m.e.r.-beoordeling nodig wanneer de drempelwaarden niet worden overschreden, dit volgt uit artikel 2, lid 5, van het Besluit m.e.r.. Het peilbesluit is opgenomen in categorie 49.3 van onderdeel D van de bijlage bij het Besluit m.e.r.. In artikel 2, lid 5 van het Besluit m.e.r. is categorie 49.3 van onderdeel D opgenomen activiteiten uitgezonderd van de vormvrije m.e.r.-beoordeling. Dit wil zeggen dat voor peilbesluiten geen sprake is van een (vormvrije) m.e.r.-beoordelingsplicht wanneer de drempelwaarden niet worden overschreden. Kortom, een m.e.r.-beoordeling in het kader van een peilbesluit is alleen nodig wanneer de drempelwaarden worden overschreden.

Over het wel of niet toepassen van een m.e.r.-beoordeling raadplegen we altijd een zakenkundige collega van juridische zaken.

De aanleidingen om het waterpeil te wijzigen zijn divers. We kennen de volgende typen aanvragen, die in hoofdzaak in twee categorieën te verdelen zijn. Het gaat om permanente wijzigingen van het vastgestelde waterpeil (1, 2 en 3) en tijdelijke afwijkingen van het vastgestelde waterpeil (4).

• 1.

  Peilwijziging bij functiewijziging

Aanvragen voor wijzigen van het peil in verband met verandering van de functie. Bijvoorbeeld een stads- of dorpsuitbreiding of omvorming van landbouwgrond naar natuur. In deze gevallen is het vaak ook nodig om de bestemming met een ruimtelijke ordeningsprocedure (gemeente) te wijzigen. Veranderingen van grondgebruik binnen de agrarische functie zijn in dit kader geen functiewijziging. Het gaat dan om bijvoorbeeld grasland dat gebruikt gaat worden voor akkerbouw.

• 2.

  Peilwijziging bij ongewijzigde functie

Peilwijzigingen die worden aangevraagd terwijl de functie van het gebied gelijk blijft. Bijvoorbeeld een peilverhoging in natuurgebied om beter aan te sluiten bij het natuurdoel of een peilverlaging in landbouwgebied om betere groeiomstandigheden te realiseren.

• 3.

  Ambtshalve peilwijzigingen

  • a.

    Ten behoeve van het realiseren van een project: peilwijzigingen om het uitvoeren van werken ter verbetering van het watersysteem mogelijk te maken. Bijvoorbeeld: om twee bemalingsgebieden te kunnen samenvoegen (en daarmee een gemaal te laten vervallen) is het nodig de waterpeilen naar elkaar toe te brengen.

  • b.

    Ten behoeve van de realisatie van gewenst peilbeheer (zie paragraaf 3.1) en het opstellen van revisiepeilbesluiten (zie paragraaf 5.5.2).

• 4.

  Peilafwijkingen

Dit betreft het tijdelijk toestaan van een ander peil. Het peilbesluit wordt hiervoor niet aangepast. Zie paragrafen 5.2 en 5.5.1.

Afwijken van het peilbesluit is niet toegestaan zonder toestemming van het waterschap. Het wijzigen van oppervlaktewaterpeilen is een formele procedure waarover het Algemeen Bestuur van het waterschap een besluit neemt. Dit om de rechtszekerheid van alle betrokken belangen te waarborgen.

Uitzonderingen

Op bovenstaand uitgangspunt zijn uitzonderingen mogelijk als het gaat om peilafwijkingen. Hieronder verstaan we het tijdelijk toestaan van een ander peil. Uitgangspunt is dat er geen werken met een permanent karakter worden uitgevoerd. We onderscheiden de volgende uitzonderingen op bovenstaande regel, waarbij we zo goed mogelijk de situatie en de termijnen die gelden beschrijven. Watervergunningen voor peilafwijkingen mogen niet strijdig zijn met het beleid van het waterschap.

• 1.

  Peilafwijkingen bij uitvoering van werken of beheerwerkzaamheden

Soms is het nodig om voor bepaalde werkzaamheden het waterpeil tijdelijk te verlagen of te verhogen. Voorbeeld hiervan is het vervangen van een sluisdeur. Daarvoor kan het nodig zijn om een deel van de watergang rondom de sluisdeur droog te zetten of ter verlagen, zodat de werkzaamheden kunnen worden uitgevoerd. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld bij het vervangen van een kademuur in stedelijk gebied. Voor het opmetselen van de nieuwe kademuur moet het waterpeil tijdelijk worden verlaagd, zodat de muur kan worden opgemetseld. Na afloop van de werkzaamheden wordt het oorspronkelijke peil weer ingesteld. De periode van de peilafwijking hangt samen met de aard van de werkzaamheden en wordt in onderling overleg bepaald.

Soms is het nodig dat het waterschap ten behoeve van het eigen werk (het beheer) een peil tijdelijk aanpast, bijvoorbeeld bij het baggeren van een watergang of bij maaionderhoud. Ook in dergelijk gevallen kan worden volstaan met een watervergunning, met dien verstande dat de beheermaatregel tijdelijk is en na afloop het oorspronkelijke peil weer wordt ingesteld.

• 2.

  Peilafwijkingen voor weidevogelgebieden

Om de leefomstandigheden voor weidevogels te verbeteren is vaak een hogere grondwaterstand gewenst. Om dit te kunnen realiseren is gedurende het weidevogelseizoen een hoger waterpeil nodig. Hoewel het watersysteem hierdoor vaak (tijdelijk) minder robuust wordt wil het waterschap wel meewerken aan dit maatschappelijke doel. Voorwaarde hierbij is wel dat er geen negatief effect mag zijn op de overige belangen. Voor het afwijken van het vastgestelde waterpeil in het agrarische gebied t.b.v. weidevogels wordt een watervergunning afgegeven voor een bepaalde vooraf afgesproken periode. In de praktijk komt het er op neer dat het waterpeil gedurende het weidevogelseizoen wordt verhoogd. In de watervergunning wordt de maximale verhoging vastgelegd. Het vastgestelde waterpeil blijft het te hanteren onderpeil. Ook wordt vastgelegd dat de benodigde waterhuishoudkundige werken na het aflopen van de vergunning worden verwijderd en dat de oorspronkelijk waterhuishoudkundige situatie wordt hersteld. Als er sprake is van een permanent weidevogelgebied, dan geldt bovenstaande niet en wordt de peilbesluitprocedure gevolgd. De situatie wordt dan immers permanent.

• 3.

  Peilafwijkingen bij pilots/experimenten

Soms wil het waterschap (al dan niet in samenwerking met andere partijen) ervaringen opdoen met ander peilbeheer en/of andere waterpeilen, bijvoorbeeld in de vorm van een pilot of een experiment. Een pilot of experiment heeft altijd ten doel om een onderzoeksvraag te beantwoorden. Het karakter van de pilot of het experiment is dat de peilen tijdelijk worden aangepast en na afloop van de pilot weer worden ingesteld op het peil van het peilbesluit. Eventuele werken worden weer verwijderd. Bij tijdelijk moet worden gedacht aan een periode die aansluit bij de doelstelling van de pilot of het experiment. De aanvrager onderbouwt de tijdsduur.

Een aanvraag voor een peilwijziging met betrekking tot een pilot of experiment dient altijd voorzien te zijn van:

• •

  een onderzoeksvraag;

• •

  een monitoringsplan, en;

• •

  minimaal een evaluatiemoment (het aantal momenten is afhankelijk van de duur van de pilot).

Daarnaast is er bij de toestemming tot de peilafwijking altijd sprake van een terugvaloptie. Een terugvaloptie wil zeggen dat het waterschap de toestemming voor de peilafwijking in kan trekken als blijkt dat de pilot leidt tot onvoorziene problemen. Hierbij valt te denken aan belangen van derden die negatief worden beïnvloed.

Voorbeelden van een pilot zijn het verhogen of verlagen van de waterstanden om te kijken of vismigratie tussen twee peilgebieden mogelijk is, zodat er mogelijk geen vispassage aangelegd hoeft te worden. Met de pilot kan worden bekeken of de peilafwijking het gewenste effect heeft en wat de effecten op andere belangen zijn. Ook een tijdelijke peilverlaging van het oppervlaktewaterpeil om betere groeiomstandigheden voor riet te creëren is een voorbeeld van een experiment dat met een watervergunning kan worden gerealiseerd.

Een ander voorbeeld van een pilot is een flexibele vorm van peilbeheer in het veenweidegebied. Het waterpeil wordt zo veel mogelijk hoog gehouden met als doel de grondwaterstanden te verhogen. Wanneer het nodig is, bijvoorbeeld om het land te kunnen bewerken of betreden in natte perioden, gaan de waterpeilen naar beneden. Het waterpeil stemmen we af op de omstandigheden. De eigenaren en het waterschap bespreken in samenwerking per pilotgebied welke peilen worden gevoerd en wanneer de waterpeilen hoger/lager worden ingesteld. We noemen dit “Hoog als het kan, lager als het moet” (HAKLAM). Ook peilverhogingen in het kader van “Valuta voor Veen” vallen onder dit principe.

Mocht na afloop van de pilot/ het experiment blijken dat de peilen permanent moeten worden aangepast dan is daarvoor een wijziging van het peilbesluit nodig. De resultaten van de pilot kunnen worden gebruikt als onderbouwing bij de aanvraag, waardoor de procedure mogelijk kan worden versneld.

Voor bovengenoemde uitzonderingen geldt de procedure van de watervergunning. Voor alle andere gevallen geldt de peilbesluitprocedure. Met dit uitgangspunt:

• •

  borgen we dat voor peilwijzigingen met een permanent karakter de peilbesluitprocedure met mogelijkheden voor rechtsbescherming in de vorm van zienswijzen in de ontwerpfase van het peilbesluit en beroep tegen het vastgestelde peilbesluit wordt doorlopen, waarbij de rechtszekerheid van de betrokken belangen wordt gewaarborgd. Bij watervergunningen geldt dat er sprake is van een bezwaarmogelijkheid en beroep nadat de vergunning is verleend.

• •

  voorkomen we dat we als waterschap dubbel werk hebben. Uiteindelijk moeten na een bepaalde periode alle vergunningen worden geformaliseerd met een peilbesluitprocedure. Naast een doorgaans dubbele inhoudelijke beoordeling, is er ook sprake van een dubbele procedure met kans op zienswijzen.

• •

  bieden we richting ingelanden, initiatiefnemers en onszelf duidelijkheid en helderheid.

Bij twijfel dient er contact te worden gezocht met de coördinator peilbesluiten om samen een afweging te maken voor de betreffende situatie. De gemaakte afwegingen en het besluit dienen schriftelijk te worden vastgelegd. Als blijkt dat er nieuwe of andere uitzonderingen nodig zijn, dan worden deze toegevoegd aan deze Nota.

Zoals aangegeven in paragraaf 5.2 is het wijzigen van het waterpeil een formele procedure waarover het Algemeen Bestuur van het waterschap een besluit neemt. Het algemeen bestuur heeft in de mandaatregeling vastgelegd dat het vaststellen van bepaalde typen peilbesluiten gemandateerd wordt aan het dagelijks bestuur.

• 5.3.1.

  Welke peilbesluiten worden gemandateerd

Het dagelijks bestuur heeft de bevoegdheid peilbesluiten vast te stellen die:

• 1.

  weinig impact hebben, zoals beschreven in de voorliggende Nota Peilbeleid (zie paragraaf 5.3.2) en/of een partiële herziening betreffen onder voorwaarde dat:

  • •

    het peilbesluit blijft binnen de kaders van de door het algemeen bestuur vastgestelde Nota Peilbeleid;

  • •

    er geen zienswijzen zijn ingebracht tijdens de inzagetermijn van het ontwerp peilbesluit;

• 2.

  technische en/of administratieve correcties betreffen als gevolg van in het veld aangetroffen situaties die niet stroken met het peilbesluit onder voorwaarden dat:

  • •

    voor het peilbesluit geen brede strategische belangenafweging nodig is en deze blijft binnen de kaders van de Nota Peilbeleid en ander beleid zoals dat is vastgesteld door het algemeen bestuur van Wetterskip Fryslân;

  • •

    het een formalisatie betreft van een bestaande situatie die al langere tijd aanwezig is en geen knelpunt vormt;

  • •

    er geen zienswijzen zijn ingebracht tijdens de inzagetermijn van het ontwerp peilbesluit;

• 3.

  Afwijzingen van peilwijzigingsverzoeken betreffen, mits de afwijzing past binnen de kader van de door het algemeen bestuur vastgestelde Nota Peilbeleid;

Het vaststellen van de volgende peilbesluiten is niet gemandateerd:

- Revisiepeilbesluiten;

- Peilbesluit Friese boezem;

- Peilbesluiten o.b.v. een werk/krediet van het waterschap, met uitzondering van de peilbesluiten met weinig impact zoals beschreven onder bovenstaand punt 1 en in paragraaf 5.3.2.

• 5.3.2.

  Peilwijzigingen met weinig impact

Zoals aangegeven in paragraaf 5.3.1 wordt het vaststellen van peilwijzigingen met een kleine impact gemandateerd aan het dagelijks bestuur. De vraag die dan volgt is wat er verstaan wordt onder kleine impact. Het is lastig dit in objectieve criteria te vatten, omdat er altijd wel uitzonderingen te bedenken zijn die vallen binnen de criteria maar wel een grote impact hebben, of andersom. Elke peilwijziging waarbij niet op voorhand duidelijk is of er sprake is van een grote of kleine impact wordt daarom binnen Wetterskip Fryslân door een groep collega’s vanuit verschillende disciplines besproken. Onderstaand enkele voorbeelden van peilwijzigingen die in principe een kleine impact hebben. De groep die de situaties bespreekt zal dit doen in de geest van onderstaande voorbeelden.

• •

  Peilverhogingen ten behoeve van (particulier) natuurbeheer waarbij sprake is van één belanghebbende.

In natuurgebieden is vaak sprake van één belanghebbende. Als deze belanghebbende ten behoeve van het behalen van natuurdoelen het waterpeil wil verhogen binnen bestaande natuurgebieden.

• •

  Peilverhogingen ten behoeve van het beperken van funderingsproblematiek.

Door een (periodiek) te lage grondwaterstand kan schade ontstaan aan gebouwen. Hydrologische ingrepen op afstand, zoals peilwijzigingen, kunnen in theorie de grondwaterstand ter plaatse van bebouwing beïnvloeden. Dit is afhankelijk van de grootte en de afstand van de ingreep en van de opbouw van de ondergrond (weerstanden en doorlatendheden), zowel ter plaatse van de ingreep als ter plaatse van de bebouwing. De wijze waarop een te lage grondwaterstand kan leiden tot gebouwschade is dus afhankelijk van bodemopbouw, maar ook wijze van fundering.

Bij droogstand van houten paalfunderingen treedt houtrot door schimmels op. Verandering in (verticale) grondwaterstroming kan houtrot door bacteriën bevorderen. Indien funderingsschade niet tijdig hersteld wordt door de eigenaar kan ook schade aan het gebouw ontstaan.

• •

  Peilgrenswijzigingen Friese boezem

Er zijn plannen waarbij er wel sprake is van een wijziging van de peilgrens, maar waar er geen oppervlaktewater in peil wijzigt. Een voorbeeld hiervan is een regionale waterkering die enkele meters naar achteren wordt gelegd om de realisatie van een natuurvriendelijke oever langs het boezemwater mogelijk te maken. Het waterpeil in een strook verandert in dat geval van polder- naar boezempeil. Maar omdat zich in dat gebied in de oorspronkelijke situatie geen oppervlaktewater bevond, gaat het vooral om een theoretische wijziging. In dit voorbeeld is naast een wijziging van het vastgestelde peil ook een leggerbesluit nodig om de ligging van de waterkering te kunnen wijzigen.

Deze paragraaf bevat vier typen peilwijzigingen waarvan aanvragen ervoor in principe worden afgewezen.

• 1.

  Peilwijzigingen bij ongewijzigde functies

Aanvragen voor een peilwijziging bij een ongewijzigde functie worden in principe afgewezen. We gaan ervan uit dat met het vastgestelde peilbesluit de gewenste peilen na een zorgvuldige afweging zijn vastgelegd. De aanwezige functies worden zo goed mogelijk bediend.

Er kunnen enkele zwaarwegende redenen zijn om een aanvraag voor een peilwijziging bij ongewijzigde functie niet direct af te wijzen, bijvoorbeeld:

• •

  De peilwijziging leidt tot een wezenlijke verbetering van de inrichting van het watersysteem. Er zijn bijvoorbeeld minder kunstwerken nodig. Dit leidt tot minder versnippering, een robuuster watersysteem en lagere beheerlasten voor Wetterskip Fryslân.

• •

  De peilwijziging draagt bij aan de realisatie van doelstellingen van algemeen maatschappelijk belang. Bijvoorbeeld een peilwijziging in Natura2000 gebied waarmee een bijdrage geleverd wordt aan de in het N2000 Beheerplan gestelde doelen.

• •

  Compenseren bodemdaling door delfstofwinning.

• •

  Water vasthouden op hoger gelegen zandgronden (afhankelijk van de uitkomsten van een kostenbatenanalyse).

• •

  Invullen van opgaven voor gewenst peilbeheer zoals die zijn vastgesteld in de watergebiedsplannen (afhankelijk van de uitkomsten van een kostenbatenanalyse).

Het waterschap bepaalt in dergelijke gevallen of er wordt afgeweken van het uitgangspunt dat aanvragen bij ongewijzigde functie in principe worden afgewezen.

• 2.

  Peilverlagingen in veengebied en kleigebied

Peilverlaging in veengebieden zijn niet toegestaan. Van een peilverlaging is sprake is als de compensatie van de opgetreden maaivelddaling groter is dan de werkelijk opgetreden maaivelddaling.

Met een peilaanpassing volgen we de opgetreden maaivelddaling. Peilaanpassingen zijn onder omstandigheden wel mogelijk, dit is naar oordeel van het waterschap.

In het Regionaal Waterprogramma is vastgelegd dat peilverlagingen in het kleigebied niet zijn toegestaan. Door peilverlagingen neemt de verzilting toe wat een bedreiging vormt voor de hoogwaardige akkerbouw en tuinbouw in dit gebied.

Ook in zandgebieden gaat het waterschap terughoudend om met peilverlagingen. Dit in verband met verdrogingsproblematiek.

• 3.

  Aanvragen voor een (particuliere) onderbemaling.

Door het toestaan van onderbemalingen wordt het watersysteem versnipperd. Het kan daardoor minder goed omgaan met buitengewone omstandigheden. Daarnaast zorgt een onderbemaling altijd voor een extra belasting van het peilvak waarop de onderbemaling uitmaalt. Dit kan er toe leiden dat in natte perioden het waterpeil in het peilvak van de onderbemaling prima is, terwijl het waterpeil in het peilvak waar op wordt uitgemalen dusdanig hoog is dat sprake is van inundatie. Om deze redenen staat het waterschap geen nieuwe (particuliere) onderbemalingen toe.

• 4.

  Niet te voorkomen negatieve gevolgen

Bij nummer 1, 2 en 3 is het de aard van de aanvraag die leidt tot een afwijzing. In de situatie van Niet te voorkomen negatieve gevolgen gaat het om een inhoudelijke beoordeling. Er zijn situaties waarin een peilwijziging negatieve effecten tot gevolg heeft. Dit kan gaan om negatieve effecten op de waterschapsbelangen (bijvoorbeeld een extra (particulier) gemaal) of op belangen van derden, bijvoorbeeld een aanliggende eigenaar. Wanneer de negatieve effecten zwaarder wegen dan het belang van de aanvrager dan wordt de aanvraag afgewezen. Er is sprake van significante negatieve effecten die niet kunnen worden gecompenseerd of gemitigeerd.

Zoals aangegeven zijn er voor het wijzigen van waterpeilen drie procedures mogelijk: de watervergunning voor tijdelijke peilafwijkingen en het peilbesluit vastgesteld door algemeen bestuur of door het dagelijks bestuur bij permanente peilwijzigingen. De inhoudelijke belangenafweging is gelijk voor zowel de watervergunning als het peilbesluit. Het grootste verschil zit in de procedure. Een reguliere watervergunning verlenen we binnen 8 weken nadat de aanvraag compleet is, voor ingewikkelde aanvragen met bijvoorbeeld veel belanghebbenden zijn wel mogelijkheden om de termijn te verlengen en eerst een ontwerpvergunning voor te leggen. Met een peilbesluit gaat vaak als snel een half jaar gemoeid, nadat de complete aanvraag is ingediend. Tabel 3 geeft de belangrijkste kenmerken weer van beide procedures.

[1] Beide procedures kennen een mogelijkheid om de termijn te verlengen. In beide gevallen kan bezwaar er toe leiden dat de ‘doorlooptijd’ veel langer wordt. Beroep bij de rechtbank kan in beide gevallen vervolgens zorgen dat het heel lang kan duren voordat het besluit onherroepelijk is.

Tabel 3 – Belangrijkste kenmerken procedures watervergunning en peilbesluit

• 5.1.1

  Watervergunning

Bij het verkrijgen van een watervergunning krijgt de vergunninghouder het recht om tijdelijk af te wijken van het vastgestelde waterpeil. Een watervergunning is in alle gevallen voor een bepaalde periode, deze periode staat vermeld in de watervergunning. De periode kan enkele weken tot meerdere jaren bedragen. De termijn hangt af van de aard van de aanvraag. Er bestaat de mogelijkheid om de vergunning met maximaal één termijn te verlengen.

Procedure

De behandeltermijn van een watervergunning is maximaal 8 weken, waarbij de termijn wordt opgeschort gedurende de periode dat er aanvullende gegevens moeten worden ingediend. Onder bepaalde omstandigheden, bijvoorbeeld een complexe en omvangrijke aanvraag, kan Wetterskip Fryslân gemotiveerd afwijken van de 8 weken. De aanvrager krijgt daarover dan bericht. De verleende vergunning wordt toegestuurd aan de belanghebbenden of publiceren we op www.overheid.nl. Belanghebbenden kunnen, nadat de vergunning is verleend, bezwaar maken tegen de verleende vergunning. Om bezwaren te voorkomen raden we initiatiefnemers aan om voorafgaand aan het doen van een aanvraag afstemming te zoeken met buren of andere belanghebbenden.

Inwerkingtreding

De watervergunning treedt in werking zodra deze is verleend (er is een bezwaartermijn van toepassing), tenzij in de watervergunning een andere periode vermeld staat. Na afloop van de vergunning brengt de aanvrager de situatie terug in de oorspronkelijke staat.

• 5.5.2

  Partiële herziening en revisiepeilbesluit

In het geval van een peilbesluit wordt (een deel van) het vastgestelde peilbesluit herzien. Bij aanvragen van derden gaat dat vaak om een partiële herziening: alleen de waterpeilen in het gebied waarop de aanvraag betrekking heeft worden opnieuw vastgesteld. Met een revisiepeilbesluit herzien we het gehele peilbesluit.

Partiële herziening

Partiële herzieningen betreffen gedeeltelijke herzieningen van het peilbesluit. Aanleiding is vaak een aanvraag van derden in verband met een functiewijziging. Aanleiding kan ook liggen in het uitvoeren van werken van het waterschap zelf. Een partiële herziening van het peilbesluit blijft permanent van kracht. Er worden voor een bepaald gebied nieuwe waterpeilen vastgesteld. Een partiële herziening kan te zijner tijd worden overgenomen in een revisiepeilbesluit.

Revisiepeilbesluit

Wetterskip Fryslân stelt watergebiedsplannen op voor het gehele beheergebied. Na vaststelling van de watergebiedsplannen gaan we over tot het opstellen van een revisiepeilbesluit. Het revisiepeilbesluit vervangt de bestaande peilbesluiten binnen het gebied. In het revisiepeilbesluit worden:

• •

  de huidige, in het veld aanwezige, peilen zoveel mogelijk opgenomen.

• •

  de permanente peilafwijkingen waarvoor het waterschap een watervergunning heeft afgegeven opnieuw afgewogen en op basis van die afweging wel of niet geformaliseerd in het revisiepeilbesluit.

• •

  de eerder aangedragen en gewenste peilaanpassingen (bijv. samenvoegen peilgebieden of peilwijzigingen (partiële herzieningen) die al klaar lagen) meegenomen. Hierbij gelden twee voorwaarden:

  • 1.

    Dit kan alleen als het om eenvoudige peilwijzigingen gaat waarvoor al draagvlak bestaat en vastgelegd is bij de direct belanghebbenden

  • 2.

    Dit kan alleen als het waterschap niet hoeft te investeren.

Het revisiepeilbesluit moet daarom vooral worden gezien als een actualisatie van de bestaande peilbesluiten binnen een plangebied.

Het kan zijn dat gelijktijdig aan het opstellen van het revisiepeilbesluit één of meer peilwijzigingen lopen. Uitgangspunt is dat deze peilwijzigingen een eigen procedure doorlopen (partiële herziening). Dit om te voorkomen dat procedures over en weer vertraging oplopen door zienswijzen. Uitzondering hierop zijn peilwijzigingen waarvan het draagvlak op voorhand getoetst en vastgelegd is (zie bovenstaand).

Procedure

Het ontwerp-peilbesluit wordt gedurende 6 weken ter inzage gelegd. Gedurende deze 6 weken hebben belanghebbenden gelegenheid om een schriftelijke of mondelinge zienswijze in te dienen op het ontwerp-peilbesluit. Dit wordt de inspraakperiode genoemd. Deze inspraakperiode wordt bekend gemaakt via www.overheid.nl (zie voor informatie www.wetterskipfryslan.nl/bekendmakingen).

Eventueel ingediende zienswijzen worden beoordeeld en de indiener wordt in de gelegenheid gesteld om tijdens een hoorzitting de zienswijze nader toe te lichten. De beoordeling van de zienswijzen wordt vastgelegd in een antwoordnota.

Na beoordeling van de eventuele zienswijzen wordt het peilbesluit met de antwoordnota ter vaststelling voorgelegd aan het algemeen bestuur van het waterschap. Na vaststelling van het peilbesluit kan beroep tegen het peilbesluit bij de rechtbank worden aangetekend.

Wanneer er geen zienswijzen zijn op het ontwerp-peilbesluit dan kan het algemeen bestuur of het dagelijks bestuur (zie paragraaf 5.3) het peilbesluit vaststellen.

Als een belanghebbende meent dat hij, ondanks de belangenafweging door het waterschap, onevenredige schade lijdt of zal lijden ten gevolge van dit peilbesluit, dan kan hij op basis van artikel 7.14 Waterwet een verzoek tot schadevergoeding indienen bij het dagelijks bestuur van Wetterskip Fryslân. In een voor bezwaar en beroep vatbaar besluit (zelfstandig schadebesluit) wordt vervolgens een beslissing genomen op het ingediende verzoek. Zie ook hoofdstuk 7.

Inwerkingtreding

De inwerkingtreding is per peilbesluit verschillend en staat in het peilbesluit beschreven. Standaard is dit acht dagen na publicatie van het vastgestelde peilbesluit of na uitvoering van de werken die nodig zijn om het vastgestelde peil in te kunnen stellen.

Onderstaande tabel 4 geeft een overzicht van de beheermarges rond het vastgestelde waterpeil. De beheermarge geeft de beheerder de mogelijkheid om in te spelen op de (weers-)omstandigheden. De beheermarge is afhankelijk van het type kunstwerk. Het betreft een marge rond het in te stellen peil bij het peilregulerende kunstwerk. In het peilgebied wijken de peilen hiervan af als gevolg van verhang in het peilgebied. Wanneer wordt afgeweken van de hieronder vermelde beheermarges, dan staat dit vermeld in het betreffende peilbesluit.

Tabel 4. De marges rond het vastgestelde waterpeil in centimeters

Het waterschap heeft een inspanningsverplichting om de in de peilbesluiten vastgestelde peilen in te stellen en te handhaven. Naast het peilbeheer onder normale omstandigheden kennen we ook buitengewone omstandigheden. Dit zijn situaties waarin het waterschap het peil ondanks (verschillende) inspanningen niet meer kan beheren binnen de gestelde marges. We accepteren dat er wordt afgeweken van de peilen zoals die in het peilbesluit zijn vastgesteld, met als doel economische en/of maatschappelijke schade zoveel mogelijk te beperken. We kennen met betrekking tot het peilbeheer vier soorten buitengewone omstandigheden: extreme afvoer, (dreigend) watertekort, vorst en calamiteiten.

• 6.2.1.

  Extreme afvoer

Een overvloed aan oppervlaktewater kan ertoe leiden dat het waterschap het vastgestelde peil niet kan handhaven. Extreme afvoer van oppervlaktewater kan ontstaan door:

• •

  Extreme neerslag;

• •

  Plotseling intredende dooi;

• •

  Hoge buitenwaterstanden;

• •

  Beperkte lozingscapaciteit door windwerking;

• •

  Uitvallen van (boezem-)gemalen (machinebreuk), dit kan leiden tot een calamiteit (zie paragraaf 6.2.4);

• •

  Een combinatie van een of meer van bovenstaande situaties.

Deze situaties kunnen leiden tot een overschrijding van het boezempeil en van de waterpeilen in de daarop afvoerende watersystemen (polders en vrij afstromende gebieden). Dit kan leiden tot wateroverlast. Het waterschap zet zich in deze gevallen in om wateroverlast zoveel mogelijk te voorkomen dan wel te beperken. De provincies Fryslân en Groningen hebben aangegeven aan welke normen in het kader van wateroverlast moet worden voldaan. Bij het opstellen van de watergebiedsplannen zijn de watersystemen hieraan getoetst. Zie ook paragraaf 4.1.1. Wateroverlast.

Op bepaalde plekken kunnen we een overschot aan water opvangen. Hiervoor kennen we twee typen gebieden:

• •

  Bergingsgebied: in de Beleidsregels bij de Legger van Wetterskip Fryslân staat voor bergingsgebieden volgende definitie: een krachtens de Wet Ruimtelijke Ordening voor waterstaatkundige doeleinden bestemd gebied, niet zijnde een oppervlaktewaterlichaam of onderdeel daarvan, dat dient ter verruiming van de bergingscapaciteit van een of meer watersystemen en ook als bergingsgebied op de legger is opgenomen. In de praktijk betreffen dit vaak de retentiegebieden van Wetterskip Fryslân. Bij die bergingsgebieden is actief handelen door het waterschap nodig om deze gebieden in te kunnen zetten voor waterberging, bijvoorbeeld door het openzetten van een inlaat of doorgraven van een deel van een waterkering. Door een retentiegebied in te zetten wordt het watersysteem waarin het retentiegebied ligt ontzien. De meeste retentiegebieden liggen langs de Friese boezem.

• •

  Overloopperceel/-gebied: overlooppercelen betreffen lager gelegen percelen binnen een peilvak, bovenop de percelen die vallen binnen het maaiveldcriterium (zie paragraaf 4.1.1), die niet aan de Normering Regionale Wateroverlast voldoen en waarover afspraken zijn gemaakt met betrekking tot inundatie. In geval van extreem natte omstandigheden kan het water hier vanuit het oppervlaktewater over het perceel lopen. Er is in dit geval geen actief handelen van het waterschap nodig, de percelen lopen automatisch onder bij een bepaalde waterstand in het betreffende peilvak. Deze gebieden worden, in tegenstelling tot bergingsgebieden, niet opgenomen op de Legger van het waterschap. Het gaat hier om gebieden, waarvoor middels een kwalitatieve verplichting geregeld is dat deze percelen bijdragen aan het tijdelijk bergen van water in een peilgebied. Er is in die gevallen bewust voor gekozen om de benodigde waterberging (deels) te realiseren door percelen te laten inunderen Voor deze gebieden hoeft het waterschap niet aan de NRW (Normering regionale wateroverlast) te voldoen, waardoor het watersysteem als geheel wel aan de NRW voldoet. Niet alle lager gelegen percelen zijn overlooppercelen, dit is alleen het geval als daarover specifieke afspraken zijn gemaakt die zijn vastgelegd in de vorm van een kwalitatieve verplichting. De afspraken worden vastgelegd om bijvoorbeeld te voorkomen dat een perceel wordt opgehoogd en daardoor niet meer mee kan doen in de waterberging met als gevolg dat het watersysteem niet aan de NRW zou voldoen.

• 6.2.2

  (Dreigend) watertekort en extreme droogte

Naast perioden met extreme afvoer zijn er ook perioden met een neerslagtekort. Elk jaar loopt het neerslagtekort op gedurende het groeiseizoen. In geval van droogte loopt het neerslagtekort zover op dat er problemen voor onder meer landbouw, natuur, energievoorziening, scheepvaart en recreatie kunnen ontstaan. Wanneer dit het geval is kan het waterschap gebruik maken van de Beheermaatregel (dreigend) watertekort. Deze maatregel geeft het waterschap de mogelijkheid om de waterpeilen op te zetten tot 40 cm onder het laagst gelegen perceel in een peilgebied. De maatregel is niet van toepassing op bebouwd gebied en de Friese boezem. In de Beheermaatregel staat beschreven onder welke voorwaarden/omstandigheden de maatregel kan worden toegepast. In Bijlage 5 van deze Nota is de Beheermaatregel opgenomen.

Bij extreme droogte treedt de Verdringingsreeks in werking. Dit betreft landelijk beleid en moet zorgen voor een eerlijke verdeling van het beschikbare zoetwater. De Verdringingsreeks gaat boven de Beheermaatregel (dreigend) watertekort.

• 6.2.3

  Vorst

Wetterskip Fryslân is primair verantwoordelijk voor het peilbeheer van het oppervlaktewater en moet daarom bij (aanhoudende) vorst rekening houden met tussentijdse neerslag (regen, sneeuw of ijzel) en met regen bij invallende dooi. Bovendien kan de afvoer na een vorstperiode maar langzaam op gang worden gebracht om schade aan walkanten als gevolg van aangegroeid ijs te voorkomen. Indien noodzakelijk wordt bij dooi naast de spuicapaciteit, ook de bemalingscapaciteit van het Hooglandgemaal en eventueel ook het Woudagemaal ingezet.

Anticiperen op vorst en ijsaangroei bij lichte tot matige vorst wordt gedaan in het bewustzijn dat er wordt afgeweken van het reguliere peilbeheer. Nog voordat de natuurlijke toevoer door matige tot strenge vorst tot stilstand is gekomen wordt besloten om de waterafvoer eerst te versnellen en daarna gericht te onderbreken. Hiertoe is het Draaiboek waterbeheer bij aanhoudende vorst opgesteld.

• 6.2.4

  Calamiteiten

Hierbij valt te denken aan diverse zaken zoals een (dreigende) doorbraak van een kering, een (dreigend) ongeval met gevaarlijke stoffen, uitval van een kunstwerk of botulisme. Wetterskip Fryslân zal al het mogelijke doen om een calamiteit zo snel en goed mogelijk te bestrijden. Om dit te kunnen doen heeft het waterschap een calamiteitenplan en een aantal bestrijdingsplannen opgesteld.

Door een (periodiek) te lage grondwaterstand kan schade ontstaan aan gebouwen. Onder bepaalde omstandigheden komt die schade in aanmerking voor een vergoeding. Bij de afweging van het gewenste oppervlaktewaterpeil moet Wetterskip Fryslân inventariseren of er schade kan ontstaan door verandering van het peil en of deze kan worden voorkomen (artikel 3.4 van de Algemene wet bestuursrecht). De schadevergoedingsregeling op grond van de Nadeelcompensatieverordening Wetterskip Fryslân zet in hoofdlijnen uiteen in welke gevallen schade voor vergoeding in aanmerking komt.

In het kader van schadevergoeding onderscheidt het waterschap peilaanpassing en peilverlaging:

• •

  Peilaanpassing vindt periodiek plaats bij zettingsgevoelige bodems om ervoor te zorgen dat het waterpeil gelijke tred houdt met de autonome maaivelddaling (herstel van de drooglegging);

• •

  Van peilverlaging wordt gesproken als de drooglegging wordt vergroot in verband met gewenst peilbeheer, bijvoorbeeld om de productieomstandigheden voor de landbouw te verbeteren. Hierdoor wordt met name in veengebieden het proces van verlaging van de grondwaterstand en van maaivelddaling versneld.

Schade aan gebouwen die het gevolg is van peilaanpassing is uitgesloten van vergoeding. Elke bewoner dient bij de bouw van de woning te anticiperen op het natuurlijke proces van maaivelddaling dan wel de hieruit voorkomende kosten van aanpassingen aan de fundering zelf te dragen. Wel is het waterschap ook bij peilaanpassing verplicht een goede belangenafweging te maken. Bij een minimale verbetering van de doelrealisatie met als gevolg negatieve effecten op andere functies is het niet altijd voor de hand liggend om het peil aan te passen.

Peilverlaging kan ertoe leiden dat een eigenaar eerder aanpassingen moet doen aan de fundering van zijn woning en dus eerder voor uitgaven komt te staan. Deze vervroegde uitgaven kunnen voor vergoeding of compensatie door het waterschap in aanmerking komen. Het waterschap is “gerechtigd” de autonome maaivelddaling te volgen, maar niet om erop te anticiperen. Een deel van de schade blijft ten laste van de benadeelde. Wonen in het veengebied brengt het risico van schade aan gebouwen met zich mee door de uitvoering van beleidsvoornemens van het waterschap in het algemeen belang.

Ook peilverhogingen kunnen leiden tot onevenredige schade. Het zal dan in de meeste gevallen gaan om peilbesluiten waarbij sprake is van vernatting van landbouwkundige percelen. In die gevallen zal het waterschap in goed overleg met de eigenaar tot een compensatie van de schade proberen te komen. Wanneer dit niet lukt of wanneer pas naderhand blijkt dat sprake is van schade dan kan de gedupeerde op grond van de Verordening nadeelcompensatie aanspraak maken op een vergoeding van de geleden schade.

In bovenstaande twee situaties is sprake van rechtmatig handelen: het waterschap neemt een peilbesluit en voert vervolgens de vastgestelde peilen. Deze blijken te leiden tot schade. Daarnaast kan schade ook ontstaan door onrechtmatig handelen. Het waterschap heeft zich dan niet gehouden aan het peilbesluit. Hier kunnen goede redenen voor zijn, zie de buitengewone omstandigheden zoals die staan beschreven in paragraaf 6.2. Wanneer geen sprake is van goede redenen dan kan de gedupeerde via civielrechtelijke weg een schadevergoeding eisen. De Nadeelcompensatieverordening heeft uitsluitend betrekking op schadezaken waarbij sprake is van een rechtmatige schadeoorzaak.

Aldus vastgesteld in de vergadering van het algemeen bestuur bij besluit van 20 februari 2023

L.M.B.C. Kroon,

Dijgraaf

O. Bijlsma,

Secretaris-directeur