Groen, groener, Gouda 2017

1 Inleiding

In de evaluatie van het Groenstructuurplan (vastgesteld door het college op 17 januari 2017) is geconstateerd dat de oppervlakte openbaar groen in Gouda is afgenomen. Dit is in tegenspraak met het geformuleerde beleid in het Groenstructuurplan; daarin werd gesteld dat de oppervlakte minimaal gelijk moest blijven. Het college heeft in een memo naar de raad het volgende aangegeven voor dit onderwerp: ‘de ontwikkeling van een kader om plannen te beoordelen op de oppervlakte openbaar groen met een eventuele instelling van een Groenfonds; wij willen geen verdere teruggang van de oppervlakte openbaar groen in Gouda en zo mogelijk komen tot meer oppervlakte. Daarvoor willen wij meer aandacht voor groen bij nieuwe planontwikkelingen. Tevens zullen wij afwegen hoe wij dit aspect planologisch sterker kunnen invullen. Hiertoe volgen concrete voorstellen in 2017.’ Deze notitie dient om invulling te geven aan de ontwikkeling van een nieuw kader.

In reactie op de evaluatie van het college nam de raad het initiatief om te discussiëren over o.a. de ontwikkeling van de oppervlakte openbaar groen; die discussie vond plaats op 22 februari 2017. Twee partijen uit de raad hadden een discussiepaper voor de vergadering geschreven. Daarin werden de volgende bespreekpunten genoemd t.a.v. de oppervlakte openbaar groen:

• 1.

  Welke norm groen per inwoner of per woning willen we in Gouda?

• 2.

  Welke kwaliteit willen we m.b.t. het Goudse groen nastreven?

• 3.

  Willen we daarbij ook innovaties in groen, zoals groene muren en daken? Uit de discussie van de raad kwam het volgende naar voren:

Er is breed onderschreven dat het openbaar groen niet verder mag afnemen en dat het weer terug moet komen op minimaal het niveau van het Groenstructuurplan uit 2007. Er is ook door de meeste partijen gevraagd om te zoeken naar mogelijkheden voor meer groen.

Een integrale benadering is wenselijk; die kan vorm krijgen in de te ontwikkelen Omgevingsvisie. Kan Gouda bijvoorbeeld plekken aanwijzen waar zich de komende 10 jaar groen kan ontwikkelen?

Er wordt voor groen gedacht aan de koppeling met biodiversiteit, wateropvang, gezondheid bevorderen, recreatie. Als aandachtspunten zijn ook genoemd: zichtbaar en beleefbaar.

Bij innovaties zijn groene daken en gevels genoemd, waarbij is opgemerkt dat groene daken voor de meeste inwoners weinig zullen bijdragen aan de beleving van een groene woonomgeving.

En de vraag is gesteld op welke wijze de gemeente een voorbeeldfunctie kan vervullen, bijvoorbeeld door groene gevels te maken.

Tenslotte is een motie aangenomen met het volgende verzoek: ‘Op korte termijn, doch in ieder geval bij de raadsbehandeling van het beoogde (beleids)kader, met een aantal concrete voorstellen van locaties in onze stad waar binnen afzienbare tijd groen kan worden ontwikkeld, en waarbij de focus ligt op wijken waarin dit het hardste nodig is (o.a. Goverwelle, Korte Akkeren).’

Inmiddels is klimaatadaptatie een belangrijke invalshoek geworden om onze stad toekomstbestendig te maken; daarbij komen wateropvang en hittestress aan de orde. Voor beide aspecten kan meer groen een belangrijke positieve bijdrage leveren.

Mogelijk kan Gouda hiermee gedeeltelijk inspelen op een bestuursakkoord over klimaatadaptatie, dat de rijksoverheid met medeoverheden volgens het regeerakkoord van oktober 2017 wil gaan afsluiten.

Alle voorgaande input is verwerkt in deze notitie.

Het antwoord op de motie is te vinden onder punt 6, waar een aantal locaties wordt genoemd met mogelijkheden om binnen de termijn van enkele jaren of op langere termijn te slopen en groen aan te leggen.

2 De functie van openbaar groen

In het Groenstructuurplan 2007-2015 werd in het algemeen gesteld, dat goed openbaar groen mensen ontspanning biedt en bijdraagt aan een plezierige woon-en werkomgeving, aan een makkelijkere oriëntatie en aan een betere luchtkwaliteit.

Tevens werden onder meer uitgangspunten geformuleerd, waarom openbaar groen van belang is:

het Goudse groen is er voor de bewoners.

het Goudse groen weerspiegelt ligging en ontstaan van Gouda. het Goudse groen structureert de ruimte.

Een groene inrichting kan tegelijkertijd verschillende functies vervullen: esthetisch, ecologisch, als gebruiksruimte en met een technisch functie.

Daarnaast zijn in 2017 de volgende functies van groen veel uitdrukkelijker in beeld gekomen:

de mogelijkheid voor klimaatadaptatie; het behoud van biodiversiteit;

een positieve invloed van groen op de gezondheid van de inwoners;

groen verhoogt de aantrekkelijkheid van het vestigingsklimaat voor bedrijven en hun medewerkers; groen verhoogt de waarde van het vastgoed.

Wat betreft klimaatadaptatie is de verwachting dat Gouda niet alleen met aanpassing van riool en straatinrichting de voeten voldoende droog kan houden in de toekomst. Er zal ook naar andere opvangruimte gezocht moeten worden en daarbij kunnen onverharde, bij voorkeur open groene bodems een belangrijke bijdrage leveren.

Kortom, de redenen om openbaar groen in Gouda te behouden of uit te breiden zijn toegenomen en sterker geworden. Dan ligt de vraag voor hoe dit bereikt kan worden. En de ontwikkelingen gaan snel, zie het volgende voorbeeld:

De 5 mooiste verticale bossen: https://www.voordewereldvanmorgen.nl/duurzame-blogs/de-5-mooiste-verticale-bossen?utm_source=posthetkanwel&utm_medium=e-mail&utm_campaign=tekst&utm_term=25-09-2017&utm_content=verticale%20bossen

3 Een norm invoeren

Er wordt onderscheid gemaakt tussen groen in de stad en groen om de stad; daar zijn in het verleden

landelijk aparte richtlijnen voor geformuleerd.

Deze notitie beperkt zich tot groen in de stad.

In Gouda wordt tot nog toe geen norm of richtlijn gehanteerd voor de hoeveelheid openbaar groen; een wettelijke basis of landelijk voorschrift ontbreekt voor dit aspect. Voor parkeren wordt wel een norm gehanteerd evenals voor speelvoorzieningen. Deze beide normen worden doorgaans goed toegepast, maar gaan bijna altijd ten koste van groen.

De Raad voor de Leefomgeving kwam in 2005 tot 75 m2 per woning in de stad. Essentieel uitgangspunt in hun benadering is dat mensen dichtbij huis aan hun beweging moeten komen. Daarom is een aanbod van rondgaande wandelingen vanaf de voordeur van ongeveer één uur via groene routes wenselijk. Aansluitend op vergrijzing en ten gunste van kinderen pleit de raad voor een maximale afstand van 300 m tussen groen en de woning.

In 2006 is door het ministerie van VROM een richtlijn geformuleerd op landelijk niveau, ook van 75 m2 per woning. Het gaat om openbare groengebieden binnen 500 m van de woning voor dagelijks gebruik als spelen, luieren en sporten. Semi-openbare groengebieden zoals sportvelden, volkstuinen en begraafplaatsen kunnen ook meegerekend worden mits ze opengesteld zijn en voldoende voorzieningen bieden.

Er is geen recentere richtlijn geformuleerd.

De uitgangspunten van de landelijke richtlijn worden vertaald naar een meer gedetailleerd niveau voor Gouda.

3.1 Mogelijkheid voor spelen, luieren of sporten (bruikbaarheid):

Het openbaar groen moet enige maat hebben en toegankelijk zijn voor dit gebruik. Dat roept voor veel situaties de vraag op of die mee gerekend kunnen worden voor de oppervlakte openbaar groen,vooral bermen langs wegen en singels. Er is gekozen het aspect beleving, biodiversiteit of wateropvang toe te voegen; dan tellen deze groene bermen mee voor de oppervlakte openbaar groen.

3.2 Semi-openbare gebieden:

In Gouda zijn de volgende gebieden opengesteld:

Sportcomplexen met een parkachtige inrichting: sportpark Uiterwaard bij Goverwelle en Groenhovenpark in Bloemendaal. Rondom de gebouwen zijn de afgelopen jaren soms hoge hekken gezet vanwege inbraak en vandalisme. Rondom de sportvelden stonden al lage hekken waardoor het parkachtige karakter voor deze delen niet sterk is. Maar de velden zijn in principe wel door iedereen te gebruiken. Daarom worden deze velden meegeteld.

Begraafplaatsen met een openbaar karakter en een parkachtige inrichting: de Oude Begraafplaats aan de Vorstmanstraat en de IJsselhof aan de Goejanverwelledijk. Deze gebieden laten een beperkt gebruik toe, vooral wandelen, maar geen spelen of sporten. Veel mensen mijden echter een begraafplaats om een wandeling te maken. Deze plekken worden daarom niet meegerekend.

De volkstuincomplexen: Groenakker in de Krimpenerwaard, overdag openbaar toegankelijk, en Nieuw Leven in de Goudse Hout, in de zomer op zaterdag en zondag overdag openbaar toegankelijk. Groenakker ligt tegen het verder in te richten Veenweidepark aan. Nieuw Leven ligt in de Goudse Hout. Het gebruik van deze complexen voor het maken van een wandeling is gering. Deze plekken worden daarom niet meegerekend.

Kortom, als Gouda getoetst wordt aan een richtlijn, dan wordt gerekend met alle bermen, plantsoenen, parkjes en parken en velden binnen de sportparken Groenhovenpark en Uiterwaard.

4 De wijken en groengebieden

De uitgangspunten van de Raad voor de Leefomgeving en de richtlijn van het ministerie van 2006 zijn als referentie gebruikt. Gouda haalt de richtlijn van 75 m2 per woning voor de totale stad niet (in 2017 1.868.300 m2 openbaar groen, 31.816 woningen; 58,7 m2 groen per woning, excl Stolwijkersluis en Westergouwe). Daar is Gouda geen uitzondering in.

Om beter zicht te krijgen op waar er tekorten optreden, is een inventarisatie op wijkniveau gedaan (bijlage 1). De gegevens zijn beschikbaar per statische wijk; daarbinnen liggen soms heel verschillende buurten. Daarom is ook de beheerkaart voor openbaar groen er bij betrokken, waardoor er een meer gedetailleerd beeld ontstaat.

Per wijk is gekeken welk groengebied van formaat er aanwezig is binnen een straal van ca. 500 m hemelsbreed en welk deel van de wijk met dit groengebied wordt voorzien. Daarnaast zijn de parken en kleine parkjes genoemd. Er wordt ook benoemd of het mogelijk is een ommetje te maken via een groene route, langs bijvoorbeeld singels, straten met brede groene bermen of bomen; kortom routes die aantrekkelijk zijn voor een wandeling (met hond) of voor sporten.

De conclusie is:

Goverwelle is goed voorzien dankzij de grotere groengebieden om de wijk heen. De bewoners ervaren de wijk niet als groen doordat het openbare groen binnen de wijk beperkt is.

Bloemendaal en Plaswijk zijn goed voorzien door een combinatie van groen in en om de wijken en worden ook ervaren als groene wijken.

Achterwillens en Midden Willens zijn tamelijk goed voorzien door de groene randen en de nabijheid van de Goudse Hout en Reeuwijkse Plassen.

Gouda Oost en de Sportbuurt zijn ook tamelijk goed voorzien; de ontwikkelingen in Gouda Oost zetten de groenvoorziening wel onder druk doordat openbare groene ruimte wordt vervangen door particuliere tuinen. Nieuwe Park is matig voorzien ondanks het aanwezige park.

Gouda Noord (incl. Mammoet) en Korte Akkeren zijn nog matiger voorzien.

Kadebuurt en Kort Haarlem zijn mager voorzien.

De Binnenstad heeft beperkt openbaar groen.

Dat betekent dat de noodzaak voor meer openbaar groen het grootst is in de Binnenstad, Kadebuurt en Kort Haarlem, Korte Akkeren en Gouda Noord.

5 Het nieuwe kader

5.1 Bij herinrichting de huidige openbare groene ruimte beter beschermen tegen afname van de oppervlakte.

Er wordt nu beperkt gebruik gemaakt van de bestemming Groen. Er wordt veel de bestemming Verblijfsgebied gebruikt, waar ook vaak openbaar groen onder valt. Ten gunste van flexibiliteit in het proces van ruimtelijke ordening is in de afgelopen jaren deze keuze voor de bestemming Verblijfsgebied gemaakt. In de toekomstige omgevingsvisie worden voorwaarden verbonden aan planontwikkelingen, waardoor aanwezig openbaar groen en aanwezige bomen meer als uitgangspunt worden gehanteerd dan nu. De nieuwe Omgevingswet wordt naar verwachting in 2021 ingevoerd.

Vooruitlopend op de op te stellen omgevingsvisie hanteert Gouda voorwaarden, zoals hierna beschreven.

5.2 Bij nieuwe planontwikkelingen wordt voorgeschreven om 15 % (openbaar) groen aan te leggen.

Het gaat er om 15 % van de totaal te ontwikkelen kavel/het totaal te ontwikkelen gebied als (openbaar) groen aan te leggen.

Water mag onderdeel uitmaken van deze 15 % maar voor niet meer dan 30 %. Water draagt bij aan klimaatadaptatie, maar biedt niet dezelfde ruimte voor spel van kinderen, wandelen, fietsen e.d.

Dit groenoppervlak wordt in verband met bruikbaarheid, beleefbaarheid en gunstige invloed op klimaatadaptatie in volgorde van voorkeur gezocht in:

• a.

  de aanleg van groen en bomen; openbaar groen bij woonbestemmingen, particulier groen mogelijk bij bedrijven.

• b.

  of de aanleg van een groen dak; bij woonbestemmingen voor maximaal 30 % mee te rekenen.

• c.

  of een groene gevel; bij woonbestemmingen voor maximaal 30 % mee te rekenen.

• d.

  of een groene parkeerplaats; bij woonbestemmingen voor maximaal 30 % mee te rekenen. De inzet bij woningbouw is a eventueel in combinatie met b of c of d. Het kan niet zo zijn dat een ontwikkelaar b, c en d aanlegt en dan nog maar 1,5 % openbaar groen hoeft te maken in het plangebied.

Voor de Binnenstad wordt bebouwing en verharding voor parkeren op de achterterreinen niet langer toegestaan. Dit draagt weliswaar niet bij aan openbaar groen, maar helpt wel mee aan klimaatadaptatie.

5.3 Er wordt een Groenfonds ingesteld.

Als de ontwikkelaar voor een woningbouwplan of voor bedrijven, kantoren en winkels niet kan voldoen aan de voorwaarden zoals gesteld bij punt 5.2, dan moet de ontwikkelaar deze compenseren. Dit is vergelijkbaar met compenseren bij niet voldoen aan de parkeernorm. Er wordt een bedrag per m2 vastgesteld. Door deze mogelijkheid van compensatie worden ontwikkelingen niet volledig op slot gezet; ze worden echter ook niet makkelijker gemaakt. De hoogte van de compensatiebijdrage is nog te bepalen; deze zal voldoende prikkel moeten geven om ontwikkelaars te stimuleren om (openbaar) groen aan te leggen in plaats van dit af te kopen.

Het opstellen van een Structuurvisie Groen is op korte termijn een vereiste om een basis te leggen onder een anterieure overeenkomst bij een planontwikkeling. Deze basis kan vervolgens gelegd worden in de Omgevingsvisie.

Met het geld uit het Groenfonds kunnen investeringen worden gedaan in de aanleg van openbaar groen (kwantitatieve verbetering) of in verbetering van de groene inrichting (kwalitatieve verbetering). Deze investeringen kunnen exclusief door de gemeente worden gedaan, maar er is natuurlijk ook de mogelijkheid om te zoeken naar privaat-publieke samenwerking; daarbij is inbreng van partijen uit de stad in beeld.

De verwachting is dat een gemeentelijke bijdrage als startkapitaal aan het Groenfonds de acceptatie van dit Groenfonds door projectontwikkelaars zal bevorderen.

Bij de uitwerking van het Groenfonds zal aandacht worden besteed aan de mogelijkheid voor het college van Burgemeester en wethouders om ontheffing te verlenen van het uitgangspunt van 15 % groen en financiële compensatie indien dat percentage niet mogelijk is.

5.4 Uitbreiding van openbaar groen.

In een aantal bestaande wijken is er weinig (openbaar) groen aanwezig. Dat zijn de Binnenstad, Kadebuurt en Kort Haarlem, Korte Akkeren en Gouda Noord. De middelen uit het Groenfonds worden hier als eerste ingezet als zich mogelijkheden voordoen om openbaar groen uit te breiden. Voor deze wijken levert het de meeste groene winst op, als op een locatie bebouwing wordt gesloopt en er substantieel groen (met water en eventueel spelen) voor terug komt. Er is een lijst van mogelijke locaties opgesteld, zie punt 6.

5.5 Processtappen in de praktijk (van toepassing bij een compensatiemodel).

Er wordt bij richtlijn 5.2 gesproken over openbaar groen bij woningbouw en over groen, dat een andere vorm kan hebben omdat het aan bedrijven is gekoppeld. Daarom staat in de navolgende tekst openbaar tussen haakjes, aangezien de gewenste vorm openbaar of particulier kan zijn. Bestaand (openbaar) groen is uitgangspunt.

Er komt een nieuwe invulling voor een kavel of groter gebied:

• a.

  het bestaande (openbaar) groen kan gehandhaafd blijven en voldoet daarmee aan de richtlijn van 5.2.

• b.

  het bestaande (openbaar) groen kan (deels) gehandhaafd blijven maar voldoet niet aan de richtlijn van 5.2. Het groen wordt volgens de richtlijn uitgebreid.

• c.

  het bestaande (openbaar) groen kan (deels) gehandhaafd blijven maar voldoet niet aan de richtlijn van 5.2. Er kan geen groen volgens de richtlijn worden toegevoegd. De ontbrekende meters groen worden financieel gecompenseerd en in het Groenfonds gestort.

• d.

  het totale (openbaar) groen kan niet op de bestaande plantplek worden gehandhaafd. Er moet nieuw groen komen volgens de richtlijn 5.2.

• e.

  het totale (openbaar) groen kan niet op de bestaande plantplek worden gehandhaafd. Het is niet mogelijk nieuw groen te maken volgens de richtlijn 5.2. De ontbrekende meters groen worden financieel gecompenseerd en in het Groenfonds gestort.

Indien er geen openbaar groen aanwezig is op de kavel of in het plangebied, dan is uitgangspunt dat er 15 % wordt ontwikkeld conform het kader zoals beschreven onder 5.2.

5.6 Implementatie nieuw kader.

Er is nog een aantal zaken te regelen, voordat het nieuwe kader kan gaan werken.

• a.

  Opstellen van een Structuurvisie Groen (zoveel mogelijk in kaartvorm) als basis voor af te sluiten overeenkomsten;

• b.

  Instellen van het Groenfonds en zo mogelijk een eerste vulling van dit fonds vanuit de gemeente;

• c.

  Vaststellen van compensatiebijdrage per m2 groen, die verloren gaat of niet aangelegd kan worden;

• d.

  Verdere uitwerking van de lijst met mogelijke locaties voor de korte termijn.

• e.

  Een lijst opstellen van projecten die anno 2018 in een zo ver gevorderd stadium zijn dat ze niet onder het nieuwe kader komen te vallen.

6 Mogelijke locaties voor openbaar groen

Er zijn meerdere locaties te vinden waar mogelijk groen aan te leggen is. Het gaat om locaties die al als openbare ruimte in gebruik zijn of die eigendom van gemeente Gouda zijn. Het betreft nadrukkelijk een indicatie van mogelijke locaties.

Uiteraard kan ook naar particuliere locaties worden gekeken; deze moeten verder uitgezocht worden in overleg met de betreffende grondeigenaren.

De focus ligt op de wijken Binnenstad, Nieuwe Park, Korte Akkeren, Kadenbuurt, Kort Haarlem en Gouda Noord.

De korte termijn betekent dat binnen 5 jaar aanleg haalbaar kan zijn. De lange termijn gaat de 5 jaar zeker te buiten.

Er is op een later moment besluitvorming nodig over wanneer welke locaties kunnen worden opgepakt; dan zal ook duidelijk worden of en welk budget er nodig is voor verschillende locaties.