Beheerplan overlastgevende soorten 2021-2025

1.1 Aanleiding beheerplan

Voor u ligt het Effectgestuurd Beheerplan overlastgevende soorten van de gemeente Uithoorn. De overlast van enkele soorten is de afgelopen jaren toegenomen. Vooral de Eikenprocessierups en de Aziatische duizendknoop (ook wel Japanse duizendknoop genoemd omdat de plant oorspronkelijk uit Japan komt) verspreiden zich steeds verder binnen Nederland. Er is binnen de gemeente Uithoorn nog geen beleid en beheerstrategie. Wordt er momenteel ergens overlast geconstateerd door inwoners of door de eigen dienst, dan wordt er gehandeld op eigen initiatief of na overleg met de verantwoordelijke wethouder. Er is op dit moment geen preventieve aanpak. Het bestuur van Uithoorn wil toekomstbestendig zijn en een heldere beleidslijn vastleggen voor de omgang met de belangrijkste overlastgevende soorten.

In dit beheerplan zijn de op dit moment overlastgevende soorten in de gemeente geanalyseerd en beoordeeld. Deze lijst is niet uitputtend en beschrijft geen muggen of hooikoortsklachten. Op basis van de uitkomsten is bepaald welke onderhoudsmaatregelen het meest passend zijn om bij te dragen aan de maatschappelijke effecten die zijn opgenomen in het Integraal Beleidsplan Openbare Ruimte (IBOR). Het IBOR beschrijft de doelstellingen voor het onderhoud, inrichting en gebruik van de gehele openbare ruimte. In het IBOR is bepaald dat deze kaders per asset worden uitgewerkt naar concrete doelen en beheermaatregelen.

1.2 Doel notitie

Het doel van dit beheerplan is het formuleren van concrete beleidsuitgangspunten voor overlastgevende soorten en deze uit te werken in een praktische handleiding voor beheerders. Het betreft dus een uitvoeringsnotitie met duidelijke richtlijnen aangaande overlastsituaties en de te nemen maatregelen en mogelijke financiële consequenties.

In dit beheerplan zijn de kosten die de uit te voeren maatregelen met zich mee brengen beschreven. Hierdoor is er sprake van optimaal, geïntegreerd en transparant beheer met een onderbouwing van het voorgestelde dagelijks en planmatig onderhoud.

1.3 Scope en afbakening

Gemeente Uithoorn bestrijdt geen overlast van overlastgevende soorten op particulier terrein. De gemeente neemt wel maatregelen als de overlast van gemeentelijke eigendommen komt en wanneer het gaat om extreme overlast (hierbij wordt de risicomatrix gehanteerd).

Soorten die op dit moment nog niet veel overlast veroorzaken of nog niet aanwezig zijn in de gemeente zijn niet opgenomen in dit beheerplan. Wanneer er in de toekomst aanleiding toe is kunnen deze soorten verder onderzocht worden en waar nodig opgenomen in dit beheerplan.

1.4 Leeswijzer

In dit beheerplan worden de belangrijkste overlastgevende soorten in Uithoorn behandeld in hoofdstuk 3. In hoofdstuk 4 zijn de financiële consequenties van de bestrijding beschreven. Hoofdstuk 5 gaat ten slotte in op de communicatie over overlastgevende soorten.

2.1 Wat zijn overlastgevende soorten?

____________________________________________________

Overlast (Van Dale): (1) al te zware last, (2) hinder, leed.

____________________________________________________

Onder overlastgevende soorten wordt hier verstaan: planten- en diersoorten of micro-organismen die in meer of mindere mate hinder geven bij het gebruik van de openbare ruimte. Tevens hebben overlastgevende soorten mogelijk een negatieve invloed op de negen thema’s in het Integraal Beleidsplan Openbare Ruimte (IBOR).

_____________________________________________________________________________

Invasie (Van Dale): (1) (vijandelijke) inval, (2) plotselinge grote menigte of stroom.

_____________________________________________________________________________

Een aantal van de overlastgevende soorten zijn invasief. Een soort is invasief wanneer hij niet van oorsprong in het betreffende lokale ecosysteem voorkomt en in staat is om zich in zeer korte tijd massaal te vermenigvuldigen door gebrek aan natuurlijke vijanden.

Een deel van de overlastgevende soorten komt niet op eigen kracht in Nederland terecht. Deze soorten die door menselijk handelen in Nederland terecht zijn gekomen worden als exoot beschouwd. Soorten die zich op eigen kracht in Nederland vestigen, bijvoorbeeld doordat hun leefgebied naar het noorden opschuift als gevolg van klimaatverandering, worden niet als exoot beschouwd (EU-verordening 1143/2014).

Omdat er ook overlastgevende soorten zijn die wél in Nederland thuishoren of zich op eigen kracht hier hebben gevestigd spreken we in dit beheerplan over ‘overlastgevende soorten’ en niet over invasieve exoten want er zijn ook exoten die geen overlast geven, zoals het konijn of de aardappelplant.

In dit beheerplan worden de soorten beschreven die op dit moment in Uithoorn voor de grootste overlast zorgen of naar verwachting in de nabije toekomst en waarbij de gemeente een rol kan spelen in het terugdringen van de overlast. Er is geen uitputtende lijst van alle mogelijke overlastgevende soorten opgenomen. Daarnaast worden bepaalde overlastgevende soorten ook door andere instanties aangepakt zoals het waterschap en gezondheidsdiensten. De soorten die zijn opgenomen in dit beheerplan zijn:

• -

  Eikenprocessierups

• -

  Aziatische duizendknoop

• -

  Ongedierte, in dit beheerplan wordt hieronder verstaan: muizen, ratten, mollen, kakkerlakken, wespen en bijen

• -

  Reuzenberenklauw

• -

  Amerikaanse rivierkreeft

• -

  Muskuseend

• -

  Halsbandparkiet

2.2 Wat is schade?

Schade treedt op wanneer een dier of plant een duidelijk aantoonbaar nadelig effect heeft op mens, flora en fauna of kapitaalgoederen. Schade kan per situatie verschillen, al is er vaak sprake van kosten om een en ander te herstellen. In dit beheerplan worden de nadelige effecten beschreven aan de hand van de risicomatrix zoals deze in Uithoorn wordt toegepast binnen risicogestuurd beheer (zie bijlage 2).

We kunnen de volgende soorten schade definiëren:

• -

  Bouwkundige of materiële schade

Dit betreft schade aan gebouwen, wegen en waterwerken. Bouwkundige schade kan bijvoorbeeld optreden wanneer er ondergravingen in dijken (voornamelijk van het waterschap) zijn van (muskus-)ratten of konijnen of wanneer duivenpoep de staat van gebouwen aantast. Ook de Aziatische duizendknoop kan schade veroorzaken wanneer deze tussen stoeptegels of zelfs door betonscheuren in funderingen heen groeit¹.

Ook kan er schade aan materialen optreden (onderdelen van kapitaalgoederen). Materiële schade treedt op wanneer bijvoorbeeld ratten of muizen knagen aan kabels (voor het verslijten van tanden) en voedselopslag. Ook kan gedacht worden aan aantasting van hout door houtworm en boktorren.

Deze schades hebben met name invloed op de kolommen veiligheid, leefbaarheid, imago en gevolgkosten van de risicomatrix.

• -

  Ecologische verstoring

Het evenwicht in het ecosysteem kan verstoord worden. De balans tussen soorten verschuift wanneer bepaalde soorten andere soorten overheersen door predatie of concurrentie. Zo concurreert Aziatische duizendknoop vrijwel alle andere soorten op de betreffende locatie weg door zijn grote groeikracht.

Deze schade heeft met name invloed op de kolom leefbaarheid van de risicomatrix.

• -

  Gezondheidsschade

Gezondheidsschade treedt op wanneer er ziektes of verwondingen via uitscheiding, een beet of brandharen overgebracht worden. Ook kan er gezondheidsschade en vermindering van veiligheid ontstaan bij struikelen door graafwerkzaamheden van mollen, bijvoorbeeld onder trottoirs of op trapvelden.

Deze schades hebben met name invloed op de kolommen veiligheid en imago van de risicomatrix.

• -

  Afname belevingswaarde

De belevingswaarde van de openbare ruimte zal afnemen door graafwerkzaamheden van mollen waardoor gazons en trapvelden er rommelig uitzien. Ook eenzijdige begroeiing door overwoekering door bijvoorbeeld de Aziatische duizendknoop kan zorgen voor een minder aantrekkelijk beeld.

Afname van belevingswaarde heeft met name invloed op de kolommen leefbaarheid en imago van de risicomatrix.

2.3 Wet- en regelgeving

In Verordening nummer 1143 van de Europese Unie betreffende preventie en beheersing van introductie en verspreiding van uitheemse overlastgevende soorten zijn regels vastgesteld om de nadelige gevolgen van overlastgevende uitheemse soorten op de biodiversiteit te voorkomen, tot een minimum te beperken en te matigen. De Europese Commissie stelt een lijst vast van voor de Europese Unie zorgwekkende overlastgevende uitheemse soorten (de Unielijst). De lidstaten zijn verplicht om maatregelen te nemen tegen de soorten op deze lijst, om te voorkomen dat deze soorten zich vestigen of verder verspreiden. Een van de maatregelen waartoe de lidstaten worden verplicht is het inrichten van een zogenaamd ‘early warning system’ binnen 18 maanden na vaststelling van de soortenlijst. Dit komt neer op het inrichten van structurele monitoringsnetwerken gericht op de soorten van de Unielijst. Dit is in de meeste gevallen een provinciale taak, voor de Amerikaanse rivierkreeft is het rijk verantwoordelijk. In totaal staan er nu 49 overlastgevende exoten op de Unielijst.

In Uithoorn geven twee soorten van de Unielijst overlast, te weten de reuzenberenklauw en Amerikaanse rivierkreeft. Soorten die op de Unielijst voorkomen maar geen overlast geven in Uithoorn worden niet behandeld in dit beheerplan. De eikenprocessierups, ongedierte, Aziatische duizendknoop en muskuseend komen niet voor op de Unielijst maar geven ook overlast in Uithoorn.

Voor de eikenprocessierups is bestrijding van toepassing op basis van artikel 6:162 BW, de Wegenverkeerswet en jurisprudentie:

• -

  Eigenaren hebben een zorgplicht en dienen maatregelen te treffen om overlast van brandharen van eikenprocessierupsen te voorkomen;

• -

  Eigenaren dienen op voldoende effectieve wijze te waarschuwen voor de aanwezigheid van rupsen en brandharen;

• -

  Eigenaren moeten bij aansprakelijkheidstelling kunnen onderbouwen waarom het bestrijden van de rupsen niet mogelijk is of tot onvoldoende resultaat heeft geleid.

2.4 Assetmanagementprincipes

Uithoorn werkt binnen de cyclus van beheer met de methode assetmanagement. Hierbij hanteert Uithoorn het Integraal Beleidsplan Openbare Ruimte (IBOR) en de risicomatrix. Voor het bepalen of een overlastgevende soort aangepakt moet worden, moet worden bepaald welke risico’s voor de gebruikers van de openbare ruimte worden gezien met betrekking tot veiligheid, leefbaarheid, kosten zoals vervolgschade en imago. Voor alle overlastgevende soorten is een analyse van risico’s op prestaties van de openbare ruimte opgesteld met als resultaat een risicobeoordeling. Soorten met een of meerdere onacceptabele risico’s hebben een hoge prioriteit en vragen grotere beheerinspanning om de geïdentificeerde risico’s te verminderen. Risico’s die als ‘acceptabel’ uit de analyse komen hebben vanuit beheeroogpunt een lage prioriteit en vragen slechts geringe beheerinspanning.

Om de risico’s op een uniforme, zo objectief mogelijke, manier te borgen is gebruik gemaakt van een risicomatrix, bijgevoegd in bijlage 2, waarbij wordt uitgegaan van:

• •

  Groen (voldoende): acceptabel laag risico;

• •

  Oranje (matig): acceptabel laag risico, maar kritisch blijven kijken;

• •

  Rood (onvoldoende): onacceptabel hoog risico.

3.1 Werkwijze risicobepaling

De resultaten van de risicoanalyse zijn per overlastgevende soort vastgelegd in paspoorten. Per paspoort is de volgende informatie opgenomen:

• -

  Foto van de betreffende soort;

• -

  Naam, soort, type overlast, locatie en oorzaak;

• -

  Overwegingen die relevant zijn voor het beoordelen van de risico’s;

• -

  De risicomatrix, met daarin de score op elk maatschappelijk effect (veiligheid, leefbaarheid, gevolgkosten en imago);

• -

  Een korte samenvatting van de risicoanalyse;

• -

  De voorgestelde beheermaatregelen en indien aan de orde, mogelijke alternatieve maatregelen.

Op deze manier is, ook na verloop van tijd, goed na te gaan welke informatie als uitgangspunt voor de risicoanalyse heeft gediend. De paspoorten zijn opgenomen in bijlage 1. Op basis van de uitkomsten uit de risicoanalyse is een lijst gemaakt van alle overlastgevende soorten binnen Uithoorn. Per soort is de risicoscore op elk maatschappelijk effect weergegeven (de score is overgenomen uit de paspoorten). Hierbij geldt:

• •

  Groen (voldoende): acceptabel laag risico;

• •

  Oranje (matig): acceptabel laag risico, maar kritisch blijven kijken;

• •

  Rood (onvoldoende): onacceptabel hoog risico.

In de laatste kolom is het maatgevende risiconiveau aangegeven. Indien voor een soort het risico met betrekking tot bijvoorbeeld veiligheid ontoelaatbaar hoog (“rood”) is en op alle andere aspecten acceptabel laag (“groen”) is, voor dit voorbeeld, het maatgevende risiconiveau ontoelaatbaar hoog (“rood”). Vervolgens zijn alle soorten gesorteerd op het maatgevende risiconiveau. Alle rode soorten staan bovenaan, de oranje daaronder en daar weer onder de groene soorten. Binnen de kleurgroepen is niet verder geprioriteerd.

3.2 Uitkomst risicoanalyse

De prioriteitenlijst is hieronder opgenomen. In het volgende hoofdstuk wordt de financiële consequentie van de prioriteitenlijst weergegeven.

Tabel 1 Prioriteitenlijst overlastgevende soorten

4.1 Factoren van invloed op de financiële consequenties keuze bestrijdingsaanpak

Nieuwe keuzes voor bestrijding van overlastgevende soorten brengen meestal financiële consequenties mee. Deze financiële consequenties zijn niet alleen afhankelijk van gemaakte beheermaatregelen per soort. Het is van belang zich te realiseren dat ook andere factoren de hoogte van de kosten van bestrijding meebepalen, zoals:

• -

  Weersinvloeden, zoals vorst in de winter en de temperatuur in voorjaar en zomer;

• -

  Verspreiding van overlastgevende soorten naar nieuwe locaties en vestiging van nieuwe overlastgevende soorten. Deze processen kunnen versneld worden door klimaatverandering en in eenzijdige, voedselrijke ecosystemen.

• -

  Tijdige signalering van overlastgevende soorten en adequate reactie daarop van de gemeente. Wanneer snel opgetreden wordt, kan voorkomen worden dat de kosten voor bestrijding hoog oplopen. Hierbij geldt dan de tweedeling tussen actief bestrijden tot een aanvaardbaar niveau en daarna de controlefase van het beheersen van de overlastgevende soort en zijn verspreiding.

• -

  Maatregelen van buurgemeenten, hoe hoog is hun ambitieniveau en inspanning.

• -

  Gedrag van bewoners en gebruikers van de openbare ruimte.

• -

  Het aantal meldingen dat bewoners en gebruikers van de openbare ruimte doen bij de gemeente.

Niets doen aan bestrijding is bij de meeste soorten een optie echter bij de soorten op de Unielijst niet vanwege de wettelijke verplichting. Daarnaast geldt op basis van de wet een zorgplicht voor de gemeente om de openbare ruimte zodanig te onderhouden dat deze veilig en bruikbaar is. Op korte termijn betekent niets doen vaak minder kosten voor bestrijding. Op de lange termijn kan dit echter tot hoge bestrijdingskosten leiden wanneer een soort zich een aantal jaren ongehinderd heeft kunnen verspreiden.

Vanuit de risicomatrix is de aanpak in het kort:

• -

  Soorten die groen scoren in de risicobeoordeling: geen extra maatregelen.

• -

  Soorten die oranje scoren in de risicobeoordeling: monitoren en incidenteel bestrijden (afhankelijk van de locatie of mate van overlast).

• -

  Soorten die rood scoren in de risicobeoordeling: structureel maatregelen treffen en hiervoor budget structureel beschikbaar maken.

Jaarlijks moet een evaluatie uitwijzen of er bijgesteld moet worden in de paspoorten. Hieruit volgt dan een eventuele aanpassing in de maatregelen.

4.2 Meerjarenplan maatregelen

Om overlastgevende soorten te bestrijden is een gecombineerde aanpak nodig van verschillende maatregelen. Elke soort vraag een specifieke aanpak om de situatie te beheersen. Ook zijn er enkele algemene maatregelen, bijvoorbeeld communicatie. In deze paragraaf zijn al deze maatregelen uitgewerkt. Om de maatregelen uit te voeren zijn extra uren en is extra geld benodigd. De totale extra investering is als volgt:

In de tabel hieronder is de investering uitgewerkt in soort specifieke maatregelen passend bij de uitkomst van de risicoanalyse.

4.3 Organisatie uitvoering maatregelen overlastgevende soorten

In paragraaf 4.2 zijn alle maatregelen benoemd die uitgevoerd zouden moeten worden om de overlastgevende soorten binnen Uithoorn te beheersen. Deze maatregelen moeten georganiseerd worden binnen de gemeentelijke organisatie. Hieronder is uitgesplitst welke rollen en verantwoordelijkheden er zijn en waar deze in de organisatie belegd zijn.

Verantwoordelijke beheerplan

De uitvoering van het beheerplan is de verantwoordelijkheid van de assetbeheerder groen binnen de afdeling Buurt van Duo+, team Inrichting en Beheer. De assetbeheerder is verantwoordelijk voor:

• -

  Informeren (samen met beleidsadviseur groen) afdeling Buurt teams Inrichting en Beheer en Dagelijks Onderhoud over de notitie en de uit te voeren maatregelen.

• -

  Het laten maken van een kaart waarop de locaties van overlastgevende soorten worden weergegeven.

• -

  De beleidsadviseur bij communicatie laten aanleveren van de vaktechnische/beleidsmatige inhoud van de op te stellen websitepagina.

• -

  Monitoren uit te voeren maatregelen en evalueren methodes.

• -

  Bijhouden kennis over nieuwe maatregelen en methodes voor beheersing of bestrijding van overlastgevende soorten.

Verantwoordelijke communicatie

Communicatie over overlastgevende soorten is de verantwoordelijkheid van de assetbeheerder. De medewerker binnen communicatie is verantwoordelijk voor de daadwerkelijke uitvoering van dit onderdeel. De communicatiemedewerker is verantwoordelijk voor:

• -

  Het opzetten van de website pagina betreffende overlastgevende soorten.

• -

  Het bijhouden van de website pagina.

• -

  Terugkoppelen aan de assetbeheerder over de website pagina.

Verantwoordelijke uitvoering bestrijding en beheersing

De uitvoering van de maatregelen in de openbare ruimte is de verantwoordelijkheid van het team Dagelijks Onderhoud. Binnen dit team zijn de toezichthouders openbaar groen degene die de uitvoering aansturen. De toezichthouders zijn verantwoordelijk voor:

• -

  Het uitvoeren van de maatregelen in de openbare ruimte om overlastgevende soorten te beheersen zoals beschreven in dit beheerplan.

• -

  Het terugkoppelen aan de assetbeheerder over de uitgevoerde maatregelen.

• -

  Aanleveren actuele informatie over bijvoorbeeld aanwezigheid eikenprocessierups aan team Communicatie voor het invullen van de website. Indien nodig in samenspraak met de assetbeheerder. Het verwerken van de financiële administratie over de uitgevoerde maatregelen.

• -

  Het monitoren en bijhouden van locaties waar overlastgevende soorten worden aangetroffen en deze tijdig verwerken op kaart.

5.1 Afhandeling meldingen gebruikers

Gebruikers van de openbare ruimte kunnen een melding openbare ruimte doen bij de gemeente wanneer zij iets zien wat stuk, onveilig of niet schoon is. Ook overlast van overlastgevende soorten kan hier gemeld worden. Meldingen van overlast van dieren kunnen gedaan worden onder meldcategorieën ‘overlast ratten/muizen’ en ‘overlast overige dieren’. Er is momenteel geen aparte meldcategorie voor overlastgevende planten. Deze meldingen kunnen bewoners doen onder de meldcategorie ‘openbaar groen’. Een melding kan digitaal via gemeente@Uithoorn.nl en telefonisch via het Klant Contact Centrum (KCC) gedaan worden. Het KCC maakt dan een melding aan de hand van de telefonische informatie en zetten de melding door aan de behandelend ambtenaar.

Een melding openbare ruimte (MOR) wordt gedaan via de website van de gemeente en via de app “Makkelijk Melden”. Het team Dagelijks Onderhoud van de afdeling Buurt (Duo+) neemt de meldingen in behandeling.

De standaard verwerkingstijd van een MOR is:

Voor onveilige situaties:

• -

  melding wordt in behandeling genomen binnen 1 dag

• -

  melding wordt afgehandeld binnen 1 dag

Voor overige meldingen (schoon en heel):

• -

  Melding wordt in behandeling genomen binnen 3 dagen

• -

  Melding wordt afgehandeld binnen 7 dagen

Voor meldingen die een informatieverzoek bevatten:

• -

  Deze meldingen worden doorgestuurd aan de betreffende vakafdeling (afhankelijk van het onderwerp kan dit een vakafdeling binnen Duo+ of de gemeente betreffen).

• -

  De standaard afhandelingstermijn voor een informatieverzoek betreft 6 weken.

5.2 Communicatie over bestrijdingsmethoden

De gemeente zal na vaststelling van dit beheerplan communiceren op de website over:

• -

  Het beleid ten aanzien van overlastgevende soorten in de openbare ruimte.

• -

  Wat bewoners zelf kunnen doen bij overlastgevende soorten.

• -

  Waar de eikenprocessierups en de Reuzenberenklauw voorkomen.

• -

  Hoe bewoners overlast kunnen melden en wat dan het proces is.

Op gezette tijden zal de gemeente actief communiceren over de aanwezigheid van bepaalde overlastgevende soorten (op momenten dat deze bijvoorbeeld veel gezien worden of bestreden gaan worden). De gemeente zal bewoners actief oproepen locaties te melden.