Beleidsregel van de gemeenteraad van de gemeente Den Helder houdende regels omtrent zonneparken

De laatste jaren heeft de opwekking van zonne-energie in Nederland een grote vlucht genomen. Eerst waren het voornamelijk particulieren en bedrijven die installaties op hun daken plaatsten om een lagere energierekening én als bijdrage de verduurzaming van hun energiehuishouding. Door belastingkortingen, prijsdalingen en subsidies is het sinds een aantal maanden aantrekkelijk geworden voor investeerders om op grote schaal zonne-energie op te wekken op grote velden, ook wel zonneparken genaamd. Ook in de gemeente Den Helder merken wij deze toenemende interesse. Dit verschilt van bedrijven die opzoek zijn naar (tijdelijke) locaties voor hun installaties tot concrete principeverzoeken voor zonneparken van enkele hectares.

Omdat zonneparken een nieuwe vorm van grondgebruik zijn is er tot op heden nog geen specifiek beleid voor dit soort parken. Het is daarom lastig aan te geven welke initiatieven gewenst zijn en welke niet. Ook de bijbehorende voorwaarden voor zonneparken zijn nog niet opgesteld, waardoor het niet mogelijk is om eenduidig om te gaan met deze initiatieven. Daarom is dit beleidsstuk opgesteld om richting te geven aan initiatieven op het gebied van zonneparken.

Het klimaat verandert en de hernieuwbare energiebronnen raken op. Als we niet snel actie ondernemen en ons energiebeleid verduurzamen zijn de gevolgen voor het klimaat en de politieke (Europese) stabiliteit in het geding. De overheid probeert deze verduurzaming te stimuleren op drie de niveaus:

2.1 Rijks ambities

Op 6 september 2013 sloten ruim veertig partijen, waaronder de overheid, samen een Energieakkoord voor duurzame groei. “De komende jaren wordt er fors geïnvesteerd in energiebesparing en hernieuwbare energieopwekking. Dit Energieakkoord is daarom niet alleen goed voor het milieu, maar ook voor de Nederlandse economie: het levert tienduizenden nieuwe banen op, verbetert het concurrentievermogen van de industrie en vergroot de export.” (Energieakkoord, 2014).

De Rijksoverheid wil in 2023 16% van alle energie duurzaam opwekken en in 2050 zelfs een volledig duurzaam energievoorziening. Hierin speel zonne-energie, naast windenergie een belangrijke rol. Particulieren kunnen van het Rijk geen subsidie meer krijgen voor zonnepanelen, maar voor bedrijven en non-profitinstellingen is dit wel mogelijk via de SDE+ (Subsidie duurzame energie) subsidieregeling. Dit geldt voor Hernieuwbare elektriciteit - Fotovoltaïsche zonnepanelen (zon-PV) met een vermogen ≥ 15 kWp en hernieuwbare warmte - Zonthermie met apertuuroppervlakte ≥ 100 m², waarbij uitsluitend gebruik wordt gemaakt van afgedekte collectoren.

Ook is er sinds januari 2014 de postcoderoosregeling. Deze regelt een fiscaal voordeel voor lokale opwekking van duurzame energie door coöperaties. Deze regeling staat momenteel onder druk door de complexiteit en een zware administratieve verplichting voor de coöperaties die de energie afnemen.

2.2 Provinciale ambities

“De provincie zet zich in voor die vormen van duurzame energie die de beste kansen bieden voor Noord-Holland. De gekozen speerpunten hebben een hoge economische potentie en de uitgangspositie van Noord-Holland is, in vergelijking met andere Nederlandse regio’s, sterk. Dat zijn: Offshore wind, Biomassavergassing, Duurzaam bouwen en Zonne-energie “ (website Provincie Noord-Holland).

Het accent binnen het speerpunt Zonne-energie ligt op de gebouwde omgeving. Hier vindt ruim 40% van het energieverbruik plaats. Zon levert op dit moment een bescheiden bijdrage van 5% aan de duurzame energieproductie in de provincie, op basis van de bij de provincie bekende projecten. Alle operationele zonnestroom projecten leveren in totaal een duurzame energieproductie van 83 Terajoule per jaar op en zorgen voor een CO2-reductie van 5.500 ton. Het installeren van zonne-energie levert daarnaast veel werkgelegenheid op. Geschat wordt dat iedere megawatt aan zonnepanelen ongeveer 42 arbeidsplaatsen oplevert.

In de Resultaten Duurzame Energie geeft de provincie Noord-Holland aan dat het onderzoek gaat doen naar de haalbaarheid van zonneweides en dat ze zorgt voor ondersteuning van gemeenten met haalbaarheidsstudies / business cases op dit gebied.

2.3 Gemeentelijke ambities

In de nota Duurzaamheid van de Gemeente Den Helder (vastgesteld door de raad in januari 2010) spreekt de gemeente uit in 2020 tenminste 20% van de energiebehoefte van Den Helder te vervullen met duurzame energie en in 2050 voor tenminste 50%. Het meewerken aan de realisatie van grootschalige duurzame energiebronnen in periode 2010 – 2025 en verder is hiervoor een belangrijk middel. De mogelijkheden voor windenergie op land zijn zeer beperkt vanwege de belemmeringen die er uitgaan van de luchthaven en Defensie. Daarom komt er extra druk te liggen op andere bronnen van duurzame energie: zon, biomassa, water.

Als één van de vijf provinciale economische clusters staat duurzame energie volop in de aandacht in het economisch beleid van de individuele gemeenten en van de Kop van Noord-Holland (onder de noemer De Kop werkt!). Dit wordt aangevlogen vanuit de 4 O’s: ondernemers, onderwijs, onderzoek, overheid. Troefkaarten van de Kop zijn hierin de vele onderzoek- en kennisinstituten en, ondernemers in de energy- en maritieme cluster betrokken overheden en onderwijs (gerelateerde) instellingen (onder andere ROC, MCN< ECN, TNO, Imares, Koninklijk NIOZ, Tocardo, Tidal Test Centre, ATO en de technische en maritieme kennis van de Koninklijke marine en het Marinebedrijf). Zonneparken kunnen worden gezien als industrie dat energie opwekt (net als de locatie van de NAM)

Het College van B&W onderschrijft deze ambities in haar coalitieakkoord door te stellen dat “de havenfunctie moet worden benut om van Den Helder koploper te maken op het gebied van schone energie”. Ze zetten vol in op duurzame energie. “Zowel in het kader van het economisch stimuleringsbeleid als in haar eigen bedrijfsvoering.”

Zonne-energie is geen nieuw fenomeen in de gemeente Den Helder. De afgelopen jaren zijn steeds meer daken voorzien van panelen. De gemeente speelt hierin een stimulerende rol. Via het project “Samen zonne-energie” zijn de afgelopen drie jaar in vier tranches ruim 200 woningen voorzien van zonnepanelen. Dit project is een samenwerking van Noord-Hollandse gemeenten en het bedrijf iChoosr. Zij kopen de panelen groot in door middel van een veiling om zo de prijs te drukken. Een nieuwe ontwikkeling is de schaalsprong die momenteel plaatsvindt in de gemeente Den Helder. Zo worden momenteel 2000 huurwoningen (eigendom van de Woningstichting) voorzien van zonnepanelen door Ecorus, een bedrijf gespecialiseerd in de opwekking van zonne-energie dat binnenkort een kantoor opent in Den Helder.

Ook hebben er zich het afgelopen jaar meerdere geïnteresseerden bij de gemeente gemeld voor de mogelijke realisatie van zonneparken. Dit varieert van een concrete locatie met ontwerp tot een vraag naar ruimte voor een dergelijk initiatief. Deze ontwikkeling speelt zich niet alleen in Den Helder af, maar er is wel een aantal redenen waarom deze gemeente extra aantrekkelijk is voor de realisatie van zonneparken:

3.1 Op zoek naar nieuwe functies

Den Helder heeft een krimpende bevolking waardoor de vraag naar ruimte afneemt. Hierdoor liggen de grondprijzen laag en is het een voortdurende zoektocht naar functies voor de (tijdelijke) ongebruikte ruimte. Daarnaast gaat door klimaatsverandering de verzilting de komende jaren substantieel toenemen waardoor de bollenteelt in de Koegraspolder onder druk komt te staan en er mogelijk gezocht moet worden naar andere functies.

3.2 Klimatologische voordelen

Den Helder is één van de zonnigste gemeenten van Nederland. In 1999, 2003, 2007 en 2013 zelfs de zonnigste. Gemiddeld schijnt hier volgens de gegevens van het KNMI de zon 200 uur (ruim 16%) meer dan in het oosten van Nederland.

3.3 Economische voordelen

De aanleg van meer zonne-energie levert voor ondernemers en burgers op lange termijn voordelen op in vergelijking tot de conventionele bronnen. Dit vraagt echter wel om een investering in de zonnepanelen. Een ander economisch voordeel is dat het extra werkgelegenheid biedt omdat de stroom lokaal wordt opgewekt. Deze werkgelegenheid zit in de aanleg en het onderhoud (door lokale bedrijven). Bij een toepassing op grote schaal kan het zijn dat de bedrijfsvoering van de zonne- energieproducenten zich in deze gemeente gaat vestigen.

3.4 Imagoverbetering

Den Helder kan zich door in te zetten op zonne-energie extra profileren als duurzame zonnestad. Dit kan bijdragen aan een beter imago.

In het vorige hoofdstuk zijn de kansen beschreven die zonneparken bieden voor de gemeente Den Helder. Maar deze parken kunnen natuurlijk niet overal worden gevestigd. Er dient een ruimtelijke en economische afweging te worden gemaakt waarna een aantal voorkeurslocaties kan worden aangewezen voor zonneparken in de gemeente. In een drietal situaties ziet de gemeente Den Helder de vestiging zonneparken als extra kansrijk:

4.1 Zonne-energie in combinatie met andere functies

Duurzaamheid is er niet alleen in de vorm van energie, maar ook in ruimtegebruik. Een goed voorbeeld hiervan is het koppelen van verschillende functies op één locatie. De opwekkingvan zonne-energie (op grote en kleine schaal) kan uitstekend worden gecombineerd met andere functies. Het meest logische voorbeeld hiervan zijn panelen op daken gebouwen, maar men kan ook denken aan het combineren van zonne-energie met andere functies als parkeren, infrastructuur, waterberging, natuur en recreatie. Dit maakt de ruimte claim kleiner en kan er ook voor zorgen dat functies elkaar versterken (bijvoorbeeld schaduw op de parkeerplaatsen).

4.2 Zonneparken als tijdelijke invulling van pauzelandschappen

Als gemeente gelegen in een anticipeer-regio (op de krimp) heeft Den Helder te maken met een niet al te grote belangstelling voor nieuwbouw- of herstructuringslocaties. Als gevolghiervan ligt een aantal terreinen te wachten op ontwikkeling, ook wel pauzelandschappen genaamd. Voor deze pauzelandschappen is er een zoektocht naar tijdelijke functies. Zonnepanelen kunnen een goede tijdelijke invulling zijn mits dit voldoet aan een aantal ruimtelijke randvoorwaarden. De afschrijvingsperiode voor zonnepanelen is gemiddeld 15- 20 jaar, waardoor een tijdelijke bestemming (maximaal 10 jaar) waarschijnlijk (nog) niet mogelijk is.

4.3 Zonneparken in het buitengebied

De bovenstaande mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie hebben door hun multifunctionaliteit de voorkeur boven de realisatie van mono-functionele zonneparken in het buitengebied. Dit neemt echter niet weg dat de gemeente Den Helder ook deze mogelijkheid open wil houden voor ondernemers om bij te dragen aan het verduurzamen van onze energiehuishouding. Door hun grootschaligheid en mono-functionaliteit hebben zonneparken in het buitengebied immers ook technische, organisatorische en financiële voordelen. Om verrommeling en versnippering van het landschap tegen te gaan willen wij dit echter niet overal en niet zonder een aantal randvoorwaarden toestaan. Daarom wordt er eerst gekeken naar geschikte locaties voor eventuele zonneparken. Vervolgens wordt er in het volgende hoofdstuk een aantal voorwaarden gesteld om de ruimtelijke kwaliteit van deze eventuele nieuwe ontwikkelingen te waarborgen.

4.4 Kansrijke locaties in de gemeente Den Helder

Bij de zoektocht naar kansrijke locaties voor zonneparken in de gemeente Den Helder wordt er een aantal gebieden uitgesloten: Woonwijken, waardevolle natuur- en groengebieden en de landschappelijk waardevolle, open agrarische gebieden. Bij de gebieden die overblijven liggen er onder strikte voorwaarden kansen in de Duinzoom. De pauzelandschappen en industriegebieden bieden grotere kansen voor zonneparken. Hierbij is een drietal (al dan niet tijdelijke) locaties aangewezen die de voorkeur genieten binnen de gemeente Den Helder. Op de hieropvolgende twee pagina’s worden deze gebieden in combinatie met zonneparken nader toegelicht.

De gemeente Den Helder staat positief tegenover de ontwikkeling van zonneparken op de eerder genoemde kansrijke locaties. Om de ruimtelijke en economische kwaliteit van de plannen voor deze parken te waarborgen is er echter wel een aantal zaken waaraan voldaan moet worden om het plan tot een succes te maken.

5.1 Ruimtelijke randvoorwaarden

• •

  De volwassen persoon moet vanuit de omgeving over de panelen heen kunnen kijken. De maximale hoogte van de panelen is dus afhankelijk van de omgeving ten opzichte van het maaiveldniveau van het perceel;

• •

  Een landschappelijke oplossing voor de beveiliging aan de randen van het zonnepark (dit houd in dat hekwerken niet zichtbaar zijn op het maaiveld);

• •

  De noordkant (onaantrekkelijke kant van de installaties) van de kavel en installaties als schakelcellen, algemene laagspanningsborden en transformatoren dienen uit het zicht te worden onttrokken door middel van beplanting;

• •

  Afstand van minimaal 30 meter tot bestaande woningen;

• •

  Rekening houden met de bestaande landschapskarakteristieken (elementen, structuren, open/gesloten etc.);

• •

  Zoveel mogelijk clusteren van de zonnevelden;

• •

  De constructie van de opstellingen van panelen dient zo éénvoudig mogelijk te worden uitgevoerd, zodat ze zo min mogelijk opvallen;

• •

  Een groene inrichting van het maaiveld (grasland) heeft de voorkeur;

• •

  Informatie verstrekken bij het zonnepark over duurzame energie;

• •

  Bij het ontwerp van de installaties dient rekening te worden gehouden met de eventueel aanwezige kabels en leidingen en afspraken te worden gemaakt met de betreffende beheerder.

   

5.2 Economische randvoorwaarden

• •

  De aanleg en het onderhoud van het zonnepark dient zoveel mogelijk te worden gedaan door lokale/regionale bedrijven;

• •

  Goede afspraken met de gemeente over de eventuele tijdelijkheid van de zonneparken;

• •

  Een zonnepark mag andere economische ontwikkelingen niet in de weg zitten (bijvoorbeeld een aantrekkelijk landschap voor het toerisme).

5.3 Provinciale wet- en regelgeving

De Provinciale Ruimtelijke Verordering Structuurvisie (PVRS) van Noord-Holland voorziet nog niet in een regeling voor zonneparken. Wel is de provincie momenteel bezig met het opstellen van ruimtelijk afwegingskader voor zonne-energie. In de conceptversie van dit stuk wordt gesteld dat “de toepassing van zonne-energie is niet toegestaan tenzij gronden ongeschikt zijn voor andere functies (er mag geen concurrentie zijn met de land- en tuinbouw) en mits locatie een positief effect heeft op het omliggende landschap”. Verder mag het opwekken van zonne-energie niet mogelijk is op gronden met hoge natuur- en/ of landschapswaarden of gronden met een hoge cultuurhistorische waarde. Er worden ook mogelijkheden geboden voor “de toepassing van zonne-energie bij moderne, droge of natte infrastructuur (wegen spoorwegen, kanalen, dijklichamen, vliegvelden)”. Ook liggen er kansen voor braakliggende terreinen en zonne-energie in combinatie met meervoudig ruimtegebruik.

Ten aanzien van de huidige verordening PRVS geeft de provincie aan dat een zonnepanelen park op grond van een uitspraak van de Raad van State omtrent de gemeente Abcoude gezien moet worden als toename van verstedelijkt gebied. Dit houd in dat plannen voor zonneparken op locaties buiten het bestaand bebouwd gebied (BBG) moeten voldoen aan de artikelen 12 en 13 PRVS, indien:

• a.

  de noodzaak van verstedelijking als bedoeld in het eerste lid is aangetoond;

• b.

  is aangetoond dat de beoogde verstedelijking niet door herstructureren, intensiveren, combineren of transformeren binnen bestaand bebouwd gebied;

• c.

  kan worden gerealiseerd en;

• d.

  het bepaalde in artikel 15 in acht wordt genomen (zie de bullits hieronder).

De onderbouwing voor het aan tonen van het nut en noodzaak van het plan dient plaats te vinden in het (gewijzigde) bestemmingsplan of in de afwijkingsprocedure ervan. Hiervoor geldt de ladder voor duurzame verstedelijking. Concreet betekent dit dat de gemeente in het bestemmingsplan een onderbouwing op moet nemen ten aanzien van kwantiteit en kwaliteit. De criteria waarop vanuit ruimtelijke kwaliteit wordt getoetst zijn opgenomen in artikel 15. Hierin staat dat een gemeente in hun bestemmingsplan een onderbouwing op moeten, nemen ten aanzien van de volgende punten:

• •

  Is het plan regionaal afgestemd? De gemeente heeft instemming van de regio over het woningbouwplan nodig;

• •

  Is er kwantitatief behoefte lokaal en regionaal? De gemeente moet aantonen op basis van de afspraken uit het regionaal actieprogramma (RAP), de provinciale vraaggestuurde woningbouwprognose en de provinciale woningbouwmonitor dat er behoefte is aan dit plan, zowel lokaal als regionaal en eventueel ook interregionaal;

• •

  Is er kwalitatief behoefte lokaal en regionaal? De gemeente geeft aan of het plan lokaal en regionaal past binnen de kwalitatieve behoefte zoals opgenomen in het RAP, het onderzoek vraaggestuurd bouwen en de woningbouwmonitor;

• •

  Zijn er lokaal en regionaal binnenstedelijke mogelijkheden om dit plan te realiseren? De gemeente geeft aan welke mogelijkheden voor woningbouw er zijn binnen bestaand bebouwd gebied (BBG) middels herstructureren, intensiveren, combineren of transformeren lokaal en regionaal. Vervolgens onderbouwt de gemeente waarom het plan dat zij heeft buiten BBG, niet op deze plek(ken) binnen BBG kan worden gerealiseerd.

Naast het aantonen van nut en noodzaak moet een plan voor een zonnepark buiten het Bestaan Bebouwd Gebied (BBG) ook voldoen aan de eisen van ruimtelijke kwaliteit, voor zover die raken aan het provinciaal belang. Kortweg gaat het dan om de landschappelijke aspecten, want de architectuur is een zaak van de lokale/ regionale welstand. De provincie (GS) laat zich hierin voor plannen buiten BBG (woningbouw en andere functies) adviseren door de Adviescommissie Ruimtelijke Ontwikkeling (ARO). De gemeente onderbouwt een plan op het punt van landschappelijke inpassing, met een afzonderlijk beeldkwaliteitsplan of als onderdeel van het ruimtelijk plan. De ARO toetst aan het provinciaal beleid, met name de Leidraad Landschap en Cultuurhistorie.

5.4 Gemeentelijke wet- regelgeving

Het aanleggen van een zonneweide is planologisch gezien anders dan de plaatsing van een zonnepaneel op een dak. Het is niet omgevingsvergunning-vrij. Als een zonneweide niet past binnen de geldende bestemming is het voeren van een bestemmingsplanprocedure of een afwijkingsprocedure verplicht. De ruimtelijke procedure voor een tijdelijke omgevingsvergunning of een bestemmingsplan is ongeveer dezelfde.

Het voordeel van een tijdelijke omgevingsvergunning is dat de huidige bestemming op het gebied kan blijven liggen. Zo behoudt de grond juridisch, beleidsmatig en financieel nog de functie die het ook had. Het is dan na de exploitatie, bijvoorbeeld na twintig jaar, weer mogelijk om terug te gaan naar de oorspronkelijke bestemming. De zonneweide wordt dan gezien als een ‘tijdelijke’ functie. Het tijdelijk aanpassen van de bestemming van gronden wordt overigens op basis van de AMvB Quick wins per 1 november 2014 een stuk eenvoudiger, als dit voor een periode van maximaal tien jaar is, maar waarschijnlijk is dit nog te kort in vergelijking met de terugverdientijd van zonneparken.

Om een tijdelijke omgevingsvergunning of bestemmingsplan wijziging te krijgen toetst de gemeente Den Helder de ruimtelijke plannen met name aan de Structuurvisie, de Nota Groen en de welstandsnota relevant. In deze beleidsstukken wordt niet specifiek ingegaan op zonneparken. In de structuurvisie staat wel dat de Gemeente Den Helder aansluit bij de klimaatafspraken van Rijk en Provincie. De mogelijkheden die zonneparken bieden voor het bereiken van deze doelstelling worden nog niet specifiek genoemd, vandaar dat dit beleidsstuk hier specifiek op in gaat.

Het klimaat en de energiewinning uit conventionele bronnen staat onder druk. Daarom hebben wij als maatschappij én als overheid de taak een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van een duurzame energieopwekking uit hernieuwbare bronnen. Als gemeente Den Helder willen wij hier graag een bijdrage aan leveren. De mogelijkheden voor windenergie op land zijn zeer beperkt vanwege de belemmeringen die er uitgaan van de luchthaven en Defensie. Daarom wordt er extra ingezet op zonne-energie. Niet alleen op de kleine schaal (op bijvoorbeeld gebouwen), maar ook op grotere schaal willen wij de opwekking van zonne-energie mogelijk maken.

De Gemeente Den Helder staat daarom positief tegenover de ontwikkeling van zonneparken, maar niet overal en niet zonder een aantal randvoorwaarden.

Na een ruimtelijke studie wijst dit rapport anno 2015 een drietal locaties aan die voor de ontwikkeling van een zonnepark in aanmerking komen: twee tijdelijke (bij Sportpark de Dogger en Kooypunt fase IV) en één permanente (bij Heldair). Om de ruimtelijke en economische kwaliteit van een eventueel zonnepark op deze locaties te vergroten is er een aantal randvoorwaarden gesteld ten aanzien van ontwerp, realisatie en beheer.

Samen met burgers, ondernemers, coöperaties en andere overheden werken wij zo aan een duurzamer Den Helder, de zonnigste gemeente van Nederland!