Bomenbeleidsplan Sint-Michielsgestel 2020 - 2030

Voorafgaand aan dit bomenbeleidsplan had Sint-Michielsgestel nog geen afzonderlijk bomenbeleid. Het bomenbeleid was onderdeel van het algemene groenbeleid. De afgelopen jaren is veel veranderd: de inzichten op de maatschappelijke waarden van bomen zijn sterk toegenomen en met de woningbouwopgave is het belang van een duurzame langetermijnvisie op het bomenbestand1 groter dan ooit tevoren.

Het bomenbeleid heeft als doel om de kwaliteit van de leefomgeving te handhaven en te versterken. Een belangrijk onderdeel hiervan is het groene uiterlijk van de gemeente, maar ook veiligheid, ecologische/maatschappelijke waarde en duurzaamheid spelen hierin een rol.

Het bomenbeleid sluit aan op de cultuurhistorische, landschappelijke, ecologische, maatschappelijke en stedenbouwkundige waarden van onze gemeente. Daarnaast houdt dit plan rekening met de gebruiker, particuliere belangen en de toekomst. Het beleidsplan heeft als doel in weloverwogen keuzes vast te leggen hoe we als gemeente nu en in de toekomst2 met onze bomen willen omgaan. Op die manier dragen we bij aan het duurzaam verhogen van de leefbaarheid in alle kernen en het buitengebied.

1 Bomenbestand: verzamelnaam voor alle bomen in de gemeente.

2 Dit bomenbeleidsplan is voor 10 jaar geldig, maar bevat ook ambities voor langere termijn.

Bomenverordening

In de bomenverordening staat omschreven wat de gemeentelijke regelingen zijn met betrekking tot het vellen/kappen van bomen.

Omgevingsvergunning

De vergunning voor bouwen, wonen, monumenten, ruimte, natuur en milieu zijn samengevoegd in de omgevingsvergunning.

Burgerlijk Wetboek

Hierin is de privaatrechtelijke zorgplicht van de gemeente als beheerder van bomen beschreven. Dit is de basis voor het zorgdragen voor veiligheid en het voorkomen van schade.

Bestemmingsplan

In het bestemmingsplan is de ruimtelijke ordening van de gemeente bepaald. In het bestemmingsplan kunnen bomen als functieaanduiding worden vastgelegd. Dit betekent dat een specifieke locatie voor een beeldbepalende boom kan worden aangewezen.

Wet natuurbescherming 2017

De Wet natuurbescherming (Wnb) vervangt sinds 1 januari 2017 de Natuurbeschermingswet 1998, de Flora- en faunawet en de Boswet. De Wet natuurbescherming regelt de bescherming van natuurgebieden, plant- en diersoorten en bos. Het kappen van bomen buiten de bebouwde kom is in veel gevallen gereguleerd door deze wet. Meer informatie over de Wet natuurbescherming is te vinden op de Website van de Rijksoverheid.

(Voor)pootrecht

Het voorpootrecht is een zakelijk recht dat stamt uit 1491. In delen van de gemeente (met name rondom Gemonde) is dit recht nog van toepassing. In paragraaf 7.4 wordt het voorpootrecht verder uitgelicht.

Dit beleidsplan is in stand gekomen in een traject waarin gelijktijdig bomenbeleid is opgesteld voor de gemeentes Boxtel en Sint-Michielsgestel. Voor deze gelijktijdige uitwerking is gekozen om het proces efficiënter te laten verlopen. Zo voorkomen we dubbele uitwerking van onderdelen en benutten we de mogelijkheid om als afzonderlijke gemeentes van elkaar te leren. Door deze samenwerking zijn de plannen voor beide gemeentes voor een groot deel gelijk van opzet, maar heeft ieder plan een duidelijke focus op de eigen gemeente.

In de tweede helft van het proces zijn de plannen voor beide gemeenten afzonderlijk verder uitgewerkt. Zo is geborgd dat het bomenbeleidsplan goed aansluit op de couleur locale van Sint-Michielsgestel.

Tijdens het proces hebben we gebouwd op ons eerdere beleid en inspiratie opgedaan bij onze inwoners, diverse stakeholders en omliggende en vergelijkbare gemeenten. Daarnaast hebben we via een participatietraject geluisterd naar onze inwoners, hun vertegenwoordigers (gemeenteraad) en de ambtenaren die iedere dag bezig zijn met het groen in onze gemeente. Deze samenwerking heeft uiteindelijk geleid tot dit nieuwe bomenbeleidsplan.

In de aanloop naar dit groenbeleidsplan is gewerkt met een gecombineerde projectgroep waarin experts van de gemeente, BTL Advies en BTL Bomendienst hebben samengewerkt om het beste resultaat voor Sint-Michielsgestel te kunnen leveren. Het participatieproces is breed ingestoken, waardoor vanuit verschillende invalshoeken informatie is opgehaald voor het schrijven van dit plan. Het participatietraject heeft bestaan uit:

• •

  Een boomwandeling: ambtenaren vanuit verschillende disciplines van de gemeente zijn samen naar buiten gegaan om gericht op kansen en knelpunten praktijksituaties in het groen te bespreken.

• •

  Boomcafés: inwoners en diverse stakeholders van Sint-Michielsgestel hebben tijdens de zogeheten boomcafés de mogelijkheid gekregen om ideeën te delen en te reageren op actuele thema’s in de openbare ruimte.

• •

  Consultatie: verschillende stakeholders waaronder de Bomenstichting, Stichting Boom & Bosch, Het Groene Hart Brabant en Natuurgroep Gestel zijn tijdens het proces geraadpleegd.

• •

  Werksessies met de gemeenteraad: tijdens een werksessie met de gemeenteraad zijn verschillende beleidsafwegingen op informerende wijze ter sprake gekomen.

De bomenwandelingen, boomcafés en werksessies zijn, samen met de lokale kennis en kenmerken, voeding geweest voor dit bomenbeleidsplan. De resultaten van deze participatiesessies zijn vastgelegd in het participatiedossier in bijlage 9.

De hiernaast weergegeven afbeelding laat de stappen zien die zijn gezet om tot het bomenbeleidsplan te komen. Een grotere variant van deze afbeelding is ook te vinden in bijlage 10.

In dit document is het bomenbeleid van de gemeente Sint-Michielsgestel uiteengezet. Het document start in hoofdstuk 2 met inleidende informatie over het belang van bomen. In hoofdstuk 3 is te lezen over de visie die de gemeente heeft voor haar bomenbeleid. De visie start met ‘Het verhaal van Sint-Michielsgestel in 2030’, gericht op het schetsen van een gewenst toekomstgevoel. Vervolgens geeft de visie een beeld van wat volgens de gemeente de belangrijkste aandachtspunten zijn om dit toekomstbeeld te realiseren. De visie is een kapstok voor het bomenbeleid.

In hoofdstuk 4 is het belangrijkste instrument voor de ontwikkeling van het bomenbestand uiteengezet: de bomenstructuur. Met de bomenstructuur krijgen bomen een structurele plek in de openbare ruimte. De bomenstructuur is gericht op het verstandig structureel inpassen van bomen in de leefomgeving.

In hoofdstuk 5 richt het beleidsplan zich op het verbeteren van de ruimtelijke inrichting rondom bomen, en de borging van bestaande bomen binnen de processen bij ruimtelijke ontwikkelingen. Het beschermen en kappen van bomen (binnen en buiten de bomenstructuur) is in hoofdstuk 6 toegelicht.

Hoofdstuk 7 gaat in op het beheer van bomen binnen de gemeente. Aansluitend is hoofdstuk 8 gericht op hinder en overlast die bomen teweeg kunnen brengen en wordt toegelicht hoe de gemeente hiermee omgaat. Vervolgens gaat hoofdstuk 9 in op inwonersparticipatie met betrekking tot bomen in de gemeente.

Het bomenbeleidsplan sluit af met hoofdstuk 10, waar toekomstige ambities en aanbevelingen voor het bomenbeleid zijn benoemd.

Bomen en het groen in de gemeente hebben een positief effect op de leefomgeving. Deze voordelen maken ons leven makkelijker, prettiger en gezonder.

Wat betekent een boom voor ons?

Het ruisen van bladeren geeft ons rust, en één grote boom kan een hele straat er mooi uit laten zien. Bomen maken onze wereld herkenbaar en vertrouwd, en zorgen voor eten en behuizing voor dieren waar we direct of indirect van afhankelijk zijn. Ze helpen slechte gevolgen van weer en klimaat te verkleinen en maken de lucht schoner. Ze geven ons de kans om te leren en te spelen als we kinderen zijn, maar ze kunnen ook dienen als grondstof voor meubels en huizen. En dan is er ook nog de emotionele waarde die we kunnen voelen bij bomen, zoals herinneringen, verhalen of gewoon een fijn gevoel.

Met onze bomen dragen we bij aan actuele onderwerpen. Bomen zijn een onmisbaar onderdeel van onze leefomgeving. In deze paragraaf zijn een aantal van de belangrijkste diensten van bomen op een rij gezet.

Waardevolle en prettige leefomgeving

De meeste mensen leven graag in een groene, boomrijke omgeving. Groen geeft ons rust, beschutting en tegelijkertijd inspireert het ons. Dit is altijd zo geweest en zal ook altijd zo blijven. Bomen kunnen daarom actief worden ingezet om een leefomgeving te creëren waarin mensen zich prettig voelen en een gezond leven leiden. Een prettige leefomgeving vertaalt zich in een waardestijging van vastgoed.

Cultuurhistorie

We zijn trots op ons verleden. Het heeft ons gemaakt wie we zijn en bepaalt (vaak onbewust) voor een groot deel onze identiteit. Ook kunnen we leren van het verleden. Door hun lange levensduur hebben bomen vaak een connectie met het verleden. Door cultuurhistorisch waardevolle bomen te behouden en te benadrukken kunnen we het verleden ook in de toekomst nog voelen.

Klimaatadaptatie

Het klimaat verandert. Zelfs als we de verandering (onder andere met bomen) kunnen stoppen duurt het nog tientallen en misschien wel honderden jaren voordat we weer op het oorspronkelijke niveau zitten. In de tussentijd kunnen we bomen in de leefomgeving inzetten om ons te wapenen tegen de gevolgen van klimaatverandering, zoals extreme regen en hittegolven. Ook is het nodig dat we bomen planten die goed met het toekomstige klimaat kunnen omgaan.

Ecologische waarde

We zijn als mensen niet de enige op de wereld. Samen met een grote hoeveelheid planten en dieren zijn we onderdeel (en afhankelijk) van een ecosysteem. Veel diersoorten die voor ons belangrijk zijn hebben bomen nodig om te overleven. Met een goede hoeveelheid en diversiteit aan bomen kunnen we in onze leefomgeving bijdragen aan een gezondere natuur en minder kans op plaagdieren.

Duurzame inrichting en beheer

Ook al is het moeilijk om de toekomst te voorspellen, we weten zeker dat we ermee te maken krijgen. Als we vandaag iets beschadigen of uitputten moeten we daar zelf ooit een oplossing voor bedenken. Door nu efficiënt met grondstoffen en ruimte om te gaan zorgen we ervoor dat we in de toekomst minder tijd en geld kwijt zijn aan veranderingen. We zorgen daarom dat ons bomenbestand zo wordt ingericht en beheerd dat we daar in de toekomst zoveel mogelijk voordeel uit kunnen halen. Dat betekent ook dat de waarde van bestaande bomen bij nieuwe ontwikkelingen waar mogelijk wordt behouden.

Energietransitie

Het belang van bomen voor de energietransitie is klein. Andersom heeft de energietransitie wel veel invloed op hoe we met onze bomen omgaan. Energie is in onze maatschappij van groot belang. Om genoeg energie te kunnen blijven gebruiken stappen we over naar duurzamere manieren om dit op te wekken, op te slaan en te transporteren. Dit betekent dat de ruimte boven én onder de grond anders wordt gebruikt en ingericht. Omdat bomen niet makkelijk verplaatsbaar zijn moeten we bij de (her)inrichting al rekening houden met (toekomstige) kabels en leidingen onder de grond.

De waarde van een boom kan op drie manieren worden berekend. Bij het waarderen van onze bomen worden deze drie waardes meegerekend: Investeringswaarde: de kosten voor aanleg en onderhoud van de boom.

• 1.

  Investeringswaarde: de kosten voor aanleg en onderhoud van de boom.

• 2.

  Vervangingswaarde: de kosten die gemaakt worden om de boom te vervangen voor een nieuw of gelijkwaardig exemplaar.

• 3.

  Maatschappelijke waarde: de voordelen die de boom levert voor de leefomgeving.

Traditioneel wordt de waarde van een boom berekend op basis van waarden 1 en 2. Dit komt omdat deze waarden relatief eenvoudig en betrouwbaar berekend kunnen worden op basis van standaarden en beheercijfers. Pas sinds een aantal jaren wordt het steeds gebruikelijker om ook waarde 3 mee te rekenen bij het waarderen van bomen.

De maatschappelijke waarde van bomen is moeilijker te berekenen dan waardes 1 en 2, maar geeft wel een beter beeld van de daadwerkelijke meerwaarde van de boom voor de samenleving. Door bomen ook te waarderen op de maatschappelijke waarden is duidelijk geworden dat de kwaliteit van onze bomen zeker zo belangrijk is als de hoeveelheid bomen die we hebben. Sint-Michielsgestel waardeert haar bomen op alle drie de waarden en volgt de ontwikkelingen om in de toekomst beter te kunnen sturen op de maatschappelijke waarde van bomen.

Tijdens het opstellen van dit bomenbeleidsplan hebben we een berekening laten uitvoeren op het bomenbestand van onze gemeente. Voor de berekening is het softwareprogramma i-Tree Eco gebruikt. De resultaten van deze berekening zijn terug te zien in de onderstaande tabel.

In de tabel zijn alleen de gemeentebomen meegerekend (dus niet de bossen, private bomen, bomen op landgoederen en vergelijkbare bomen). De berekende waarden zijn dus maar een deel van de totale waarde van de bomen in onze gemeente. In de berekening is vooral de milieuwaarde (met een paar aanvullingen) berekend.

Veel waarden van bomen, zoals de ecologische, landschappelijke en esthetische waarden, zijn nog niet in de berekening meegenomen. Net zoals de effecten op hitte en gezondheid.

1 Bedrag is niet bij het totaal meegerekend, dit is een reeds vastgelegde waarde.

In bijlage 7 is een uitgebreider voorbeeld uitgewerkt van i-Tree Eco, een softwareprogramma om een aantal maatschappelijke waarden van bomen te berekenen. In deze bijlage staat ook meer informatie over de gebruikte begrippen.

We fietsen door de gemeente…

…en kijken om ons heen. Het is een warme zomerdag. We rijden door de koele schaduw van de bijna volwassen bomenlaan het dorp in. De statige bomen geven de laan een belangrijke uitstraling. Het heeft al even niet geregend, maar door de schaduw is de grond nog niet uitgedroogd. De struiken onder de bomen zien er nog fris uit.

Terwijl we naar de struiken kijken worden we afgeleid door een mooi vlindertje dat samen met wat bijen een middagmaal verzamelt. Het zal niet veel moeite kosten, want er zijn bloemen genoeg. Ook in de bomen. Dat is ook wel te ruiken, want samen met de geur van vers gemaaide kruiden worden onze ogen naar een slingerende strook gemaaid gras getrokken. Vogels genieten van het insectenfeestmaal dat de grasmaaier kortgeleden heeft achtergelaten. Terwijl de laatste beestjes zich naar een van de gespaarde stukken gras haasten wachten wij geduldig op een paar kinderen dat de straat oversteekt om in het groen te spelen. Daarna fietsen we linksaf een straat in.

Het is een smalle straat, maar de groene voortuinen zorgen voor een fris beeld. Het straatbeeld wordt compleet gemaakt door twee prachtige, grote bomen die duidelijk de ruimte hebben gekregen om uit te groeien tot volwassen reuzen. Aan ieder uiteinde van de straat staat er één, en omdat het verschillende boomsoorten zijn ziet de straat er van allebei de kanten anders uit. De hoekhuizen staan hierdoor een beetje in de schaduw, en toevallig zijn dat ook de daken waar geen zonnepanelen op liggen. Als we het navragen bij iemand die in de tuin werkt krijgen we te horen dat de zonnepanelen op de daken door de straatbewoners samen zijn ingekocht. Zo kunnen de mensen die naast de bomen wonen ook genieten van goedkope stroom. Slim!

De lucht wordt even grijs, en we schuilen onder de grote boom aan het eind van de straat voor de regen. Het gaat flink tekeer, maar we staan lekker droog. Vroeger was deze plek berucht om het water dat tijdens een bui de huizen in liep, maar sinds de bewoners zelf hun tuinen groen hebben gemaakt komt dat nauwelijks meer voor. De straat hoopt zo een voorbeeld te zijn voor andere straten. De kleine bomen in de voortuinen zorgen ervoor dat de straat er een stuk mooier uitziet.

Tegen de tijd dat het regenwater door de bladeren begint te druppen is de bui voorbij en fietsen we door naar het centrum. Als we langs de nieuwe gebouwen rijden zien we een zwaluw uit de muur tevoorschijn komen. Ondanks dat er geen bomen in de straat passen zorgen de groene gevels toch voor een groene uitstraling. Na een tijdje stoppen we bij de kerk. Hier staat een oude boom die iedereen in het dorp kent. Het is een van de oudste bomen en is te zien op foto’s van bijna honderd jaar geleden.

Vroeger waren er twee oude bomen hier, maar eentje moest gekapt worden na een storm. De gemeente heeft nog onderzocht of de boom gespaard kon worden, maar het was helaas niet veilig genoeg. Daarom is een nieuwe boom geplant die in de toekomst even oud kan worden. Het hout van de gekapte boom is door een lokale timmerman gebruikt voor de nieuwe bankjes die nu bij de overgebleven boom staan. De timmerman maakt tuinmeubels van bomen uit de gemeente, en sinds de bankjes bij de kerk verkoopt hij meer dan ooit.

We zijn bijna thuis. We wonen in de nieuwste wijk van het dorp. Hoewel alles nieuw is staan op verschillende plaatsen al grote oude bomen. Die stonden er al voordat de wijk werd gebouwd, en nu zorgen ze voor een straatbeeld waar we anders dertig jaar op hadden moeten wachten.

Het verhaal van Sint-Michielsgestel schetst een voorbeeld van de ervaring die we in 2030 in de gemeente willen hebben. De positieve uitzonderingen van vandaag zijn in 2030 de standaard, maar om dat te doen moeten we nog wel wat veranderingen door.

Bomen zijn speciaal. In de openbare ruimte zijn maar weinig dingen even symbolisch voor tegelijkertijd het verleden als de toekomst. Daarnaast worden bomen heel lang sterker, gezonder en waardevoller als ze ouder worden, terwijl wegen, bruggen en riolen na de aanleg direct beginnen te slijten.

Sint-Michielsgestel is een gemeente met veel groen en bomen. Al onze bomen zijn letterlijk in het verleden geworteld. De situatie in de gemeente is te zien als een optelsom van tientallen jaren aan opeengestapelde keuzes. Gedurende die tijd is de belangrijkste reden om bomen te planten vaak veranderd. Bomen zijn geplant voor de houtproductie, als investering voor de toekomst, als statussymbool, voor een mooie straat, uit gewoonte, of als bijdrage aan klimaatdoelen.

In het verleden hebben we met onze bomen een robuuste groene basis gelegd, en alle tot zover gemaakte keuzes hebben er samen voor gezorgd dat we een groene gemeente zijn. In Sint-Michielsgestel zien we de aanwezigheid van bomen als vanzelfsprekend. Daar zijn we met zijn allen trots op. Het is nu aan ons om te zorgen dat we in de toekomst ook trots kunnen blijven.

De reden om bomen te planten is over tientallen jaren vaak veranderd. Ook verandert de manier waarop we de openbare ruimte gebruiken. In hoofdstuk 6 is toegelicht waarom bomen soms op de ‘verkeerde’ plek staan.

Een gemeente met volwassen bomen vraagt om een goede planning en een heldere koers voor de toekomst. In dit deel van de visie leggen we uit op welke speerpunten we ons tot ten minste 2030 willen richten.

Stabiliteit in structuur

De afgelopen 30 jaar hebben we enorme veranderingen meegemaakt. Sommige van die veranderingen zijn gebleven, zoals de parkeerdruk, digitalisering en de bevolkingsgroei. Andere veranderingen, zoals financiële crises, zijn weer verdwenen. Een ding is zeker: veranderingen blijven altijd komen en zijn meestal moeilijk te voorspellen. Daarom leggen we vast waar we bomen structureel de ruimte geven om lange tijd te groeien en waar we, natuurlijk met de nodige terughoudendheid, in kunnen zetten op ontwikkelingen.

Bomen hebben stabiliteit nodig, want voordat een boom volwassen is gaan tientallen jaren voorbij, en een boom kan niet weglopen als het hem moeilijk wordt gemaakt. Aan de andere kant verandert de manier waarop we met onze ruimte omgaan.

Als gemeente willen we dus kunnen blijven ontwikkelen, maar we willen ook een robuust bomenbestand. Daarom zetten wij in op een structurele ontwikkeling van onze bomen. Met deze bomenstructuur (zie hoofdstuk 4) leggen we vast waar we bomen structureel de ruimte geven om lange tijd te groeien. De bomenstructuur vormt daarmee een groot deel van de basis voor de ontwikkeling en bescherming van onze bomen.

Bescherming van bomen

Ook de bomen buiten de bomenstructuur willen we beschermen. Het is niet mogelijk om alle bomen te beschermen, want dan ontnemen we de hele gemeente de kans op verdere ontwikkeling. Maar we laten ook niet zomaar bomen kappen als ze ‘even in de weg staan’. Door heldere uitgangspunten voor het kappen van bomen te formuleren worden de te maken afwegingen voor iedereen helder. De beslisboom voor kapvergunningen (bijlage 1) is hiervoor het eerste hulpmiddel.

Afhankelijk van de status van een boom is een goede onderbouwing noodzakelijk voor het verkrijgen van een kapvergunning. Als een boom binnen de bomenstructuur valt of als waardevol/monumentaal/bijzonder is bestempeld gelden eisen voor de onderbouwing.

In de praktijk beschermen we bomen door:

• •

  Een vergunningstelsel met een duidelijk afwegingskader te hanteren.

• •

  Bij ruimtelijke ontwikkelingen bomen nadrukkelijker in het proces mee te nemen.

• •

  Bij werkzaamheden in en rond bomen heldere richtlijnen te hanteren.

• •

  Structureel beheer en onderhoud uit te voeren.

Meer informatie over hoe we onze bomen beschermen is te vinden in hoofdstuk 6.

Bomenbestand ontwikkelen

Het bomenbestand is van grote waarde voor nu, maar ook voor de komende eeuw. Het zijn de jonge bomen van nu die straks volwassen zijn. We streven naar een evenwichtige leeftijdsopbouw en diversiteit in soorten. Daarbij is kwaliteit (hoe gezond/oud is de boom en wat levert die op voor de maatschappij) belangrijker dan kwantiteit (het aantal bomen). We garanderen daarmee een groen beeld en het goed functioneren van ons bomenbestand in de toekomst. In de praktijk betekent dit het volgende:

• •

  Bomen met te weinig ruimte kunnen elkaar in waarde beperken. We vinden het daarom niet erg om een boom op te offeren als de vrijgekomen ruimte voor lange termijn de omliggende bomen ten goede komt. De waarde van de overgebleven bomen moet door de ingreep voldoende kunnen stijgen om de verloren boom te compenseren.

• •

  Bij aanplant van bomen streven we ernaar dat de groeiplaatsinrichting aan goede normen voldoet. Zo geven we onze bomen goede ontwikkelkansen mee. Hiervoor hanteren wij de inrichtingsvoorschriften van het Handboek Bomen.

Bij de ontwikkeling van ons bomenbestand richten we ons op actuele thema’s. Per thema hebben we de volgende ambities:

Waardevolle en prettige leefomgeving

• •

  Aantrekkelijke, groene woongebieden met voldoende ruimte per boom.

• •

  Versterking van de waarden van een groene en gezonde leefomgeving.

• •

  Gerichte aanpak hanteren voor het beperken van overlast door bomen.

• •

  Bij ruimtelijke ontwikkelingen de status van bestaande én nieuwe bomen vastleggen.

Cultuurhistorie

• •

  Behoud van aan cultuurhistorie verbonden landschapselementen.

• •

  Duidelijke omgang met voorpootrecht.

• •

  Behoud van bomen met een verhaal.

Klimaatadaptatie

• •

  Beperking van de gevolgen van hittestress door bomen op hete plekken.

• •

  Beperking van wateroverlast door bomen op natte knelpunten.

• •

  Beperking van de effecten van droogte door de juiste soorten (gelet op verdamping, waterbehoefte en schaduw) op droogtegevoelige plekken.

• •

  Ontwikkeling van een klimaatbestendiger boombestand.

Ecologische waarde

• •

  Verhogen van de biodiversiteit, waarmee we bijdragen aan natuurlijke voedselvoorziening en leefgebied voor dieren.

• •

  (Bio)diversiteit leidt tot beheersing van (boom)ziekten en plagen.

• •

  Beheersing van invasieve exoten.

Duurzame inrichting en beheer

• •

  Veilig, gezond en gevarieerd boombestand.

• •

  Samenwerking met inwoners bij inrichting en beheer.

• •

  Efficiënt boombeheer.

• •

  Duurzame omgang met grondstoffen.

• •

  Een goede afweging bij tegenstrijdigheid van verschillende duurzaamheidsaspecten.

Energietransitie

• •

  Duidelijk standpunt over bomen en zonnepanelen.

• •

  Bij herinrichting/nieuwe ontwikkelingen aansturen op bundeling van boven- en ondergrondse infrastructuur om voldoende ontwikkelingsruimte te creëren voor bomen.

Meer informatie over hoe we de potenties in ons bomenbestand ontwikkelen is te vinden in hoofdstuk 5.

Rol van de gemeente

Als het gaat om bomen is voor de gemeente een belangrijke rol weggelegd. Vooral door het eigen bomenbestand duurzaam te ontwikkelen, maar ook door invloed uit te oefenen op andere partijen zoals bedrijven en inwoners. De gemeente legt niet alleen zichzelf verplichtingen op. Er worden ook (beperkt) regels opgelegd aan burgers en particuliere partijen. Dit wordt gedaan vanuit de publieke rol en alleen als dit een algemeen nut heeft. De gemeente heeft keuzes gemaakt over de mate waarin bomen actief beschermd worden. Om deze keuze te maken is gezocht naar een balans tussen:

• •

  De wens om bomen te behouden (hierin speelt de waarde van bomen voor de samenleving een belangrijke rol).

• •

  De wens om de regeldruk te beperken (we willen gemeentelijke werkzaamheden en plichten efficiënt en met lage kosten voor de burger kunnen vervullen).

De meeste energie wordt gestoken in bomen die het meest waardevol of bijzonder zijn. De regeldruk beperken we door duidelijke regels te stellen voor het behouden van bomen die dat waard zijn. Inwoners en andere partijen hebben ook een verantwoordelijk voor een zorgvuldige omgang met bomen:

• •

  We beperken de regeldruk door duidelijke regels te stellen en alleen particuliere bomen te beschermen die een duidelijk algemeen belang dienen.

• •

  Burgers en particuliere partijen hebben ook een eigen verantwoordelijkheid ten aanzien van behoud en aanleg van bomen.

• •

  Inwoners en de gemeente werken steeds meer samen op wijk- en buurtniveau om inrichting en functionaliteit te optimaliseren. Hierbij wordt steeds meer maatwerk geleverd.

De bomenstructuurkaart laat zien waar de belangrijkste groene structuren in onze gemeente zijn. De bomenstructuur bestaat uit de volgende onderdelen:

• •

  Primaire structuur.

• •

  Secundaire structuur.

• •

  Woonwijken & bedrijventerreinen.

• •

  Buitengebied.

Waardevolle bomen kunnen binnen een bomenstructuur vallen. In dit geval blijven de bomen onderdeel van de lijst waardevolle bomen, ongeacht het type structuur waarin ze staan (zie hoofdstuk 4.2). Vlakken van de secundaire structuur geven gebieden aan waarbinnen alle bomen onder de secundaire structuur worden gerekend, tenzij ze als waardevol zijn bestempeld. Specifieke waardevolle bomen (of bomen met de potentie om waardevol te zijn) die in deze vlakken staan kunnen volgens de reguliere werkwijze worden opgenomen op de lijst waardevolle bomen.

Uitsnede van de bomenstructuurkaart.

De primaire structuur is de ruggengraat van het bomenbestand in onze gemeente. Bomen binnen de primaire structuur zijn bepalend voor hoe inwoners en bezoekers onze gemeente beleven. De primaire structuur is van uitzonderlijk grote waarde voor de uitstraling en identiteit van de gemeente. Daarnaast is de primaire structuur het belangrijkste middel om de waarde van onze bomen voor lange termijn te ontwikkelen. De primaire structuur:

• •

  Is voor het grootste deel gekoppeld aan de hoofdwegenstructuur.

• •

  Bestaat daarnaast uit parken/groengebieden die voor de gemeente/woonkern van grote waarde zijn.

• •

  Is gericht op het ontwikkelen van een volwassen bomenbestand dat tientallen jaren kan blijven bestaan.

Monumentale en waardevolle bomen hebben dezelfde status als de primaire structuur, maar zijn als apart onderdeel (de lijst waardevolle bomen) in ons beleid opgenomen. Dit doen we omdat deze bomen op een andere manier, namelijk individueel, worden beschermd.

De secundaire structuur is bepalend voor de uitstraling en structurering van de wijken. De secundaire structuur:

• •

  Bestaat vooral uit (wijk)ontsluitingswegen en wijkgroen.

• •

  Is gericht op ontwikkelingen die de leefbaarheid in de wijk verhogen.

• •

  Is gericht op het realiseren van een volwassen boomstructuur, maar is niet altijd kapvergunningplichtig en daardoor flexibeler te ontwikkelen dan de primaire structuur.

• •

  Vormt een structurele basis voor het bomenbestand in woonwijken.

• •

  Bevat de belangrijkste gebieden en structuren die in de woonwijken worden ingezet voor de ontwikkeling van lokale doelen voor klimaat en biodiversiteit.

Woonwijken (niet zichtbaar op kaart)

Bomen kunnen het woongenot in woonwijken sterk verhogen en zijn daarom een belangrijk onderdeel in het straatbeeld van Sint-Michielsgestel. Ze zorgen ervoor dat het in de zomer minder heet wordt, en in de winter minder koud (wat een positief effect heeft op de energiekosten). Ook zorgen bomen ervoor dat regenwater minder snel tot overlast leidt. Uitzicht op bomen zorgt voor mentale rust en heeft positieve effecten op hoe gelukkig mensen hun leven ervaren. Daarnaast zorgen gezonde bomen met voldoende ruimte voor een mooi straatbeeld, wat de aantrekkelijkheid (en daarmee ook de waarde) van woningen verhoogt. De voordelen van bomen in woonwijken zijn vooral op buurt- en straatniveau merkbaar. We hanteren een aantal uitgangspunten voor een gezond bomenbestand in woonwijken:

• •

  Voor een duurzame en effectieve plaatsing en ontwikkeling van bomen in woonwijken is altijd een vorm van maatwerk nodig.

• •

  Bij de ontwikkeling van nieuwe woonwijken wordt ruimte gereserveerd voor een uitbreiding van de bomenstructuur. Deze uitbreiding is aaneengesloten en verbindt de omliggende groenstructuren met elkaar en, indien aangrenzend, buitengebied met de bestaande groenstructuur.

• •

  Bij ruimtelijke ontwikkelingen wordt voldoende boven- en ondergrondse ruimte gereserveerd voor een gezond en gevarieerd bomenbestand.

• •

  We zetten vooral in op gecontroleerde organische ontwikkeling van het bomenbestand in woonwijken. Dit betekent dat we niet te veel willen vastleggen.

• •

  Ernstige hinder door bomen kan bepaalde positieve effecten van bomen beperken of verminderen. Bij (her)inrichtingsvraagstukken waarbij bomen betrokken zijn geldt daarom altijd het motto: ‘de juiste boom op de juiste plek’.

Het buitengebied van de gemeente wordt gekarakteriseerd door de vele bomenlanen die de wegen begeleiden. De lanen bestaan onder andere uit eiken, beuken, en voor een deel ook uit populieren. De aanwezigheid van deze laatste soort heeft een hoge cultuurhistorische waarde, voornamelijk in het gebied rondom Gemonde. Ook kent het buitengebied verschillende oude landgoederen, zoals de landgoederen Molenhoek, Haanwijk, Seldensate, Wamberg en Zegenwerp. In het buitengebied zijn verschillende bosgebieden met oude bomen terug te vinden. Samen vormen deze lanen, landgoederen en bosgebieden een belangrijk onderdeel van de groene beleving van de gemeente. Bomen in deze gebieden vallen onder de Wet Natuurbescherming en/of onder het aanlegvergunningenstelsel van het bestemmingsplan buitengebied. Deze gebieden zijn als vlak opgenomen op de Lijst Waardevolle Bomen, omdat vaak niet goed is aan te geven welke individuele bomen(rijen) de waardevolle bomen zijn.

We hanteren een lijst met waardevolle bomen. Op deze lijst staan individuele bomen die op verschillende manieren een grote bijdrage leveren aan het groene karakter van onze gemeente. Deze bomen hebben een speciale status binnen het bomenbestand en worden extra beschermd.

De lijst waardevolle bomen van gemeente Sint-Michielsgestel is in 2009 samen met inwoners van de gemeente opgesteld en in 2014 geactualiseerd vastgesteld. Het streven is deze lijst iedere 5 jaar te actualiseren. Eenmaal op de lijst geplaatst kan een boom niet meer van de lijst verwijderd worden.

De gemeenteraad heeft verschillende criteria (bijlage 2) vastgesteld om te kunnen bepalen of een boom aan de lijst wordt toegevoegd. Als een boom wordt aangedragen, wordt aan de hand van deze criteria getoetst of de boom inderdaad als waardevol wordt bestempeld. Waardevolle en monumentale bomen zijn in de meeste gevallen gemeentebomen, maar kunnen ook particuliere bomen zijn.

Een boom die is ingepast bij een ruimtelijke ontwikkeling of ter compensatie van een ruimtelijke ontwikkeling is aangeplant kan ook de status van waardevolle houtopstand toegewezen krijgen en bij de volgende actualisatie aan de lijst waardevolle bomen worden toegevoegd.

Bij het actualiseren van de lijst waardevolle bomen wordt bekeken welke houtopstanden zijn verdwenen en wat daarvan de oorzaak is geweest. Dit vormt een belangrijke basis om te kunnen observeren of het beschermingsbeleid voldoende werkt. Ook wordt (door zowel de gemeente als door boomeigenaren) bekeken welke houtopstanden ondertussen in aanmerking komen om op de lijst te worden geplaatst. Het college van burgemeester en wethouders stelt de lijst waardevolle bomen vast.

Bomen die zijn opgenomen in het landelijk register van monumentale bomen1 worden bij de volgende actualisatie automatisch toegevoegd aan de lijst waardevolle bomen.

Wanneer een waardevolle boom gekapt moet worden (bijvoorbeeld door ouderdom, ziekte, schade of zeer zwaarwegend maatschappelijk belang) is herplant altijd een streven.

• •

  Bij vervanging van een waardevolle boom in het kader van behoud van een waardevolle boom op een specifieke locatie krijgt de nieuwe boom direct de status ‘waardevol’. De nieuwe boom komt dan direct op de lijst waardevolle bomen te staan. De nieuwe boom hoeft niet per definitie dezelfde soort te zijn.

• •

  Herplant op locatie van een voormalige waardevolle boom hoeft niet altijd te leiden tot een nieuwe waardevolle status. Dit speelt vooral wanneer de waardevolle status is toegekend op basis van specifieke kenmerken van de boom (vorm, leeftijd, e.d.), en niet op basis van de locatie of het ‘verhaal’ van de boom.

De bomenstructuurkaart (bijlage 8) geeft inzicht in de bestaande bomenstructuren in onze gemeente. Op de kaart zijn ook ontwikkellocaties opgenomen. Deze laten zien waar we nu bomenstructuren missen, of waar concrete verbeterkansen zijn. Het zijn plekken waar we mogelijkheden zoeken (of al zien) om op termijn een bomenstructuur te ontwikkelen. In sommige gevallen kan dat binnen de huidige inrichting, en soms moeten we daarmee wachten op een herinrichting.

De ontwikkeling van onze bomenstructuren is de komende periode gericht op het verbinden van bestaande bomenstructuren. Zo proberen we een aaneengesloten structuur te realiseren die de basis vormt voor toekomstige ontwikkelingen. Ook zijn ontwikkelingen gekoppeld aan de inrichting van nieuwe wijken en, indien dit ooit relevant wordt, bedrijventerreinen.

Daarnaast worden bij de ontwikkeling van nieuwe en bestaande bomenstructuren verbetermogelijkheden voor ons bomenbestand als geheel meegenomen. Dat betekent dat we bij de ontwikkeling van de bomenstructuur de volgende kansen willen benutten:

• •

  We vergroten de soortendiversiteit in bomenstructuren op plekken waar dat het cultuurhistorisch beeld niet aantast.

• •

  We gaan uit van gebiedseigen soorten in het buitengebied en de dorpsranden. In de kernen zoeken we soorten die klimaatbestendig zijn. Dit kunnen ook gebiedseigen soorten zijn.

• •

  We houden rekening met de positie en omvang van bomen in relatie tot de beschikbare boven- en ondergrondse ruimte en het gebruik daarvan. Bij ruimteconflicten met andere beleidsvelden wordt integraal gezocht naar een oplossing.

• •

  We planten nieuwe bomenstructuren bij voorkeur aan in beplantingsvakken of bloemrijk grasland.

• •

  We betrekken de inwoners bij het ontwikkelen van de structuren in woonwijken.

In bijlage 6 zijn zoeklocaties voor ontwikkeling van de bomenstructuur benoemd. Deze locaties zijn gedeeltelijk voortgekomen uit het participatietraject, en dus voorgedragen door inwoners van de gemeente. Daarnaast zijn op de bomenstructuurkaart enkele kleinere ontwikkellocaties zichtbaar die niet zijn opgenomen in de tabel. Op deze locaties is de ingreep naar verwachting gering.

De aanpak van de ontwikkelingen in de bomenstructuur wordt uitgewerkt in een uitvoeringsplan. Daarin worden de precieze aanpak en de ambities voor de locatie vastgelegd en vertaald naar de uitvoering.

In hoofdstuk 2 (Het belang van bomen) is omschreven waarom gezonde bomen in de leefomgeving belangrijk zijn. We zien bomen daarom als een belangrijke investering voor de maatschappij. Het inpassen van een boom met een goede groeiplaats is de moeite waard. De extra investering leidt tot een hogere belevingswaarde en economische waarde, maar ook tot lagere onderhoudskosten voor de boom. We maken onderscheid tussen twee situaties:

In nieuwe woongebieden worden bomen planmatig (als onderdeel van de hoofd-, neven- of wijkstructuur) ingepast. Dit kost meer ruimte dan een boomloze inrichting, maar de gebruikte ruimte heeft daarmee wel een aantal voordelen:

• •

  Hogere woon- en levenskwaliteit.

• •

  Hogere natuurwaarde.

• •

  Hogere maatschappelijke waarden.

• •

  Hogere klimaatadaptieve waarde.

Een nog hogere maatschappelijke waarde kan worden behaald wanneer de ingepaste bomen gekoppeld zijn aan een aaneengesloten groenstructuur. Bij een nieuwe inrichting kijken we dus altijd of het mogelijk is deze koppeling te realiseren.

Bij inrichtings- en onderhoudswerkzaamheden in bestaande gebieden is het handhaven en inpassen van (waardevolle) bomen leidend. Daarbij geldt dat de ingepaste boom in het streefbeeld van de locatie past en voldoende levensverwachting/waarde heeft in verhouding tot de bijbehorende investering.

Niet overal is voldoende ruimte beschikbaar om bomen een goede groeiplaats van voldoende omvang te geven. Op deze plekken moeten we soms afwijken van onze ambities om voor bomen een goede standplaats te realiseren. Wanneer zo ver van de standplaatseisen moet worden afgeweken dat de boom geen maatschappelijke meerwaarde meer biedt wordt gekozen voor een oplossing met ander groen.

Eén grote, gezonde boom kan meer maatschappelijke waarde opleveren dan 100 kleintjes van dezelfde soort, blijkt uit onderzoek. Dat betekent dat we onze pijlen beter kunnen richten op 10 bomen die gezond oud kunnen worden, in plaats van 20 bomen met te weinig ruimte. De onderstaande afbeeldingen geven dit principe versimpeld weer. In bijlage 11 zijn deze afbeeldingen in groter formaat te vinden.

In voorgaande paragrafen hebben we omschreven hoe we onze bomen een zo hoog mogelijke waarde willen geven. In deze paragraaf bespreken we wat ervoor nodig is om een hoogwaardig bomenbestand duurzaam te kunnen behouden.

Variatie is het sleutelwoord wanneer het gaat over een duurzaam bomenbestand. Voor een duurzaam bomenbestand is het nodig dat we naar een gevarieerde mix gaan op het gebied van leeftijd, boomsoorten en status.

Bij de aanplant van bomen in woonwijken en buitengebieden zijn in het verleden grote aantallen (dezelfde) bomen tegelijk aangeplant. Het nadeel hiervan is dat de aangeplante bomen ook tegelijk oud worden en vervangen moeten worden. Dit zorgt voor een kaalslag in de wijk en voor een hoge piek in kosten, met negatieve gevolgen voor natuur en maatschappij. Omdat de bomen vervolgens (ongeveer) tegelijk opnieuw worden aangeplant herhaalt dit patroon zich meerdere keren voordat er voldoende variatie in leeftijd ontstaat om de kosten te spreiden. Het kan op die manier met gemak honderd jaar duren voordat een evenwichtige leeftijdsspreiding wordt bereikt.

Variatie in leeftijd willen we bereiken door actief te beheren in straat en laanstructuren waar bomen dezelfde leeftijd hebben.

Naast het aanplanten van grote hoeveelheden bomen is het lang de standaard geweest om veel van dezelfde boomsoorten toe te passen. Dit is terug te zien in de vele lanen met bomen van dezelfde soort die we ook in onze gemeente hebben. Het gebruiken van dezelfde boomsoorten geeft overal hetzelfde beeld en is makkelijk te onderhouden. Maar er kleven ook nadelen aan deze aanpak. Zo is een grote verzameling van dezelfde boomsoorten erg vatbaar voor ziektes: als er één ziek wordt, worden ze gemakkelijk allemaal ziek. Dat kan ertoe leiden dat in één klap veel bomen in een wijk vervangen moeten worden. Daarnaast kunnen plaagdieren zoals de eikenprocessierups zich makkelijk verspreiden.

De afwezigheid van diversiteit zorgt voor grote risico’s, en daarom richten we ons ook op het verhogen van de soortendiversiteit. Een hogere soortendiversiteit zorgt daarnaast ook voor hogere natuurwaarden en een interessantere uitstraling in de openbare ruimte.

Het ontwikkelen van een grotere boomsoortendiversiteit doen we door de volgende maatregelen toe te passen:

• •

  Bij aanplant van bomen in nieuwe en bestaande gebieden planten we verschillende boomsoorten aan.

• •

  Bij het vervangen/herplanten van bomen wordt gekeken of andere soorten in het beeld geïntroduceerd kunnen worden. In sommige gevallen, zoals in zeer beeldbepalende lanen, kiezen we er soms voor toch dezelfde soort terug te zetten.

• •

  De landschappelijke uitstraling moet intact blijven. Indien mogelijk worden verschillende soorten met een vergelijkbare uitstraling toegepast.

Bomen planten betekent vooruitdenken. In de buitenruimte zijn talloze factoren van invloed op de vraag: staat een boom op de juiste plek? Sommige van deze factoren, zoals maatschappelijke en ruimtelijke ontwikkelingen kunnen we niet altijd beïnvloeden. Daarom proberen we het juiste te doen met de keuzes die we wél kunnen maken.

Bij de inrichting en het beheer van bomen is het Handboek Bomen leidend. Goede groeiplaatsen voor bomen betekent vaak wel dat er minder bomen in dezelfde ruimte kunnen staan. We vinden dit toch waardevoller, kwalitatief hoogwaardige en gezonde bomen is namelijk het einddoel. In de inrichting en het beheer (van nieuwe en bestaande boomplaatsen) richten we ons op het vinden van een balans tussen de beste groeiomstandigheden voor de boom en het gebruik van geld en ruimte.

Waarom staan bomen soms op een verkeerde plek?

Tijden veranderen, en daarmee verandert ook onze kijk op hoe we met bomen horen om te gaan. Sommige logische keuzes uit het verleden zien we nu als onverstandig. Dertig jaar geleden werden stadsbomen vooral geplant voor een mooi, statig en rustig eindbeeld. Daarom werd, zoals eerder genoemd, in veel straten gebruik gemaakt van dezelfde boomsoort. Tegenwoordig weten we dat monocultuur (het gebruik van één soort) verschillende risico’s met zich meebrengt voor de (dier)soortenrijkdom en verspreiding van ziektes en plagen. Een ander voorbeeld is schaduw op het dak. Vroeger was een boom dicht bij het huis prettig omdat het zorgde voor een minder warm huis in de zomer. Het extra onderhoud aan het dak hoorde erbij. Tegenwoordig zijn onze huizen beter geïsoleerd en willen we juist zon op onze zonnepanelen.

Vroeger was er in veel gevallen meer ruimte voor de groei van bomen dan nu. Er waren parkeerplaatsen voor auto’s in de straat en in de grond lagen veel minder kabels en leidingen. Klimaateffecten zoals droogte, wateroverlast en hitte waren minder duidelijk aanwezig en kregen daardoor ook nog weinig aandacht. Ook weten we tegenwoordig veel meer over het belang van goede groeiplaatsen voor bomen om goed uit te groeien en minder wortelopdruk te veroorzaken. De bomen die we in die tijd geplant hebben zijn nu pas net volwassen.

Hoewel we afwegingen uit het verleden nu anders zouden maken, is dat geen reden om een boom weg te halen of te vervangen. Over 25 jaar zijn de huidige inzichten misschien (waarschijnlijk) ook weer achterhaald. Daarnaast leveren deze bomen, die misschien niet meer op een logische plek staan, nog steeds een grote bijdrage aan de kwaliteit van de woonomgeving, klimaatadaptatie en al die andere waarden van bomen.

Net als bij het beschermen van bomen geldt bij het ontwerpen met bomen dat een boom een goede basis nodig heeft om te kunnen groeien.

Er zijn meer dan voldoende redenen om juist bestaande bomen te behouden en in te passen in ruimtelijke ontwikkelingen. Daarom gaan we nog beter kijken naar de effecten van plannen op bestaande bomen in een plangebied. Door dit vroeg te doen werkt het kostenbesparend en kwaliteitsverhogend, zeker als bestaande bomen worden ingepast. Als alternatief zien we het verplanten van bestaande bomen als een duurzame ingreep.

Bestaande bomen hebben namelijk veel meer waarde dan bomen die op een later moment worden aangeplant. Met slechts één of enkele bestaande bomen kan doorgaans direct een hogere kwaliteit bereikt worden dan met een rij jonge bomen. Dit geldt nog meer als de jonge bomen niet voldoende ruimte hebben om goed te groeien. Redenen genoeg om het inpassen van bestaande bomen bij een ruimtelijke ontwikkeling serieus te overwegen. Een belangrijke voorwaarde hierbij is dat ook door andere beleidsvelden tijdig rekening wordt gehouden met bomen en niet pas op het moment dat aanpassingen in het plan niet meer mogelijk zijn.

Ruimtelijke plannen kunnen aanleiding geven tot een aanpassing van de bomenstructuurkaart. Bomen die vóór de uitvoering van de voorgenomen plannen niet beeldbepalend, kunnen dit na uitvoering wel zijn.

wordt een ruimtelijke procedure doorlopen. Binnen deze procedure worden verschillende ruimtelijke functies (waaronder groen) afgewogen. Hierbij wordt zoveel mogelijk aangesloten op beleidsuitgangspunten uit dit bomenbeleidsplan. De belangrijkste uitgangspunten hierbij zijn:

• •

  het zoveel mogelijk behouden van gezonde bomen met een levensduur van meer dan 15 jaar.

• •

  het behouden van, uitbreiden van en/of aansluiten op de bomenstructuur.

• •

  herplant en compensatie van groen.

In het plan worden afspraken over velling, herplant en compensatie van bomen vastgelegd. De uiteindelijke vergunningsprocedure moet hier in de toekomst op aansluiten. Het kan daarbij zowel om behoud als om ontwikkeling van nieuw groen gaan. De uiteindelijke afweging tussen groen en andere functies vindt plaats in de ruimtelijke procedure, waar de gemeenteraad over beslist.

Bij ruimtelijke procedures is het belangrijk dat het boombelang als een rode draad door het planvormingsproces loopt. Bij deze ontwikkeling moeten bomen direct in beeld zijn. Daarom is een boominventarisatie een verplicht onderdeel van het planvormingsproces. Vervolgens zorgt de groendeskundige van de gemeente ervoor dat het boombelang in het project wordt verankerd.

Planproces bomen bij ruimtelijke ontwikkelingen

De openbare ruimte is altijd in ontwikkeling. Sommige ruimtelijke ontwikkelingen passen binnen het bestemmingsplan of wijken daar licht van af (ontheffingen). Indien hierbij bomen betrokken zijn zal worden getoetst aan de Bomenverordening. Wanneer wordt afgeweken van het bestemmingsplan of er een bestemmingswijziging nodig is, dan worden voorwaarden aan de omgang met bomen en groen gesteld.

We willen dat bij ruimtelijke ontwikkelingen zorgvuldig met bomen (en overig groen) wordt omgegaan. Daarom werken we bij grote ruimtelijke ontwikkelingen volgens het Planproces Bomen (PPB) (zie onderstaande tabel). Dit Planproces Bomen is niet alleen leidend voor gemeentelijke projecten, maar is ook van toepassing op projecten die gestart of uitgevoerd worden door andere partijen. De projectfasen worden in bijlage 5 verder toegelicht.

Volgens het PPB doorloopt een project de in het schema opgenomen fases. Wanneer een project volgens een andere fasering verloopt wordt een project specifiek PPB opgesteld/gevolgd. Het resultaat van iedere fase is input voor de volgende fase.

Het kan gebeuren dat een vergunningsplichtige boom niet behouden kan worden. Voor de kap kan dan een ontheffing worden afgegeven. Deze kan alleen worden afgegeven door het college van burgemeester en wethouders. Bij de beoordeling van de aanvraag wordt bekeken of de reden voor het verzoek tot kap gegrond is. Hieronder staan enkele voorbeelden van situaties waarbij een ontheffing op het kapverbod kan gelden:

• •

  Veiligheid: De boom kan niet meer naar boomtechnische maatstaven gehandhaafd blijven.

• •

  Onrechtmatige hinder (extreme gevallen, zie H7). Denk hierbij aan schade aan bebouwing en niet te handhaven belemmeringen van de boven- en ondergrondse infrastructuur. Dit geldt alleen wanneer snoei geen uitkomst biedt of leidt tot de dood van de boom.

• •

  Boomziekte: bij overdraagbare ziektes die duurzaam behoud van het bomenbestand in gevaar brengen (zoals iepziekte en essentaksterfte).

• •

  Ontwikkeling van de openbare ruimte, waarbij sprake is van een zwaarwegend maatschappelijk belang.

Een omgevingsvergunning is aan te vragen via onze gemeentewebsite of direct via Omgevingsloket online. Op deze site is het mogelijk om een vergunningscheck in te vullen om te zien of een omgevingsvergunning nodig is.

Als hulpmiddel bij het bepalen of voor het kappen van een boom een vergunning nodig is hebben we een stroomschema opgesteld. Deze is te vinden in bijlage 1.

Bomen op de lijst waardevolle bomen zijn zo belangrijk dat hiervoor een strikt velverbod wordt gehanteerd. Als iemand van mening is dat een dergelijke boom toch moet worden gekapt1, moet hiervoor een ontheffing in de vorm van een omgevingsvergunning worden aangevraagd.

Een ontheffing voor het vellen van een waardevolle boom kan, wanneer alternatieven voor behoud van de boom deskundig zijn onderzocht, alleen bij uitzondering worden verleend. Onderstaande situaties kunnen toch reden zijn voor het verlenen van een ontheffing:

• 1.

  Het behoud van de boom is naar boomtechnische normen niet langer verantwoord omdat:

  • •

    door tak- of stambreuk veroorzaakt letsel of schade niet te voorkomen is;

  • •

    onrechtmatige hinder niet verder te voorkomen is;

  • •

    de houtopstand/boom een slechte conditie heeft met een lage levensverwachting.

• 2.

  Er is sprake van een zwaarwegend algemeen maatschappelijk belang dat opweegt tegen duurzaam behoud van de boom.

Ook moet uit deskundig onderzoek blijken dat alternatieven om de boom te behouden in beeld zijn gebracht en afgewogen.

Waardevolle bomen in particulier bezit mogen, net als gemeentelijke bomen op de lijst, niet zonder vergunning gekapt worden.

Groeiplaats bestemmen

Het bomenbeleidsplan en de bomenverordening bieden een goede bescherming van zowel waardevolle bomen als hun standplaats. Een aanvullende bescherming door onder andere bestemmingsplannen, bijvoorbeeld door het bestemmen van de standplaats, is daarom niet noodzakelijk.

In het verleden zijn enkele bomen opgenomen in het bestemmingsplan. Dubbele procedures en regelingen die hetzelfde beogen, worden normaal zoveel mogelijk vermeden. Dit is duidelijker voor de burger en biedt ook een beter uitgangspunt voor handhaving. Een bestemmingsplan kan daarnaast alleen via een uitgebreide procedure worden aangepast. Het streven is dan ook om zo min mogelijk bomen te beschermen door opname in het bestemmingsplan.

In uitzonderlijke gevallen is het echter toch wenselijk om juist de standplaats op te nemen in het bestemmingsplan.

Een bestemmingsplan richt zich met name op de toelaatbaarheid van functies en bebouwingsmogelijkheden en beschermt dus niet de boom zelf maar de standplaats van de boom. Indien ruimtelijke ontwikkelingen plaatsvinden, waarbij bestemmingsplannen worden aangepast, wordt het boombelang afgewogen tegen andere belangen.

Ondersteuning particuliere waardevolle bomen

Onderhoud aan oude bomen is specialistisch werk. Particuliere boomeigenaren komen daardoor soms voor dure onderhoudsmaatregelen te staan. Het behoud van hun boom is in het algemeen belang en daarom ondersteunt de gemeente deze eigenaren op diverse manieren.

Visuele boomcontrole

Als de gemeente haar bomen visueel controleert, kunnen de particuliere bomen op de lijst waardevolle bomen in diezelfde ronde worden meegenomen. Dit is een service waar de boomeigenaar vrijwillig aan kan deelnemen door contact met de gemeente op te nemen. Hiermee bespaart de boomeigenaar kosten en weet hij/zij zeker dat de boom volgens de nodige standaarden is geïnspecteerd. De gemeente houdt ook meteen zicht op de toestand van de boom. De eigenaar van de boom blijft wel altijd verantwoordelijk voor zijn boom en blijft ook aansprakelijk voor schade die de boom mogelijk kan veroorzaken.

Waardevolle bomenlijst

De lijst van waardevolle bomen te vinden op de gemeentelijke website.

1 Onder het kappen van bomen worden ook drastische snoeiwijzen die de vorm van de boom ernstig aantasten (zoals kandelaberen) gerekend (zie bomenverordening).

Bomen die onderdeel uitmaken van de belangrijkste structuren (primair) zijn beschermd zodat we een volwassen bomenstructuur in Sint-Michielsgestel kunnen garanderen.

In hoofdstuk 4 zijn onze belangrijke bomenstructuren benoemd. In de meeste gevallen staat de structuur boven het belang van individuele bomen. Dit wil zeggen dat we als gemeente de afweging kunnen maken om bomen te kappen wanneer dit de ontwikkeling van de bomenstructuur ten goede komt. Bomen in de primaire structuur zijn vergunningplichtig.

Binnen de bomenstructuren willen we bomen die in goede gezondheid volwassen kunnen worden en een leeftijd kunnen bereiken van minimaal tachtig jaar. Daarbij kijken we niet alleen naar de waarde van afzonderlijke bomen, maar ook naar het geheel dat de bomen samen vormen. Het wegvallen van bomen uit deze structuren kan leiden tot uitholling van de structuur of verarming van het beeld. De gemeente is daarom terughoudend in het vellen van bomen in structuren. We streven ernaar uitgevallen bomen in de structuur te vervangen.

Bomenstructuren zijn vaak onderdeel van een veranderlijke omgeving, bijvoorbeeld langs hoofdverkeerswegen en de wijken. Vaak moeten daar maatregelen plaatsvinden waarvoor meerdere bomen moeten wijken. Daarom is het telkens nodig een goede afweging te maken tussen de waarde van de boom en de noodzaak van de maatregel. We richten ons daarbij op het behouden van de structuur als geheel. Het vellen van de boom wordt in zulke situaties overwogen als een boom kan worden geveld zonder dat daarbij het beeld en de functie van de structuur sterk worden aangetast. Natuurlijk worden daarbij ook alle mogelijkheden om de boom toch te behouden beoordeeld.

Een aanduiding op de bomenstructuurkaart zegt weinig over de werkelijke situatie buiten. Binnen de primaire bomenstructuren wordt gestreefd naar grote, volwassen bomen die werkelijk recht doen aan het wensbeeld; zoals schaduwrijke lanen. Als een weg is aangeduid als structuur wil dat niet zeggen dat automatisch alle bomen in dat wegprofiel tot de structuur behoren. De bomen die werkelijk bijdragen aan het streefbeeld of daar potentie toe hebben, behoren formeel tot de structuurbomen. Dat kan betekenen dat in het ene geval de bomen langs een ventweg wel bij een structuur horen en in het andere geval niet. Dit wordt per situatie beoordeeld. Bomen in (particuliere) tuinen kunnen onderdeel zijn van een bomenstructuur.

We hebben de ambitie om alle bomen die onderdeel uitmaken van de structuren individueel te benoemen op de bomenstructuurkaart.

De Primaire bomenstructuren zijn belangrijk. De gemeente vindt voor velling van bomen in deze structuren een vergunning in de vorm van een omgevingsvergunning noodzakelijk. Door het velverbod op deze bomen:

• •

  kan worden gestuurd in behoud en ontwikkeling van de belangrijkste lanen;

• •

  kan herplant/compensatie worden uitgevoerd bij aantasting;

• •

  hebben belanghebbenden de mogelijkheid tot bezwaar en beroep.

De gemeente richt zich vooral op het behoud van de structuur als geheel in plaats van het behoud van individuele bomen.

Wanneer een (particuliere) boom niet op de lijst waardevolle bomen staat is geen kapvergunning nodig.

Voor bomen buiten de bebouwde kom geldt naast het gemeentelijke bomenbeleid ook de bescherming van bossen en lanen zoals opgenomen in de Wet Natuurbescherming 2017. De eisen die hieraan zijn verbonden zijn terug te vinden op de website van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO).

In het bestemmingsplan Buitengebied is een vergunningsstelstel voor de uitvoer van een werk of werkzaamheden (voorheen aanlegvergunning) opgenomen. Hierin is vastgelegd dat het in gebieden met bijzondere waarden verboden is om houtopstanden te vellen zonder omgevingsvergunning (als bedoeld in artikel 2.1. lid 1 onder b Wabo). In deze gebieden kan het dus voorkomen dat voor het vellen van één houtopstand zowel een omgevingsvergunning voor aanleg als een voor velling nodig is.

We hanteren bij schade aan gemeentelijke bomen (en bij kappen zonder vergunning) een schaderegeling. Deze regeling is gebaseerd op de meest recente wijze van waardebepaling van de Nederlandse Vereniging van Taxateurs van Bomen.

De schaderegeling is van toepassing bij elke schade die een particulier of onderneming aan gemeentelijke bomen veroorzaakt. Het gaat onder andere om aanrijschade, vandalisme, illegale velling, schade bij bouw- en aanlegactiviteiten en het anderszins zonder toestemming aanbrengen van beschadigingen aan de boom.

Wanneer op grond van een omgevingsvergunning of ander wettelijk voorschrift een boom wordt aangeplant valt de boom onder het velverbod van de Bomenverordening. Deze bomen worden ook automatisch toegevoegd aan de lijst waardevolle bomen.

Afwegingen

Voor bomen in structuren, overige bomen en herplantbomen is het belangrijk dat de afweging kan worden gemaakt tussen behoud of velling. Bij de afweging van een aanvraag voor een omgevingsvergunning geeft de Bomenverordening weigeringsgronden. Daarbij wordt het maatschappelijk belang van de boom vastgesteld en vervolgens afgewogen tegen het belang van de aanvrager. Onder het algemeen belang van de boom vallen de onderstaande weigeringscriteria van de Bomenverordening 20101. Deze weigeringscriteria zijn in bijlage 4 nader toegelicht.

• a.

  natuur- en milieuwaarden van de houtopstand.

• b.

  landschappelijke waarden van de houtopstand.

• c.

  cultuurhistorische waarden van de houtopstand.

• d.

  waarden van de houtopstand voor stads- en dorpsschoon.

• e.

  waarden van de houtopstand voor recreatie en leefbaarheid.

• f.

  boomwaarde.

Daarbij kan meewegen: de vitaliteit, levensverwachting en gaafheid van de boom.

Op het velverbod van de Bomenverordening 20101 bestaan enkele vrijstellingen. Deze zijn terug te vinden in de meest recente Bomenverordening.

1 Of, wanneer beschikbaar, een recentere versie. Wanneer in de Bomenverordening uitspraken worden gedaan die tegenstrijdig zijn met de uitspraken in dit plan, bijvoorbeeld door actualisatie, is de Bomenverordening leidend.

Bomen lopen een verhoogd risico op schade bij bouwprojecten en projectontwikkeling. Bij werkzaamheden moeten maatregelen worden genomen om onnodige boomschade te vermijden. Welke maatregelen dit zijn wordt bepaald door voorafgaand aan herinrichtingsprojecten in de buurt van bomen een risicoanalyse op te stellen, een zogenaamde BER (Boom Effect Rapportage) of BEA (Boom Effect Advies):

• •

  Boom Effect Rapportage: geeft een algemene situatieschets, advies en maatregelen. Dit wordt opgesteld wanneer er nog géén (voorlopig) ontwerp is.

• •

  Boom Effect Advies: Wordt uitgevoerd wanneer het voorlopig (of definitief) ontwerp bekend is. Geeft specifiek advies en maatregelen.

Voor te handhaven bomen nabij een bouwproject of andere mogelijk schadelijke werkzaamheden kan het opstellen van een BER of BEA door de gemeente verplicht worden gesteld aan de aanvrager van de bouwvergunning. In de gemeente is het opstellen van een BER of BEA gewenst voor projecten/ontwikkelingen in de buurt van bomen die op de Waardevolle Bomenlijst staan en/of onderdeel uitmaken van de primaire of secundaire bomenstructuur.

Voor ontwikkelingen in de directe omgeving van bomen in boomstructuren of bomen op de waardevolle bomenlijst moet altijd een BEA worden uitgevoerd.

Boombescherming bij ontwerp

Bij ontwikkelingen in de nabijheid van bomen moet al in de ontwerpfase rekening gehouden worden met de boven- en ondergrondse groeiruimte (en dus ook het toekomstige formaat) van aanwezige bomen.

Boombescherming bij werkzaamheden

Bij werkzaamheden in de nabijheid van bomen, waaronder graafwerkzaamheden, bemaling, opslag en verdichting van de bodem, worden de richtlijnen van het Handboek Bomen aangehouden.

Bomen zijn levende organismen die oud kunnen worden, ziektes kunnen hebben en (soms onzichtbaar) zwakke plekken kunnen ontwikkelen. Vooral in bebouwd gebied en langs wegen kan dit voor risico’s zorgen. Daarom beschrijven we in deze paragraaf op welke manier we in de basis voldoende boomveiligheid garanderen.

Zorgplicht

De gemeente Sint-Michielsgestel heeft als eigenaar/beheerder van haar bomen de plicht om schade door nalatige zorg aan bomen te voorkomen. Dit betekent dat de gemeente aansprakelijk kan zijn wanneer schade of letsel ontstaat door (verwijtbaar) onvoldoende zorg voor de boom. Deze aansprakelijkheid vervalt wanneer de gemeente de zorgplicht heeft vervuld en dit op basis van registratie kan aantonen.

De gemeente is verplicht op de veiligheid gericht onderhoud aan haar boombestand uit te (laten) voeren. Ook moet het onderhoud goed worden geregistreerd om nalatigheid bij schade uit te kunnen sluiten. Het aantonen van regelmatige controle (en onderhoud) op eventuele gebreken is hierin belangrijk. Daarom:

• •

  Voeren wij regelmatige boomveiligheidscontroles (VTA) uit met gecertificeerde boomveiligheidscontroleurs. Ieder jaar controleren we standaard ca. 25% van de bomen, zodat alle bomen iedere 4 jaar worden gecontroleerd. Attentiebomen (bomen met een verhoogde kans op risicovorming) worden eens per 2 jaar of zelfs jaarlijks gecontroleerd.

• •

  Plegen wij onderhoud waar dit nodig is. Dit gebeurt niet volgens een vaste frequentie en uitgaand van het taakstellend budget.

Boomveiligheidscontrole

Bomen worden periodiek op vitaliteit, veiligheid en onderhoudstoestand gecontroleerd door middel van de VTA (Boomveiligheidsonderzoek). Bij deze methode wordt iedere boom in de gemeente gecontroleerd op boomveiligheid en wordt geïnventariseerd welk onderhoud de boom nodig heeft om gezond verder te groeien. De inspecties worden geregistreerd in het beheersysteem van de gemeente. De inspectie wordt uitgevoerd door een gecertificeerd boomveiligheidscontroleur (BVC) of European Tree Worker (ETW).

In de regelgeving wordt onderscheid gemaakt tussen drie typen zorgplicht bij bomen:

We willen de kwaliteit en veiligheid van onze bomen op peil houden. Daarom voeren we constant onderhoud uit aan onze bomen. Het belangrijkste onderdeel van het boomonderhoud is het tijdig snoeien van de bomen.

Uit te voeren ingrepen zijn onder andere afhankelijk van de leeftijd (groeifase) en conditie van de boom. De resultaten van de boomveiligheidscontroles (VTA-controles) geven input voor welke ingrepen nodig zijn. Daarbij hanteren wij de volgende uitgangspunten:

• •

  Door externe partijen uitgevoerde VTA-maatregelen worden door de boomspecialist van de gemeente getoetst.

• •

  We volgen de geadviseerde/voorgeschreven maatregelen van de boomveiligheidsinspecteur.

• •

  De normen uit het Handboek Bomen zijn leidend voor het uit te voeren snoeiwerk.

Het boombeheer ligt vast in het huidige beheersysteem. Het is onze ambitie om het bomenonderhoud geactualiseerd vast te leggen in een nieuw boombeheerplan.

Dunnen van bomen

We dunnen een houtopstand als het vellen van één of meerdere bomen nodig is om de overblijvende houtopstand een duurzame toekomst te kunnen geven. Dunning van bomen die onderdeel zijn van de lijst waardevolle bomen vallen, in tegenstelling tot andere bomen, onder het velverbod van de Bomenverordening 2010.

Vervanging/inboet

Soms gebeurt het dat een boom afsterft en een nieuwe boom wordt teruggezet. In deze gevallen is het verwijderen van de boom zelf niet het hoofddoel. De maatregelen zijn juist gericht op de instandhouding en de ontwikkeling van de houtopstand.

Renovatie/grootschalig beheer

Na verloop van tijd blijkt dat in veel gevallen een structurele renovatie van het groen nodig is. Op basis van een analyse van een gebied kan bijvoorbeeld worden besloten bomen te vervangen of de structuur aan te passen. Hierbij wordt gekeken hoe het oorspronkelijke ontwerp is opgesteld en of hier aanpassingen in nodig zijn. Uitgangspunt hierbij is dat een duurzame situatie bereikt wordt. Bij deze situaties worden de afwegingen uit dit plan toegepast.

Bomen zijn net als mensen vatbaar voor ziekten. Daarbij geldt hetzelfde voor bomen als voor mensen: een zwakke conditie vergroot de kans op ziekte. Sommige ziekten gaan vanzelf weer over, maar andere kunnen leiden tot de dood van een boom. Daarnaast kunnen dieren die in bomen leven (wanneer het ecosysteem uit balans raakt) zorgen voor een plaag die de boom of mensen in de buurt raakt. Denk bijvoorbeeld aan de eikenprocessierups en de iepenspintkever. Ziekten en plagen bestrijden is dus nodig om de veiligheid te waarborgen en het bomenbestand duurzaam in stand te houden.

Door preventief te handelen en aangetaste bomen vroeg te signaleren verkleinen we de kans op grootschalige verspreiding, (massale) boomsterfte, (ernstig) ongemak en andere negatieve effecten op de leefomgeving.

De in onze gemeente belangrijkste (niet op volgorde van relevantie) boomziekten en -plagen zijn:

Sommige ziekten en plagen zoals rupsen en houtrot kunnen bij de meeste bomen voorkomen. Andere ziekten en plagen zijn soort-specifiek, zoals de iepziekte of de eikenprocessierups. Daarom proberen we meer variatie aan te brengen in het aantal soorten bomen in onze buitenruimte. Met een hogere diversiteit in boomsoorten zorgen we ervoor dat er een lagere kans is op verspreiding van ziekten en plagen.

Bij het verhogen van de diversiteit richten we ons op beperkt gebruik van soorten waarvan bekend is dat ze een verhoogd risico hebben op schadelijke ziektes en plagen. Daarbij proberen we monoculturen (veel bomen van dezelfde soort) te voorkomen. Ook proberen we bij nieuwe aanplant overlast van niet-schadelijke plagen (zoals luizen) te minimaliseren.

Een andere maatregel waar we op inzetten is een goede groeiplaats. Een goede groeiplaats heeft voldoende omvang en bevat voldoende voedingsstoffen, water en lucht. Dit zorgt ervoor dat de boom gezond is en een hogere weerstand heeft tegen ziekten en plagen. Bij aanplant houden we hier rekening mee door de richtlijnen te volgen zoals opgenomen in het Handboek bomen.

Wanneer ziekten en plagen bij boomveiligheidscontroles en onderhoudswerkzaamheden worden gesignaleerd betekent het niet automatisch dat we ingrijpen. We registreren de aanwezigheid van de ziekte en volgen de ontwikkeling. Wanneer dat nodig blijkt grijpen we in. Het kan ook gebeuren dat een boom tussen twee controles ziek wordt. Inwoners kunnen ziekten en plagen daarom melden via de reguliere kanalen van de gemeente.

1 Een ziekte wordt veroorzaakt door ziekteverwekkers zoals schimmels, bacteriën en virussen. Een plaag wordt veroorzaakt door een overvloed aan dieren of planten.

Het pootrecht stamt uit 1491 en houdt in dat sommige grondbezitters het recht hebben om in eigen (particulier) bezit bomen te planten op de gemeentegrond tussen hun perceel en de aangelegen weg. De eigenaar van de bomen is daarbij ook verantwoordelijk voor het onderhoud en de veiligheid rondom de boom. Het pootrecht is meer dan 500 jaar oud, maar geldt nog steeds op veel kavels waar het van oorsprong is verleend. Een eigenaar kan in overleg met de gemeente afstand doen van zijn voorpootrecht. De gemeente wordt dan, soms na afkoop, eigenaar van de pootrechtbomen en neemt de bomen in beheer. De gemeente heeft de kavels waarop het voorpootrecht nog geldt in beeld.

Samengevat:

• •

  De bomen zijn eigendom van aangrenzend perceeleigenaar.

• •

  De grond is eigendom van de gemeente.

• •

  Bij verkoop perceel gaat voorpootrecht, inclusief bomen en zorgplicht, naar nieuwe eigenaar, het recht bij overdracht in notariële akte dient vastgelegd te worden.

• •

  De eigenaar van de bomen is verantwoordelijk voor het onderhoud van de bomen en de veiligheid.

• •

  De houder van het voorpootrecht kan op eigen initiatief afstand doen van het recht. Dit moet in notariële akte worden vastgelegd. In enkele gevallen is sprake van een afkoopsom.

• •

  doordat in het verleden vooral populieren werden aangeplant onder het voorpootrecht, is er een kenmerkend, waardevol en dynamisch landschap ontstaan.

Bestemmingsplan Buitengebied

In het bestemmingsplan Buitengebied is een vergunningenstelsel voor de uitvoer van werk of werkzaamheden opgenomen. De gebieden waar het voorpootrecht veelvuldig voorkomt zijn veelal aangewezen met de waarde(n) 'besloten gebied' of 'historisch landschappelijk' gebied. In deze gebieden is het rooien van bomen, ook voorpootbomen, (aanleg)vergunningplichtig.

Indien herplant onderdeel is van de vergunningaanvraag, wordt deze eigenlijk altijd verleend. Dit past juist bij de dynamiek van het populierenlandschap.

Uitdaging voor de gemeente

Het (voor)pootrecht beperkt de invloed die de gemeente heeft op een relatief groot aantal bomen in het buitengebied van de gemeente. De uitdagingen die wij hierdoor tegenkomen staan hieronder op een rij gezet:

• •

  Als de eigenaar van voorpootbomen beslist deze te kappen kan de gemeente daar in de meeste gevallen weinig tegen doen. Het ontwikkelen en behouden van (historische) landschappelijke structuren (met o.a. een hoge waarde voor ecologie en cultuur) kan hierdoor een uitdaging zijn.

• •

  De gemeente mag geen voorpootbomen in eigendom van een particulier zonder diens toestemming kappen, ook niet wanneer dit nodig is voor maatschappelijke projecten zoals het verbreden van een weg of het nemen van verkeersveiligheidsmaatregelen. Hierdoor kan de ruimtelijke ontwikkeling vertraging oplopen.

• •

  Vaak zijn eigenaren van voorpootpercelen zich niet bewust van het voorpootrecht en de zorgplicht die zij hebben voor de bomen in hun eigendom, waardoor de veiligheid op sommige plekken niet gegarandeerd kan worden. Wanneer eigenaren zich wel bewust worden van hun zorgplicht leidt dit soms tot kap van de bomen om daarmee de zorgplicht te vermijden. Dit heeft een langdurige negatieve impact op het landschap.

• •

  Niet alle bomen in bermen vallen onder het pootrecht, want niet alle percelen hebben dit recht.

Ambitie

Ondanks de uitdagingen die het voorpootrecht ons biedt hebben we de ambitie om ons karakteristieke landschap te behouden.

Op verschillende plekken hebben eigenaren afstand gedaan van het voorpootrecht. Voor de eigenaar van het recht is dit altijd een mogelijkheid. Uitgangspunt is dat dit kosteloos plaatsvindt. Daarbij mag er geen sprake zijn van ernstig achterstallig onderhoud van de houtopstand. Het voorpootrecht vertegenwoordigt in de huidige situatie geen waarde meer. Bij opheffing van het voorpootrecht worden de bomen eigendom van de gemeente.

Regelmatig ontvangen we verzoeken van burgers om gemeentelijke bomen te snoeien of te verwijderen omdat zij overlast ervaren. Meestal gaat het daarbij om:

• •

  lichttoetreding in de woning,

• •

  schaduw in tuin, zwembad, woning of op zonnepanelen,

• •

  overhangende takken,

• •

  takken tegen raam of gevel,

• •

  zichthinder,

• •

  blad-/bloesem-/vruchtval,

• •

  plaagdieren/druipen van bomen,

• •

  allergie / gezondheidseffecten,

• •

  schade aan (bij-)gebouwen of tuinmuren door stam- of wortelgroei.

Burgers doen ook meldingen over een boom zonder dat daarbij sprake is van overlast.

Het gaat dan vaak over:

• •

  vitaliteit van bomen,

• •

  schade aan bomen,

• •

  illegale velling,

• •

  verzoek tot planten van bomen.

Bij de afhandeling van meldingen en klachten bekijken we de situatie ter plaatse. We beoordelen de overlast en maken een afweging tussen het algemeen belang en de waarden van de boom aan de ene kant en het individuele belang van de aanvrager aan de andere kant. In veel gevallen is de overlast binnen het reguliere beheer op te lossen of te beperken.

In een aantal gevallen is de overlast slechts weg te nemen door meer drastische maatregelen zoals rooien of sterk snoeien van een boom. Een dergelijke oplossing is weliswaar technisch uitvoerbaar, maar past niet in ons beleid rond waardevolle en te beschermen bomen.

Oplosbaar of te beperken

Oplosbare overlast is overlast die door een reguliere beheeringreep te verhelpen of te verminderen is. Denk daarbij aan het snoeien van takken die tegen een raam of dak slaan, het bestrijden van plaagdieren of het wegnemen van een enkele wortel.

In enkele gevallen kan het verwijderen of vervangen van een of meerdere bomen onder deze noemer vallen, bijvoorbeeld wanneer:

• •

  de boom bijna aan het einde van zijn omlooptijd is.

• •

  het beperken van de overlast een repeterende (en dus dure) maatregel zal zijn.

• •

  verwijderen of vervangen snel tot een duurzaam resultaat leidt.

• •

  de enkele overlastboom onderdeel is van een groep of grotere houtopstand.

• •

  de maatregel past binnen het normale onderhoudsbudget.

Niet oplosbaar

We noemen overlast ‘niet oplosbaar’ wanneer het belang van de boom zwaarder weegt dan het belang van de burger die overlast ervaart en een drastische ingreep niet in ons beleid past. Dit kan voorkomen in situaties waar sprake is van bomen die we als waardevol beschouwen en een hoge levensverwachting hebben. Er zijn dan goede redenen om die bomen te behouden. Het komt voor dat een burger de overlast toch ervaart als onacceptabel.

Is de overlast niet op te lossen, dan dient een burger in een dergelijke situatie vaak een verzoek in tot velling van een boom. We handelen daarbij volgens het principe ‘Nee, tenzij’.

Disproportioneel grote overlast is een reden voor nadere overweging

We moeten erkennen dat ook waardevolle bomen zoveel overlast kunnen geven dat de kwaliteit van de leefomgeving en het leefgenot van burgers wordt beperkt. Dat is in tegenspraak met het doel waarvoor bomen worden geplant.

In deze gevallen wegen we de ernst van de overlast af tegen de waarde die de boom heeft als deze behouden blijft. We willen hier eenduidig mee omgaan en bij alle gevallen dezelfde afweging maken.

Daarom beoordelen we deze situaties op basis van een vast aantal onderwerpen. Wanneer de overlast opweegt tegen de waarde van de boom is er een disproportioneel grote overlast. Dan volgt een nadere afweging waarbij onder andere de volgende aspecten worden beoordeeld:

• •

  Op welke schaal dient de boom het algemeen maatschappelijk belang? Blijkt dat uit beleidstatus/velverbod Bomenverordening?

• •

  In hoeverre zorgt de verzochte maatregel (verwijderen/snoei) van de boom voor aantasting van de kwaliteit van de openbare ruimte?

• •

  Wat is de overlast en in welke mate?

• •

  Wat is de termijn van overlast?

• •

  Op welke schaal wordt overlast ervaren? Is dat alleen voor de aanvrager? Of voor de hele straat?

• •

  Is sprake van te taxeren of getaxeerde schade?

• •

  Is sprake van oorzakelijk verband tussen de schade en de boom?

• •

  Voorzienbaarheid: had de verzoeker deze overlast kunnen voorzien toen hij de woning betrok?

• •

  Helpt de verzochte maatregel om klacht weg te nemen of te verminderen?

• •

  Kan de overlast in redelijkheid door verzoeker worden weggenomen of verminderd?

• •

  Kan de overlast in redelijkheid door gemeente worden weggenomen of verminderd?

Bijkomende vragen zijn dan:

• •

  Hoe groot is de afstand van de boom tot het eigendom van de verzoeker?

• •

  Hoe is verhouding tussen de omvang van de boom en de omvang van de tuin of woning?

• •

  Is er sprake van een duurzame groeiplaatssituatie?

• •

  Wat is de levensverwachting van de boom, zonder ingrijpen?

• •

  Wat kan de gemeente in deze kwestie doen en staan de benodigde investeringen in relatie tot de resterende levensduur van de boom?

• •

  Heeft de maatregel precedentwerking?

Precedentwerking

Elke situatie is uniek en het is niet de bedoeling dat het vellen van bomen om redenen van overlast een precedent schept voor de rest van de gemeente. Een voorbeeld is het vellen van linden omdat ze druppen. Als na uitvoerige beoordeling en afweging blijkt dat het in een straat redelijk is om de linden weg te halen, mag dat niet betekenen dat elke volgende klacht over druppende linden automatisch dezelfde uitkomst geeft.

In nieuwe situaties zorgen we voor een inrichting waarbij overlast zoveel mogelijk wordt voorkomen. Het Handboek Bomen, onderdeel Groeiplaatsinrichting, vormt daarbij een belangrijke basis. De afstand tussen bomen en de plaats waar deze overlast kan veroorzaken dient waar mogelijk ruim te worden genomen. Het is natuurlijk ook in het belang van de gemeente dat geen boomwortels vlakbij de stamvoet moeten worden verwijderd. De overlast van overhangende takken en doorschietende wortels wordt hiermee mogelijk niet geheel voorkomen, maar blijft dan wel beperkt.

Volgens artikel 5:44 Burgerlijk Wetboek zijn burgers gerechtigd om overhangende takken en doorschietende wortels op hun terrein af te zagen of af te steken. De burger moet de eigenaar van de boom, de gemeente, wel eerst sommeren dit zelf uit te voeren. In bepaalde gevallen zullen we dit snoeien echter weigeren. Het snoeien mag namelijk niet zover gaan dat bomen – in het bijzonder die- met een beschermde status onherstelbaar beschadigd raken of afsterven. Snoeien van takken kan bovendien onwenselijke gevolgen hebben voor het beheer of de vorm (habitus) van de boom. In deze gevallen kan er sprake zijn van misbruik van het snoeirecht en is er mogelijk sprake van schade die door de snoeier vergoed moet worden.

Verhardingsopdruk door boomwortels

Jaarlijks gaat er veel geld om in het herstellen van verhardingsopdruk door boomwortels. Ook hier geldt dat we dit probleem zoveel mogelijk proberen te voorkomen door goede groeiplaatsen aan te leggen en de juiste boomsoorten toe te passen. In bestaande situaties waar het probleem zich voordoet, wordt echter altijd gekozen voor een maatwerkoplossing. Een standaardoplossing bestaat niet. De vragenlijst wordt altijd doorlopen.

Kan de verharding worden verwijderd?

De meest structurele oplossing om het ‘conflict’ tussen bomen en verharding op te lossen is het wegnemen van een van de twee. We overwegen het wegnemen van verharding (of delen daarvan) als de functie van de openbare ruimte en de straatinrichting behouden blijft.

Kan de boomspiegel worden verruimd? Of kan de bandenlijn worden verlegd?

Het verruimen van boomspiegels en verleggen van bandenlijnen gebeurt alleen zolang dat past binnen de minimale eisen gesteld in de ASVV1. Als sprake is van Waardevolle bomen of bomen in de Primaire boomstructuur, kan dat een reden zijn om af te wijken van de ASVV. Dat gebeurt in overleg met een verkeerskundige.

Kan de verharding worden verhoogd?

Als de omstandigheden dat toelaten, wordt verharding in zijn geheel omhoog gebracht. Het voordeel hiervan is dat het bestaande wortelpakket ongemoeid kan blijven. De detaillering hiervan is afhankelijk van de bestaande ondergrond, het aanwezige wortelpakket en de mate waarin de boom verhoogde gronddruk tolereert. Dit is een relatief dure oplossing. Daarom wordt dit alleen toegepast bij bomen die we als zeer beschermingswaardig beschouwen.

Is wortelsnoei acceptabel?

Wortelsnoei is acceptabel als het geen nadelige gevolgen heeft voor stabiliteit en vitaliteit van de boom. Binnen de stabiliteitskluit mag geen wortelkap plaatsvinden. De volgende vuistregels worden hiervoor gehanteerd:

• •

  vlakwortelende bomen: 8 x stamradius = straal stabiliteitskluit (gemeten vanaf hart stam).

• •

  niet vlakwortelende bomen: 6 x stamradius = straal stabiliteitskluit (gemeten vanaf hart stam).

Wortelsnoei is een relatief goedkope oplossing maar heeft geen duurzaam effect. Door de wortels te snoeien worden ze gestimuleerd opnieuw uit te groeien. Uiteindelijk ontstaat hierdoor weer hetzelfde probleem.

Is velling acceptabel?

We overwegen het vellen van een boom als:

• •

  sprake is van vastgestelde onrechtmatige hinder of verhardingsopdruk tot stadium ‘gebrekkige weg’;

• •

  bovenstaande oplossingen niet mogelijk zijn.

Daarbij kan dan belang zijn dat:

• •

  de boomwaarde beperkt is;

• •

  de boom een lage levensverwachting heeft van minder dan vijf jaar;

• •

  de toekomst van de boom in deze omstandigheden niet duurzaam is;

• •

  een duurzamere situatie kan ontstaan met nieuwe bomen;

• •

  het wegvallen van de boom geen afbreuk doet aan de kwaliteit van de openbare ruimte in zijn geheel.

Bovenstaande oplossingsrichtingen kunnen worden getypeerd als aflopend van ‘duur en duurzaam’ tot ‘goedkoop en niet duurzaam’. Hoe waardevoller we een boom vinden, hoe meer we bereid zijn om de bovenste twee opties toe te passen. Het vellen van bomen om een probleem van verhardingsopdruk te verhelpen, wordt in principe niet toegepast bij waardevolle bomen en boomstructuren.

1 De ASVV (‘Aanbevelingen voor Stedelijke Verkeer Voorzieningen’) is het handboek voor verkeersvoorzieningen binnen de bebouwde kom.

Het gebruik van zonnepanelen heeft een gunstig effect op het milieu. Het gebruik van zonne-energie is schoon (er worden geen schadelijke stoffen uitgestoten), veilig en duurzaam. Duurzame initiatieven zoals het opwekken van duurzame energie moedigen we natuurlijk aan, maar dit heeft geen zin als daarmee andere duurzame elementen worden verwijderd. Bomen dragen op verschillende manieren bij aan de duurzaamheidsdoelstelling van de gemeente. Het verkrijgen van een hoger rendement met een zonnepaneel zien wij daarom niet als zwaarwegend argument om over te gaan op het kappen van bomen.

Bij het bepalen of een pand geschikt is voor zonnepanelen moeten aanwezige bomen (en hun toekomstbeeld) worden meegewogen. De persoon die de panelen wil plaatsen moet zelf afwegen of het rendement met de aanwezigheid van de bomen voldoende is. Het is niet toegestaan gemeentebomen te verwijderen of te beschadigen om het rendement van zonnepanelen te verhogen.

Uitgangspunten

1. Nieuwbouwlocaties:

Een goede verhouding tussen een groene openbare ruimte en bebouwing op nieuwbouwlocaties is belangrijk. Op nieuwbouwlocaties waar bomen zullen worden aangeplant wordt waar mogelijk (al) rekening gehouden met de komst of aanwezigheid van zonnepanelen op woningen en overige panden. Hierbij heeft de boom een hogere prioriteit dan de zonnepanelen. Dit wordt bijvoorbeeld in het programma van eisen voor interne en externe projectontwikkelaars opgenomen.

2. Bestaande situaties:

Op locaties met een reeds ingerichte openbare ruimte (inclusief een bestaand bomenbestand) heeft te boom voorrang op zonnepanelen. Met andere woorden: bij de plaatsing van zonnepanelen zal de initiatiefnemer rekening moeten houden met de aanwezigheid van de bestaande bomen (en dat deze nog verder kunnen groeien). Als blijkt dat door de aanwezigheid van de bomen het rendement vermindert of niet voldoende is, zal de initiatiefnemer zelf de afweging moeten maken of het plaatsen (op zijn eigen woningdak) zinvol is. Een initiatiefnemer heeft veel belang bij een maximaal rendement, maar geen recht daarop in geval van bomen in de directe omgeving van het betreffende gebouw.

3. Herinrichting openbare ruimte

Als er sprake is van een herinrichting van de openbare ruimte en de bestaande bomen kunnen niet worden gehandhaafd op dezelfde locaties, geldt het hierboven genoemde uitgangspunt 1 (Nieuwbouwlocaties). Daar waar bij herinrichting het aanwezige bomenbestand wordt behouden is er sprake van een bestaande situatie zoals beschreven onder punt 2 (Bestaande situaties).

Als bij een herinrichting (een deel van) de bestaande bomenstructuur wordt verwijderd, wordt die afweging zoveel mogelijk gemaakt op basis van de beleidsstatus van de betreffende bomen en zal de aanwezigheid of komst van (of ambitie voor) zonnepanelen daarin niet leidend zijn.

De in dit plan opgenomen bomenstructuur is vooral gebaseerd op de bestaande situatie. In de toekomst willen we de bomenstructuur verder ontwikkelen. We willen ontbrekende schakels in de structuur signaleren en aanvullen. Daarnaast willen we de bomenstructuur meer richten op het maximaliseren van de maatschappelijke waarde van de structuur voor de gemeente.

Met dit bomenbeleidsplan zijn nieuwe uitgangspunten geformuleerd voor het boombeheer. We willen het boombeheerplan actualiseren met de nieuwe uitgangspunten.

We willen bij onze inspecties meer data over onze bomen vastleggen. De data die we nu vastleggen is voldoende om ons boombeheer op peil te houden, maar biedt onvoldoende informatie om structureel te sturen op de waarde van onze bomen. Door relatief eenvoudige meetcriteria (zoals een inschatting van de stam- en kroondiameter) bij inspecties op te nemen kunnen we met minimale extra kosten een grote kwaliteitswinst behalen in onze bomendata.

Op basis van het bomenbeleidsplan zijn een aantal kansen geformuleerd die we als gemeente mogelijk in de toekomst willen benutten. Dit zijn nog geen harde ambities, maar kunnen dit in de toekomst wel worden.

Monumentale en waardevolle bomen vormen de groene parels van de gemeente. Onderhoud aan oude bomen is echter specialistisch werk. Particuliere boomeigenaren komen daardoor soms voor dure onderhoudsmaatregelen te staan. Het behoud van hun boom is echter wel in het algemeen belang. Daarom zouden we als gemeente deze eigenaren nadrukkelijker willen ondersteunen bij het in conditie houden van deze bomen. Hiervoor zijn in andere gemeentes bomenfondsen opgericht. We willen onderzoeken of dit ook voor de gemeente Sint-Michielsgestel een optie is.