| Organisatie | Terneuzen |
|---|---|
| Organisatietype | Gemeente |
| Officiële naam regeling | Bodemkansen Zeeuws-Vlaanderen |
| Citeertitel | Bodemkansen Zeeuws-Vlaanderen |
| Vastgesteld door | college van burgemeester en wethouders |
| Onderwerp | milieu |
| Eigen onderwerp | chemisch verontreiniging biodiversiteit kwaliteit milieu |
Geen
Onbekend
Geen
Datum inwerkingtreding | Terugwerkende kracht tot en met | Datum uitwerkingtreding | Betreft | Datum ondertekening Bron bekendmaking | Kenmerk voorstel |
|---|---|---|---|---|---|
| 30-04-2013 | Onbekend | 30-04-2013 Onbekend | Onbekend |
Het samenwerkingsverband Zeeuws-Vlaanderen 1 geeft met de ‘Bodemkansen Zeeuws-Vlaanderen’ invulling aan de verbreding van het bodembeleid. Traditioneel richt het bodembeleid zich op de chemische bodemkwaliteit: het voorkomen van nieuwe bodemverontreinigingen en het opruimen van ontdekte bodemverontreinigingen. De noodzaak tot verbreding wordt ingegeven door maatschappelijke urgente vraagstukken op terrein van een duurzame energiehuishouding, klimaatverander- ing, (infrastructurele) drukte in de bodem en biodiversiteit. De ‘Bodemkansen Zeeuws-Vlaanderen’ schetst de bijdrage die de bodem kan leveren aan deze maatschappelijke opgaven. Hiermee is een kennisbasis gelegd voor verbreed bodembeleid die in de praktijk van planvorming en projecten verzilverd kan worden. We leggen dit niet dwingend op, formuleren geen nieuwe regels of beleid maar bieden een wenkend perspectief op het benutten van de kansen die de bodem biedt. Het benutten van de kansen is niet alleen een zaak van gemeenten, provincie en waterschap maar ook van gebiedspartners zoals projectontwik- kelaars, aannemers, landbouworganisaties, landschapbeheerders en particulieren.
Met de ‘Bodemkansen Zeeuws-Vlaanderen’ geven wij invulling aan verbreed bodembeleid zoals dat is vastgelegd in het convenant ‘Bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties’. Dit convenant is door het rijk, de provincies, gemeenten en waterschappen op 10 juli 2009 ondertekend. Aanleiding van het convenant is de behoefte om verder te kijken dan alleen naar de beperkingen die de bodem oplegt door bodemvervuiling. Ook de potenties van de bodem in een breder perspectief moeten worden meegenomen in de praktijk van ruimtelijke planvorming en gebiedsontwikkeling. In het convenant zijn afspraken gemaakt over het ontwikkelen van verbreed bodembeleid. Zo stelt het rijk een structuurvisie op voor de ondergrond (STRONG). De structuurvisie vormt een kader voor de ondergrondse ordening van activiteiten van rijksbelang. De provincie Zeeland heeft op 5 januari 2010 de beleidsnota ‘t Zeeuws Bodemvenster vastgesteld. Deze nota bevat de provinciale bodemagenda en een stimuleringsprogramma om te komen tot duurzaam gebruik van de Zeeuwse bodem. De ‘Bodemkansen Zeeuws-Vlaanderen’ kan gezien worden als een regionale invulling van het verbreed bodembeleid zoals dat onder meer door het rijk en de provincie Zeeland in de afgelopen jaren is vorm gegeven.
Het samenwerkingsverband Zeeuws-Vlaanderen heeft de ‘Bodemkansen voor Zeeuws-Vlaanderen’ opgesteld. In de periode oktober 2012 – april 2013 zijn een aantal werksessies gehouden met bodemdeskundigen, planologen en andere beleidsgerela- teerde collega’s. In deze sessies zijn de maatschappelijke opgaven benoemd, de bodemagenda opgesteld en bodemkansen ontwikkeld. Aan de afsluitende werksessie hebben ook wethouders van de gemeenten Hulst, Sluis en Terneuzen deelgenomen.
In hoofdstuk 1 wordt geschetst wat wij verstaan onder duurzaam bodembeheer en wordt aangegeven hoe wij daar invulling aan geven. Voor de concrete invulling introduceren wij drie hulpmiddelen. In hoofdstuk 2 is de ‘checklist bodemkwaliteiten’ opgenomen. Deze checklist biedt een overzicht van alle relevante bodemkwaliteiten in Zeeuws-Vlaanderen. In hoofdstuk 3 zijn de bodemkansen opgenomen die aangeven hoe de bodem kan bijdragen aan een mooi en duurzaam Zeeuws-Vlaanderen. Tot slot volgen in hoofdstuk 4 de ‘factsheets bodemkwaliteiten’ die kort en bondig de belangrijkste informatie bevatten over de afzonderlijke bodemkwaliteiten.
De hoofdstukken 2, 3 en 4 zijn zo opgebouwd dat iedere pagina afzonderlijk te lezen is. De gebruiker kan dus direct bladeren naar de voor hem/haar relevante delen. Het is dus niet nodig om het hele boek van a tot z te lezen.
De bodem is onzichtbaar aanwezig in het dagelijks leven. De bodem is er simpelweg en we staan niet stil bij het gebruik en behoud van deze bodem. Tenzij er natuurlijk iets aan de hand is. Als er gas of gif in de bodem zit bijvoorbeeld. Maar als we iets beter kijken, zien we dat de bodem heel veel functies vertegenwoordigd. Sterker: we zien dat de bodem een onmisbare bouw- steen is in het dagelijks functioneren van de maatschappij.
De bodem biedt letterlijk een basis voor bouwwerken, afvalcontainers, glasbakken, kabels en leidingen en opslag van stoffen. We stoppen dus van alles in de bodem. De bodem levert de maatschappij tal van producten: gewassen, water, delfstoffen en energie. We halen dus ook van alles uit de bodem. De bodem bevat een schat aan archeologische en natuurhistorische infor- matie. We laten ons hierdoor informeren over de geschiedenis van de plek. En tot slot is de bodem er zelf ook nog als een complex natuurlijk systeem vol kwetsbaar en dienstbaar leven. Met al ons graven en wroeten in de bodem is het zaak dit natuurlijke systeem niet al te zeer te storen.
Duurzame omgang met de bodem: balans tussen gebruiken en beschermen
De bodem draagt, produceert en informeert. En de bodem zelf reguleert tal van processen die cruciaal zijn voor het in stand houden van een stabiel leefmilieu voor mensen, dieren en planten. In Zeeuws-Vlaanderen willen we duurzaam omgaan met al deze functies van de bodem. Dat betekent dat het actief benutten van de bodem voor menselijke activiteiten zorgvuldig wordt afgewogen tegen de natuurlijke en cultuurhistorische kwaliteiten van de bodem. Het gaat dus om het vinden van een balans tussen het gebruiken en het beschermen van de bodem.
Wat willen we beschermen in de bodem?
We willen de natuurlijke en cultuurhistorische kwaliteiten van de bodem beschermen waar nodig. Dat betekent dat we een schone, levende en waterbergende bodem willen behouden inclusief de archeologische schatten en unieke natuurlijke ken- merken. Deze unieke kwaliteiten van het bodemsysteem willen we ook waar mogelijk inzetten om de kwaliteit en identiteit van gebieden te behouden en te versterken. Met de bescherming van de bodem willen we het mogelijk maken dat ook toekomstige generaties gebruik kunnen blijven maken van de bodem. Waar nodig en kosteneffectief willen we de natuurlijke kwaliteiten van de bodem ook herstellen. Hierbij gaat het niet alleen om het saneren van vervuilde bodems maar ook om het herstellen van het waterbergend vermogen, de gewasproductiecapaciteit en de bodembiodiversiteit.
Wat willen we gebruiken van de bodem?
We willen het gebruik van de bodem mogelijk maken voor maatschappelijke doeleinden: bouwactiviteiten, zandwinning, winning van bodemenergie, gebruik van (zoet) grondwater en het telen van gewassen. Voorwaarde is wel dat dit gebruik duurzaam is: het gebruik van de bodem wordt afgewogen tegen andere claims in de bodem en de natuurlijke en cultuur- historische kwaliteiten. We willen niet dat er onomkeerbare schade optreedt aan het bodemsysteem.
Wat levert duurzaam bodembeheer op?
Nu worden beslissingen die van invloed zijn op het beschermen en gebruiken van de bodem nog teveel ad hoc en vanuit verschillende sectoren gemaakt zonder dat er bewust belangen tegen elkaar worden afgewogen. De noodzaak om tot bewuste afweging te komen, is de laatste jaren toegenomen omdat het bodemgebruik is toegenomen. Het gaat dan bijvoorbeeld om de afweging tussen belangen als bodemsanering, grondverzet, bodemenergie, archeologie en ondergronds ruimtegebruik. Wij zien ook dat de rol van de bodem door deze toenemende claims bij ruimtelijke belangenafwegingen steeds prominenter wordt. Dat juichen wij van harte toe! Met de ‘Bodemkansen voor Zeeuws-Vlaanderen’ willen we laten zien hoe dat nog beter kan. Met nog beter bedoelen wij dat de bodemkwaliteiten meer samenhangend en eerder in het proces worden ingebracht en meer gericht zijn op kansen in plaats van bedreigingen.
De checklist ‘bodemkwaliteiten Zeeuws-Vlaanderen’ geeft een overzicht van alle mogelijke relevante bodemkwaliteiten bij ruimtelijke planvorming of projectuitvoe- ring in Zeeuws-Vlaanderen. Het betreft 17 bodemkwaliteiten die onderscheiden zijn naar vier soorten kwaliteiten:
Figuur 1 Kwaliteiten van de ondergrond (bron: www.ruimtexmilieu.nl)
Gebruik van de checklist bodemkwaliteiten
De checklist ‘bodemkwaliteiten Zeeuws-Vlaanderen’ biedt een overzicht van alle mogelijke relevante bodemkwaliteiten bij ruimtelijke planvorming of projectuitvoering in Zeeuws-Vlaanderen. Op plan- en projectniveau zal veelal een beperkt aantal kwaliteiten van belang zijn. Soms is dat bij aanvang van een project volstrekt helder, bijvoorbeeld in het geval van een zware bodemverontreiniging. Maar soms is het niet vanzelfsprekend dat een bodemkwaliteit relevant is of blijkt pas gaande het proces van planontwikkeling dat een bepaalde bodemkwaliteit van belang is. Of nog erger: dat blijkt pas in de gebruiksfase. Dat kost onnodig veel tijd, geld, overlast en chagrijn (zie voorbeeld gemeente Sluis op de volgende pagina). Om dat te voorkomen kan de checklist standaard worden toegepast bij alle initiatieven van ruimtelijke planvorming en gebiedsontwikkeling. Het gebruik is even simpel als doeltreffend:
Bij de start van een project voer je aan de hand van de checklist een inventarisatie uit van de relevante bodemkwaliteiten.
Je hoeft niet meer of minder te doen dan even deze check uit te voeren. Mocht de bodem in een project niet vroegtijdig geagen- deerd zijn dan biedt de checklist ook de mogelijkheid om later in het proces de kansen en beperkingen van de bodem expliciet te maken en alsnog in te brengen in de planvorming. De checklist doet geen uitspraken over de onderlinge weging of mate van belangrijkheid van de verschillende kwaliteiten. Dit is per project verschillend.
Figuur 2 Checklist bodemkwaliteiten Zeeuws-Vlaanderen (gebaseerd op de checklist ondergrondkwaliteiten; bron: www.ruimtexmilieu.nl)
Van vuilnisbelt tot aardkundig, archeologisch en natuurmonument
De oude zandafgraving te Nieuw Namen is een bijzonder gebie Dat weten we al decennia lang. Het is bijzonder om te weten d je op zand staat dat miljoenen jaren oud is. Het is bijzonder om weten dat het zand onder je voeten vol zit met fossielen van di ren die er miljoenen jaren geleden leefden. En er is nog meer. J vindt er ook oude vuurstenen en pijlpunten van onze vooroude uit het stenen tijdperk.
De moderne mens heeft het gebied geëxploiteerd als zandgro ve en later als vuilnisbelt. Na sluiting van de vuilstort ontwi kelde er zich in korte tijd bijzonder waardevolle natuur. In 198 werd met een snelle maar grondige schoonmaakactie een de van de oude waarden in het gebied blootgelegd. Met deze eers blootlegging ontstond lokaal al snel de wens om de gehele gro ve in ere te herstellen. Nog steeds lag er te veel vuile grond e verwilderde natuur op de bodemschatten: miljoenen jaren oud aardkundige, archeologische en cultuurhistorische waarde Uit een eerste verkenning bleek al snel dat herstel van de groev erg veel zou gaan kosten. De oneervolle oude vuilnisbelt zo ontgraven moeten worden. De tijd schreed voort. Maar met di tijd groeide ook het maatschappelijk draagvlak voor de noodz kelijke investering. Er werd lange tijd driftig gezocht naar fina ciële middelen. En niet zonder resultaat. Uiteindelijk werd een samenwerkingsverband gesmeed tussen Staatsbosbehee de gemeente Hulst en de provincie Zeeland. En met Europes subsidie werd de locatie volledig gesaneerd en opnieuw ing richt als groeve.
Twee jaar na de grote sanering en herinrichting van de groeve kijkt men tevreden terug. De groeve is vandaag de dag een cultuurhistorisch natuurmonument en tegelijkertijd ook vrij toegankelijk voor publiek. In de zomerperiode kan je in de oude wanden van de groeve de oertijd aanschouwen en het hele jaar door genieten van de natuur. De groeve wordt ook veel bezocht door kinderen van het basisonderwijs en is op die manier ook mooie inspiratiebron voor werkstukken op school. Jong geleerd, oud gewaardeerd!
In de bodem bevinden zich oneindig veel heipalen en kilometers aan kabels, leidingen en rioleringen. Dat vinden we heel gewoon. De laatste jaren zijn daar ook tal van energiesystemen bijgekomen en ondergrondse bouwwerken als parkeergarages en afvalcontainers. Ook daar kijkt niemand meer van op. We moeten echter wel beseffen dat de bodem geen black box is waarin we altijd maar lukraak kunnen blijven graven. Nu het steeds drukker wordt in de bodem moeten we zorgvuldig nadenken hoe en waar we dat doen. Wemogen de bodemruimte benutten maar moeten het ruimtegebruik goed inpassen in de bodem. Het mag niet leiden tot ongewenste schade aan het bodemecosysteem en aan de cultuurhistorische waarden. Als we prioriteiten stellen, goed inpassen en bodemkansen benutten, bespaart dat veel kosten in de uitvoering en veel ongemak en beheerkosten in de gebruiksfase.
Bouwwerken vinden hun draagkracht in de bodem.Deze draagkracht betreft de mate waarin de bodemgevoelig is voor zetting.
Met ondergronds bouwen creëren we ruimte onderhet maaiveld. Voorbeelden betreffen parkeergarages,(auto)tunnels, afvalcontainers en glasbakken.
Ondergrondse buisleidingen betreffen grote buisleidingendie van regionaal of (inter)nationaal belangzijn voor transport van een diversiteit aan stoffen.
Kabels en leidingen betreffen onder het maaiveldgelegen kleinschalige infrastructuur.
De bodem levert de maatschappij tal van producten: gewassen, water, delfstoffen en warmte. Dat halen we uit de bodem. Hier staan we niet vaak bij stil. Maar de agrariër bijvoorbeeld wel. Hij beoordeelt zijn land nog altijd op productievermogen. Voor hele goede grond betaalt hij meer dan voor minder renderende grond. Waterbeheerders weten maar al te goed hoe belang- rijk de bodem als productiekwaliteit is. Het meeste zoet water in Zeeland zich bevindt in Zeeuws-Vlaanderen in de vorm van zoetwaterbellen. Daarnaast is de bo- dem in Zeeuws-Vlaanderen geschikt voor het winnen van warmte en koude uit de bodem. Een renderende vorm van duurzame energie! Dus heel veel van wat we nodig hebben om te leven halen we uit de bodem. Maar dat kan niet zomaar ongelimiteerd. We kunnen de bodem benutten maar moeten daarbij wel de balans zien te behouden van het natuurlijk systeem. Willen we duurzaam bezig zijn dat moet de bodem zich op natuurlijke wijze kunnen herstellen. De landbouw- grond mag bijvoorbeeld niet uitgeput raken, schoon zoet grondwater moet worden aangevuld en de warmtebalans moet gerespecteerd worden. Laten we daarom zorgvuldig omgaan met het productievermo- gen van de bodem en bodemkansen benutten. Dat le- vert veel geld op, beperkt de CO2 uitstoot en voorkomt uitbuiting van de bodem.
De waarde van de bodem voor gewasproductie wordt afgemeten aan de capaciteit van de bodem voor (economische) productie van gewassen bij beperkte bemesting en emissies naar het milieu.
De voorraad grondwater bestaat uit bruikbaar zoet water van voldoende kwaliteit.
Voorraad zand bestaat uit de hoeveelheid beschik- baar te winnen zand ten behoeve van bouwprojecten.
Met Warmte Koude Opslag wordt de bodem benut voor het verwarmen en koelen van gebouwen.
De bodem vormt een complex ecologisch en hydrologisch systeem. Dit eeuwenoude systeem is ronduit verbazingwekkend: ontelbare organismen leven in de bodem, miljoenen kubieke meters grondwater reizen decennialang door verschillende aardlagen, natuurlijk afval wordt afgebroken en verontreinigingen gezuiverd. Het zal geen verbazing wekken dat een dergelijk systeem kwetsbaar is. De bodemvervuilingen uit het verleden illustreren dat: we zitten nog steeds met enorme hoeveelheden vervuilde grond. Bescherming is daarom op zijn plaats en waar mogelijk is herstel van de natuurlijke kwaliteiten raadzaam: de veerkracht
van het natuurlijk systeem neemt toe. Een zorgvuldige en duurzame omgang is daarom vereist om de bodem te kunnen benutten als drager, producent en informatieverstrekker. Dat is niet alleen goed voor de bodem maar ook voor de portemonnee. We moeten meebewegen met de bodem waar het kan, de bodem geschikt maken waar het moet.
Chemische bodemkwaliteit betreft stoffen die niet in de bodem of het grondwater thuishoren, of om een ‘overmaat’ aan natuurlijke stoffen die (kunnen) leiden tot schade aan het ecosysteem en de gezondheid van mensen.
Biodiversiteit betreft de diversiteit aan leven in de bodem (bacteriën, schimmels, algen, regenwormen en aaltjes), voedselrijkdom en de aan- of afwezigheid van water.
Een waterbergende bodem heeft het vermogen en de mogelijkheden om water onder het maaiveld te bergen. De bodem fungeert als spons: ontelbare grote en kleine poriën kunnen water vasthouden.
Een waterfilterende bodem ontdoet grondwater van verontreinigingen en zout op de jaren tot eeuwen durende tocht door de diverse klei-, zand- en andere aardlagen.
De capaciteit die de bodem heeft om CO2 op te slaan. De miljoenen organismen in de bodem bestaan voor een belangrijk deel uit koolstof (circa 8 ton koolstof per hectare in ongeroerde grond).
De checklist bodemkansen geeft kansen aan om vanuit de bodem bij te dragen aan maatschappelijke opgaven in Zeeuws- Vlaanderen. Op basis van de collegeprogramma’s en de structuurvisies van de gemeenten zijn zeven strategische opgaven benoemd. Deze zijn in het navolgend overzicht kort benoemd. Hierbij is vervolgens aangegeven hoe de bodem kansen biedt om invulling te geven aan deze maatschappelijke opgaven.
Gebruik van de checklist bodemkansen
De checklist ‘bodemkansen Zeeuws-Vlaanderen’ biedt een overzicht van mogelijke bodemkansen bij ruimtelijke planvorming of projectuitvoering in Zeeuws-Vlaanderen. Het overzicht is niet uitputtend: het zijn de kansen die wij op het spoor zijn ge- komen in een aantal werksessies. De kansen zijn gerangschikt naar de maatschappelijke agenda voor Zeeuws-Vlaanderen. Op plan- en projectniveau zal veelal een beperkt aantal kansen relevant zijn en telkens om maatwerk vragen. De kansen zoals wij die benoemd hebben kan je zien als gidsprincipes: ze wijzen de weg vanuit de bodem naar een duurzamer en mooier Zeeuws-Vlaanderen. Ook hier is het gebruik simpel en doeltreffend:
Kijk aan welke maatschappelijke opgave je werkt en check de bodemkansen die relevant zijn voor de opgave waaraan je werkt.
Je hoeft niets meer of minder te doen dan deze check uit te voeren om bodemkansen op het spoor te komen. Overigens staan de bodemkansen ook benoemd in de factsheets (hoofdstuk 4) zodat je ook per bodemkwaliteit de bodemkansen in beeld kan brengen.
Aantrekkelijk wonen en werken is van cruciaal belang voor de leefbaarheid en aantrekkingskracht van de gemeenten. Er bestaat een noodzaak tot stevige herstructurering van de bestaande woningvoorraad en het opknappen van ‘krotten’. Niet uitbreiding maar kwaliteit is de centrale opgave. Ver- sterking van de kwaliteit en identiteit van de bestaande centra is een must. Versterking van de kwaliteit van de centra is gericht op goede energieprestaties, behoud van voorzienin- gen en werkgelegenheid en een kwaliteitsslag in de open- bare ruimte. Voor het wonen in het buitengebied geldt dat rust en ruimte de kernkwaliteiten vormen. In de komende jaren is krimp een aandachtspunt en daarmee ook een even- tuele verdunning van de woningvoorraad.
Recreatie en toerisme zijn belangrijke economische dragers in Zeeuws-Vlaanderen. Versterking van de verblijfrecreatie in de kustzone en dagrecreatie in het achterland is dan ook een speerpunt. Het gaat om trekkers als de kust, dijkrecreatie, binnen- steden, cultuurhistorische plekken zoals de Staats-Spaanse Linies, kreekherstel en welness. Een kwaliteitsslag in de verblijfs- recreatie is gewenst waaronder kwalitatief hoogwaardige recreatiewoningen. Uitdaging is om te zoeken naar functiecombina- ties waar natuur, water en recreatie elkaar versterken. De natuurontwikkeling van de Westerschelde leent zich bij uitstek voor combinaties met recreatieve functies en voorzieningen. Aandachtspunt is dat agrariërs hun bedrijfsruimte behouden in het agrarische gebied (behoud milieucontouren).
De zware industrie in Zeeuws-Vlaanderen is geconcentreerd in de Kanaalzone (Terneuzen, Sluiskil en Sas van Gent). Zeeland Seaports wil zich in de markt profileren als duur- zame haven. Een van de speerpunten hierbij is de ontwikke- ling van duurzame industrie, de groene grondstoffen econo- mie (Bio Base Europe) en het duurzamer maken van bestaande industrie langs het Kanaal Gent-Terneuzen. Onderdeel hiervan is de ontwikkeling van de Multi Utility Providing (MUP) die bestaat uit ondergrondse buisleidingen voor het transport van CO2, gas, warmte, biodiesel, rest- stromen, elektriciteit en (warm)water. In de Kanaalzone is een overschot aan zoet water dat nu geloosd wordt op de Westerschelde. De Kanaalzone kan verder doorontwikkeld worden waarbij inbedding in een groen landschappelijk raamwerk wenselijk is. Kleinschaligere en minder milieu- belastende bedrijvigheid vindt zijn plaats op overige bedrijven- terreinen. Uitbreiding van deze terreinen is niet aan de orde. Wel is er de noodzaak enkele verouderde bedrijvenlocaties te herstructureren inclusief eventuele bodemsaneringen.
Behoud en versterking van het landschap is een belangrijke opgave. Hierbij gaat het onder meer om versterking van de historie van het landschap (kreken, liniezones, inpoldering). De opgave is gericht op inpassing en het samengaan van de ecologische hoofdstructuur, waterberging en landbouw. De kwaliteit van het Zeeuws-Vlaamse landschap vormt een belang- rijk decor voor recreatie en toerisme. De agrarische sector is in Zeeuws-Vlaanderen een belangrijke economische drager van de bestaande landschappelijke kwaliteiten. Een bijzondere kwaliteit in het Zeeuws-Vlaamse landschap zijn de Staats-Spaanse Linies. De open zeearm van de Westerschelde is belangrijk voor natuurontwikkeling. Verzilting, mede door klimaatverande- ring, is een aandachtspunt.
De agrarische sector is de economische drager van het landschap en biedt werkgelegenheid. De sector ontwikkelt zich in schaalvergroting, spe- cialisatie of verbreding. Verbreding betreft onder meer natuurbeheer en specialisatie betreft onder meer biologische landbouw en de teelt van gewas- sen voor de groene grondstoffeneconomie, zoals vlas of koolzaad (Bio Base Europe, bio- based economy). Ook de ontwikkeling van duurzame (tus- sen)producten wordt steeds belangrijker in het kader van innovatiekracht en maatschappelijk ver- antwoord ondernemen. Er wordt meer en meer gestreefd naar een duurzame inpassing in het landschap en een duurzame bedrijfsvoering met aandacht voor menging van agrarische, woon- en recreatieve functies. Het tegengaan of beperken van verzilting en de beschikbaarheid van voldoende zoetwater van goede kwaliteit zijn belangrijke aandachtspunten voor de grondgebonden land- bouw. Ook wordt er op pilotbasis aquacultuur toe- gepast (zilte zaligheden). De spanning tussen de milieuruimte van de agrarische sector en het lan- delijk wonen is een aandachtspunt.
Voor infrastructuur ligt het accent op verbetering en aanpassing van bestaande infrastructuurlijnen. Relevant zijn onder an- dere de verbreding/verdubbeling van wegen, de aanleg van tunnels en de nieuwe zeesluis in Terneuzen. Deze werkzaamheden brengen veel grondverzet met zich mee. Tevens zijn de bestaande transportleidingen van belang (water, gas, ethyleen).
Zeeuws-Vlaanderen streeft naar een energiezuinige woningvoorraad en bedrijventerreinen en waar haalbaar en mogelijk, voorzien van duurzame energie. Ook koelen is hierbij van belang voor zowel bedrijfsprocessen als koelen van woningen en kantoren in warme tijden. Ten aanzien van klimaatbeleid wil Zeeuws-Vlaanderen de uitstoot van CO2 beperken. Verder zijn bodemafdekking en waterberging relevant in het kader van klimaatadaptatie. Voor grootschalige kunstmatige CO2-opslag ondergronds en voor de winning van schaliegas is de bodem in Zeeuws-Vlaanderen ongeschikt.
Alle ondergrondkwaliteiten uit de ‘checklist ondergrondkwaliteiten Zeeuws-Vlaanderen’ (zie hoofdstuk 2) zijn uitgewerkt in factsheets. De factsheets bieden in een oogopslag de meest essentiële informatie over de desbetreffende ondergrond- kwaliteit:
De factsheets bieden een houvast voor een eerste oriëntatie op de ondergrondkwaliteiten. Is de ondergrondkwaliteit relevant voor mijn project? Welke kansen en ambities levert dit op? En met welk wettelijk kader en welk beleidskader moet ik rekening houden? Natuurlijk moet deze informatie verder worden uitgediept voor een concreet plan of project. Daarvoor is het handig om je vakinhoudelijke collega (archeologie, civiele techniek, hydrologie, bodemchemie, bodemenergie, etc.) te raadplegen. Deze collega kan behulpzaam zijn om maatwerk te leveren voor jouw project.
We stoppen van alles in de bodem
Het belang van voldoende draagkracht ligt in het voorkomen van schade aan gebouwen, wegen en buisleidingen als gevolg van zettingen.
Verstandig omgaan met de draagkracht om te bouwen draagt bij aan:
Relevantie voor Zeeuws-Vlaanderen
De draagkracht in Zeeuws-Vlaanderen verschilt van plek tot plek. In de dekzandgebieden bij Aardenburg en Hulst is de draagkracht goed. Ook in de jongere zandige polders is dit het geval. Daarnaast kent Zeeuws-Vlaan- deren grote gebieden met veel klei en veen in de bodem. Dit maakt gericht onderzoek per project nodig is om de draagkracht te bepalen.
Wettelijk kader / generiek beleidskader
Er is geen wettelijk kader van toepassing op de draagkracht van de bodem. Op gebouwniveau gelden wel de eisen uit het Bouwbesluit. Deze eisen hebben betrekking op functionaliteit en constructieve veiligheid van (op te richten) bouwwerken. Ook kan in het kader van de wettelijke watertoets advies worden gegeven door de waterbe- heerder ten aanzien van de draagkracht om te bouwen. De water- toets verplicht echter niet deze inhoudelijke toets en een eventueel advies van de waterbeheerder is niet verplichtend (er geldt wel een motivatieplicht bij afwijking van het advies).
Aan bouwrijp maken worden geen wettelijke eisen gesteld. In som- mige gevallen hanteert de gemeente een programma van eisen ten aanzien van het bouwrijp maken.
Breng de ‘draagkracht om te bouwen’ in kaart bij alle verstedelijkingsopgaven en infrastructurele projecten en gebruik de bodemkansen als inrichtingsprincipe.
De bodem biedt de draagkracht voor ondergrondse bouwwerken. Met ondergronds bouwen worden ruimten onder het maaiveld gecreëerd. Zandgronden met lage grondwaterspiegels zijn geschikter voor het realiseren van ondergrondse bouwwerken dan klei- en veengronden met hoge grondwater- spiegels.
Het belang van ondergronds bouwen is de bijdrage aan het realiseren van ruimtelijke kwaliteit bovengronds.
Verstandig omgaan met ondergronds bouwen draagt bij aan:
Ondergronds bouwen relevant bij:
Wettelijk kader / generiek beleidskader
Voor ondergronds bouwen is op nationaal niveau geen wetgeving of beleid ingevuld die randvoorwaarden stellen. Op gebouwniveau gelden wel de eisen uit het Bouwbesluit. Deze eisen hebben be- trekking op de functionaliteit en constructieve veiligheid van (op te richten) bouwwerken.
In de Wet ruimtelijke ordening (WRO) wordt geen onderscheid gemaakt tussen boven- en ondergronds bouwen. Dat geldt ook voor bestemmingsplannen. Maar omdat deze gebaseerd is op de bovengrond kan deze soms onbedoeld ongunstig uitpakken voor ondergronds bouwen. Er zijn veel voorbeelden beschikbaar van bestemmingsplannen waarin ondergrondse ruimten bestemd zijn.
Bij de realisering van ondergrondse ruimten kan men stuiten op uiteenlopende sectorale wet- en regelgeving, bijvoorbeeld over bodemvervuiling, archeologie, grondwaterstroming, niet-gesprongen explosieven
Relevantie voor Zeeuws-Vlaanderen
In Zeeuws-Vlaanderen betreft het ondergronds bouwen met name parkeergarages, afvalcontainers en glasbakken. Daarnaast kent Zeeuws- Vlaanderen enkele tunnels zoals de Westerscheldetunnel, de Sluiskil- tunnel en diverse kleinere tunnels.
Overweeg de mogelijkheden van ondergronds bouwen wanneer er hoge eisen worden gesteld aan de ruimtelijke kwaliteit van de openbare ruimte of wanneer kwestbare natuur- of landschappelijke waarden in het geding zijn.
Ondergrondse buisleidingen betreffen grote buisleidingen die van regionaal of nationaal belang zijn. Het gaat daarbij om ondergrondse buisleidingen voor het transport van bijvoorbeeld aardgas, olieproducten, chemicaliën, industriewater, vloeistoffen en perslucht die gemeentegrensoverschrijdend zijn. Deze buisleidingen leggen veelal restricties op aan het onder- en bovengrondse ruimtegebruik. Omlegging van dergelijke leidingen is veelal geen optie en beschadigingen aan het netwerk kunnen leiden tot het vrijkomen van gevaarlijke stoffen en gevaar op explosie, vergiftiging of milieuverontreiniging.
Buisleidingen van regionale en nationale betekenis zijn van belang voor de leveringszekerheid van belangrijke grondstoffen en vloeistoffen. Buis- leidingen kennen vaak bovengrondse vrijwaringszones waarvoor restricties zijn vastgelegd.
Relevantie voor Zeeuws-Vlaanderen
In Zeeuws-Vlaanderen liggen diverse ondergrondse buisleidingen. De tracés lopen van zowel oost naar west als van zuid naar noord. Met name de industriële complexen in Terneuzen kennen een groot aantal ondergrondse buisleidingen ten behoeve van het vervoer van een diversiteit van stoffen.
Wettelijk kader / generiek beleidskader
Structuurvisie buisleidingen (2012-2035): in de Structuurvisie Buisleidingen zijn leidingstroken aangewezen waar nieuwe buisleidingen voor het transport van gevaarlijke stoffen over lange afstand kunnen worden gelegd. Deze stroken sluiten – waar mogelijk – aan bij reeds bestaande leidingen. Verder gelden er ter aanzien van de specifieke buisleidingen vaak nog aanvullende wetgeving (bij- voorbeeld Gaswet, Besluit externe veilig- heid buisleidingen en de Circulaire risico- normering vervoer gevaarlijke stoffen).
Verstandig omgaan met ondergrondse buisleidingen draagt bij aan:
Ondergrondse buisleidingen is relevant bij:
Kabels en leidingen worden standaard ondergronds gesitueerd. Ze worden met name onder de trottoirs (en wegen) gelegd zodat ze bij calamiteiten relatief makkelijk toegankelijk zijn. De reden om kabels en leidingen onder de grond aan te leggen is vooral de leveringszekerheid. Ondergronds liggen de kabels beter beschermd tegen wind, vorst, zwiepende boomtakken en andere mogelijke schade. Onder de grond is het meestal koeler dan boven de grond wat van belang is voor drinkwater en elektriciteit. Naast veiligheid en betrouwbaarheid is de beleving van de bovengrondse ruimte een belangrijke reden om kabels en leidingen onder de grond te leggen.
Het belang van kabels en leidingen is gelegen in de leveringszekerheid van onder meer drinkwater, elektriciteit, gas en warmte en koude.
Relevantie voor Zeeuws-Vlaanderen
De rioleringen, kabels en leidingen in de stad kennen een onder- grondse ruimteclaims met name onder straten en trottoirs. Vooral in stedelijk gebied kunnen conflicten ontstaan tussen de nuts- infrastructuur en andere ondergrondse en bovengrondse functies. Aan rioleringen, kabels en leiding is regelmatig onderhoud nood- zakelijk. Veelal zijn deze gelegen in de openbare ruimte. Bij acti- viteiten ter plaatse of in de nabijheid van kabels en (buis)leidingen, kan graafschade ontstaan. Dit levert risico’s (vrijkomend gas) en hinder (uitval elektriciteit) op.
Wettelijk kader / generiek beleidskader
Er zijn veel specifieke wetten en regels ten aanzien van de verschillende soorten kabels en leidingen. De belangrijkste in de gemeentelijke praktijk zijn:
Verstandig omgaan met kabels en leidingen draagt bij aan:
Kabels en leidingen is relevant bij:
Het voorkomen van graafschade en onnodig opengebroken straten door bundeling van kabels en leidingen en het vroegtijdig in beeld brengen van de ondergrondse en bovengrondse ruimteclaim van kabels en leidingen.
We halen van alles uit de bodem
De waarde van de bodem voor gewasproductie wordt afgemeten aan de capaciteit van de bodem voor (economische) productie van gewassen bij beperkte bemesting en emissies naar het milieu. Een combinatie van chemische, fysische en biologische bodemeigenschappen bepaalt de gewasproductie- capaciteit van de bodem.
De geschiktheid van de bodem voor ge- wasproductie is het aangrijpingspunt voor het plannen van geschikte land- bouw- en natuurgronden. Een goede afstemming leidt tot hogere opbreng- sten en beperkingen in het gebruik van meststoffen.
Relevantie voor Zeeuws-Vlaanderen
De agrarische sector is in Zeeuws-Vlaanderen van oudsher een belangrijke sector. Daarmee is de gewasproductiecapaciteit be- langrijk. De landbouwgrond is divers, variërend van arme zand- gronden in het zuidelijk deel langs de landsgrens tot de meest vruchtbare kleiig en zavelige gronden in de polders onttrokken aan de Westerschelde.
Verstandig omgaan met de gewasproductie- capaciteit draagt bij aan:
Gewasproductie- capaciteit is relevant bij:
Wettelijk kader / generiek beleidskader
Er is geen specifiek wettelijke of generiek beleidskader voor gewasproductiecapaciteit. Wel gelden er wettelijke eisen ten aanzien van mestwetgeving en normen voor onder andere nitraat en fosfaat. Het beleid stelt grenzen aan de totale hoeveelheid dierlijke mest, stikstof en fosfaat die een bedrijf gemiddeld per hectare op het land mag brengen.
Drink- of proceswater wordt voor een groot deel gewonnen uit grondwater. Grootschalige winningen zijn vaak continue en bepalen in belangrijke mate de grondwaterstand en -stroming in de omgeving. Ook voor de beregening van landbouwgebieden wordt veelal gebruik gemaakt van grondwater.
Schoon en zoet grondwater is van essentieel belang voor het winnen van drinkwater, proceswater en voor de beregening van landbouwgewassen.
Relevantie voor Zeeuws-Vlaanderen
Vrijwel overal in Zeeuws-Vlaanderen is het ondiepe en diepe grondwater brak tot zout. Zoet grondwater is te vinden in de zoge- naamde zoetwaterbellen onder de duinen, in de zandige jongere polders en in de dekzandgebieden van Zeeuws-Vlaanderen. Bij St. Jansteen wordt schoon zoet grondwater gewonnen voor indus- triële doeleinden. Deze winning dient ook als noodvoorziening voor de drinkwatervoorziening van Zeeuws-Vlaanderen.
De Waterwet regelt het beheer van de grondwatervoor- raad. De provincie is bevoegd gezag voor de openbare drinkwaterwinning, (industriële) onttrekkingen van meer dan 150.000 m3 per jaar en de open bodemenergiesyste- men. Het waterschap is bevoegd gezag voor de overige vergunningverlening van grondwateronttrekkingen en voor infiltratie van water in de bodem. Het Rijk (Rijks- waterstaat) is bevoegd gezag voor de rijkswateren. De gemeenten is als beheerder van de openbare ruimte en de riolering belast met zorgplichten voor hemelwater en grondwater.
Waterkwaliteit: grondwaterbescherming
Het beschermingsbeleid is gebaseerd op milieuregule- ring (bodembescherming) dat algemeen geldig is voor al het grondwater. Voor drinkwater verplicht de Wet Milieubeheer de provincie tot het aanwijzen van gebie- den ‘met het oog op waterwinning’.
De Europese Kaderrichtlijn Water stelt als algemeen doel om de kwaliteit van grond- en oppervlaktewater in een goede toestand te brengen.
Verstandig omgaan met grondwater draagt bij aan:
Wettelijk kader / generiek beleidskader
Een duurzame omgang met de voorraad grondwater waarbij ingespeeld wordt op klimaatverandering, bodemdaling, stijging van de zeespiegel en waarbij een duurzame zoet/zout waterscheiding in acht wordt genomen.
De voorraad zand betreft de beschikbaarheid van te winnen zand ten behoeve van bouwprojecten.
Het belang van de voorraad zand is de economische waarde. Winning van het zand heeft veelal een grote ruimtelijke impact op het landschap.
Relevantie voor Zeeuws-Vlaanderen
In Zeeuws-Vlaanderen wordt zand gewonnen voor lokale bouwprojecten.
Wettelijk kader / generiek beleidskader
De meest relevant wetgeving voor de zand- en grindwinning zijn:
Verstandig omgaan met de winning van delfstoffen draagt bij aan:
Winning van delfstoffen relevant bij:
Zowel tijdens de winning als na de winning van zand streven wij naar een zorgvuldige ruimtelijke inpassing
Met Warmte Koude Opslag wordt de ondergrond benut voor het verwarmen en koelen van gebouwen. Er wordt onderscheid gemaakt naar gesloten en open systemen.
Bij gesloten systemen worden buizen in de grond aangebracht waardoor een vloeistof wordt gestuurd die warmte of koude aan de bodem onttrekt. Er wordt bij gesloten systemen geen grondwater onttrokken en daardoor is er geen beïnvloeding van het grondwater.
Bij open systemen fungeren twee putten in watervoerende zandlagen als koudebron en warmtebron en leveren koeling en warmte. Bij open systemen wordt grondwater onttrokken uit de warmte- ofwel de koudebron. Na gebruik voor verwarming of koeling wordt het water in de tegenovergestelde bron geïnjecteerd.
Warmte Koude Opslag kan een aan- zienlijke bijdrage leveren aan de duur- zame energiehuishouding van de ge- meente en aan het klimaatbeleid door reductie van CO2-uitstoot.
De open systemen kennen een omvang- rijke ruimteclaim voor de warmte en koude bronnen in de ondergrond (100 tot 500 meter diepte). Bij het plaatsen van een WKO is ook de milieuhygiëni- sche bodemkwaliteit van belang.
Relevantie voor Zeeuws-Vlaanderen
Zeeuws-Vlaanderen heeft een kansenkaart voor bodemenergie opgesteld. Hieruit blijkt dat de Zeeuws Vlaamse bodem matig ge- schikt is voor kleine en middelgrote open systemen. Voor gesloten systemen is de bodem geschikt tot zeer geschikt
Verstandig omgaan met warmte koude opslag draagt bij aan:
Warmte koude opslag relevant bij:
Wettelijk kader / generiek beleidskader
Het Besluit Bodemenergiesystemen heeft als doel om enerzijds het gebruik van bodemenergie te bevorderen en anderzijds aantasting van de bodemkwaliteit te voorkomen. Een belangrijke reden hiervoor is dat in drukke ge- bieden behoefte is aan het doorbreken van het principe ‘wie het eerst komt, die het eerst maalt’ en om systemen zo te ordenen dat de schaarse ruimte in de bodem optimaal wordt benut. De gemeente (en in bijzondere gevallen de provincie) kunnen interferentiegebieden aanwijzen waarin ordening van bodemenergiesystemen wenselijk is. Dit is wenselijk wanneer de thermische invloedsgebieden van verschillende systemen overlappen en daardoor energierendementen teruglopen. De gemeente kan beleidsregels vaststellen voor de bodemenergiesystemen en daarmee sturend optreden, met name in interferentiegebieden maar ook daarbuiten.
De gemeente is het bevoegde gezag voor gesloten systemen en geeft de omgevingsvergunning af op grond van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo). Voor gesloten systemen geldt:
De provincie is het bevoegde gezag voor open systemen en geeft de watervergun- ning af op grond van de Waterwet. Voor open systemen geldt:
Wij willen bij verstedelijkingsopgaven de potentie van WKO optimaal benutten voor het realiseren van een duurzame energiehuishouding en vermindering van de CO2 uitstoot.
Hiertoe willen wij interferentie tussen bodemenergiesystemen voorkomen. Indien nodig zal ordening plaatsvinden via een gemeentelijke verordening met bijbehorende beleidsregels conform de AMvB Bodemenergie en eventueel via het aanwijzen van zones voor koude- en warmtebronnen in bestemmingsplannen. Onderzocht zal worden of er wordt aangesloten op het landelijk grondwaterregister.
Aardkundige waarden bestaan uit de natuurlijke variatie in het aardoppervlakte van geomorfologische, geologische, bodemkundige en geohydrologische verschijnselen. De waarde van bepaalde verschijnings- vormen wordt bepaald door de zeldzaamheid en de reproduceerbaarheid.
Aardkundige waarden vertellen het verhaal van de natuurhistorie van ge- bieden en bieden daarmee aankno- pingspunten voor een betekenisvolle (ruimtelijke) inrichting.
Verstandig omgaan met aardkundige waarden draagt bij aan:
Aardkundige waarden zijn relevant bij:
Wettelijk kader / generiek beleidskader
Er is geen wettelijk kader voor aardkundige waarden. Aardkundige waarden maken vaak deel uit van cultuurhistorische landschap- pen die een beschermde status kunnen kennen (Natuurbeschermingswet).
Relevantie voor Zeeuws-Vlaanderen
Een groot gedeelte van Zeeuws-Vlaanderen wordt gekenmerkt door oude kreken en kreekrestanten. Aardkundige waardevolle gebieden zijn te vinden in de Westerschelde, op het hoger gelegen zuidelijke deel alsmede de Braakman en in de Otheense Kreek. In het zuidelijk deel van Zeeuws-Vlaanderen liggen dekzandruggen en langs de kust liggen duinen. Bij Nieuw- Namen is zelfs een strand van meer dan 3 miljoen jaar oud te vinden. Al deze gebieden en elementen heten aardkundige waarden. Samen vertellen ze het verhaal van het ontstaan van Zeeuws-Vlaanderen.
Wij willen vroegtijdig de aardkundige waarden in beeld brengen en deze beschermen en aanwenden voor een betekenisvolle inrichting.
Archeologische waarden zijn sporen van menselijke activiteiten uit het verleden die in de bodem zijn achtergebleven. Deze waarden betreffen een onvervangbaar onderdeel van ons cultureel erfgoed.
Archeologische waarden zijn hét aan- grijpingspunt om invulling te geven aan een betekenisvolle ruimtelijke in- richting: ruimtelijke identiteit krijgt ‘handen en voeten’. Door de historie van een gebied zichtbaar te vertalen naar het ruimtelijke ontwerp en door accentuering van karakteristieke ont- ginningsstructuren is de geschiedenis van de ruimte aan de hand van het landschap te vertellen.
Relevantie voor Zeeuws-Vlaanderen
Zeeuws-Vlaanderen kent vooral op de dekzandgebieden een middelhoge tot hoge archeologische verwachtingswaarde. Daarnaast bezitten de his- torische centra van Axel, Biervliet, Philippine, Terneuzen en Zaamslag historische monumenten die van waarde zijn. Ook de overblijfselen op de Linie kennen een hoge archeologisch verwachtingswaarde.
Verstandig omgaan met archeologische waarden draagt bij aan:
Archeologische waarden zijn relevant bij:
Wettelijk kader / generiek beleidskader
Wet op de Archeologische Monumentenzorg
Het Europese verdrag van Valletta uit 1992 (ook wel het Verdrag van Malta genoemd) regelt de bescherming van archeologisch er- fgoed, de inpassing ervan in ruimtelijke ontwikkelingen en de financiering (de verstoorder betaalt). De afspraken uit het verdrag zijn in Nederland opgenomen in de ‘Wet op de Archeologische Monumentenzorg’ (Wamz). Behoud van archeologie staat voorop en tevens het vergroten van kennis van het archeologisch erfgoed. Dit betekent:
Archeologische waarden maken tevens deel uit van milieueffect- rapportages (voor plannen en besluiten). De gemeentelijke beleidsruimte wordt sterk ingeperkt door wetten en besluiten en regels over archeologische waarden door Europa, het rijk en de provincie. De gemeente moet dit beleid vertalen naar gemeentelijk beleid en specifiek naar bestemmingsplannen.
De cultuurhistorische betekenis van de bodem betreft de historische geografie, archeologie en de his- torische (steden)bouwkunde. Het gaat om historische patronen van ruimtegebruik en bouwwerken, die de ontstaansgeschiedenis van de ruimte weerspiegelen, en het daarbij behorende menselijk handelen.
Het benadrukken van de cultuurhistorie bij de inrichting van de ruimte verhoogt de belevingswaarde van de ruimte, geeft identiteit aan de ruimte en schept voor- waarden voor biodiversiteit.
Verstandig omgaan met de cultuurhistorie draagt bij aan:
Cultuurhistorie is relevant bij:
Wettelijk kader / generiek beleidskader
In Europees verband is afgesproken dat in de planologie rekening moet worden gehouden met landschappelijke waarden, waaronder ook cultuurhistorische waarden begrepen moeten worden.
Het Besluit algemene regels ruimtelijke ordening (Barro) borgt een aantal van de nationale belangen uit de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte. Een van de hoofddoelen in de visie is het waarborgen van een leefbare en veilige omgeving waarin unieke natuurlijke en cultuurhistorische waarden behouden blijven.
In de Monumentenwet 1988 is de bescherming van archeologische monumenten, beschermde monumenten en stad- en dorpsge- zichten geregeld.
In het Besluit ruimtelijke ordening is opgenomen dat gemeenten bij het maken van bestemmingsplannen rekening moeten houden met cultuurhistorische (inclusief archeologische) waarden. Dat kan natuurlijk alleen maar als gemeenten ter voorbereiding op het bestemmingsplan deze waarden ook inventariseren en analyseren.
Relevantie voor Zeeuws-Vlaanderen
Karakteristieken elementen zijn klinker- en onverharde wegen, dijken, stedelijke vestingwerken, forten, luchtwachttoren, rijksgrenspalen, historische palen, vliedberg. Maar ook historische spoorlijn, molenbiotoop, de Graaf Jansdijk, Liniedijk en de schootsveld Staats-Spaanse Linies zijn belangrijke cultuurhistorische kenmerken.
Wij willen vroegtijdig de cultuurhistorie in beeld brengen en deze beschermen en aanwenden voor een betekenisvolle inrichting.
Niet gesprongen explosieven (nge)
Niet gesprongen explosieven (NGE) zijn conventionele explosieven (zoals bommen en granaten) die niet afgegaan zijn. De eventuele aanwezigheid van deze explosieven in de bodem houdt over het algemeen in Nederland verband met oorlogshandelingen gedurende de Tweede Wereldoorlog. Voorbeelden hiervan zijn bombardementen (zowel geallieerde als Duitse), gevechten (meidagen 1940, bevrijding 1944-1945), verdedigingswerken (mijnenvelden) en dumpingen (verborgen voor vijand, achterlaten van munitie bij overgave of terugtrekking).
Eventueel aanwezige niet gesprongen explosieven kunnen een risico vormen voor uit te voeren werkzaamheden. Daarom is het van belang dat de kans op het aantreffen van explosieven in het onderzoeksgebied onderzocht wordt. Het is echter wel een specifiek
probleem bij specifieke locaties.
Relevantie voor Zeeuws-Vlaanderen
Niet-gesprongen explosieven komen vooral voor in het westelijk deel van Zeeuws-Vlaanderen
Verstandig omgaan met niet gesprongen explosieven draagt bij aan:
Niet gesprongen explosieven relevant bij:
Wettelijk kader / generiek beleidskader
Er is geen separate wetgeving op het gebied van niet-gesprongen explosieven. Indirect valt het thema onder de openbare orde en veiligheid. Tevens gelden er regels voor de opsporing van niet- gesprongen explosieven en de vernietiging daarvan:
Wij willen de kans op voorkomen van niet gesprongen explosieven vroegtijdig in beeld brengen.
De bodem is zelf een levend systeem
Schone bodem betreft een bodem zonder (door de mens aan- of ingebrachte) stoffen en/of materialen (ook stort- en begraafplaatsen) die niet in de grond of het grondwater thuishoren, of om een ‘over- maat’ aan natuurlijke stoffen die (kunnen) leiden tot schade aan het ecosysteem en de gezondheid van mensen. In geval er wel van deze stoffen aanwezig zijn, is sprake van verontreiniging en bij ontwikke- ling noodzaak tot saneren of beheersen van de vervuilde bodem.
Het belang van de chemische bodem- kwaliteit is dat deze vanwege gezond- heidsrisico’s of ecologische risico’s niet zonder meer geschikt is om be paalde functies te realiseren en er regels en beperkingen gelden ten aan- zien van grondverzet.
Relevantie voor Zeeuws-Vlaanderen
Zeeuws-Vlaanderen kent een relatief schone bodem in vergelijk- ing met andere gebieden in Nederland. Verontreinigingen komen met name voor in de Kanaalzone en de oude stedelijke gebieden.
Verstandig omgaan met chemische bodem- kwaliteit draagt bij aan:
Gezonde en schone bodem is relevant bij:
Wettelijk kader / generiek beleidskader
Een belangrijke wet voor de aanpak van bodemverontreiniging is de Wet bodembescherming (Wbb). De Wbb maakt onderscheid tussen historische of nieuwe verontreinigingen. Daarnaast wordt onderscheid gemaakt tussen ernstige en niet-ernstige gevallen van bodemverontreiniging waarvan een sanering wel of niet spoedeisend is.
Op basis van het Besluit bodemkwaliteit hebben de gemeenten de mogelijkheid om het beleid rondom grondverzet af te stemmen op de lokale situatie. Dit lokale bodembeleid moet worden vastgelegd in een nota bodembeheer (met een regionale/gemeentelijke bodemkwaliteitskaart).
De huidige chemische bodemkwaliteit mag niet verslechteren. Vanuit dat uitgangspunt streven wij naar gesloten grondbalansen, slimme (regionale) gronduitwisseling op basis
van bodemkwaliteitskaarten en een saneringsniveau dat is afgestemd op de gewenste functies. Wij willen voor 2015 alle ‘ernstige urgente saneringslocaties’ onder controle hebben.
De diversiteit in bodemtypen, voedselrijkdom en de aan- of afwezigheid van water zorgen voor eco- logische diversiteit: afwisselende kenmerkende vegetatie en fauna. Juist op plaatsen waar op relatief korte afstand de fysieke verschillen in de bodem groot zijn, kan de biodiversiteit groot zijn.
Het belang van biodiversiteit in de bo- dem ligt in het kunnen leveren van ecosysteemdiensten zoals productie- gewassen, natuur, schoon drinkwater en waterbergend vermogen. Het duur- zaam gebruiken van de ecosysteem- diensten leidt tot meer kwaliteit en duurzaamheid in de stad en minder kosten en overlast.
Relevantie voor Zeeuws-Vlaanderen
Door de grote afwisseling in bodemeigenschappen en gradiënten van hoog naar laag, droog naar nat in Zeeuws- Vlaanderen is de biodiversiteit hoog
Verstandig omgaan met biodiversiteit draagt bij aan:
Wettelijk kader / generiek beleidskader
Voor bodembiodiversiteit is niet expliciet beleid of wetgeving gefor- muleerd. Centraal in het nationaal bodembeleid staat een bewuster en meer duurzame omgang met de bodem. De gebruikswaarde van de bodem moet behouden blijven. In Zeeland hebben alle gemeen- ten samen met de provincie de Zeeuwse Coalitie biodiversiteit gevormd en samen het convenant Coalitie Zeeland Biodivers onder- tekend. Het convenant ishet lokale beleid op gebied van biodiversiteit. De biodiversiteit in de bodem kent nauwe relaties met hoge natuur- waarden. Voor natuur is er een expliciet wettelijk kader zoals de Natuurbeschermingswet, Natura 2000 en de Ecologische hoofd- structuur.
Een waterbergende bodem heeft het vermogen en de mogelijkheden om water onder het maaiveld te bergen. Water moet kunnen infiltreren in de bodem en de bodem heeft tussen de poriën voldoende ruimte om water vast te houden. Bepalende factoren voor waterberging in de bodem zijn de grond- soort, de hoeveelheid organische stof in de bodem, de bodemopbouw en de grondwatertrap. Onder- werpen als verdichting (door berijden en betreden), bodemafdekking (bebouwing en asfalt en andere vormen van bestrating) en verdroging van natuurgebieden vallen onder het thema van waterbergend vermogen.
Het belang van waterbergend vermogen is dat water kan infiltreren via het op- pervlakte en kan worden vastgehouden in de bodemporiën zodat het bodemleven gevoed wordt en piekbuien beter kunnen worden opgevangen.
Relevantie voor Zeeuws-Vlaanderen
In Zeeuws-Vlaanderen is het water- bergend vermogen over het algemeen goed. Bij zware regenbuien komt het echter steeds vaker voor dat straten, kelders en percelen blank staan.
Verstandig omgaan met waterbergend vermogen draagt bij aan:
Waterbergende bodem is relevant bij:
Wettelijk kader / generiek beleidskader
Er zijn geen wetten die specifieke normen stellen aan het water- bergende bodem. Wel zijn voor bestemming, inrichting en beheer de grondwaterzorgplicht en hemelwaterzorgplicht van belang. Dit zijn gemeentelijke verantwoordelijkheden uit de Waterwet.
Ook kan in het kader van de wettelijke watertoets advies worden gegeven door de waterbeheerder ten aanzien van het waterber- gend vermogen van de bodem. De watertoets verplicht echter niet deze inhoudelijke toets en een eventueel advies van de waterbe- heerder is niet verplichtend (er geldt wel een motivatieplicht bij afwijking van het advies).
Wij willen het waterbergend vermogen van de bodem zoveel mogelijk behouden en waar mogelijk versterken. Dit willen we doen door het huidige percentage bodembegroeiing en
open bodems minimaal te handhaven en voor waterbeheer de trits vasthouden-bergen-afvoeren toe te passen.
Een waterfilterende bodem ontdoet grondwater van verontreinigingen op de langjarige tocht door de diverse klei-, zand- en andere aardlagen. De bodem werkt als buffer voor (lichte) verontreinigingen en gebiedsvreemde stoffen, zodat zij haar functies kan behouden. Ook biedt de waterfilterende functie bescherming aan de grondwatervoorraden die bijvoorbeeld als drinkwater gebruikt kunnen worden.
Bij functietoekenning aan gebieden in de ruimtelijke ordening is het belang- rijk om rekening te houden met filter- ende kwaliteiten van de bodem en proberen te voorkomen dat veront- reinigingen in de bodem komen die de (drink)waterkwaliteit kunnen aantas- ten. Ook de natuur profiteert van een goede waterfilterende bodem.
Wettelijk kader / generiek beleidskader
Er is geen direct beleid en wetgeving ter bevordering van de waterfilterende functie van de bodem. Aan drinkwater- winning zitten wel regels en wetten verbonden.
Relevantie voor Zeeuws-Vlaanderen
In veel delen van Zeeuws-Vlaanderen is het ondiepe en diepe grondwater brak tot zout. Door opkwellend brak of zout grond- water is ook het oppervlaktewater in grote delen van Zeeuws- Vlaanderen brak tot zout. In de jongere zandige polders en vooral op de dekzandgebieden komen zoetwatervoorraden voor waarin het water door de zandige lagen gezuiverd wordt.
Verstandig omgaan met de waterfilterende draagt bij aan:
Waterfilterende bodem is relevant bij:
Wij willen het waterfilterende vermogen van de bodem zoveel mogelijk behouden en waar mogelijk versterken. Dit willen we doen door het huidige percentage bodembegroeiingen open bodems minimaal te handhaven in infiltratiegebieden.
Een CO2 bindende bodem heeft het vermogen en de mogelijkheden om CO2 vast te houden. Bepalende factoren voor CO2 binding in de ondergrond zijn de grondsoort, de hoeveelheid organische stof in de bodem, de bodemopbouw en de grondwatertrap. In de huidige staat houdt de bodem veel CO2 vast in de vorm van organisch materiaal.
Het belang van een CO2 bindende bodem is het vasthouden en opnemen van CO2 dat zodoende niet in de atmosfeer tere- cht komt. Hiermee levert de bodem een bijdrage aan klimaatmitigatie. Door ink- linking van veen tegen te gaan wordt voorkomen dat er veel CO2 vrij komt.
Relevantie voor Zeeuws-Vlaanderen
In Zeeuws-Vlaanderen komen nog ge- bieden voor met veenbodems. Door in deze gebieden het grondwaterpeil te verhogen en te vernatten kan nieuwe veenvorming worden gestimuleerd. Veel landbouwgebieden in de regio hebben te kampen met het teruglopen van het organisch stofgehalte in de bo- dem. Oorzaak is de intensieve land- bouw in combinatie met een steeds strenger wordend mineralenbeleid. Er moet de komende jaren gezocht worden naar methoden om het orga- nisch stofgehalte in de akkers weer omhoog te brengen. Toepassing van groenbemesters en organisch mate- riaal kan hierbij helpen.
Verstandig omgaan met het CO2 bindend vermogen draagt bij aan:
CO2 bindend vermogen relevant bij:
Wettelijk kader / generiek beleidskader
Er zijn geen wetten die specifieke normen stellen aan het CO2 bindend vermogen van de bodem.
Wij willen het CO2 bindend vermogen van de bodem behouden en versterken waar mogelijk. Dit willen we doen door het huidige percentage bodembegroeiing en open bodems minimaal te handhaven. Dat doen we door onder andere te streven naar het voorkomen van bodemdaling en daarmee CO2 uitstoot in veengebieden door het waterpeil op niveau te houden.
Samenwerkingsverband Zeeuws Vlaanderen, Terneuzen, april 2013
Met medewerking van de projectgroep:
Annemarie Arens (gemeente Terneuzen), Chris van den Broucke (gemeente Hulst), Albert Ingels (gemeente Sluis), Walter Jonkers (provincie Zeeland), Jorrit Scherbeijn (gemeente Sluis), Evert Swart (waterschap Scheldestromen), Gert-Jan de Vaan (gemeente Hulst), Esther Jansen Verplanke (gemeente Terneuzen), Jos van Wersch (Agentschap NL)
Met dank aan de deelnemers aan de werksessies:
Marco de Bakker (gemeente Terneuzen), Johan Gerritsen (gemeente Sluis), Maarten Molenaar (gemeente Terneuzen)
Met dank aan de wethouders die deelnamen aan de werksessies:
Frank van Hulle (wethouder Terneuzen), Clen de Kraker (wethouder Hulst), Peter Ploegaert (wethouder Sluis)
Icoontjes ondergrondkwaliteiten:
Peter Dauvellier (afkomstig uit ruimtexmilieu)
Met de voeten op de klei (foto Bert Verhoeff)
Dit project is mogelijk gemaakt door financiële steun van Impuls Lokaal Bodembeheer 2 (ILB2) uitgevoerd door Bodem+ (Rijkswaterstaat Leefomgeving).