Beleidsplan Economie Terneuzen 2012 - 2015

1.1 Economische aantrekkingskracht vasthouden

De gemeente Terneuzen is het centrum van de regio Zeeuws-Vlaanderen, zowel geografisch als economisch (grote concentratie van werkgelegenheid, inwoners en voorzieningen). Tevens is de gemeente Terneuzen de grootste gemeente van Zeeland qua inwonertal.

De gemeente Terneuzen heeft een gunstige ligging voor internationaal georiënteerde bedrijven. In de multimodaal goed ontsloten Kanaalzone zijn van oudsher diverse internationale industriële vestigingen gekomen, die weer een aantrekkende werking hebben voor gerelateerde dienstverleners en MKB-bedrijven.

Een bijzonder aspect van Terneuzen vormt de ligging aan de grens van België. Het gebied Kanaalzone/Sloehaven is van nationale economische betekenis vanwege de twee diepzeehavens (Terneuzen en Vlissingen), de kapitaalintensieve industrie met hoge toegevoegde waarde en strategische ligging tussen Rotterdam en Antwerpen. De regio is daardoor een aantrekkelijke vestigingslocatie voor havengerelateerde en logistieke bedrijvigheid. Het betekent dat Terneuzen zeker vanuit economische optiek geen ‘gemiddelde’ gemeente is.

Door de verslechterende (inter)nationale economie lijkt ook de lokale economie omgeven door vele onzekerheden. Het ondernemersvertrouwen is eind 2011 flink teruggevallen. De economische ontwikkeling in de Kanaalzone is de laatste jaren achtergebleven bij de verwachtingen in de zin van vestiging van nieuwe bedrijven. Wel hebben bestaande bedrijven flink geïnvesteerd, zoals Verbrugge, Yara, Dow, Mammoet en de Glasfabriek. Ook in het glastuinbouwgebied is geïnvesteerd. Economie is uiteraard meer dan de industrie. Investeringen in de zorg, recreatie en detailhandel zijn welkome en broodnodige ontwikkelingen. Professionele citymarketing is noodzakelijk om Terneuzen op de kaart te zetten. Want naast een onzekere economische situatie hebben we tevens te maken met andere fenomenen, zoals een bevolkingsdaling en vergrijzing, die een negatieve impact kunnen hebben op de toekomstige economische situatie. Dit vraagt om actief beleid om het tij te keren en van bedreigingen kansen te maken.

1.2 Op weg naar nieuw economisch beleid

Voorgeschiedenis

Op 28 april 2005 is door de toenmalige raad van de gemeente Terneuzen het Actieplan Economie 2005-2009 vastgesteld. De raad is gedurende de afgelopen periode op de hoogte gehouden van de voortgang van de uitvoering van dit Actieplan.

Om een aantal redenen is vernieuwing van het Actieplan gerechtvaardigd:

• a)

  de periode van het vastgestelde beleidsstuk liep af in 2009;

• b)

  de huidige economische crisis vraagt om actualisatie van beleid;

• c)

  diverse raadsleden hebben aangegeven behoefte te hebben aan een nieuw economisch beleidsplan.

Toerisme en plattelandsontwikkeling

Eveneens in 2005 heeft de raad de Visie op toerisme en plattelandsontwikkeling in Terneuzen vastgesteld. Op basis van de actielijst behorend bij de Visie toerisme en plattelandsontwikkeling is de afgelopen jaren uitvoering gegeven aan de prioriteiten en acties. Evaluatie heeft jaarlijks plaatsgevonden middels bestuurlijke rapportages. Omdat toerisme en plattelandsontwikkeling een economische insteek hebben, is besloten dit beleid op te nemen in het Beleidsplan Economie Terneuzen 2012-2015.

Kaderstellend traject

In algemene zin bestaat de behoefte om de raad intensiever te betrekken bij het beleid. Vandaar dat gekozen is voor een kaderstellend traject. Dit traject ving aan met een startnotitie, die 28 juni 2011 in de gemeenteraad is vastgesteld. Hierna heeft de Kamer van Koophandel een sociaal-economische analyse van de gemeente Terneuzen uitgevoerd. Op 3 oktober 2011 is tijdens een informatiebijeenkomst de analyse toegelicht aan raadsleden en stakeholders. Vervolgens hebben zij aan de hand van een SWOT-analyse prioriteiten gesteld. De input van deze bijeenkomst is in de kaderstellende nota verwerkt.

Kaderstellende nota

De kaderstellende nota is op 12 april 2012 met amendementen door de raad vastgesteld. Het nu voorliggende Beleidsplan Economie Terneuzen 2012-2015 bevat een uitwerking van de keuzes die door de raad zijn gemaakt. Deze keuzes luiden als volgt:

• ·

  het intensiveren van de inzet op acquisitie;

• ·

  het intensiveren van de investeringen in voorzieningen en zorg- en vrijetijdseconomie;

• ·

  het beter profileren van de functie van bedrijfscontactfunctionaris.

De gemaakte keuzes vragen om een uitbreiding van uren en budget. In hoofdstuk 4 ‘Wat gaat het kosten?’ is een schatting gemaakt van de impact van de gemaakte keuzes.

Stakeholders

De conceptversie van het beleidsplan economie is voorgelegd aan de stakeholders (zie bijlage 1). Zij zijn in de gelegenheid gesteld om input te leveren en voor zover dit is gedaan en van toegevoegde waarde bleek, zijn de op- en aanmerkingen meegenomen in dit beleidsplan.

1.3 Leeswijzer

In hoofdstuk 2 beantwoorden we de vraag ‘wat willen we bereiken?’ Hier treft u de visie, missie en strategische doelstellingen aan, waaraan activiteiten getoetst kunnen worden. Tevens geven we hier aan hoe we gaan meten of datgene wat we wilden bereiken ook gerealiseerd is. Met andere woorden, hoe de beleidsevaluatie eruit gaat zien. Hoofdstuk 3 geeft antwoord op de vraag wat we gaan doen om de doelstellingen te bereiken. Hier wordt sector- en themagewijs de stand van zaken weergegeven gecombineerd met nieuwe acties die we in de komende beleidsperiode willen uitvoeren. In hoofdstuk 4 ‘wat gaat het kosten?’ wordt aandacht besteed aan de budgettaire consequenties van de keuzes die in het kaderstellend traject door de raad zijn gemaakt. Het gaat om geld en uren, waarbij tevens de planning wordt getoond. In hoofdstuk 5 kunt u zien welke bronnen geraadpleegd zijn.

Hoewel op bestuurlijk niveau de behoefte is uitgesproken om het beleidsplan vooral concreet en uitvoerend te laten zijn, zijn we eerst terug naar de basis gegaan. Waar staan we voor, waar willen we naar toe en hoe denken we dat te kunnen bereiken. De structuurvisie gemeente Terneuzen 2025 en de structuurvisie binnenstad Terneuzen zijn als uitgangspunt gehanteerd. Vanuit de behoefte om eerst boven de materie uit te stijgen, hebben we onszelf kritische, reflecterende vragen gesteld (zie bijlage 2). Aan de hand van de antwoorden zijn we gekomen tot de volgende missie, visie en strategische doelstellingen.

2.1 Missie

►Waar staan we voor?

Missie Economie en Toerisme:

Terneuzen is het centrum van werkgelegenheid in Zeeuws-Vlaanderen

Deze sectorale missie geeft aan waarom we doen wat we doen.

De gemeente Terneuzen wil de positie van regionale banenmotor handhaven en bedrijvigheid stimuleren. De gemeente speelt de rol van facilitator. Een heldere missie en visie is noodzakelijk om duidelijkheid te creëren voor marktpartijen die willen investeren. Investeringen die de economische structuur in de breedte versterken en bijdragen aan de werkgelegenheid zonder het hoogwaardige woon- en leefklimaat te benadelen, worden welwillend tegemoet getreden.

De gerichtheid op bedrijven en toeristen staat centraal. We stimuleren de werkgelegenheid via activiteiten gericht op het direct en indirect ondersteunen van werkgevers in de private en publieke sector. Werkgevers zorgen door het in dienst nemen van mensen voor groei van de werkgelegenheid. Door een omgeving te bieden die uitdagend is voor startende ondernemers (en overnemers), nieuwe technologische experimenten en creatief ondernemerschap is de gemeente ook aantrekkelijk voor jongeren om er te wonen, leren en werken. We stimuleren het toerisme door ontwikkelingen in recreatie, cultuur, sport, horeca en zorg mogelijk te maken. Een positief neveneffect van deze stimulans is dat het woon- en leefklimaat voor de eigen inwoners eveneens aangenamer wordt. Hierdoor zijn ze waarschijnlijk meer genegen om in de eigen gemeente vertier te zoeken en lokaal te besteden. Dit bevordert dan weer de lokale werkgelegenheid.

2.2 Visie

►Wat zijn onze ambities?

Visie Economie en Toerisme

In Terneuzen ligt de economische kracht in een gezonde bedrijvendynamiek, een hoogwaardige woon- en leefomgeving met een cultuur van sociale verbondenheid, een magneetwerking als regionaal economisch centrum met een attractief winkelaanbod in Terneuzen stad en een toeristische aantrekkingskracht door de ligging aan het water en innovatieve (soms gecombineerde) zorg- en recreatievoorzieningen.

Terneuzen anno 2030:

De industrie heeft zich ontwikkeld richting duurzaamheid en er is een goede economische samenwerking met de glastuinbouw en de agrariërs. Het plattelandsbeleid met zijn nieuwe economische dragers heeft zijn vruchten afgeworpen. De industrie heeft zich geconcentreerd langs het Kanaal en op de Mosselbanken. Door de sterke clustering van economische en recreatieve ontwikkelingen in combinatie met een selectief landschapsuitvoeringsplan heeft de bewoner en de toerist qua zicht, geluid en geur geen last van de industrie. Het woonklimaat is aantrekkelijk door de groene ruimte die er nog steeds is, de aangeklede boulevard aan de Schelde, een goed voorzieningenniveau, het actieve verenigingsleven in de kernen, de florerende detailhandel in Terneuzen stad, de vrijetijdsmogelijkheden op het vlak van sport, cultuur en horeca, de op de regionale werkgelegenheid afgestemde kwaliteit van het onderwijs, de verscheidenheid aan werkgelegenheid in logistiek, techniek en aanverwante dienstverlening, zorg, recreatie en detailhandel. De (zorg)toerist komt naar Terneuzen voor de relatieve rust, de kwaliteit van de voorzieningen, de positieve beleving en de vriendelijke ontvangst. De band met het water is in alles voelbaar. Terneuzen is een kleinschalige, bedrijvige stad aan het water met een regionaal koopcentrum omgeven door interessante woonkernen.

2.3 Strategische doelstellingen

►Hoe denken we dat te bereiken?

Strategische doelstellingen Economie en Toerisme

De strategische doelen zijn:

• 1.

  aantrekken nieuwe bedrijven;

• 2.

  faciliteren reeds gevestigde bedrijven;

• 3.

  verbeteren dienstverlening aan bedrijven.

Door een strategie die uiteenvalt in vier speerpunten denken we Terneuzen duidelijker te profileren en bij te dragen aan het realiseren van de visie:

• ·

  Blauw Terneuzen, met de focus op Terneuzen als havenstad, het Portaal van Vlaanderen, ontwikkeling van de Scheldeboulevard, recreatieve mogelijkheden op het (binnen)water en de band met het water.

• ·

  Groen Terneuzen, met de focus op biobased economie, duurzaam ondernemen, glastuinbouw, nieuwe economische dragers in de landbouw, verjonging (vergroening), behoud en selectieve uitbreiding van groen.

• ·

  DienstverlenendTerneuzen, gericht op het servicegericht faciliteren van nieuwe en bestaande bedrijven en instellingen. Dat doen we via het verlenen van diensten op maat, het aanbieden en revitaliseren van bedrijventerreinen, het stimuleren van ondernemerschap, het scheppen van de juiste (fysieke) randvoorwaarden en het bij elkaar brengen van creativiteit en ondernemerschap.

• ·

  Gastvrij Terneuzen, gericht op het aantrekken van bezoekers (via versterken binnenstad en versterken toerisme), ondernemers, bedrijven en talenten. Potentiële vestigers en bezoekers moeten als het ware het gevoel krijgen op een rode loper ontvangen te worden.

In de beleidsperiode 2012-2015 heeft de raad gekozen voor de volgende doelstellingen als specifieke invulling van de strategische doelen:

• 1.

  het intensiveren van de inzet op acquisitie;

• 2.

  het intensiveren van de investeringen in voorzieningen en zorg- en vrijetijdseconomie;

• 3.

  het beter profileren van de functie van bedrijfscontactfunctionaris.

Met deze doelstellingen slaan we een brug tussen de missie en de uitvoeringsagenda, waarbij de blik gericht is op een evenwichtige groei en duurzame ontwikkeling van de bedrijvigheid en het aantal arbeidsplaatsen.

2.4 Beleidsevaluatie en monitoring

Met dit beleidsplan wordt beleid vastgesteld en dit dient een doel. In een democratische werkomgeving is het zinvol ook de vraag te stellen of doelstellingen daadwerkelijk bereikt worden en of dat ook echt door het beleid zelf komt. Dit noemen we beleidsevaluatie.

Na afloop van de beleidsperiode zal er aan de hand van onderstaande indicatoren gemeten worden of de doelstellingen gerealiseerd zijn en in hoeverre het gevoerde beleid daar van invloed op is geweest. Via jaarlijkse voortgangsrapportages zal aangegeven worden in hoeverre we op schema liggen. Een voorbehoud moet gemaakt worden met betrekking tot de tussentijdse beschikbaarheid van gegevens. Uit de met een * aangeduide indicatoren zal een keuze gemaakt worden om de ervaren dienstverlening te meten, aangezien niet alle cijfers beschikbaar zullen zijn.

De prestatie-indicatoren zijn:

Tabel 1: prestatie-indicatoren beleidsplan economie Terneuzen 2012-2015

Verder monitoren we via de gebruikelijke instrumenten de voortgang van de hierna genoemde acties in hoofdstuk 3. Afwijkingen op de geplande acties worden verantwoord in de bestuurlijke kwartaalrapportages (burap).

In dit hoofdstuk laten we zien welke acties we gaan uitvoeren om onze strategische doelen te bereiken. Het gaat hier om nieuwe acties (of acties die een nieuwe impuls krijgen) vanuit het beleidsveld economie en toerisme die aansluiten op de gemaakte keuzes door de raad op 12 april 2012:

• 1.

  het intensiveren van de inzet op acquisitie;

• 2.

  het intensiveren van de investeringen in voorzieningen en zorg- en vrijetijdseconomie;

• 3.

  het beter profileren van de functie van bedrijfscontactfunctionaris.

Gedurende de looptijd van dit beleidsplan kunnen er uiteraard nog nieuwe activiteiten op ons pad komen. Deze nieuwe activiteiten zullen worden getoetst aan onze missie en visie.

Activiteiten die al worden uitgevoerd, worden niet apart benoemd, maar zijn wel terug te vinden in bijlage 3 Actielijst Economie gemeente Terneuzen. Dit overzicht is niet uitputtend betreffende alle activiteiten waaraan het beleidsveld economie en toerisme deelneemt. Het betreft acties waarin wij het initiatief nemen of waarin onze inzet en invloed essentieel te noemen is en die gedurende de beleidsperiode 2012-2015 uitgevoerd worden. Daarnaast wordt er tijd besteed aan voorbereidingen voor lange termijn ontwikkelingen en activiteiten. Deze staan echter niet in de actielijst vermeld, omdat de concrete uitvoering na 2015 plaatsvindt.

Onder het project Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone worden diverse acties uitgevoerd die van groot belang zijn voor de economische ontwikkeling van Terneuzen. Vanuit economie en toerisme wordt hier indirect een bijdrage aan geleverd om reden staan ze niet vernoemd in bijlage 3. Deze acties staan wel vermeld in bijlage 4 Programmaoverzicht Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone 2011-2020.

Bij het bepalen van de acties is rekening gehouden met de algemene trends en ontwikkelingen anno 2012. Welke dit zijn, leest u in bijlage 5.

3.1 Acties per sector

Hierna worden de acties sectorgewijs vermeld na een samenvattende beschrijving van de sector. De samenvatting is gebaseerd op de sociaal- economische analyse 2011 “Ondernemen in Terneuzen” van de Kamer van Koophandel, uitgebreid met actuele, van andere bronnen afkomstige, informatie.

3.1.1 Landbouw en visserij

De gemeente Terneuzen heeft een aanzienlijk agrarisch gebied, zijnde bijna 80% van de totale landoppervlakte. Onder agrarisch terrein wordt verstaan: terrein in gebruik voor glastuinbouw of als grasland, tuinland, bouwland of boomgaard. De gemeente Terneuzen heeft geen specifiek economisch landbouwbeleid, maar biedt via de ‘Beleidsnotitie voor het agrarisch gebied (2012)’ wel planologische mogelijkheden voor plattelandsontwikkeling met nieuwe economische dragers (NED). De uitwerking van het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (GLB) door de Europese Unie kan de landbouw inkomensmogelijkheden bieden. De voorstellen van het nieuwe GLB behelzen het verder afbouwen van het markt- en prijsbeleid en dit vervangen door een systeem van steun gekoppeld aan maatschappelijke diensten en gecombineerd met duurzame vormen van landbouw. Nadat de regels vanuit Brussel zijn vastgesteld, wordt nagaan of wij als gemeente hieraan nog een bijdrage kunnen leveren.

In het voorgaande Actieplan Economie 2005-2009 is ingezet op de totstandkoming van een glastuinbouwcluster in de gemeente Terneuzen. Een dergelijke ontwikkeling kon een impuls geven aan (vooral laaggeschoolde) werkgelegenheid in de regio, de economische structuur van de gemeente/regio verbreden en de landbouwsector een hele nieuwe richting geven. Terneuzen is in de Nota Ruimte (ruimtelijk rijksbeleid) opgenomen als Landbouw Ontwikkelingsgebied Glastuinbouw. Ook in het nieuwe provinciale Ontwerp Omgevingsplan wordt ingezet op concentratie van glastuinbouw in de Kanaalzone. Planologisch is een glastuinbouwcluster mogelijk gemaakt en zijn de eerste tuinders in het gebied gevestigd. Aansluitingen zijn gerealiseerd voor afname van warmte en CO2 van de omliggende industrie, waardoor het geheel een duurzaam karakter heeft gekregen. Tevens is het Voorlichting- en Opleidingscentrum (VOC) gerealiseerd.

De glastuinbouwsector heeft het de afgelopen jaren zeer moeilijk gehad (economische crisis en EHEC-bacterie). Er is nog volop ruimte voor uitbreiding en het gebied heeft veel te bieden. Momenteel wordt door betrokken partijen (ZSP, WarmCO2) een impuls gegeven aan de acquisitie en promotie van het gebied.

Zowel op ambtelijk als bestuurlijk niveau nemen we deel aan Greenport Holland. De gemeente Terneuzen vertegenwoordigt de satellietgebieden in Zeeland in het overheidsoverleg van de topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen, het Greenport Holland Overheden (GHO) overleg. Hiermee wordt getracht het glastuinbouwgebied in Terneuzen onder de aandacht te brengen en op de kaart te zetten.

Foodport Zeeland is opgezet om een duurzame structuurversterking van de Zeeuwse foodcluster te realiseren. De focus ligt op een ketenbreed cluster van producent tot consument. Gemeentelijke betrokkenheid is er via afstemming met de wethouder Economie. De foodcluster biedt in Zeeland werk aan 15% van de totale arbeidspopulatie. Vanuit het project foodport Zeeland is door marktpartijen een initiatief gepresenteerd om een verscentrum in Terneuzen op te zetten.

Acties:

• 1.

  Ontwikkeling Verscentrum Zeeuws-Vlaanderen ondersteunen

• 2.

  Continuering deelname Greenport Holland Overheid (GHO) overleg

3.1.2 Industrie

De economische structuur van Terneuzen wordt bij uitstek bepaald door de sterke vertegenwoordiging van de industrie. Nog steeds is de industriële sector met bijna 7.700 arbeidsplaatsen de belangrijkste werkgever in de gemeente Terneuzen. De sector is goed voor 28% van de totale werkgelegenheid, tegen 15% in heel Zeeland. Het grote belang van de industrie heeft vooral te maken met de aanwezigheid van een aantal (zeer) grote multinationals, waaronder DOW Benelux, Yara Sluiskil, Cargill, Elopak en Outokumpu. De Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone wordt beschouwd als één van de kerngebieden voor de chemische industrie.

Het aantal banen in de industrie is in de afgelopen 15 jaar in Terneuzen met circa 1.200 afgenomen (-15%). Veel banen zijn verdwenen door automatisering, verplaatsing naar lage lonenlanden, sluiting en afstoting van niet-kernactiviteiten.

Vooral in de chemische industrie is sinds 1996 het aantal arbeidsplaatsen teruggelopen. De metaalindustrie en de voedings- en genotmiddelen industrie hebben zich goed staande weten te houden. Er dient echter rekening gehouden te worden met het statistische effect van outsourcing van activiteiten door de industrie. Activiteiten die niet tot de core-business van deze ondernemingen behoren zijn in de voorbije 20 jaar steeds meer uitbesteed aan externe dienstverleners. Het gaat hierbij om activiteiten op het gebied van bijvoorbeeld logistiek, technische ondersteuning, onderhoud en voorraadbeheer. Statistisch gezien verschuift daardoor de werkgelegenheid naar andere sectoren van de economie, terwijl feitelijk gezien de activiteiten nauw gelieerd blijven aan de grotere industriële concerns.

Het initiatief om te komen tot een Maintenance Valuepark Terneuzen (MVP), nabij de chemiecluster van Dow Benelux, is een goed voorbeeld dat ook de afzonderlijke (technische) diensten van onderhoudsbedrijven rond een industrieel cluster zich bundelen tot een apart cluster van servicebedrijven met collectieve voorzieningen en bundeling van kennis en ervaring. Een zodanig servicecluster in combinatie met opleidingsfaciliteiten betekent een belangrijke investering in het gebied en een dergelijk cluster kan weer een magneet zijn voor andere industriële of servicebedrijven om zich in de Kanaalzone te vestigen. De stimulering van de ontwikkeling van een Maintenance Value park vindt plaats vanuit het project Zeeuws-Vlaamse kanaalzone (bijlage 4).

Uit het feit dat diverse, grotere industriële ondernemingen recentelijk fors geïnvesteerd hebben in hun vestiging in de Kanaalzone onderstreept dat deze ondernemingen vertrouwen hebben in Terneuzen als vestigingslocatie.

Een nieuwe ontwikkeling die in dit verband van belang is, is de biobased economie, waarmee de trend wordt aangeduid om steeds meer fossiele grond- en brandstoffen te vervangen door groene grond- en brandstoffen. Deze ontwikkeling wordt vooral kansrijk geacht in regio’s met een innovatieve chemische sector in combinatie met een sterke agrarische sector en een goede infrastructurele ontsluiting (in het bijzonder ook voor zeeschepen). In de Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone zijn deze gunstige voorwaarden in ruime mate aanwezig en de samenwerking met Vlaanderen rond het project Bio Base Europe (met een pilot plant in Gent en een trainingscentrum in Terneuzen) geeft hieraan een extra impuls. Deze ontwikkeling staat nu nog in de kinderschoenen en het aantal arbeidsplaatsen dat direct samenhangt met de biobased economie is nog beperkt, maar algemeen is de verwachting dat in de komende decennia het economisch belang hiervan sterk zal toenemen. Gelet op de gunstige uitgangspositie van de Kanaalzone liggen hier kansen voor versterking van de economische en industriële structuur van de gemeente Terneuzen.

In de voorgaande jaren is in dit kader het project Bio Base Europe Trainingcentrum en Biopark Terneuzen ondersteund. Biopark Terneuzen tracht bedrijven en gebieden via ‘Smart Links’ met elkaar te verbinden, waardoor een nieuwe manier van duurzaam ondernemen ontstaat. Bedrijven worden samengebracht die elkaars bijproducten en reststoffen (afval) opnieuw kunnen gebruiken.

Acties:

1.Continueren ondersteuning Biopark Terneuzen

3.1.3 Bouwnijverheid

De bouwsector was in Terneuzen tot 2008 altijd sterker vertegenwoordigd dan gemiddeld in

Zeeland en Nederland. De aanwezigheid van een aantal grote basisindustrieën, die belangrijke

opdrachtgevers c.q. uitbesteders zijn voor het midden- en kleinbedrijf, draagt bij aan de relatief grote omvang van de bouwsector in Terneuzen.

In 2010 telde de sector bouwnijverheid in Terneuzen 279 vestigingen met bijna 1.700 personen. Het zwaartepunt ligt in de elektrotechnische installatie en de burgerlijke en utiliteitsbouw. Daarnaast is het opvallend dat de gemiddelde bedrijfsgrootte van de bedrijven in deze sector in de gemeente Terneuzen met 6,1 nog altijd significant hoger ligt dan gemiddeld in Zeeland met 3,6 of 4,1 banen per vestiging landelijk.

De afgelopen jaren (sinds 2001) laat de werkgelegenheid in de bouw een dalende lijn zien. Veel werknemers zijn als zzp-ers aan de slag gegaan. Als gevolg van de bouwcrisis hebben veel bedrijven het moeilijk. Wanneer we naar de langjarige ontwikkeling van het aantal banen kijken, zien we een sterk afwijkende ontwikkeling in de periode 1998–2003 met een piek in 2001. Het effect van de aanleg van de Westerscheldetunnel, globaal uitgevoerd in de periode 1998-2003, komt hier ongetwijfeld in naar voren. In deze periode kenden vooral de bedrijfstakken burgerlijke en utiliteitsbouw, installatiebedrijven en schildersbedrijven een sterke groei in werkgelegenheid. Grote bouwprojecten in deze periode waren onder andere, naast de hierboven al genoemde ruwbouwfase van de Westerscheldetunnel, uitbreidingsinvesteringen bij Cerestar in Sas van Gent (tegenwoordig Cargill Benelux) en bij Dow Benelux in Hoek en de uitbreiding van de wijk Othene in Terneuzen.

De relatief sterkere daling van het aantal banen in deze sector heeft er toe geleid dat de relatieve oververtegenwoordiging in de gemeente Terneuzen vanaf 2009 niet meer geldt. Nieuwe projecten kunnen dit in de toekomst mogelijk weer veranderen. Onlangs is een start gemaakt met de bouw van de Sluiskiltunnel (openstelling gepland medio 2015). De gemeente denkt mee over de tijdelijke huisvesting van buitenlandse werknemers ten behoeve van de tunnelbouw. Het gaat om circa 100 personen voor 1,5 à 2 jaar vanaf september 2012. Tevens zal aan diverse wegen gewerkt worden, waaronder de tunnelweg (N62), de verbinding Hoek-Schoondijke (N61) en de Tractaatweg (N62). Ook een project als de Zeesluis is een enorme bouwklus voor vele jaren en kan ook aanleiding zijn om nieuwe bedrijfsterreinen langs het Kanaal in ontwikkeling te brengen.

De geplande en al in uitvoering gebrachte grote infrastructurele bouwprojecten bieden kansen voor de sector. De lokale overheid heeft geen tot weinig invloed op investeringsbeslissingen van bedrijven, maar draagt wel voorwaardenscheppend en stimulerend bij. Daarnaast hanteert de gemeente in haar inkoopbeleid het uitgangspunt dat bij een offerteaanvraag ten minste 1 aanvraag bij een geschikte lokale aanbieder wordt gedaan. Vaak hebben lokale leveranciers een natuurlijk voordeel door bekendheid met de lokale situatie en de geringere reisafstanden.

Acties:

Er zijn vanuiteconomie en toerisme (nog) geen nieuwe acties voor de bouwnijverheid

3.1.4 Detailhandel

De detailhandel is een belangrijke pijler van de Terneuzense economie, goed voor 12% van de totale bedrijvigheid en 9% van de totale werkgelegenheid. In absolute zin gaat het om 470 vestigingen en circa 2.500 arbeidsplaatsen. Binnen de detailhandel hebben de supermarkten weliswaar een klein aandeel binnen het totaal aantal vestigingen (5,1%), maar zij vertegenwoordigen wel een groot werkgelegenheidsaandeel (29,9%). In de periode 1996-2010 was er een daling van 13% van het aantal banen. Met 16,2 verkooppunten per 1000 inwoners scoort Terneuzen minder dan gemeenten als Goes en Middelburg, maar beter dan Vlissingen.

Op gemeenteniveau bedraagt de leegstand 8,2% en dat is hoger dan het gemiddelde in Zeeland (7,6%) en Nederland (6%). Ruim de helft van de leegstand in de gemeente Terneuzen heeft betrekking op de kern Terneuzen. Sinds begin 2012 is er een omzetdaling waar te nemen. Landelijk is de omzetdaling in grootwinkelbedrijven 30 à 40%. Vanaf april 2012 is de daling desastreus te noemen. Ook in Terneuzen centrum zijn de ontwikkelingen in de detailhandel zorgwekkend wat onder andere tot uiting komt in de afgenomen vraag naar nieuwe detailhandelsvestigingen. In de kernen Axel en Sas van Gent wordt de leegstand reeds als zorgelijk ervaren.

Tabel2: leegstand in de gemeente Terneuzen (bron: Locatus)

De meest invloedrijke ontwikkeling in de detailhandel is de verkoop via internet, die de laatste jaren met sprongen is gestegen. Mede onder invloed van toenemend online winkelen staat de detailhandel onder druk. Een andere ontwikkeling is de vergrijzing onder ondernemers en het probleem van bedrijfsopvolging.

De plannen voor de Kop van de Noordstraat en de Kennedylaan-West kunnen een impuls geven aan Terneuzen als regionale koopstad. Voorwaarden zijn dat deze ontwikkelingen voorzien in een marktvraag en dat ze aanvullend en versterkend zijn voor het kernwinkelapparaat (kwa). Kennedylaan-West is geschikt voor grootschalige (vanaf 1.500 m²) en perifere detailhandel. Verplaatsing vanuit de behoefte aan meer m² is legitiem.

Voor het leisurecenter wordt momenteel een reparatie van het bestemmingsplan voorbereid.

De invulling van Zuidpoort kan de regionale aantrekkingskracht van Terneuzen vergroten.

Om de detailhandelsontwikkelingen in goede banen te leiden, is structureel overleg tussen de gemeente, projectontwikkelaars, centrum management en makelaars noodzakelijk.

Bovendien is het gewenst om onzekerheid uit de markt te halen door het stellen van prioriteiten met betrekking tot de uitvoering van projecten.

Van wezenlijk belang is dat de openbare ruimte van het kernwinkelapparaat toegankelijk, vriendelijk en gezellig oogt. De koopbehoefte van de consument op zich is steeds minder doorslaggevend om naar de stad te gaan. De consument wil geëntertaind en geprikkeld worden. Zaken die hij mist als hij via internet koopt. Een aantrekkelijke inrichting van het openbare gebied en kwalitatief goede horeca draagt hiertoe bij. Mede op basis hiervan bepaalt de consument ook in welke stad hij gaat winkelen. Een professioneel en actief centrum management blijft belangrijk om de winkelomgeving attractief te houden en de kwaliteit van de binnenstad collectief uit te kunnen dragen. Een duidelijk parkeerbeleid, goede bewegwijzering en goede communicatie hieromtrent dragen bij aan een toegankelijke en vriendelijke stad. In het kader van de structuurvisie binnenstad Terneuzen wordt een autovrije markt in de zomer beoogd. De vestiging van kantoren aan de rand van de binnenstad wordt gestimuleerd met het oog op de bestedingen van deze medewerkers in het centrum. In dat verband is het goed om te bezien of het parkeerbeleid en de parkeermogelijkheden voor werknemers hieraan bijdragen.

Een aantrekkelijke weekmarkt is belangrijk om klanten naar de stad of kern te lokken. Andere ondernemers in het centrum profiteren hier ook van. De weekmarkt heeft te kampen met teruglopende bezoekersaantallen. De gemeente draagt bij aan een optimalisering van de weekmarkt door participatie in de marktcommissie en het bevorderen van een goede verstandhouding tussen de ambulante handelaren en andere ondernemers door wederzijdse belangen duidelijk te maken. Van eenieder wordt een actieve en flexibele houding gevraagd. Het streven is meer bezoekers aan te trekken en dat vraagt soms om individuele belangen overstijgende acties.

Acties:

• 1.

  Update structuurvisie detailhandel 2008

• 2.

  Acquisitieoverleg met makelaars om de (detailhandels)vraag te stimuleren en te volgen

• 3.

  Onderzoeken hoe het parkeerklimaat kan bijdragen aan positieve

  detailhandelsontwikkelingen

• 4.

  Initiëren van het opwaarderen van de openbare ruimte

3.1.5 Horeca

De gemeente Terneuzen telt per 1 juli 2011 in totaal 169 horecabedrijven ofwel 30,8 bedrijven per 10.000 inwoners. In de Provincie Zeeland zijn dit 41,9 bedrijven per 10.000 inwoners en in Nederland 25,9. In de periode 1996-2011 is het aantal horecabedrijven in de gemeente Terneuzen per saldo met 6 afgenomen.

Als we kijken naar de kwaliteit van de horeca, dan heeft de gemeente Terneuzen een gevarieerd aanbod. Philippine neemt daarin een specifieke plaats in met zijn mosselrestaurants. Koewacht heeft sinds kort een sterrenrestaurant met ’t Vlasbloemeken. In de kern Terneuzen is het aanbod aan restaurants relatief ruim bedeeld in de buitenlandse keuken en in kwalitatief goed brasserieniveau.

In de gemeente Terneuzen staan per 1 juli 2011 14 hotels en pensions geregistreerd. Het is opvallend dat er in de gemeente Terneuzen relatief veel 3-sterren hotels zijn en geen 5-sterren hotels. Ook hier ontbreekt dus het hogere en duurdere segment (zie tabel 3 volgende pagina).

Tabel 3: aantal hotels naar sterren volgens de Nederlandse Hotel Classificatie (NHC), 2011

(bron: bedrijfschap horeca en catering)

De meeste hotels in de gemeente Terneuzen kennen in de zomerperiode toeristische overnachtingen, maar zij zijn vooral gericht op zakelijke overnachtingen (klanten, leveranciers, tijdelijke werknemers en onderhoudspersoneel van de grote industriële ondernemingen).

Tabel 4 illustreert het belang van de horecabranche in de regio in termen van aanbod en werkgelegenheid. Als we kijken naar de arbeidsmarkt dan zien we dat van alle werknemers in loondienst in de gemeente Terneuzen in 2010 3,3% werkzaam was in de horeca. Vergeleken met de Provincie Zeeland is dit benedengemiddeld.

Tabel 4: aandeel horeca in de regio, 2010

(bron: bedrijfschap Horeca en Catering (v.w.b. het aantal horecabedrijven) en CBS (v.w.b. het totaal aantal bedrijven en het aantal werknemers)). 

Acties:

• 1.

  Stimulering van combiarrangementen met cultuur, zorg, toerisme en leisure

• 2.

  Faciliteren uitbreiding hotelaccommodaties in het lagere en hogere segment

3.1.6 Toerisme en leisure

In de periode 2003-2012 is er veel gebeurd op het gebied van toerisme in de gemeente Terneuzen. Op basis van de visie voor Toerisme en plattelandontwikkeling (2005) is een basisvoorzieningenstructuur aangelegd voor toeristen en inwoners met waardevolle accenten.

Dit bestaat onder meer uit routestructuren, toeristische bewegwijzering, informatieborden en een aantal grote projecten, zoals het opknappen van het Kanaaleiland Sas van Gent, het realiseren van een indoorskicentrum, het vastleggen van lokale verhalen op film (Beleef de kern), het opwaarderen van het Portaal van Vlaanderen en Kunst in de kern.

Toeristische trekkers in Terneuzen zijn recreatie-eiland de Braakman, Scheldorado, Snowbase, het Portaal van Vlaanderen, musea, jachthaven(s) en de Scheldeboulevard.

Toerisme en leisure is in Terneuzen goed voor 180 vestigingen en ruim 1.000 arbeidsplaatsen (ruim 4%). Het is gebleken dat het hebben van aantrekkelijke leisurevoorzieningen voor de toerist (en voor inwoners) een gebied of kern interessant maakt voor bezoekers. En dat heeft ook weer zijn spin-off naar de detailhandel en de horeca. Zeker in het licht van de krimp waarmee Terneuzen geconfronteerd wordt, is het interessant om toerisme als potentiële groeimarkt te benutten. Op die manier kunnen voorzieningen gerealiseerd worden die op basis van de eigen inwoneraantallen en bevolkingsamenstelling geen bestaansrecht zouden hebben.

Het bovenstaande leidt tot de conclusie dat het toerisme in Terneuzen niet als een op zich zelfstaande economische sector beschouwd dient te worden. De positieve neveneffecten naar het woon- en leefklimaat in het algemeen en naar het economisch functioneren van de binnenstad en de kernen zijn relevant. In dit licht is het een logische keuze van de raad (12 april 2012) om de investeringen in voorzieningen en de zorg- en vrijetijdseconomie te intensiveren.

De komende jaren blijft het belangrijk in te zetten op het verbeteren van de toeristische infrastructuur en het benadrukken van de sterke toeristische punten in de gemeente Terneuzen via promotie en marketing. Ook samenwerking tussen toeristische marktpartijen heeft een toeristen aantrekkende werking door bijvoorbeeld de ontwikkeling van arrangementen. Gedacht wordt bijvoorbeeld aan het koppelen van leisureactiviteiten aan de horeca middels arrangementen. Axel Outdoor is hier een goed voorbeeld van. In het verlengde hiervan is het aan te bevelen recreatieontwikkelruimte te behouden in Axel met het oog op verblijfsreactie met overnachtingsmogelijkheden. Ook in Philippine en Sas van Gent is het de bedoeling dat in het kader van het samenwerkingsconvenant Samen Vitaal Ondernemen initiatieven tot samenwerking met andere kernen en/of sectoren worden ontplooid.

Kooptoerisme is een aparte vorm van toerisme. Met de maatregelen genoemd onder detailhandel en met citymarketing zal getracht worden het kooptoerisme een impuls te geven.

Acties:

• 1.

  Inzetten op recreatieve vaarroutes (cruises, binnenwateren bijvoorbeeld kanoën)

• 2.

  Investeren in de band met het water (o.a. De Vliegende Hollander)

• 3.

  Inzetten op kleinschalige verblijfsrecreatie (B&B, campererven)

• 4.

  Verbeteren toeristische informatievoorziening

• 5.

  Extra inzetten op toeristische promotie en marketing

• 6.

  Realisatie project 3 van het samenwerkingsconvenant Samen Vitaal Ondernemen (Axel Outdoor, Philippine Mosselplus, Sas van Gent Recreëren en Flaneren)

3.1.7 Logistiek (vervoer, opslag en communicatie)

Door de strategische ligging aan de Westerschelde en het Kanaal van Gent naar Terneuzen, als een knooppunt in het havennetwerk van het deltagebied met veel haven- en industriële activiteiten, heeft Terneuzen veel logistieke werkgelegenheid. De sector is goed voor 2.300 banen (8,4% totaal). Hiervan wordt het merendeel ingevuld door de segmenten binnen vervoer en opslag, ruim 2.100. Het aantal banen in ‘communicatie’ is in Terneuzen gering en sluit qua karakter eigenlijk aan bij de gang van zaken in de zakelijke dienstverlening. Na 2002 kent de logistieke sector een terugval in werkgelegenheid. Het lijkt er op dat de groei van logistieke activiteiten de laatste jaren met name buiten Terneuzen heeft plaatsgevonden (vooral Sloegebied).

Terneuzen is een belangrijk centrum voor de binnenvaart. Zo’n 600 banen hebben in Terneuzen betrekking op vervoer over water. Dit aandeel van 28% is hoog te noemen als je dit vergelijkt met Zeeland als geheel (17%) en zeker geldt dit binnen Nederland (5%). Deze binnenvaartfunctie heeft alles te maken met de ligging aan een belangrijke noord-zuidroute tussen Nederland en Vlaanderen, met de havenactiviteiten langs het Kanaal Gent-Terneuzen, de centrale ligging ten opzichte van de zeehavens in Nederland en Vlaanderen én de aanwezigheid van destijds de schippersbeurs. Met de huidige en toekomstige investeringen in verbetering van de noord-zuidroute (Seine-Nord Europe) wordt tussen nu en 2018 de centrale positie van Terneuzen verder versterkt.

Met de aanleg van een tweede zeesluis bij Terneuzen kan de positie van Gent en Terneuzen als zeehavens en ook als interessante binnenvaartknooppunten opnieuw een sterke impuls krijgen. Met de roep in West-Europa om meer vervoer van de weg te halen, en meer via spoor, buis en water te vervoeren, heeft Zeeland en in het bijzonder ook Terneuzen een interessante positie als multimodaal knooppunt.

De gemeente Terneuzen kent diverse wegvervoerbedrijven, die veelal een belangrijk werkpakket hebben van grote industriële en overslagbedrijven. Er zijn hier zowel zelfstandige (MKB-) bedrijven gevestigd als een aantal nevenvestigingen van transportondernemingen elders in Nederland of Europa. Vrachtverkeer dient zoveel mogelijk op eigen terrein te parkeren. In sommige kernen zijn wel (beperkte) parkeerplaatsen aanwezig. Echter, dit is geen verzorgingsplaats. Voor doorgaand vrachtverkeer met een overnachtingbehoefte is nog geen voorziening in de gemeente.

De huidige en komende investeringen aan de binnenvaartroute tussen Frankrijk en Terneuzen, evenals de komst van een tweede zeesluis bij Terneuzen kunnen nieuwe impulsen geven aan ‘logistiek en opslag’ in de Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone. In het kader van het project Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone is een onderzoek gedaan naar de mogelijkheden voor de ontwikkeling van een multimodaal logistiek vervoersknooppunt in de Kanaalzone. Het rapport “Multimodaal logistiek knooppunt Terneuzen” geeft diverse aandachtspunten weer voor de mogelijkheden om, op korte en lange termijn, uit te groeien tot een multimodaal logistiek knooppunt. Stakeholders voor diverse acties zijn Zeeland Seaports, de gemeente, de provincie en bedrijven.

De gemeente heeft gezamenlijk met andere partijen in dit proces de verantwoordelijkheid voor het creëren van een servicegerichte omgeving voor bedrijven en potentiële vestigers en het profileren van de Kanaalzone als logistiek knooppunt. Acties op dit gebied komen terug bij sectoroverstijgende acties zoals stimuleren ondernemerschap en promotie en acquisitie.

Tevens heeft de gemeente een rol bij het clusteren van logistieke bedrijvigheid op logistieke parken. Daarnaast zorgt zij voor de reservering van ruimte voor bepaalde activiteiten en het scheppen van de juiste condities voor verdere ontwikkeling van nieuwe containeroverslag faciliteiten. De ruimtelijke reservering van de Westelijke kanaaloever (WKO) is hier een voorbeeld van. In het project Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone (bijlage 4) zijn deze projecten en actiepunten benoemd.

Acties:

1.Stimuleren realisatie van een verzorgingsplaats voor vrachtwagens

3.1.8 Dienstverlening

De sector dienstverlening bestaat uit twee deelsectoren, te weten de zakelijke dienstverlening en overige diensten. De bedrijfsactiviteiten zijn nog altijd zeer divers in de zakelijke dienstverlening: van glazenwassers tot adviesbedrijven op allerlei gebied. De deelsector overige diensten bevat vooral bedrijven gericht op persoonsgerichte dienstverlening, zoals kappers, pedicures en dergelijke, maar ook sportscholen, musea, een bioscoop. De aard en omvang van de bedrijfsactiviteit brengt met zich mee dat dit soort bedrijven regelmatig in woonwijken gevestigd zijn of van start gaan.

Naar aantal vestigingen is de sector dienstverlening de grootste sector van Terneuzen. Dat geldt ook voor Zeeland en Nederland. De dienstensector behoort landelijk samen met de zorg tot de grootste groeiers wat betreft het aantal banen en vestigingen. In Zeeland en Terneuzen blijft de groei van het aantal banen en vestigingen duidelijk achter bij het landelijke beeld. Dit wordt vooral veroorzaakt door overnames en verplaatsingen. De bedrijven in deze sectoren zijn relatief kleinschalig hier. De gemiddelde bedrijfsgrootte in de dienstensector is in Terneuzen 2,48 tegen 3,80 in Nederland.

Vanwege de grote diversiteit binnen de sector zal de dienstverlening optimaal kunnen profiteren van sectoroverstijgende acties. De persoonsgerichte dienstverlening wordt vaak vanuit de woning gestart. Acties voor ondersteuning van startende bedrijven zijn hierop van toepassing. Ook het reeds in gang gezette beleid met betrekking tot het beroeps- en bedrijfsmatig gebruik van woningen, dat vertaald wordt in planologische mogelijkheden via de bestemmingsplannen, biedt mogelijkheden voor deze sector.

Acties:

Er zijn vanuit economie en toerisme (nog) geen nieuwe acties voor de sector dienstverlening

3.1.9 Gezondheids- en welzijnszorg

De zorgsector is goed voor 15,6% van de totale werkgelegenheid. Daarmee is de zorg na de industrie de belangrijkste werkgever van Terneuzen. De grootste werkgever binnen de zorg is de stichting ZorgSaam (o.a. ziekenhuis).

Het (economisch) belang van de zorg is niet alleen groot, ook de groeikracht is indrukwekkend. Sinds 1996 is de werkgelegenheid in de zorg in Terneuzen met 79% gegroeid. Meer dan landelijk en Zeeland. Het zorgaanbod in Terneuzen kan kwantitatief gezien als goed worden aangemerkt. Door de vergrijzing, meer marktwerking en de toenemende behoefte aan zorg op afstand en wellness zal de vraag naar zorg en wellness de komende jaren sterk toenemen. De krappe arbeidsmarkt en overheidsbezuinigingen kunnen knelpunten veroorzaken, al is dit mogelijk een extra stimulans voor innovatie. Door de vergrijzing heeft een steeds grotere groep mensen te maken met een functiebeperking. Tegelijkertijd wil deze groep ook recreëren.

Zorgtoerisme biedt kansen voor zowel de zorgsector als de toeristische sector en het is interessant de samenwerkingsmogelijkheden te onderzoeken. Specifiek voor Terneuzen liggen er kansen op het gebied van zorgtoerisme met de aanwezigheid van kwalitatief hoogstaande zorg, de voorzieningen en de relatief rustige omgeving. Ook willen we inzetten op verbreding van het aanbod. Denk aan revalidatiecentra, innovatie, onderzoek, scholing, etc.

Acties:

• 1.

  Stimulering van combiarrangementen met cultuur, zorg, toerisme en leisure (zie ook de actie bij de sector horeca)

3.2 Acties sectoroverschrijdende thema’s

De acties, die hierna worden genoemd zijn sectoroverschrijdend. Ook hier volgt eerst een samenvattende omschrijving van het thema, opgevolgd door de nieuwe acties die we in de komende beleidsperiode willen uitvoeren. De al lopende acties, waarin onze inzet essentieel en invloedrijk te noemen is, staan in de actielijst in bijlage 3 bij het betreffende thema.

3.2.1 Arbeidsmarkt en onderwijs

Aanbodzijde arbeidsmarkt

De beroepsbevolking van Terneuzen heeft in 2011 een omvang van ongeveer 23.630 personen. Tussen 2005 en 2010 groeide de beroepsbevolking in Terneuzen met 2,4% (+ 550 personen). Deze groei is tegengesteld aan de bevolkingsafname (-1%). Dit verschil kan worden verklaard door een stijging van de arbeidsparticipatie van vooral vrouwen.

Vergeleken met het landelijke beeld kent Terneuzen een iets oudere beroepsbevolking. De komende jaren zal de beroepsbevolking krimpen en steeds ouder worden. Dit zal veel impact hebben op de arbeidsmarkt (toename vervangingsvraag, opvolgingsproblemen ondernemers,

krapte arbeidsmarkt).

De beroepsbevolking van Terneuzen is lager opgeleid dan gemiddeld. Vooral het aandeel HBO/WO ligt laag. De komende jaren zal het opleidingsniveau van de beroepsbevolking wel verder stijgen. De bruto participatiegraad (omvang van de beroepsbevolking uitgedrukt in procenten van de potentiële beroepsbevolking) ligt lager dan het Zeeuwse en landelijke gemiddelde. Voor de komende jaren wordt een verdere stijging van de participatiegraad verwacht. Vooral vrouwen zorgen voor deze toename. Vanaf oktober 2009 is er in Terneuzen sprake van een dalende lijn van de werkloosheid. In mei 2011 lag de werkloosheid in Terneuzen al lager dan voor de economische crisis. In april 2012 zijn er 1.335 niet werkende werkzoekenden (NWW) in Terneuzen; 6,7% minder dan het jaar ervoor. Ondanks de relatief sterke daling van de werkloosheid kent Terneuzen het hoogste werkloosheidspercentage van Zeeland. Een relatief hoog percentage (41%) van de werklozen staat nog maar kort ingeschreven (0 tot 6 maanden). Ongeveer de helft is lager opgeleid (basisonderwijs/vmbo), een kleine 9% is hoger opgeleid (HBO/WO).

Vraagzijde arbeidsmarkt

Na een periode van groei volgde een forse werkgelegenheidsdaling in 2009 (-2,3%) en 2010 (-1,7%). De daling in Terneuzen is groter dan gemiddeld in Zeeland en Nederland. Dit heeft onder meer te maken met de conjunctuurgevoeligheid van Terneuzen (internationale oriëntatie).Uit de berekening van de het aantal banen ten opzichte van het aantal inwoners tussen 15 en 65 jaar blijkt dat Terneuzen een relatief grote werkgelegenheidsfunctie heeft. Dit brengt een overwegend inkomende pendel teweeg.

Onderwijs

Het aantal leerlingen in het basisonderwijs toont in Terneuzen een dalende lijn. Aangezien

bevolkingsprognoses uitgaan van een dalend aantal jongeren wordt de komende jaren een verdere daling van het aantal leerlingen in het basisonderwijs voorzien.

Het leerlingaantal in het voortgezet onderwijs in de gemeente Terneuzen is de afgelopen jaren stabiel gebleven. Echter, door de ontwikkeling in het basisonderwijs zal ook de instroom in het voortgezet onderwijs onder druk komen te staan. Binnen het VMBO hebben economie en techniek te maken met een terugloop. De gedaalde animo voor technisch onderwijs is ongunstig voor Terneuzen gezien het industriële karakter van de gemeente.

Na een toename van het aantal leerlingen in de periode 2006-2008, is er in 2009 en 2010 een dalende lijn zichtbaar in het Mbo-onderwijs. Ten opzichte van 2006 zijn de sectoren ‘techniek’ en ‘combinatie’ kleiner geworden. ‘Zorg en welzijn’ is echter duidelijk gegroeid.

In Terneuzen is een dependance gevestigd van de Hogeschool Zeeland met de opleidingen bedrijfseconomie, commerciële economie, leraar basisonderwijs en Management, Economie en Recht. De studierichtingen economie en techniek worden geconfronteerd met een dalend aantal studenten. De richtingen gelieerd aan gedrag en maatschappij laten de sterkste groei zien.

De demografische ontwikkelingen zullen veel impact hebben op de toekomstige arbeidsmarkt. Om de balans tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt, zowel kwalitatief als kwantitatief, beter te laten aansluiten, zullen initiatieven op dit gebied worden ondersteund. Er lopen al diverse initiatieven zoals het uitwerken van een arbeidsmarktstrategie Kanaalzone wat vanuit het project Zeeuws-Vlaamse kanaalzone (bijlage 4) geïnitieerd wordt. Tevens wordt door het ondersteunen en stimuleren van projecten als Bio Base Europe trainingcenter en Maintenance Value park getracht de match tussen aanbod van opleidingen en de vraag vanuit het bedrijfsleven te verbeteren.

Om teruglopende leerlingenaantallen op een juiste manier op te vangen, wordt door de gemeente in samenwerking met voorschoolse voorzieningen, primair en voortgezet onderwijs en MBO een kwaliteits- en bereikbaarheidsplan opgesteld voor de gemeente Terneuzen. Voor de gemeente Terneuzen is het daarbij van belang een veelzijdig, volwaardig onderwijsaanbod op het gebied van voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs te behouden dat aansluit bij de regionale behoefte aan met name technisch onderlegd personeel. Ook is er een onderwijsautoriteit Zeeland aangesteld met de opdracht om de basisonderwijsinfrastructuur voor Zeeland te behouden.

Het ministerie van OCW, de Zeeuwse onderwijsinstellingen voor VMBO, MBO, HBO en universitair onderwijs, de Zeeuwse gemeenten, MKB Zeeland, de Brabants-Zeeuwse Werkgeversvereniging en de provincie Zeeland verklaren hun bevoegdheden en middelen in te zetten overeenkomstig de adviezen in het rapport Kerend Tij. Met het ondertekenen van een bestuursovereenkomst spreken partijen de intentie uit om ‘door samenwerking een samenhangende, duurzame en kwalitatief hoogwaardige infrastructuur voor beroeps- en hoger onderwijs binnen Zeeland te bewerkstelligen, die in dienst staat van de sociaaleconomische ontwikkeling en leefbaarheid van de provincie. De behoeften van jongeren en hun ouders, werkgevers en overheden zijn daarbij richtinggevend’.

De gemeente faciliteert (samen met Zeeuwse bedrijven, andere gemeenten, provincie en onderwijsinstellingen in Zeeland) het Technocentrum. Het Technocentrum heeft als doel om meer jongeren te motiveren om te kiezen voor techniekonderwijs.

Vanuit het Werkservicepunt (WSP) Zeeuws-Vlaanderen en het onder dit punt opererende jongerenloket worden acties ondernomen om mensen toe te leiden naar technische studies en de zorg. Daarnaast is het WSP gevraagd om het onderdeel arbeidsmarktstrategie van het project Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone vorm te geven. Op regionale schaal bestaat er reeds overleg tussen Economie van de 3 gemeenten en het UWV en WSP. Hierbij wordt arbeidsmarktinformatie uitgewisseld. De reeds bestaande samenwerking en informatieuitwisseling tussen Economie en het WSP en UWV wordt gecontinueerd en uitgebouwd.

Acties:

Er zijn vanuit economie en toerisme (nog) geen nieuwe acties voor de thema´s arbeidsmarkt en onderwijs

3.2.2 Bedrijventerreinen

In de gemeente Terneuzen is in totaal nog circa 36,5 ha droog bedrijventerrein uitgeefbaar (exclusief terreinen Zeeland Seaports), waarvan 14 ha al is gereserveerd. Het overgrote deel daarvan is in eigendom van de gemeente. Ongeveer 6,2 ha is in particuliere handen. Terstond uitgeefbaar gemeentelijk bedrijventerrein is nog aanwezig op de volgende locaties:

• -

  Handelspoort-Zuid: 4.3 ha, waarvan 1,4 ha particulier uitgeefbaar;

• -

  Koegorspolder: 27,4 ha, waarvan 14 ha gereserveerd (tunneloefencentrum);

• -

  Sasse Poort: 4,8 ha, geheel particulier uitgeefbaar.

De overige bedrijventerreinen in de gemeente, zowel in de kern Terneuzen als in de overige kernen, zijn volledig uitgegeven. Volledigheidshalve wordt opgemerkt dat naast bovenstaande droge bedrijventerreinen Zeeland Seaports in de Kanaalzone bedrijvenlocaties voor havengebonden ondernemingen (natte bedrijventerreinen) beschikbaar heeft, zoals de Axelse Vlakte.

In het bedrijventerreinenprogramma Zeeuws-Vlaanderen 2010-2015 is het gezamenlijke bedrijventerreinenbeleid voor de regio vastgelegd. Vraag en aanbod van terreinen in Zeeuws- Vlaanderen zijn zowel kwantitatief als kwalitatief aan elkaar gekoppeld voor de periode tot en met 2015. Met het programma worden toekomstige herstructureringen en bedrijventerrein-uitbreidingen onderbouwd. De getallen zoals opgenomen in het bedrijventerreinenprogramma zijn dynamisch omdat ze afhangen van het uitgiftetempo van de bedrijventerreinen. Uit het bedrijventerreinenprogramma blijkt dat het aanbod aan bedrijfsterrein niet groter is dan de maximaal toelaatbare voorraad.

Door de beschikbaarheid van zichtlocaties aan Handelspoort-Zuid en de ontwikkeling van terrein aan de Koegorsstraat is momenteel bedrijfsterrein voor verschillende segmenten uitgeefbaar. Het is wel belangrijk om voldoende kwantitatief en kwalitatief aanbod te hebben om een slagvaardig acquisitie- en segmenteringbeleid te kunnen voeren.

De herstructurering van bestaande bedrijventerreinen draagt bij aan de verbetering van de kwaliteit en de duurzaamheid van bestaande terreinen. In het herstructureringsprogramma van de provincie Zeeland worden al enkele opgaven genoemd zoals Handelspoort, Oostelijke Kanaaloever e.d. Door de komst van de nieuwe Zeesluis zal er in de toekomst een mogelijke herstructureringsopgave op ons afkomen (verplaatsing bedrijven) die gelijk aangegrepen kan worden om de herstructureringsopgave voor dit gebied nader te bekijken.

Er zijn tevens ontwikkelingen in het beheersgebied van Zeeland Seaports, zoals de ontwikkeling van een Maintenance Value Park en de mogelijke ontwikkeling van de Westelijke Kanaaloever. Deze projecten worden uitgevoerd vanuit het project Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone (bijlage 4).

Acties:

1.Herstructureringsopgave in kaart brengen

Ten behoeve van een vitaal economisch klimaat is het belangrijk dat ondernemerschap in de gemeente Terneuzen in de breedste zin van het woord gestimuleerd wordt. In eerste instantie wordt er dan snel gedacht aan de regels en de procedures omtrent vergunningen en in hoeverre deze een belemmering vormen voor het uitvoeren van het ondernemerschap. In het kader van het Bewijs van Goede Dienst is er in 2011 een onderzoek afgerond naar deze vergunningverlening. De conclusies uit dit onderzoek zijn besproken met (vertegenwoordigers van) ondernemers en hieruit is een verbeterplan voortgekomen. Dit plan wordt in 2012 geïmplementeerd. Een van de hoogste prioriteiten in het verbeterplan is de verbetering van de functie van bedrijfscontactfunctionaris. Ook de gemeenteraad heeft er naar aanleiding van de kaderstellende notitie voor gekozen om de functie van bedrijfscontactfunctionaris beter te profileren. Deze sterkere profilering heeft zijn positieve uitwerking op de servicebeleving van bestaande en nieuwe ondernemers. Het streven is om in het bijzonder voor potentiële vestigers een zogenaamd rode lopereffect te creëren. De nieuwe ondernemer en/of werkgever (of bestaande ondernemer met nieuwe plannen) moet het gevoel krijgen in de gemeente Terneuzen welkom te zijn. Geen reactieve beantwoording van de vraag, maar meedenken hoe en waar de plannen van de ondernemer gerealiseerd zouden kunnen worden. Een intensieve, ook afdelingoverschrijdende, samenwerking is hiervoor een vereiste. Idealiter moet de bedrijfscontactfunctionaris van alle bedrijfscontacten op de hoogte gebracht worden en moeten economische aspecten meegenomen worden in de advisering.

De ervaren toegankelijkheid van de gemeentelijke dienstverlening kan verbeterd worden door een duidelijker gezicht van de bedrijfscontactfunctionaris in de markt. Het actiever deelnemen aan netwerken en ondernemersverenigingen kan dit stimuleren. De toegankelijkheid en professionaliteit kunnen nog vergroot worden door meerdere bedrijfscontactfunctionarissen of het vormen van een (virtueel) bedrijvenloket al dan niet met specialisatie. De invoering van een klantcontactinformatiesysteem, waardoor er eenvoudiger informatieoverdracht kan plaatsvinden tussen verschillende afdelingen, ondersteunt dit proces en werkt proactiviteit in de hand.

Ondernemerschap wordt tevens gestimuleerd door een starterbeleid. Voor deze groep zijn er al allerlei voorzieningen, zoals bij de KvK en het ROC, maar we willen onderzoeken hoe de gemeente kan bijdragen aan het voorkomen van het vroegtijdig stoppen van starters. Starters zorgen voor dynamiek op de markt en kunnen bij een succesvolle doorgroei zorgen voor werkgelegenheid.

Acties:

• 1.

  Evaluatie implementatie verbeterplan ‘Het Bewijs van Goede Dienst’ samen met ondernemers

• 2.

  Verdere digitalisering dienstverlening aan ondernemers (denk aan: E-herkenning). Ondernemers kunnen hun zaak volgen via internet

• 3.

  Betere profilering bedrijfscontactfunctionaris

• 4.

  Stimuleren van het Keurmerk Veilig Ondernemen voor de binnenstad van Terneuzen

• 5.

  De invoering van een klantcontactinformatiesysteem

• 6.

  Uitwerken van een starterbeleid

3.2.4 Realiseren van adequate infrastructuur

De Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone is een ideaal multimodaal vervoersknooppunt; de sterke logistieke sector koppelt zeehaven en binnenvaart aan andere vervoersmodaliteiten. De nieuwe zeesluis en de Seine-Nord aansluiting geven daar een extra impuls aan. Het is van belang deze kansen te benutten. Verbetering van de infrastructuur, met name multimodale aansluitingen, verhoogt de aantrekkelijkheid van bedrijfslocaties voor bedrijven.

De grote infrastructurele projecten die de komende jaren op stapel staan, zijn onder andere de Sluiskiltunnel, de N61 (Schoondijke-Tunnelweg Terneuzen), de verbreding N62 Tractaatweg (doel: een 2 x 2 rijbanen stroomweg van Zelzate tot Goes) en de nieuwe Zeesluis.

De gemeente realiseert niet zelf deze infrastructuur maar is wel zeer nauw betrokken bij het tot stand komen (planproces) en realisering van deze projecten. Ook stimuleert de gemeente de aanleg van andere infrastructuur om kansen voor een beter vestigingsklimaat te creëren. Denk aan breedband, wireless fidelity (wifi) verbindingen en de Multi Utility Providing (MUP) (ontsluiting door middel van buisleidingen). Zoals bij de sector logistiek reeds is gemeld, is er een onderzoek uitgevoerd naar de ontwikkeling van een multimodaal knooppunt Terneuzen.

Verschillende acties zoals de MUP, gemeentelijke structuurvisie buisleidingen en eventuele acties voortvloeiend uit het rapport “Multimodaal logistiek knooppunt Terneuzen” worden meegenomen in het project Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone (bijlage 4). Projecten zoals het verbeteren van het openbaar vervoer Terneuzen-Gent en onderzoeken doorgaand vrachtverkeer Sas van Gent worden uitgevoerd onder het project Grenzeloze Kanaalzone.

Acties:

• 1.

  Stimuleren aanleg breedband

• 2.

  Ondersteunen aanleg wifi verbindingen

3.2.5 Promotie en acquisitie

Promotie en acquisitie van Terneuzen als vestigingsplaats voor bedrijven wordt door diverse partijen gedaan. Naast de activiteiten die de gemeente zelf onderneemt, heeft onder andere Economische Impuls Zeeland (EIZ) hierin een belangrijke taak als ontwikkelingsmaatschappij voor Zeeland. EIZ is het regionaal economisch ontwikkelingsbedrijf van Zeeland dat diverse projecten uitvoert en belast is met acquisitie en promotie van Zeeland.

Naast EIZ vinden er ook acquisitieactiviteiten plaats door Zeeland Seaports (gericht op (haven) terreinen en glastuinbouw). Het is belangrijk dat de diverse partners hierin samenwerken en elkaar versterken.

Voor droge bedrijventerreinen uit te geven door derden hebben de gemeente en EIZ een doorverwijsfunctie (bedrijven die zich willen vestigen worden wel op deze vestigings-mogelijkheden gewezen). De gemeentelijke acquisitie richt zich voornamelijk op de promotie van de gemeente en van beschikbare bedrijfsgronden. Hierbij kunt u denken aan brochures, mailings, advertenties, beursbezoek e.d. Opgemerkt dient te worden dat beursdeelname mede tot doel heeft het reeds gevestigde bedrijfsleven dat zich op de beurs presenteert te ondersteunen.

Een andere ontwikkeling is de samenwerking in de Z4 (Goes, Middelburg, Vlissingen en Terneuzen), waarbij we als vier grote gemeenten gezamenlijk optrekken om Zeeland te verkopen en subsidies te verkrijgen.

In de SWOT-analyse zoals opgenomen in de kadernota komt de band met en de ligging aan het water nadrukkelijk aan bod. Dit is iets wat Terneuzen beter kan benutten. Ook het inzetten van ambassadeurs, bijvoorbeeld door het benoemen van ‘captains of harbour & industry’, is een goede manier om Terneuzen op de kaart te zetten en in te zetten voor de acquisitie.

Vanuit het project Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone zijn er reeds diverse lopende acties zoals het opzetten van een marketingplan Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone, de communicatie over de Kanaalzone en het opzetten van een Strategisch acquisitieplan voor de Kanaalzone (bijlage 4).

De afgelopen jaren heeft zich de trend voorgedaan dat de overheid meegaat op handelsmissies en verschillende buitenlandse contacten heeft. Al enkele jaren is er bijvoorbeeld sprake van contacten tussen Terneuzen en Chinese steden. Tevens oriënteren zich regelmatig Chinese delegaties – mede door bemiddeling van EIZ– op de mogelijkheden van Terneuzen en de haven. In de relatie met China is de rol van de overheid een strikt faciliterende: zoals bekend is binnen de Chinese cultuur het akkoord van de politieke overheid een belangrijk moment bij de ontwikkeling van wederzijdse economische activiteiten. Deze faciliterende rol is ten opzichte van dit land fundamenteel anders dan bij bijvoorbeeld Amerikaanse of Europese activiteiten. Aan de ene kant is de aanwezigheid van de overheid belangrijk om voor de in onze gemeente gevestigde bedrijven deuren te openen in het buitenland. Daarnaast kunnen er uit opgedane contacten nieuwe bedrijfsvestigingen in ons gebied voortkomen. Vaak duurt het echter een langere periode voordat de resultaten van dergelijke inspanningen zichtbaar worden.

De promotie van Terneuzen is heel divers. Er zijn diverse bekende lopende initiatieven zoals het DNA-traject, Uw Nieuwe Toekomst en Citymarketing. Maar u kunt ook denken aan de inzet van de Zeeuwse lobbyist die ervoor zorgt dat Zeeland in Den Haag ‘verkocht’ wordt. De inzet van de Zeeuwse lobbyist wordt gecontinueerd tot oktober 2016. Ook de inzet in Greenport Holland zorgt ervoor dat het glastuinbouwgebied op de kaart komt te staan.

In de kadernota heeft de raad de keuze gemaakt om de komende periode de inzet op acquisitie te intensiveren.

Acties:

• 1.

  Opzetten gezamenlijke acquisitie met partijen (zie ook punt 3.1.4.2)

• 2.

  Inventariseren van acquisitiemateriaal partijen en opzetten van een gezamenlijke strategie (o.a. bidboek)

• 3.

  Opzetten/uitbreiden promotiecampagne bedrijventerreinen

• 4.

  Maken van een actieplan voor deelname aan buitenlandse handelsmissies

• 5.

  Uitvoeren Citymarketing

• 6.

  Samenwerking partijen intensiveren (regio, ZSP, Z4, Gent)

Boven: voorbeeld van een succesvolle verkoopstrategie

Van essentieel belang is dat alle partijen continu

op een professionele, eenduidige en consistente

manier tegen de juiste doelgroepen vertellen wat

we te bieden hebben. Van belang is ook dat we

onze stem luider laten horen richting de provincie

en het Rijk om meer (financiële) ondersteuning te

krijgen voor de gewenste ontwikkelingen.

Als we in gezamenlijkheid van Terneuzen een

verkoopproduct maken, kunnen de aanwezige

kansen realiteit worden.

3.3 Bestaande acties economie gemeente Terneuzen

In de vorige paragrafen hebben we de nieuwe acties benoemd. De activiteiten die al worden uitgevoerd zijn terug te vinden in bijlage 3 Actielijst Economie gemeente Terneuzen. Zoals gezegd aan het begin van dit hoofdstuk is deze lijst niet uitputtend. Toch willen we graag inzichtelijk maken hoe de nieuwe acties zich verhouden tot de bestaande. Dit doen we met behulp van een diagram dat per sector het aantal bestaande acties laat zien en een diagram dat de nieuwe situatie weergeeft.

Wanneer de twee diagrammen met elkaar worden vergeleken, is ook meteen duidelijk, dat onze nieuwe acties zich toespitsen op de gemaakte keuzes door de raad. Wel moeten we opmerken, dat hier alleen gesproken wordt over acties in aantallen. Wat dit betekent in uren en middelen wordt behandeld in het volgende hoofdstuk.

In de raad van 12 april 2012 is de kaderstellende notitie Beleidsplan economie Terneuzen 2012-2015 met amendementen vastgesteld. De raad heeft gekozen voor:

• 1.

  het intensiveren van de inzet op acquisitie (zie ook 3.2.5);

• 2.

  het intensiveren van investeringen in voorzieningen en zorg- en vrijetijdseconomie (zie ook 3.1.6);

• 3.

  het beter profileren van de functie van bedrijfscontactfunctionaris (zie ook 3.2.3).

In dit hoofdstuk wordt getracht inzage te geven in de financiële consequenties en het capaciteitsbeslag van deze keuzes.

4.1 Kaderstellend traject: financiële consequenties

De financiële consequenties van de keuzes 1 en 3 zijn in tabel 5 in beeld gebracht.De bedragen zoals opgenomen in de begroting 2012 staan vermeld in kolom 2. Aan deze bedragen hebben we vastgehouden voor de jaren 2013-2015 als minimale inzet. Hier bovenop komen dan de totale extra geschatte uitgaven (kolom 3), verdeeld over de jaren 2013-2015.

Tabel 5: financiële consequenties voor de begrotingspost economisch beleid

De gemaakte keuzes leiden tot een eenmalige extra uitgave van € 15.000 voor het maken van een professioneel bidboek en een brochure bedrijventerreinen. Binnen de gemeentelijke organisatie is reeds een klantcontactinformatiesysteem in gebruik. Wij gaan ervan uit dat gebruik hiervan met eventuele benodigde aanpassingen geen extra kosten voor economie met zich mee zal brengen. Verder zal er een structurele toename zijn van de uitgaven met € 10.000 per jaar als gevolg van het structureel deelnemen aan buitenlandse handelsmissies en het actiever netwerken en intensiever profileren van de bedrijfscontactfunctionaris. Denk aan deelname aan beurzen en netwerkevents, het initiatief nemen in het organiseren van contactmomenten en meer redactionele ruimte in de media. We hebben eveneens een correctie opgevoerd voor de categorie bijdragen aan derden, aangezien wij één van de opdrachtgevers zijn van de Regionale Informatiebank Bedrijven en Instellingen Zeeland (RIBIZ) en er vooraf afstemming is over de uitvoeringskosten van de regionale werkgelegenheidsenquête. Verder is in 2015 de bijdrage van € 25.000 aan centrummanagement Axel en Sas van Gent blijven staan, terwijl dit in de exploitatiebegroting momenteel gedekt is tot en met 2014. Aangezien het streven is om tot een gemeentebreed centrummanagement te komen, is de verwachting dat dit budget hoe dan ook nodig zal zijn.

In paragraaf 3.1.4 detailhandel wordt als actie genoemd ‘update’ structuurvisie detailhandel 2008’. De wens van het college en de raad is om deze ‘winkelvisie’ in 2012 gereed te hebben. De winkelvisie bestaat uit een update. Afhankelijk van de beschikbaarheid van de door derden uitgevoerde onderzoeken in 2012 zou dit binnen de gewenste termijn geleverd kunnen worden.

Tabel 6: investeringsbedragen economisch beleid

In tabel 6 is een overzicht te zien van de investeringen in verband met het economisch beleid. Recent is de begrote post voor revitalisering bedrijventerreinen van € 150.000 tot en met 2015 geschrapt door de bezuinigingen. Inmiddels zijn er bewegingen om de post van € 10.000 van het samenwerkingsconvenant (voorheen kleine kernen programma) onder te brengen op de begroting van Toerisme en plattelandsontwikkeling.

In tabel 7 is deze mogelijke wijziging nog niet te zien. Onderstaande tabel geeft inzicht in de financiële consequenties van keuze 2, namelijk intensivering van investeringen in voorzieningen en zorg- en vrijetijdseconomie, voor de begrotingspost van Toerisme en plattelandsontwikkeling.

Tabel7: financiële consequenties voor de begrotingspost Toerisme en plattelandsontwikkeling

Om toeristisch Terneuzen beter op de kaart te zetten, zal er extra geïnvesteerd moeten worden in toeristische informatievoorziening en promotie. De VVV Zeeuws-Vlaanderen verzorgt de ontvangst van en de informatievoorziening aan toeristen. Op de korte termijn wordt de VVV-front office permanent gehuisvest in de Grote Kerk in Terneuzen. De inrichting van de nieuwe huisvesting volgens het VVV-concept brengt eenmalige investeringskosten met zich mee. De financiering is mede een verantwoordelijkheid van de gemeente, conform de verdeelsleutel voor de VVV-front offices die wordt gehanteerd ten aanzien van de kostenverdeling over de drie Zeeuws-Vlaamse gemeenten. Daarnaast kost een goede promotiecampagne al snel € 25.000. De potentiële bezoekers zullen toch geattendeerd moeten worden op nieuwe of verbeterde voorzieningen in Terneuzen en ‘verleid’ moeten worden om ze te gebruiken.

In paragraaf 3.1.6 is de noodzaak van investeringen in (toeristisch-recreatieve) voorzieningen en de zorg- en vrijetijdseconomie al onderbouwd. Op het moment van schrijven van dit beleidsplan is nog niet duidelijk wat deze investeringen exact zullen behelzen. De begroting in tabel 8 moet dan ook echt gezien worden als een indicatie van mogelijke uitgaven.

Tabel 8: investeringsbedragen Toerisme en plattelandsontwikkeling

In tabel 9 geven we u een totaaloverzicht van de financiële consequenties. Hierbij staan onder uitgaven zowel de exploitatiekosten als de investeringsbedragen van economie en toerisme bij elkaar opgeteld. Voor de investeringsbedragen is een afschrijvingstermijn van 10 jaar gehanteerd. Er is rekening gehouden met het schrappen van de post voor revitalisering bedrijventerreinen en met de continuering van de bijdrage aan centrummanagement Axel/Sas van Gent ad € 25.000 na 2014. De totale extra lasten bedragen € 113.961.

Tabel 9: totaaloverzicht financiële consequenties

4.2 Kaderstellend traject: uren consequenties

In de raadsvergadering van 12 april 2012 heeft de PvdA-fractie als uitgangspunt genomen dat de uitvoering van nieuwe activiteiten conform de kaderstellende nota plaatsvinden binnen de bestaande capaciteit. Tabel 10 op de volgende pagina maakt inzichtelijk welk beslag de nieuwe activiteiten qua uren zullen leggen.

Uit deze tabel blijkt dat de bestaande activiteiten al niet binnen de huidige formatie kunnen plaatsvinden. Formatief zijn 7282 uren beschikbaar en conform het afdelingsplan zijn reeds 7683 uren ingevuld. Enige lucht ontstaat in 2013, aangezien dan de 400 uren die in 2012 begroot waren voor dit beleidsplan vrijvallen. Dan nog is er echter geen sprake van overschot qua capaciteit. Er zullen dus keuzes gemaakt moeten worden indien er geen uitbreiding plaatsvindt. Nieuwe activiteiten zullen ten koste gaan van bestaande activiteiten. In overleg met de portefeuillehouders zullen we bepalen aan welke activiteiten minder of geen aandacht meer besteed zal worden. Een kanttekening hierbij is dat het niet zo eenvoudig zal zijn om deze ruimte binnen de bestaande werkzaamheden te vinden. Uitgangspunt is dat formatieve consequenties binnen het totaal van de personele formatie worden opgelost.

Tabel 10: urenbegroting gemaakte keuzes

4.3 Conclusie

Het voorgaande in ogenschouw nemend, kunnen we stellen dat er keuzes zijn gemaakt met betrekking tot waar we naar toe willen, wat we daarvoor gaan doen en wat dit gaat kosten, maar dat nog niet duidelijk is waar het benodigde budget vandaan moet komen. Gezien de recente extra bezuinigingsnoodzaak moet er feitelijk een vraag worden toegevoegd. Namelijk de vraag waarop bespaard kan worden om de extra investeringen in economie mogelijk te maken. De in het plan aangegeven formatieve consequenties worden opgelost binnen het totaal van de personele formatie. In het voorwoord werd al gesteld dat beleid maken keuzes maken is. Het zal u duidelijk zijn dat met het vaststellen van dit beleidsplan economie Terneuzen 2012-2015 we nog niet klaar zijn met keuzes maken als gevolg van de schaars beschikbare middelen.

Het genie is slechts de gave van te generaliseren en te kiezen - Eugène Delacroix –

• 5.

  GERAADPLEEGDE BRONNEN

Ontwerp Omgevingsplan Zeeland 2012-2018, Provincie Zeeland - 20 maart 2012

• .

  Start/kadernotitie Economische Agenda 2013-2016, Provincie Zeeland – 6 maart 2012

• .

  Sociaal-economische analyse 2011, Kamer van Koophandel – september 2011

• .

  Structuurvisie Binnenstad Terneuzen, Gemeente Terneuzen – 26 januari 2012

• .

  Structuurvisie Gemeente Terneuzen 2025, Gemeente Terneuzen – 16 december 2010

• .

  Multimodaal logistiek knooppunt Terneuzen, Ecorys – 29 september 2011

• .

  Rijksinstanties Zeeland Een economische analyse, Ecorys – 18 oktober 2011

• .

  Strategisch plan Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone – januari 2011

• .

  Gebiedsontwikkeling Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone Uitvoeringsprogramma 2012

• .

  Regionaal Bedrijventerreinenprogramma Zeeuws-Vlaanderen 2010-2015

• .

  https://www.locatusonline.com

• .

  http://www.khn.nl/cijfers

• .

  http://www.rijksoverheid.nl

Bijlage 1 – Overzicht geraadpleegde stakeholders

Extern

• 1.

  Centrum Management Terneuzen

• 2.

  Centrum Manager Axel/Sas van Gent

• 3.

  Bizzy Stad Terneuzen

• 4.

  Zeeland Seaports

• 5.

  Brabants-Zeeuwse werkgeversvereniging

• 6.

  ZLTO

• 7.

  Recron

• 8.

  VVV Zeeuws-Vlaanderen

• 9.

  Economische Impuls Zeeland

• 10.

  Kamer van Koophandel, Zuid-West Nederland

• 11.

  MKB Zeeland

• 12.

  Koninklijke Horeca Nederland, afdeling Midden Zeeuws-Vlaanderen

• 13.

  Ondernemersvereniging Terneuzen Zuid-West

• 14.

  Project Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone

Intern

• 1.

  Collega’s afdeling Omgeving & Economie

• 2.

  Collega’s (wijkcontacten, maatschappelijke ontwikkeling, bestuur, vergunning & handhaving, realisatie & beheer)

• 3.

  Werkservicepunt Zeeuws-Vlaanderen

Bijlage 2 – Kritische, reflecterende vragen

Aan de hand van een aantal kritische, reflecterende vragen is getracht de visievorming op gang te brengen. De beantwoording van deze vragen stelt ons namelijk in de gelegenheid om boven de materie uit te stijgen en op een wat abstracter niveau naar de gemeente Terneuzen te kijken. De antwoorden hebben mede richting gegeven aan het opgestelde beleidsplan.

In hoeverre profiteren wij van het feit dat wij de grootste gemeente van Zeeland zijn? Wat zou dat ons kunnen brengen?

Momenteel profiteren wij onvoldoende van het feit dat we de grootste gemeente zijn. Om de hand in eigen boezem te steken, zullen we onze contacten met de provincie en het rijk verder moeten aanhalen om investeringen van internationale bedrijven en bijdragen van hoger overheden aan onze gemeente te binden. Zelf meer het voortouw nemen, zal ons zeker helpen. Bescheidenheid in deze is onze grootste vijand. Het feit dat we de grootste gemeente zijn, zou ons meer financieel draagvlak en een grotere bereidheid moeten opleveren om de benodigde investeringen en herstructureringen te kunnen doen.

Wat betekent het feit dat 40% van de werkgelegenheid bij minder dan 1% van de bedrijven zit voor de keuzes die de gemeente in de toekomst maakt?

Met de vestiging van nieuwe of uitbreiding van de bestaande industrie kunnen grote stappen worden gezet in werkgelegenheid en attractiviteit naar aanverwante dienstverleners. Toch is deze afhankelijkheid van enkele grote bedrijven een groot risico. Dit pleit ervoor om in evenredige mate te blijven investeren in andere sectoren en het MKB te stimuleren. Het is raadzaam om aan risicospreiding te doen. Zeker met in het achterhoofd het feit dat het beleid van de industriële bedrijven veelal niet in onze regio wordt gemaakt. Alle pijlen op de industrie richten, is derhalve niet de meest verstandige keuze in verband met de kwetsbaarheid en de beperkte invloed van het regionale overheidsbeleid en lokale economische klimaat.

In hoeverre zijn de ambities van het Topsectorenbeleid ¹ en vrijetijds- en zorgeconomie te combineren?

Een keuze maken voor het een of het ander is niet verstandig, omdat we beide nodig hebben. Zonder werkgelegenheid geen nieuwe inwoners en geringe economische draagkracht voor de vrijetijds- en zorgeconomie. En zonder deze voorzieningen wordt het aantrekken van nieuwe werknemers bijzonder lastig. Ergens bijt de groei van deze sectoren elkaar wel, dus het is zaak dit ruimtelijk goed te regelen. Clustering en concentratie van de industrie in de Kanaalzone en de mosselbanken in combinatie met een groene zone (landschapsuitvoeringsplan) en investeringen in de vrijetijds- en zorgvoorzieningen voorkomt dat bewoners en toeristen het idee krijgen dat ze in een grijs en ongezond industriegebied leven of verblijven. Een combinatie is dus zelfs gewenst, maar vraagt om een strikte naleving van het ruimtelijke beleid.

Wat hebben we nodig om interessant te blijven voor werkgevers, werknemers, ondernemers, bewoners en toeristen?

Per doelgroep is dit verschillend, dus is het lastig hier een eenduidig antwoord op te formuleren. In het kader van citymarketing is het nodig per doelgroep te bepalen wat hen trekt en bindt en aan de hand hiervan te bepalen wat we nodig hebben.

Het antwoord ligt in het verlengde van de vorige vraag. Ook hier is het nodig dat er ruimte is voor groei van de industrie en het MKB zonder aan de hoogwaardige kwaliteit van het woon- en verblijfsklimaat te tornen. Werkgevers hebben werknemers nodig en andersom. Voorzieningen, zoals een golfbaan, blijken een belangrijke rol te spelen in de aantrekkingskracht van een bepaald soort werkgevers en werknemers. Het is dus goed na te denken over de kwaliteit en de diversiteit aan voorzieningen.

En ondernemers zijn daar waar geld te verdienen valt, met andere woorden waar voldoende activiteit is. Ondernemers hebben klanten nodig. En een stad waar voldoende te beleven valt qua detailhandel, horeca en vrijetijdsvoorzieningen trekt weer inwoners en toeristen. Het hangt allemaal met elkaar samen.

Een ding wat nog niet voldoende benut is, is het water. Ten opzichte van andere steden in de nabije omgeving (Middelburg, Goes en Gent) is de aanwezigheid van open water zo dicht bij de stad een pré. Het biedt voor ieder wat wils, hetzij rust hetzij bedrijvigheid. Het water bij de binnenstad betrekken, biedt kansen.

Bijlage 3 – Actielijst Economie gemeente Terneuzen

Legenda bij tabel

Dikgedrukt = nieuwe, geplande actie

Schuin = actie wordt al uitgevoerd

SLZ = Stichting Landschapsbeheer Zeeland

SVO = Samen Vitaal Ondernemen (voorheen kleine kernen programma)

EIZ= Economisch Impuls Zeeland

CVAH = Centrale Vereniging Ambulante Hand

 KHN = Koninklijke Horeca Nederland

KWA = Kernwinkelapparaat

T = Trekker

KVO = Keurmerk Veilig Ondernemen Project

ZVKZ = Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone (o.a. gemeente, provincie, ZSP, Rijk)

Bijlage 4 – Programmaoverzicht Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone 2011-2020 (po)

In het programmaoverzicht hieronder zijn alle tot 2020 in uitvoering te nemen projecten weergegeven. De projecten zijn ingedeeld in categorie 1 (regie het Bestuurlijk Programmateam) en 2 (regie bij één van de partners of een derde partij) en per project is aangegeven of het project onder cluster A (ruimtelijke en economische ontwikkeling), B (kwaliteit van werk- en leefomgeving) of C (regionale samenwerking en gebiedsmarketing) valt. Tevens is de planning van de projecten weergegeven, waarbij onderscheid is gemaakt in de periode 2011 t/m 2014 en de periode daarna.

Programmaoverzicht en planning 2011-2020

Bijlage 5 – Algemene trends en ontwikkelingen anno 2012

Er zijn een aantal trends en ontwikkelingen die van invloed zijn op de economische ontwikkeling. Hierna noemen we een aantal van deze trends die ook in de economische agenda van de Provincie Zeeland worden genoemd.

• .

  Demografische veranderingen

  De landelijk optredende vergrijzing biedt kansen voor onze regio op het vlak van wonen (pensioenmigranten) en/of zorgtoerisme. Daarnaast is diezelfde vergrijzing gecombineerd met ontgroening in onze gemeente een bedreiging voor onze beroepsbevolking en het verenigingsleven.

   

• .

  Veranderende rol van overheden

  Het Rijk kiest voor decentralisatie van het economische beleid en zet in op Topsectoren. Het Topsectorenbeleid biedt kansen voor de Kanaalzone en het is zaak om daarop actief in te haken. Decentralisatie in combinatie met bezuinigingen maakt dat niet alle ideeën en plannen opgepakt kunnen worden door de overheid. Bovendien wordt er steeds ingezet op cofinanciering, wat betekent dat de gemeente zelf ook financiële middelen moet inzetten en die moeten er dan natuurlijk wel zijn. De terugtrekkende beweging van het rijk en de provincie zal meer druk leggen op de gemeente. Daarmee verandert ook deels de rol van de gemeente. Enerzijds zal er op gemeenteniveau meer aandacht nodig zijn voor strategische denkkracht. Anderzijds zal er een meer faciliterende rol gevraagd worden, aangezien er meer in samenwerking en afstemming met de economische partners en ondernemers tot stand zal moeten komen.

   

• .

  Groeiende schaarste aan grondstoffen, stijgende energieprijzen en klimaatverandering

  Deze ontwikkelingen voeden een veranderproces naar een economie gebaseerd op duurzame energie en biobased grondstoffen. Aangezien de economische kracht van Terneuzen vooral zit in chemie, Tuinbouw& uitgangsmaterialen, agrofood en logistiek biedt dit volop kansen.

   

• .

  Mondiale economie

  De verwevenheid van de economieën heeft tot gevolg dat regionaal beleid in beperkte mate van invloed is op de regionale economie. Bij multinationals worden beslissingen genomen in het moederland en die stroken mogelijk niet met ons regiobelang. Gezien de impact van de wereldwijde economie op de regionale economie wordt hierna iets dieper ingegaan op de wereldwijde economische ontwikkelingen.

Beleidsontwikkelingen anno 2012

De economie verkeert wereldwijd sinds eind 2007 in zwaar weer. De eerste tekenen hiervan worden merkbaar in december 2007, wanneer de huizenmarkt in de Verenigde Staten instort en ook de banken in de problemen komen. Al snel blijkt dat deze gebeurtenissen zich niet tot de Verenigde Staten beperken. Als gevolg van de sterke verbondenheid tussen de internationale financiële markten raken banken in Europa en Azië in de loop van 2008 ook in financiële moeilijkheden. Ook in deze werelddelen kelderen de beurskoersen vervolgens met ongekende snelheid. Door de problemen bij de banken komt ook het bedrijfsleven in de problemen. Bedrijven kunnen geen kredieten meer krijgen en het vertrouwen in de economie daalt. De kredietcrisis ontwikkelt zich tot een brede economische crisis. Sinds september 2008 krijgen ook de Europese banken problemen met gebrek aan vertrouwen.

Grote institutionele beleggers en banken stoppen de kredietlijnen, waardoor banken wankelen. Steeds meer banken in Europese landen moeten worden gered door overname of nationalisatie door een overheid. Eind 2008 is er voor het eerst sprake van een recessie in de eurozone. Diverse kwartalen op een rij krimpt de Europese economie. Wanneer in 2009 de Europese economie weer langzaam aantrekt, ontstaat in Griekenland een nieuwe crisis: de schuldencrisis. De financiële markten richten in eerste instantie hun pijlen op Griekenland, maar de nervositeit breidt zich snel uit. Andere Zuid-Europese landen zoals Spanje en Portugal, maar ook Ierland, hebben te maken met een groot begrotingstekort en een flinke overheidsschuld. Dit veroorzaakt weer onzekerheid bij de banken en financiële instellingen die veel geld hebben uitgeleend aan deze landen. In december 2011 bereiken de Europese lidstaten tijdens een eurotop overeenstemming over een nieuw verdrag over de begrotingsdiscipline waarmee sneller en strenger ingegrepen kan worden bij landen die zich niet aan de afspraken houden. Ook is er overeenstemming over een verdrag over het permanente noodfonds ESM. Er wordt besloten dat dit noodfonds eerder in werking zal treden, namelijk in juli 2012. De begrotingsdiscipline leidt ertoe dat het kabinet Rutte op 23 april 2012 valt, omdat het CDA, de VVD en de gedoogpartner PVV niet tot een akkoord komen met betrekking tot het bezuinigingspakket en hervormingen van de Nederlandse overheidsfinanciën. In de week die volgt komt er een begrotingsakkoord dat het kabinet sluit met de fracties van VVD, CDA, GroenLinks, D66 en de ChristenUnie. Hiermee kan Nederland zich aan de Europese spelregels houden, zoals het beperken van het begrotingstekort tot maximaal 3 procent van het bruto binnenlands product. Of dit akkoord stand houdt na de verkiezingen van 12 september 2012 is nog maar de vraag. Het is te voorbarig om met de impact van dit begrotingsakkoord nu al rekening te houden. Het Centraal Planbureau gaat voor heel 2012 uit van een krimp van 0,75 procent. Daarin zit de verwachting dat de klap vooral in de eerste helft van dit jaar valt en dat in de tweede helft van 2012 voorzichtig herstel optreedt. Maar vooralsnog blijft de krimp toenemen.

Beleidsontwikkelingen anno 2012

In deze paragraaf besteden we geen aandacht aan het gemeentelijke beleid, aangezien dit in de kaderstellende notitie al uitgebreid aan bod is gekomen. Hetzelfde geldt voor het beleid van de stakeholders. Alleen zeer recente ontwikkelingen die invloed kunnen hebben op het beleidsplan stippen we hier aan.

• .

  drielagenplan

De BZW, MKB Brabant en Zeeland en de KvK’s Brabant en Zuidwest Nederland hebben op 21 en 22 maart 2012 hun zogenoemde ‘drielagenplan’ overhandigd aan de provincie, waarin zij een voorstel doen tot herstructurering van de economische ondersteuningsactiviteiten op 3 niveaus. Doel van het plan is om meer structuur en afstemming te brengen in de vele organisaties die ondernemers ondersteunen. Zij zien de taakverdeling als volgt:

• 1.

  Vestigingsklimaat: Brabant en Zeeland aantrekkelijker maken voor ondernemingen en hun medewerkers. Een taak van de provincies en gemeenten.

• 2.

  Ondernemersondersteuning: De ‘dagelijkse’ ondersteuning van individuele ondernemers via een veelheid aan instrumenten voor ondernemerschap en innovatie. Een taak van de nieuwe ondernemerspleinen.

• 3.

  Versterking speerpuntsectoren: Speciale ondersteuning van bedrijven binnen de regionale speerpuntsectoren. Een taak van de diverse gespecialiseerde triple helix-organisaties per regio met centrale afstemming en professionele uitvoering.

• .

  Nationaal beleid

Het Rijk bouwt haar betrokkenheid bij het regionaal economisch beleid de komende jaren af en gaat zich richten op een integrale aanpak voor topgebieden en clusters. De negen topgebieden waar men op in gaat zetten zijn Voedsel, Tuinbouw en uitgangsmaterialen, High Tech, Energie, Logistiek, Creatieve Industrie, Life sciences, Chemie en Water. Dit zijn 9 sectoren waarin Nederland wereldwijd sterk is en waarin het kabinet samen met ondernemers en onderzoekers gericht investeert. Terneuzen is sterk in enkele sectoren en zet hier op in, namelijk biobased economy & food, en maintenance & logistiek. De nationale beleidsaanpak bestaat uit 4 hoofdlijnen:

• 1.

  Een onderverdeling in 9 topsectoren. De overheid gaat investeren in de projecten waar Nederland al sterk in is en waarin zij (nog meer) kan uitblinken, de 9 topsectoren. Alle topsectoren werken aan de hand van 5 algemene thema’s: kennis en ontwikkeling, buitenlandbeleid, sectorale randvoorwaarden, onderwijs en scholing en duurzaamheid.

• 2.

  Meer invloed van het bedrijfsleven. Ondernemers krijgen de kans om aan te geven welke knelpunten zij tegenkomen. Dit betekent meer invloed en medezeggenschap bij de ontwikkeling van het beleid.

• 3.

  Minder subsidies, meer lastenverlichting. Het kabinet schrapt voor 500 miljoen euro aan subsidies. Dit geldt wordt gebruikt voor belastingverlagingen in het bedrijfsleven. Dit betekent minder loketten, minder uitvoeringskosten, minder ambtenaren en minder administratieve regels voor bedrijven. Ook worden subsidies omgezet in leningen.

• 4.

  Meer ruimte voor ondernemers. Het MKB en zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) krijgen meer kansen bij aanbestedingen door de overheid. Op die manier kunnen zij hun producten makkelijker op de markt brengen. Ook wil het kabinet de regeldruk verlagen en de digitale infrastructuur (ICT) verbeteren.

• .

  Provinciaal beleid

Het is belangrijk te weten waar de provincie Zeeland zich de komende jaren (tot en met 2018) hard voor maakt. Aan de andere kant is het zaak ervoor te zorgen dat plannen die in de gemeente Terneuzen leven, op de agenda komen van de provincie. Uit het recent verschenen Ontwerpomgevingsplan en de Kadernota economische agenda van de provincie Zeeland kunnen we het volgende destilleren.

De prioriteiten in het provinciale economisch beleid zijn:

• 1.

  Beter benutten van havengebieden en bedrijventerreinen

• 2.

  Verdere ontwikkeling van de biobased economy

• 3.

  Vernieuwing in de recreatie, visserij, schelp- en schaaldierensector en de landbouw

Het provinciale beleid biedt ons voldoende aanknopingspunten. Het ontwerp omgevingsplan Zeeland 2012-2018 voorziet in de volgende ontwikkelrichting met betrekking tot het beleidsveld economie en toerisme in de gemeente Terneuzen:

• .

  Het samenspel van de vier grotere Zeeuwse steden (de Z4: Goes, Middelburg, Vlissingen en Terneuzen) moet leiden tot een dragend en stuwend netwerk.

• .

  Terneuzen heeft een functie als regiostad in Zeeuws-Vlaanderen.

• .

  Terneuzen past volgens de visie ‘Land in Zee’ in het deelgebied ‘Produceren op Land aan Zee’. Dit is het gebied waar de economische motor op volle toeren draait. Mensen pendelen van en naar dit gebied voor hun werk en de grootste goederenstromen lopen van en naar dit gebied.

• .

  De havens zijn goed ontsloten over weg, spoor en per buisleiding.

• .

  Het karakter van Terneuzen als binnenhavenstad uitdragen.

• .

  De kansen in de Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone worden benut.

• .

  Concentratie van bestaande en nieuwe industrie in de Kanaalzone.

• .

  De ruimtelijke reservering voor uitbreiding op de Westelijke Kanaaloever blijft gehandhaafd.

• .

  De provincie reserveert ruimte voor de spoorverbinding Axel-Zelzate.

• .

  Bedrijventerreinen voegen zich goed in de (landschappelijke) omgeving.

• .

  Zelfstandige grootschalige kantoren zijn zoveel mogelijk gesitueerd of sluiten direct aan aan de binnenstad van Terneuzen.

• .

  Het aantal kampeerplaatsen blijft per saldo gelijk. Voor kleinschalig kamperen worden onder bepaalde condities uitzonderingen mogelijk.

• .

  Permanente bewoning binnen een recreatieve bestemming is niet toegestaan.

• .

  Grote dagrecreatieve voorzieningen vooral concentreren in de Z4 steden.

• .

  De aanleg van wandel- en fietspaden wordt bevorderd en de recreatieve vaarroutes worden benut.

• .

  Behouden en versterking van vitale binnensteden en kernwinkelgebieden.

• .

  Beperkt toestaan van aan dagrecreatieve voorziening gekoppelde (ondersteunende) detailhandelsactiviteiten.

• .

  PDV-locaties aan de (binnen)stadsrand.

• .

  Ontwikkeling van het glastuinbouwgebied in de Kanaalzone.