Beleidskader Mantelzorg 2010-2014

1. Inleiding

1.1 Aanleiding

Voor u ligt het beleidskader Mantelzorg in Nieuwegein 2010-2014. Deze nota genoemd “Klaar staan voor je medemens in Nieuwegein” is de nadere invulling van de beleidsvisie over de ondersteuning van de niet-beroepsmatige zorgverlening (mantelzorg) in Nieuwegein in het kader van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Daarnaast heeft het rijk bij monde van staatssecretaris Bussemaker een heel pakket maatregelen aangekondigd op het gebied van mantelzorgbeleid. Deze maatregelen moeten lokaal vertaald worden en zijn als zodanig in dit beleidskader verwerkt.

1.2 Wettelijk kader

Met de komst en in de invoering van de Wmo op 1 januari 2007 zijn gemeenten verantwoordelijk geworden voor een aantal wetten die gezamenlijk zijn ondergebracht in de Wmo. Het algemene sturingsprincipe in de Wmo is de beleidsvrijheid van Gemeenten. Het is geen verzekering waaraan rechten kunnen worden ontleend. Gemeenten hebben een compensatieverplichting gekregen wat inhoudt dat gemeenten verplicht worden om inwoners te compenseren voor de beperkingen die ze hebben om mee te doen aan de samenleving. Gemeenten treffen voorzieningen op het gebied van maatschappelijke ondersteuning die inwoners in staat stellen:

• •

  een huishouden te voeren;

• •

  zich te verplaatsen in en om de woning;

• •

  zich lokaal te verplaatsen (per vervoermiddel);

• •

  medemensen te ontmoeten en op basis daarvan sociale verbanden aan te gaan.

Maatschappelijke ondersteuning bestaat uit 9 prestatievelden, waarvan prestatieveld 4 gericht is op mantelzorgers en vrijwilligers. (¹)

Het Prestatieveld 4 houdt het volgende in:

“Het ondersteunen van mantelzorgers, daar onder begrepen steun bij het vinden van adequate oplossingen indien zij hun taken tijdelijk niet kunnen waarnemen, alsmede het ondersteunen van vrijwilligers”.

Dit beleidskader richt zich vooral op het eerste deel van dit prestatieveld namelijk ‘het ondersteunen van mantelzorgers daar onder begrepen steun bij het vinden van adequate oplossingen indien zij hun taken tijdelijk niet kunnen waarnemen’.

1.3 Opzet en leeswijzer

Het beleidskader ‘Klaar staan voor je medemens’ in Nieuwegein is de nadere uitwerking van de visie op de Mantelzorg en op de ondersteuning van mantelzorgers. Op basis van deze visie wordt vervolgens de gewenste situatie en de beleidskeuzen die gemaakt moeten worden vermeld.

De gewenste situatie en de beleidskeuzen worden vertaald in een actieprogramma dat wij in de periode 2010 – 2014 willen realiseren onder de noemer ‘Intensivering van de ondersteuning van mantelzorgers in Nieuwegein. Dit wordt in een later stadium ter besluitvorming aan het college van B&W aangeboden. In dit actieprogramma wordt een financieel overzicht en een overzicht van de voorstellen gepresenteerd.

Dit beleidskader bestaat uit 4 hoofdstukken.

In hoofdstuk 2 wordt uitgelegd wat onder Mantelzorg wordt verstaan.

Er wordt een onderscheid gemaakt met vrijwilligers. Een korte opsomming van feiten en achtergronden sluit dit hoofdstuk af.

In hoofdstuk 3 wordt de uitgangssituatie in Nieuwegein beschreven. In Hoofdstuk 4 worden de beleidsuitgangspunten beschreven en worden beleidskeuzes vastgesteld.

2 Mantelzorg

2.1 Wat is Mantelzorg

Wat is mantelzorg en wie is een mantelzorger?

Mezzo de Landelijke vereniging van Mantelzorgers en Vrijwilligerszorg geeft de volgende definitie van mantelzorg:

• •

  Mantelzorgers zorgen voor een chronische zieke, gehandicapte of hulpbehoevende partner, ouder, kind, of ander familielid, vriend of kennis

• •

  Mantelzorgers zijn geen professionele zorgverleners, maar geven zorg omdat zij een persoonlijke band hebben met degene voor wie ze zorgen

• •

  Mantelzorg is meer dan alledaagse zorg, mantelzorg is vaak langdurig en intensief

In Nederland dus ook in de gemeente Nieuwegein ontvangen veel kwetsbare burgers dagelijks hulp van familieleden, vrienden en andere naasten, dit zijn de mantelzorgers. Daarnaast zijn er nog vele vrijwilligers die de zorg voor anderen op zich nemen. Door deze zorg op zich te nemen, wordt de kwaliteit van leven voor degenen die de zorg ontvangen bevorderd.

Er is bewust gekozen voor een aparte benadering van mantelzorgbeleid en een benadering van vrijwilligerswerkbeleid. Het gaat namelijk bij mantelzorgers en vrijwilligers om doelgroepen die duidelijk van elkaar onderscheiden zijn.

In de beleidsbrief van de staatssecretaris beschrijft zij de verschillen op de volgende manier:

“Mantelzorg wordt echter gekenmerkt door een hoge mate van onvermijdelijkheid, een doorgaans grote intensiteit en langdurigheid en de noodzaak om – vaak aanzienlijke- wijzigingen aan te brengen in het leven waaraan men gewend was. Bij vrijwilligers gaat het meer om de gekozen intrinsieke waarde van het vrijwilligerswerk, om het opdoen van ervaring en het realiseren van persoonlijke ontplooiing. Deze verschillen vereisen een andere vorm van ondersteuning en aandacht”. ²

Bij mantelzorgers gaat het meestal niet om een vrijwillige keuze. Zij zorgen voor een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende ouder, kind of ander familielid, vriend of buur. Zij geven die zorg omdat zij een persoonlijke band hebben met die persoon.

Mantelzorgers bieden een heel divers aanbod aan zorg. De soorten hulp die de gemiddelde Nederlandse mantelzorger aanbiedt varieert van huishoudelijke hulp, begeleiding (emotionele en praktische), hulp bij persoonlijke verzorging (wassen, eten, naar toilet gaan) tot verpleegkundige zorg (wondverzorging, injecties)

2.2 Feiten en achtergronden³

Nederland telt ongeveer 3,4 miljoen mantelzorgers van 18 jaar en ouder. In 2007 waren naar schatting 2,3 miljoen mantelzorgers die meer dan acht uur per week of meer dan drie maanden zorg gaven. Dat is ongeveer 19 % van de bevolking van 18 jaar en ouder.

• •

  De meeste mantelzorgers zijn familie of partner van de persoon die zij verzorgen.

• •

  61 % van de mantelzorgers is vrouw.

• •

  De grootste groep mantelzorgers is tussen de 35 en 65 jaar.

• •

  Twee derde van de mantelzorgers tussen de 18 jaar en 65 jaar combineert mantelzorg met betaald werk.

Mantelzorgers zorgen ervoor dat er een veel kleiner beroep wordt gedaan op de professionele zorg dan anders. Mantelzorg is een belangrijke pijler van de zorg in Nederland. Mantelzorg zal ook altijd (onverminderd) onderdeel uitmaken van de samenleving. Veel ontwikkelingen hebben wel invloed op het denken over mantelzorg en geven ook een grote druk op vraag en aanbod. Dit ondanks de discussie over de verzorgingsstaat of economische voor- of tegenspoed.

3. Uitgangssituatie Nieuwegein

3.1 Cijfers in Nieuwegein

Uit het Omnibusonderzoek 2007 van de gemeente Nieuwegein blijkt dat zo’n 12 % van de Nieuwegeiners ouder dan 18 jaar mantelzorg verleent. Dit zijn dan in Nieuwegein 5665 mantelzorgers.

Minstens de helft van deze mensen verleent één keer per week of vaker mantelzorg. Daarnaast komt uit het onderzoek naar voren dat over het algemeen mantelzorg dus òf regelmatig òf niet gedaan wordt.

Mantelzorg wordt vooral verricht door vrouwen, mensen zonder fulltime baan en mensen van 14 jaar en ouder. Het aantal mantelzorgers is relatief groot in de wijken Vreeswijk, Doorslag en Batau-zuid.

Iets minder dat een kwart (23%) van de mantelzorgers ondervindt wel eens problemen bij het verrichten van mantelzorg. De hoeveelheid tijd die mantelzorg kost is het belangrijkste probleem waarmee mantelzorgers kampen. Verder is opvallend dat meer dan één op de twintig mantelzorgers zelf gezondheidsproblemen heeft. Ook kosten en een lange reisafstand vormen relatief belangrijke problemen.

3.2 Bestaand aanbod aan mantelzorgondersteuning

Mantelzorgers in Nieuwegein worden tot nu toe op de volgende manieren ondersteund.

• •

  Steunpunt Mantelzorg Nieuwegein. Dit steunpunt is ondergebracht bij Vitras. Het steunpunt geeft informatie en advies, organiseert activiteiten en cursussen. Zij bemiddelt naar praktische en emotionele steun, verlichting en respijt. Daarnaast biedt het steunpunt doorgeleiding naar formele hulp.

• •

  Met de komst van de Wmo krijgen gemeenten vanaf 2008 zelf middelen voor de ondersteuning van mantelzorgers. Hiervoor gold nog de CVTM regeling, een subsidieregeling die vanuit de AWBZ inmiddels naar gemeenten is gedecentraliseerd. Vanuit deze CVTM regeling werd het ontmoetingscentrum Nieuwegein (OCN) gefinancieerd. Daarnaast werd een regionaal steunpunt Mantelzorg via de gemeente IJsselstein financieeel ondersteund

• •

  De gemeente Nieuwegein subsidieert een aantal instellingen rechtsreeks die mantelzorgers ondersteunen. Dit doet zij uit gemeentelijke middelen en uit gelden die middels de Wmo aan het gemeentefonds zijn toegevoegd.

In 2009 heeft dit zich vertaald in de volgende subsidies aan de volgende organisaties:

Handje helpen biedt respijtzorg aan voor gezinnen met een kind met een beperking. Het Rode Kruis biedt respijtzorg voor mantelzorgers die ouder zijn dan 65 jaar. Vriendendienst is een organisatie die respijtzorg (maatjescontact) biedt voor mensen met een psychiatrisch verleden en woonachtig zijn in een gezin. Het Buddyproject richt zich op mensen met een ernstige ziekte en behoefte hebben aan een maatje. Als mensen nog in een gezin wonen is dit ook een vorm van respijtzorg voor de overige gezinsleden.

4 Beleidsuitgangspunten en keuzes

4.1 Visienota Wmo Nieuwegein

In de Visienota Wmo van Nieuwegein wordt het volgende gesteld:

Mantelzorg en vrijwilligerswerk vormen het hart van de lokale ondersteuningsstructuur. Deze mensen staan met recht klaar voor de medemens.

Nieuwegein wil inzetten op een klimaat waarin het mobiliseren van mensen om elkaar bij te staan wordt gestimuleerd; niet meer en niet minder.

Een aantal ambities heeft Nieuwegein verwoord, dit zijn;

• •

  Nieuwegein heeft 20 tijdelijke oppasplaatsen voor mantelzorgers om ‘even bij te tanken’ (respijtzorg)

• •

  Nieuwegein heeft 20 tijdelijke oppasplaatsen voor cliënten die grotendeels afhankelijk zijn van mantelzorg

• •

  Er is een samenwerkingsverband van vrijwilligers en mantelzorgers in Nieuwegein

• •

  Lokale ondersteuning van mantelzorg gaat voor regionale samenwerking

• •

  Nieuwegein vindt het belangrijk dat zoveel mogelijk wordt ingezet op praktische hulp. Daarom wordt ingezet op het werven en opleiden van vrijwilligers die mantelzorgers kunnen assisteren of ontlasten bij niet zorggerelateerde taken.

• •

  Wij willen mantelzorgers beter ondersteunen

• •

  Mantelzorg is onderdeel van het Wmo-loket

4.2 Rijksbeleid

4.21 Beleidsbrief staatssecretaris VWS

September 2007 heeft de staatssecretaris VWS een beleidsbrief ‘Voor Elkaar’, Mantelzorg en Vrijwilligerswerk 2008-2011 geschreven.

In deze brief verwoordt zij dat het vrijwilligerswerk en mantelzorg een belangrijke plaats innemen in het coalitieakkoord en het Beleidsprogramma. In de brief wordt ingegaan op de betekenis van mantelzorg en vrijwilligerswerk voor de samenleving. Tegen deze achtergrond worden de hoofdlijnen geformuleerd voor het beleid voor de komende jaren. Deze hoofdlijnen hebben onder meer betrekking op het aangaan van bondgenootschappen met andere partijen om gezamenlijk mantelzorg en vrijwilligerswerk te versterken. Daarnaast heeft de staatssecretaris het voornemen op het lokaal niveau de omvang en de kwaliteit van de ondersteuning van mantelzorgers en vrijwilligers te versterken, onder meer door een aantal basisfuncties te formuleren die naar haar mening in elke gemeente aanwezig moet zijn.

Voor de komende jaren heeft zij drie speerpunten geformuleerd.

• 1.

  Mantelzorgers kunnen rekenen ongeacht in welke gemeente zij wonen, op een goed aanbod van ondersteuning. Hiervoor worden een aantal basisfuncties benoemd.

• 2.

  Er moet meer oog komen voor de mogelijkheden om arbeid en mantelzorg beter te combineren. (te regelen tussen werkgevers en werknemers)

• 3.

  De gemeenten hebben de uitdaging in het terugdringen van het aantal overbelaste mantelzorgers. (via gerichte ondersteuning, vooral ook in de vorm van adequate respijtzorg)

4.2.2 Basisfuncties voor ondersteuning mantelzorgers

Door het rijk worden de volgende basisfuncties genoemd die in het lokale ondersteuningsaanbod voor mantelzorgers moeten worden opgenomen.

• -

  informatie en advies;

• -

  het bieden van diverse vormen van ondersteuning:

• -

  lokaal aanbod van respijtzorg, als aanvulling op de AWBZ –georganiseerde respijtzorg.

Nieuwegein wilt hier onderstaande functie aan toevoegen

• -

  extra aandacht voor de jonge mantelzorger.

4.3 Beleidsuitgangspunten

Naar aanleiding van de door het rijk geformuleerde basisfuncties van mantelzorg en de gewenste situatie en de ambities om de ondersteuning van mantelzorgers in Nieuwegein te intensiveren worden de volgende beleidsuitgangspunten vastgesteld.

4.3.1 Organiseren van een goed lokaal aanbod van respijtzorg.

Het is belangrijk voor mantelzorgers om af en toe tijd voor jezelf te hebben. Dit is van belang om de taak die ze hebben vol te kunnen houden. Bij respijtzorg spelen diverse partijen een rol. Dit zijn professionele en vrijwillige aanbieders van zorg en welzijn, gemeente, indicatieorganen en zorgverzekeraars.

Respijtzorg is tijdelijke overname van mantelzorg door beroepsmatige of vrijwillige zorgverleners. De professionele respijtzorg wordt gefinancierd door de AWBZ. Een voorbeeld hiervan is een tijdelijke opname in een verzorgings- of verpleeghuis waardoor de mantelzorger enige tijd tot rust kan komen. Daarnaast biedt een Hospice ook tijdelijke logeerplaatsen aan. Vrijwillige respijtzorg wordt vooral geboden door organisaties als Handje Helpen, Rode Kruis afd. mantelzorgondersteuning, Buddyzorg en Vriendendienst.

Er zijn voor inwoners van Nieuwegein diverse respijtzorgvoorzieningen waar ze gebruik van kunnen maken. Naast het lokale aanbod worden deze regionaal en provinciaal aangeboden.

Naast respijtzorg is er ook andere vormen van praktische hulp mogelijk, zoals maaltijdvoorziening, huishoudelijke en persoonlijke verzorging. Ook allerlei hand- en spandiensten vallen hieronder (klussendienst, vervoer, boodschappenservice) In Nieuwegein zijn verschillende vormen van praktische hulpondersteuning aanwezig.

4.3.2 Het goed op de kaart zetten van het Steunpunt Mantelzorg

Om het lokaal steunpunt Mantelzorg beter op de kaart te zetten als het bureau waar mantelzorgers met hun vragen over mantelzorg en respijtzorg e.d. terecht kunnen zal het bereik van dit steunpunt worden uitgebreid. Op dit ogenblik bereikt het steunpunt ongeveer 6% van het aantal mantelzorgers. Dit zal minimaal verdubbeld moeten worden. Daarnaast moet het steunpunt op een herkenbare plek in stad gepositioneerd zijn. Samenwerking met de overige steunpunten op het gebied van vrijwilligerswerk is gewenst. Bundeling van de steunpunten zal dan ook worden nagestreefd. Daarnaast zal er een goede samenwerking en afstemming moeten plaatsvinden met de nieuw te ontwikkelen Wijk Service Centra in Nieuwegein.

4.3.3 Aansluiting van de informele zorg en de formele zorg.

Uit een werkatelier dat in de gemeente Nieuwegein is gehouden begin 2008 is gebleken dat de aansluiting tussen de informele zorg (mantelzorg) en de formele zorg (thuiszorg en thuisverpleging) niet altijd optimaal is. Vaak gaat het op cliëntniveau mis. Mantelzorgers verrichten handelingen die zij niet mogen doen (wondverzorging en injecties geven), daarnaast houden de professionele krachten niet altijd rekening met de inbreng van mantelzorgers. Duidelijk werd in dit werkatelier dat de samenwerking tussen de mantelzorg en de formele zorg beter kan en moet. De gemeente Nieuwegein zal overleg tussen deze twee groepen stimuleren om de samenwerking tussen informele zorg en formele zorg te verbeteren.

4.3.4 Extra aandacht voor jonge mantelzorgers.

Uit de cijfers blijkt dat ook veel jongeren mantelzorg verlenen. Omdat dit een kwetsbare groep is vanwege hun leeftijd, is het gewenst dat hier extra aandacht voor komt. Men mag niet van kinderen verlangen in die leeftijd dat zij verantwoordelijkheden krijgen waar ze te jong voor zijn. Ook de Wmo-raad heeft hier op gewezen.

4.4 Beleidskeuzen

• •

  Het lokale steunpunt Mantelzorg wordt goed op de kaart gezet. Het steunpunt wordt samen met de overige steunpunten voor vrijwilligerswerk samengebracht op een herkenbare plek.

• •

  De aansluiting van informele zorg en de formele zorg wordt verbeterd.

• •

  Er komt extra aandacht voor jonge mantelzorgers.

4.5 Financiële paragraaf

Voor de subsidiering van mantelzorgondersteuning in Nieuwegein wordt een budget beschikbaar gesteld van maximaal € 200.000,-. De subsidies te koppelen aan de beleidskeuzes die gedaan zijn. De functies die voor subsidiering in aanmerking komen zijn: respijtzorg, informatie en advies, steunpunt mantelzorg en verbetering van de informele zorg en formele zorg.

Het College van B&W zal jaarlijks de beleidsregels hiervoor vaststellen. Vanaf 2011 kunnen de financiële mogelijkheden wijzigen, voor ondersteuning Mantelzorg wordt minimaal een budget beschikbaar gesteld van € 160.000,- voor de jaren 2011-2012 en 2013.

4.6 Behoefteonderzoek

In dit beleidskader staan de beleidskeuzes verwoord. Een uitvoeringsprogramma moet de beleidskeuzes vertalen in daadwerkelijke projecten en aanpak.

Een behoefteonderzoek onder de Nieuwegeinse mantelzorgers dat in november 2009 wordt gehouden moet aanvullende informatie geven op welke onderdelen geïnvesteerd moet worden. Deze informatie zal worden meegenomen in het ontwikkelen van het uitvoeringsprogramma.