| Organisatie | Wijchen |
|---|---|
| Organisatietype | Gemeente |
| Officiële naam regeling | Welstandsnota 2013 |
| Citeertitel | Welstandsnota 2013 |
| Vastgesteld door | gemeenteraad |
| Onderwerp | volkshuisvesting en woningbouw |
| Eigen onderwerp |
Deze beleidsregel wordt vervangen door de Nota Ruimtelijke Kwaliteit
Geen.
Datum inwerkingtreding | Terugwerkende kracht tot en met | Datum uitwerkingtreding | Betreft | Datum ondertekening Bron bekendmaking | Kenmerk voorstel |
|---|---|---|---|---|---|
| 01-01-2013 | 15-06-2015 | nieuwe regeling | 06-12-2012 Wegwijs, 19-12-2012 | 12 RZ 144 |
De nota bestaat uit zes delen:
Deel 1, hoofdstuk 1 tot en met 7, het algemene deel bevat de uitleg van de beoordeling van bouwplannen, de algemene welstandscriteria en een overzicht van de verschillende soorten criteria.
Deel 2, hoofdstuk 8 tot en met 10, bevat de beschrijvingen van de deelgebieden. De gemeente is ingedeeld in handzame bruikbare deelgebieden (zoals kernen en landelijk gebied). Daarbij behoren een concrete beschrijving van die locatie en een opsomming van de gebiedstypen, zoals die in het betreffende gebied voorkomen.
Deel 3, hoofdstuk 11 tot en met 15, bevat de gebiedstypen en gebouwtypen. Gebiedstypen zijn gebieden met eenzelfde bouwvorm en verkavelingsvorm. Het voor het gebied geldende welstandsniveau en de welstandscriteria zijn daar te vinden. De gebiedstypen zijn op kaarten aangegeven door middel van kleuren. Met deze gebiedstypen kaarten corresponderen de welstandsniveau kaarten.
In deel 4 staat de Verruiming welstandsvrijheid 2012. Deel 5, hoofdstuk 17 en 18, bevat de criteria voor specifieke bouwwerken. Tot slot staat in deel 6 de Excessenregeling.
De nota is op twee manieren te gebruiken:
2.1 Aanleiding voor de herziene nota
De Woningwet heeft ondermeer als doel, het inzichtelijk maken van de beoordeling van de aanvragen voor bouwplannen door de welstandscommissie.
‘De aanvaardbaarheid van het bouwwerk in zijn omgeving, van het bouwwerk op zichzelf en van de toegepaste details, materialen en kleuren’.
Op basis van artikel 12a van de Woningwet stelt de gemeenteraad een welstandsnota vast. Deze nota bevat de criteria die gelden bij de beoordeling van bouwplannen door de welstandscommissie. De reden voor dit beleidsinstrument is èn de gemeenteraad èn de burger te betrekken bij het welstandsbeleid, zodat dit beleid voor een ieder inzichtelijk wordt.
De formulering luidt, dat de plannen moeten voldoen ‘aan redelijke eisen van welstand’. Thans is het al lang niet meer zo dat overal op dezelfde wijze naar de plannen wordt gekeken. Eerst wordt de aanvraag getoetst aan het bestemmingsplan. Daarin kunnen aanwijzingen staan voor de beoordeling. In nieuwe plangebieden bepalen beeldkwaliteitplannen waaraan de bouwplannen moeten voldoen. In beschermde stads- en dorpsgezichten wordt speciaal gelet op het historische kader. Wat ‘redelijk’ is voor welstand, hangt dus af van het kader waarbinnen de plannen worden getoetst.
De bestaande welstandsnota dient aangepast te worden aan nieuwe wetgeving en nieuw gemeentelijk beleid. Met name de inwerkingtreding van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht op 1 oktober 2010 is van grote invloed op het welstandsbeleid. Het nieuwe gemeentelijke beleid betreft onder andere het Beeldkwaliteitplan Centrum Wijchen, Beleidsregels inzake uitstallingen in het centrum van Wijchen en de Nota reclamebeleid Gemeente Wijchen. De voorliggende herziene nota beoogt samenhang te brengen in die toetsingskaders en de daarbij behorende criteria en deze overzichtelijk en inzichtelijk te presenteren.
Sinds 1 juli 2004 is het niet meer mogelijk zonder vooraf bekend gemaakte criteria welstandseisen aan bouwplannen te stellen. Na vaststelling van de welstandsnota door de gemeenteraad kan de welstandsbeoordeling alleen nog maar gebaseerd worden op de criteria die in de welstandsnota worden genoemd. Daarnaast is het maken van de welstandsnota een uitnodiging aan de gemeenten de eigen kwaliteiten te inventariseren en een inspirerende visie te ontwikkelen voor de toekomst.
2.2 Totstandkoming van de nota 2004
Tussenproducten en het eindproduct werden telkens voorbereid door een werkgroep en een stuurgroep, deze laatste bestaande uit de werkgroepleden, de portefeuillehouder en enige raadsleden.
Om de burger daadwerkelijk te betrekken bij het welstandsbeleid is bij de totstandkoming van de eerste welstandsnota bovendien een klankbordgroep opgericht. Deze groep is door de gemeente samengesteld en bevatte geïnteresseerde burgers en vertegenwoordigers van verschillende organisaties die bij de bouw, het onderhoud of het beheer ervan betrokken zijn. Deze groep kwam meerdere malen bijeen. De eerste bijeenkomst had vooral een voorlichtend karakter. De tweede maal is de waardering van de deelgebieden uitvoering bediscussieerd. En de derde maal stond het welstandsbeleid en de criteria centraal. De bijeenkomsten waarvoor veel belangstelling was, hadden een levendig karakter en goede suggesties en voorstellen zijn in de nota verwerkt.
De herziene nota kent inhoudelijk weinig aanpassingen. Voor deze herziening is geen gebruik gemaakt van een werkgroep of stuurgroep. Het beleid ten aanzien van reclame en uitstallingen dat in deze nota is verwerkt, is wel in samenspraak met ondernemers tot stand gekomen. Daarnaast is de welstandsnota voor eenieder ter inzage gelegd met de mogelijkheid om zienswijzen in te dienen.
Welstandsbeleid is eigenlijk de ‘finishing touch’ van het ruimtelijk beleid: het ligt in het verlengde van structuurvisies, bestemmingsplannen en andere ruimtelijke beleidsstukken.
Zo is er het structuurplan voor bepaling van de grote lijnen en nieuwe ontwikkelingen, het bestemmingsplan als een meer gedetailleerde uitwerking daarvan en het daaraan gekoppelde beeldkwaliteitplan voor de uiterlijke verschijningsvorm.
Dan is er het monumentenbeleid van het rijk, de provincie en de gemeente voor de historische aspecten.
Het welstandsbeleid vormt daarop een aanvulling en heeft meer de trekken van beheersinstrument voor bestaande gebieden. Toch is welstandsbeleid ook een instrument voor vernieuwing en verbetering met name die van bestaande gebieden.
Volgens de Woningwet moet het plan voldoen aan redelijke eisen van welstand, aan algemene welstandscriteria. Deze eisen betreffen:
Thans zijn deze algemene eisen niet meer voldoende om een welstandsadvies op te baseren. Deze dienen nader te worden bepaald, afhankelijk van de categorie waartoe het plan behoort.
De wetgever onderscheidt twee categorieën bouwplannen:
De laatste categorie bouwwerken moet voldoen aan redelijke eisen van welstand, tenzij in deze nota is bepaald dat geen welstandseisen gelden voor het betreffende bouwwerk of de betreffende locatie. Voor de eerste categorie geldt dat het bouwwerk niet in ernstige mate in strijd mag zijn met redelijke eisen van welstand.
Aan de beoordeling zitten twee kanten namelijk:
Waarnaar kijkt de commissie bij de beoordeling.
Met welke ogen kijkt de commissie: waarop is de beoordeling gericht, op behoud, op verbetering? Hoe streng of soepel kijkt de commissie?
Waarnaar de commissie kijkt, hangt behalve van het plan zelf, af van de omgeving van het plan.
Betreft het een bestaande omgeving, dan wordt het toetsingskader daaraan ontleend.
Is het een nieuwe ontwikkeling, dan wordt het kader ontleend aan de (stedenbouwkundige) randvoorwaarden, of het beeldkwaliteitplan.
Deze nota gaat in op het toetsingskader voor de bestaande bebouwde omgeving. De nieuwe plannen en geldende beeldkwaliteitplannen van gebieden in wording worden in de nota van toepassing verklaard.
De Woningwet maakt onderscheid in vier soorten criteria: de algemene welstandscriteria, de gebiedsgerichte criteria en de objectcriteria. De algemene welstandscriteria gelden voor alle bouwwerken en zijn gebaseerd op de algemene kenmerken van gebouwen. De gebiedsgerichte welstandscriteria gelden voor bepaalde gebieden en zijn gebaseerd op de kenmerken van die gebieden. De objectcriteria tenslotte betreffen welstandscriteria voor veel voorkomende kleine bouwwerken, waarvan de criteria vooral berusten op de objectkenmerken.
Om samenhang te brengen in de criteria is het nodig om ordening aan te brengen in de kenmerken van de gebieden, de bouwwerken en de objecten. Daarnaast is het nodig de toetsing in een vaste volgorde te laten verlopen.
Het grondgebied van de gemeente wordt verdeeld in gebiedstypen, dat wil zeggen gebieden die de dezelfde kenmerken dragen. Voorbeelden zijn: historische dorpslinten, tuindorpverkavelingen e.d.
Vervolgens wordt een waardering van de gebieden gemaakt. Sommige gebieden kennen al zo’n waardering. Het zijn de Beschermde stads- en dorpsgezichten en de Beschermde Buitenplaatsen. De redengevende omschrijvingen worden in de nota van toepassing verklaard ook voor de welstandstoets.
Voor de gebieden in ontwikkeling bestaan veelal reeds randvoorwaarden in de vorm van een beeldkwaliteitplan. De betreffende plannen worden in de nota van toepassing verklaard.
Er zijn gebouwen (of ensembles van gebouwen) die zich niet laten vangen in een gebiedsbeschrijving. Vormen deze een apart type dan worden daar aparte omschrijvingen voor gemaakt en een bijbehorende waardering. Hetzelfde geldt voor ensembles van gebouwen. Voorbeelden daarvan zijn: molens, of specifieke boerderijtypen e.d.
Er zijn ook groepen bouwwerken die een aparte waardering kennen. Dat zijn de monumentenlijsten van rijk en gemeente. De bijbehorende waardestelling wordt in de nota van toepassing verklaard en op een lijst aan de nota toegevoegd.
Tenslotte zijn er objecten die zich lenen voor aparte toetsing. Voorbeelden daarvan zijn: dakkapellen en aanbouwen en dergelijke. Deze kleine bouwwerken zijn in veel gevallen welstandsvrij. Wanneer sprake is van welstandsvrijheid staat in deel 4.
Hoe er naar de plannen gekeken wordt hangt af van de waarde die aan het gebied, gebouw of object wordt gehecht.
De Vereniging van Nederlandse Gemeenten heeft voor de algemene indeling van deze waarderingsniveaus een voorzet gedaan met een indicatie over wat voor soort gebieden het gaat. De gemeente Wijchen neemt deze indeling over te weten:
Niveau 1 : bijzondere toetsing
Deze toetsing houdt in dat de gemeente de bijzondere kwaliteiten van het betreffende gebied wil behouden en/of verbeteren, ofwel een gebied met bijzondere kwaliteiten wil realiseren. Dat betekent voor nieuwe plannen, wijzigingen en toevoegingen dat deze een bijdrage dienen te leveren aan het gestelde doel.
Het zijn de gebieden die van cruciale betekenis voor het totaalbeeld van de gemeente (bijvoorbeeld het centrumgebied) en van het landschap (bijvoorbeeld waardevolle boerderijen), of gebieden met een hoge cultuurhistorische waarde (bijvoorbeeld een beschermd stads- en dorpsgezicht).
Deze toetsing beoogt handhaving en continuering van de huidige kwaliteit van een gebied. Dat betekent voor nieuwe plannen, wijzigingen en toevoegingen dat deze moeten passen in de omgeving.
Het zijn met name gebieden met een planmatig karakter (bijvoorbeeld bestaande woon- en werkgebieden).
Deze toetsing beoogt de basiskwaliteit van het betreffende gebied te handhaven. Dat betekent voor nieuwe plannen, wijzigingen en toevoegingen, dat deze niet storend dienen te zijn voor de omgeving.
Voor gebieden met een beperkte betekenis voor de openbare ruimte die zonder al te veel problemen afwijkingen kunnen verdragen (bijvoorbeeld een bedrijventerrein met een laag representatief gehalte).
Niveau 4 welstandsvrije gebieden.
Er worden geen eisen gesteld. De aanleiding kan tweeledig zijn: vrijheid in de betreffende gebieden zonder nadere eisen te stellen, omdat daar geen publiek belang mee gemoeid is; vrijheid kan ook een uitnodiging inhouden meer dan normale kwaliteiten mogelijk te maken.
Het bestemmingsplan geldt wel onverkort. Ook de excessenregeling is van toepassing. Dat betekent dat het bouwwerk niet in ernstige mate in strijd mag zijn met redelijke eisen van welstand.
Voor diverse ontwikkelingslocaties in de gemeente zijn beeldkwaliteitplannen vastgesteld. Indien dit het geval is dan wordt aan dit beeldkwaliteitplan getoetst. Of sprake is van een bijzondere, reguliere of soepele toetsing vloeit voort uit het beeldkwaliteitplan.
Om de verschillende soorten criteria goed te kunnen hanteren is het nodig de toetsing in een vaste volgorde te laten verlopen.
Eerst wordt gekeken of het plan omgevingsvergunningvrij is. Is dat het geval dan wordt het plan niet preventief getoetst. Op verzoek van de aanvrager kan het plan wél getoetst worden. Is het plan niet omgevingsvergunningvrij, dan is er sprake van omgevingsvergunningplicht en wordt het plan aan de welstandscommissie voorgelegd ter beoordeling. Deze toetst het plan aan de gebiedsgerichte criteria of criteria voor bepaalde typen bouwwerken. Voldoet het plan daaraan dan is het akkoord. Voldoet het daar niet aan, dan is het plan – afgezien van de mogelijkheid tot aanhouding – niet akkoord.
Bij omgevingsvergunningplichtige bouwwerken kan het voorkomen dat een plan niet voldoet aan de gebieds- gebouwtype of objectcriteria. Toch kan de commissie oordelen, dat het plan op grond van meer dan gewone eigen kwaliteiten, een bijdrage levert aan de betreffende omgeving. Gedacht kan bijvoorbeeld worden aan een plan met gevels van een afwijkend materiaal dat wel prefect past in de maat en schaal van de omgeving. Daarbij beroept zij zich op de algemene welstandscriteria die altijd aan de basis vormen voor de andere welstandscriteria. De commissie adviseert dan B&W, voorzien van goede argumenten waarom dit plan afwijkt van de gebieds- en typecriteria, toch met het plan akkoord te gaan.
Omgevingsvergunningvrije bouwwerken kunnen achteraf onderworpen worden aan een beoordeling. Het moet dan gaan om bouwwerken waarvan de negatieve invloed op de omgeving breed gedragen wordt. Vaak heeft dit betrekking op de ondeugdelijke uitvoering van vergunningvrije bouwwerken met een storende uitwerking op de omgeving door slecht materiaalgebruik, sterk afwijkend of contrasterend kleurgebruik of te opvallende of ondoelmatige reclameuitingen etc.
Deze excessenregeling voorziet dan achteraf in het ongedaan maken of herstellen van de schadelijke gevolgen van het betreffende bouwwerk.
Burgemeester en wethouders kunnen de eigenaar aanschrijven en het bouwwerk laten verwijderen of aanpassen. Om te voorkomen dat men achteraf geconfronteerd wordt met de excessenregeling, kan de eigenaar van een te bouwen omgevingsvergunningvrij bouwwerk toch laten toetsen door welstand, de vrijwillige welstandstoets.
Bij inbreidingslocaties wordt een bouwwerk getoetst aan de voorschriften behorende bij het gebiedstype dat geldt voor het perceel waarop het bouwwerk is gesitueerd.
De algemene welstandscriteria worden ontleend aan het vakmanschap van het architectonisch en stedenbouwkundig ontwerp, alsmede aan algemeen aanvaarde normen van fatsoen. Deze criteria laten zich niet beperken tot hetgeen omgevingsvergunningplichtig is, maar hebben betrekking op de hele gebouwde omgeving met inbegrip van de inrichting van het private en publieke domein.
Deze algemene criteria liggen ten grondslag aan elke planbeoordeling en vormen dus ook de onderlegger voor gebiedsgerichte en objectgerichte welstandscriteria, zoals verder in de nota uitgewerkt.
De algemene welstandscriteria laten zich als volgt onderverdelen:
De algemene welstandscriteria zijn uitgewerkt in hoofdstuk 8 tot en met 10.
4.2 Bouwwerk sociaal cultureel
Een bouwwerk voldoet aan redelijke eisen van welstand als verwijzingen en associaties zorgvuldig zijn gebruikt en uitgewerkt.
Vormen van of aan gebouwen die regelmatig worden herhaald of geciteerd, krijgen een zelfstandige betekenis: zuilen doen denken aan een klassieke omgeving, een gevel van staal en glas aan de moderne tijd. Daardoor kunnen ze zich geheel los maken van de andere uitgangspunten bij de vormgeving van een gebouw of de omgeving, maar ook van de actuele culturele context waarin ze tot stand komen. Aan een raadhuis stelt men andere eisen dan aan een boeren schuur!
Bij restauratie is sprake van herstel van elementen uit het verleden, maar bij verbouw of nieuwbouw in een monumentale omgeving dient duidelijk te zijn wat is hersteld en wat is geïnterpreteerd. Een door een bepaalde stijlperiode geïnspireerd ontwerp is dan ook iets anders dan het kopiëren van oude vormen.
Bij geregistreerde monumenten is de beoordeling van de historische aspecten onderscheiden van de welstandsaspecten. En voor beiden functioneert een afzonderlijke commissie. De monumentencommissie toetst het plan volgens de regelen van de monumentenverordening aan de monumentenwet, met andere woorden of het plan de omschreven historische waarden respecteert. De welstandscommissie toetst het plan aan welstandseisen, met andere woorden of de voorgestelde wijziging en/of toevoeging op zichzelf een goed totaalbeeld oplevert, dat past in de omgeving. Voor de welstandscommissie is het belangrijk het oordeel van de monumentencommissie te kennen om het bij de beoordeling te kunnen betrekken.
Van alle welstandscriteria zijn de ‘omgevingscriteria’ het best te objectiveren. Immers de bestaande of te projecteren kenmerken kunnen worden geformuleerd, zonder veel subjectieve invloed.
Het gebouw of de wijziging aan het gebouw voldoet aan redelijke eisen van welstand als het een positieve bijdrage levert aan de kwaliteit van die omgeving en er de juiste houding in aanneemt.
Daarbij worden hogere eisen gesteld naarmate de betekenis van het bouwwerk of van de omgeving groter is: met andere woorden de sociaal-culturele context waarin het bouwwerk geplaatst wordt speelt daarbij een rol.
Hoe die omgeving beoordeeld wordt en op welk niveau, dat wordt aangegeven in het hoofdstuk gebiedsgerichte criteria.
Een bouwwerk voldoet aan redelijke eisen van welstand, als het toont ‘wat het is’, hoe het gemaakt is en hoe het is samengesteld, en als het tegelijk beantwoordt aan eigen compositieregels van de architectuur.
Het welstandstoezicht is gericht op het uiterlijk van het bouwwerk, maar bij de beoordeling daarvan zijn onderliggende relaties tussen constructie of structuur en vorm, en relaties tussen gebruik en vorm mede bepalend.
Tot het eigen domein van de architectuur behoren beheersing van maat en schaal en daarmee samenhangend eenvoud of complexiteit; voorts de vorm van het gebouw, en het gebaar dat een gebouw maakt naar de omgeving.
Het uiterlijk van een gebouw wordt mede bepaald door de toegepaste materialen en kleuren. Deze dienen de andere genoemde aspecten van het gebouw te ondersteunen en te versterken, zodat een afleesbare samenhang tot stand komt van alle aspecten.
4.5 Aspecten van de welstandscriteria
Doorgaans geeft het bestemmingsplan al minimum en maximum maten voor de bouwwerken. Voorzover dat niet het geval is, beoordeelt de commissie of het bouwwerk ‘op maat’ is, dus niet te groot of te klein. Schaal is een typisch welstandscriterium; het gaat om de onderverdeling van een bouwwerk in kleinere eenheden; dat kunnen volumes zijn of gevelverdelingen of zelfs kleinere dingen als stenen, pannen of kozijnstijlen. Het bepaalt de eenvoud / complexiteit van een bouwwerk.Maat en schaal vormen een onafscheidelijk duo, dat altijd bij een welstandsbeoordeling betrokken wordt.
Vorm heeft te maken met recht schuin of rond, dus met kap of plat, vlak of plastisch, en dergelijke.Het gebaar of de ‘houding’ van een gebouw wordt bepaald door allerlei aspecten samen, zoals de positie van een gebouw, de entree en het gezicht, symmetrie of asymmetrie en dynamiek. Vorm en gebaar spelen vaak samen een rol en dragen vaak bij aan de betekenis van een gebouw.
Beeldbepalende details bepalen juist als bij alle andere producten, de ‘stijl’. Hierdoor verraadt het bouwwerk zijn leeftijd, het beschikbare materiaal en de bouwwijze. Naast details die de stijl bepalen zijn er ondergeschikte details aan een bouwwerk te onderscheiden; deze zijn vooral belangrijk als er hoge eisen aan een bouwwerk gesteld worden; het zijn bijvoorbeeld materiaalovergangen, ontmoetingen van materialen op de hoek.
Het toegepaste materiaal bepaalt het karakter van een bouwwerk; de wijze waarop het wordt toegepast, bepaalt de kwaliteit (ook letterlijk: weerbestendigheid). De kleur is een laatste maar erg belangrijk beoordelingsaspect: namelijk licht of donker, en de kleursoort als rood, geel, blauw, e.d. kan praktisch nooit buiten beschouwing worden gelaten. Ook op grote afstand kan juist een kleur invloed hebben op de omgeving.
5. CRITERIA GEBIEDSTYPEN (BOUWSTENEN)
De bebouwing die in de gemeente voorkomt wordt op twee wijzen in gebieden onderscheiden namelijk getypeerd op grond van kenmerken (gebiedstypen) en volgens op gangbare wijze ingedeeld in buitengebied, kernen en wijken of buurten (deelgebieden).
Typering van de bebouwing op grond van kenmerken leidt tot een indeling in gebieden, waarbinnen het type verkaveling, de vorm en het uiterlijk van de bebouwing en (soms ook) de toegepaste materialen en kleuren overeenkomen. Voor deze gebiedstypen (of bouwstenen) is een bestaande systematiek voorhanden. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten maakte er een voorstel voor. Hiervan wordt in de nota uitgegaan en op de gemeente toegepast.
Daarnaast wordt het grondgebied verdeeld in deelgebieden volgens de gangbare indeling in buitengebied, kernen en wijken of buurten. Per deelgebied wordt aangegeven welke gebiedstypen er voorkomen aangevuld met een locatieomschrijving met bijzonderheden ter plaatse die niet in de gebiedstypen zijn onder te brengen. Zo ontstaat per deelgebied een compleet uitgangspunt voor de welstandstoets.
De gebiedstypen zijn verder uitgewerkt in hoofdstuk 11 tot en met 14.
Van ieder gebiedstype worden de volgende gegevens beschreven: de kenmerken, de bij dit type passende waarden, toetsingsniveau en de toetsingscriteria. Per locatie kunnen nuances ontstaan in de waardering en het toetsingsniveau, bijvoorbeeld door de ligging van het gebiedstype in een groter verband, of door andere bijzonderheden. Deze worden dan bij het betreffende deelgebied vermeld waartoe de locatie behoort.
Deze worden behandeld volgens de indeling van de Woningwet namelijk de omgeving van het bouwwerk, het bouwwerk zelf en de details, het materiaal en de kleur, vertaald in de concrete rubrieken en samengevat in een matrix:
Wegen / profiel De ontwikkelingsvorm van het gebied gegroeid of gepland, het verkavelingprincipe en het profiel.
Bebouwing Gevarieerd of uniform, per pand, per blok of per hele buurt enkelvoudig of samengesteld, hoogte, kapvorm en geveltype.
Stijl / detail Gevarieerd of uniform, gegroeid of ontworpen, traditioneel of industrieel.
Materiaal / kleur Afhankelijk van de mate waarin deze overeenkomen, met name genoemd
De gebiedstypen worden tevens aangegeven op een gebiedstypenkaart. De gebruikte kleuren sluiten aan bij het kleurenvoorstel, dat is gedaan door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en is toegesneden op de gemeente.
Er wordt aangegeven welke kenmerken voor het beeld van belang zijn. Tevens wordt een gemotiveerde waardering toegekend aan het gebiedstype.
Bij de gebiedstypen behoort doorgaans een algemeen toetsingsniveau. Dit wordt gemotiveerd of er wordt aangegeven hoe er anderszins (bijvoorbeeld per locatie) met het toetsingsniveau wordt omgegaan.
Bij het toetsingniveau behoort een toetsingskaart, waarop de niveaus middels kleuren zijn aangegeven, eveneens volgens de standaard kleurenset van het VNG.
Deze worden altijd gehanteerd in combinatie met de beschreven kenmerken. Zij vormen het toetsingskader voor het betreffende gebied: naar welke zaken de commissie kijkt. Het toetsingsniveau kleurt de criteria in: hoe de commissie kijkt. Tenslotte wordt aangegeven waar de criteria van toepassing zijn (bijvoorbeeld verschil in voorkant / achterkant) samengevat in een matrix:
|
‘overeenkomstig’ bij bijzonder toezicht … ‘passend’ bij regulier toezicht … ‘niet storend’ bij soepel toezicht … waarna de uit de kenmerken volgende aandachtspunten volgen. |
|
De gebiedscriteria vormen aldus het beoordelingskader voor bouwwerken in het betreffende gebied. Het houdt geenszins in, dat die klakkeloos moeten worden overgenomen – een goed ontwerp is meer dan kijken naar de omgeving – maar er dient rekening mee gehouden te worden in die mate die voor het gebied in kwestie geldt.
Voorafgaand aan het onderscheid de in de gemeente voorkomende gebiedstypen (bouwstenen) vindt een indeling van de gemeente in deelgebieden plaats. Deze indeling volgt de praktische indeling van de gemeente in kernen en buitengebied met de daarin voorkomende landschapstypen, dit laatste voor zover relevant voor deze welstandsnota. Dat betekent dat begrenzingen zo mogelijk overeenkomen met gangbare gebiedsdelen met herkenbare benamingen. Er wordt rekening gehouden met bestemmingsplangrenzen of andere relevante beleidsstukken.
De grote kernen [zoals de kern Wijchen] worden nader ingedeeld in centrumgebied en wijken. Naast een beschrijving van de begrenzing, de (historische) ontwikkeling en eventuele plannen worden de in het gebied voorkomende gebiedstypen of bouwstenen vermeld in hun onderlinge samenhang.
Aldus wordt vermeden, dat de typische kenmerken van de gebiedstypen (bouwstenen) telkens herhaald moeten worden, terwijl toch specifieke kenmerken van iedere locatie een logische plaats hebben. De toetsing van de plannen dient plaats te vinden op grond van beide typen kenmerken.
Daarna worden de voorkomende gebouwtypen vermeld en bijzondere gebouwen en ensembles beschreven. De meeste deelgebieden bevatten meerdere gebiedstypen. Deze worden dan bij het betreffende deelgebied herhaald, waardoor men per locatie het complete toetsingskader bij elkaar ziet. (één dubbel A4tje).
Voor diverse ontwikkelingslocaties in de gemeente zijn beeldkwaliteitplannen vastgesteld. Indien dit het geval is dan wordt aan dit beeldkwaliteitplan getoetst.
6. CRITERIA GEBOUWTYPEN (ENSEMBLES)
Het onderscheiden van gebieden leidt niet voor alle bouwvormen tot voldoende nauwkeurige criteria. Met name in het buitengebied is het soms beter bepaalde typen bouwwerken of ensembles bijvoorbeeld boerderijen of buurtschappen als uitgangspunt te nemen.
De gebouwtypen zijn verder uitgewerkt in hoofdstuk 15.
Van ieder gebouwtype worden de volgende gegevens beschreven: de kenmerken, de bij dit type passende waarden, toetsingsniveau en de toetsingscriteria. Per locatie kunnen nuances ontstaan in de waardering en het toetsingsniveau, bijvoorbeeld door de ligging van het gebouwtype in een groter verband, of door andere bijzonderheden. Deze worden dan bij de betreffende locatie vermeld.
Deze worden behandeld volgens de indeling van de Woningwet namelijk de omgeving van het bouwwerk, het bouwwerk zelf en de details, het materiaal en de kleur, vertaald in de concrete rubrieken en samengevat in een matrix:
Er wordt aangegeven welke kenmerken voor het beeld van belang zijn. Tevens wordt een gemotiveerde waardering toegekend aan het gebouwtype.
Bij de gebouwtypen behoort doorgaans een algemeen toetsingsniveau. Dit wordt gemotiveerd of er wordt aangegeven hoe er anderszins (bijvoorbeeld per locatie) met het toetsingsniveau wordt omgegaan.
Deze worden altijd gehanteerd in combinatie met de beschreven kenmerken. Zij vormen het toetsingskader voor het betreffende gebouwtype: naar welke zaken de commissie kijkt. Het toetsingsniveau kleurt de criteria in: hoe de commissie kijkt. Tenslotte wordt aangegeven waar de criteria van toepassing zijn (bijvoorbeeld verschil in voorkant / achterkant) samengevat in een matrix:
|
‘overeenkomstig’ bij bijzonder toezicht … ‘passend’ bij regulier toezicht … ‘niet storend’ bij soepel toezicht … waarna de uit de kenmerken volgende aandachtspunten volgen. |
|
De criteria per gebouwtype vormen aldus het beoordelingkader voor wijzigingen en toevoegingen aan of bij het betreffende type. Het houdt geenszins in, dat die kenmerken klakkeloos moeten worden overgenomen – een goed ontwerp is meer dan het overnemen van bestaande kenmerken – maar er dient rekening mee gehouden te worden in die mate, die voor het gebouwtype in kwestie geldt.
De objectcriteria zijn uitgewerkt in hoofdstuk 18. Het betreft criteria voor veelvoorkomende kleine bouwwerken. Deze bouwwerken, of onderdelen van bouwwerken, zijn in veel gevallen welstandsvrij. Indien ze niet welstandsvrij zijn, dan gelden de objectcriteria. Wanneer sprake is van welstandsvrijheid wordt besproken in deel 5.
8. DEELGEBIEDEN: LANDELIJK GEBIED
Landschapstypen (plan buitengebied)
Op basis van de ondergrond is het grondgebied van de gemeente te onderscheiden in een viertal landschapstypen:
Deze landschappen zijn ruimtelijk niet even duidelijk te onderscheiden.
Het rivierenland toont zich als een vlak landschap, waarin de hogere rivierduinen liggen. Door aanleg van bos op de duinen wordt dit effect versterkt. De dijken scheiden de uiterwaarden van het voormalige deel van het stroomgebied: de stroomruggen, oeverwallen en komgronden. Het ingepolderde deel wordt gekenmerkt door rechte wegen of wegen die oude oeverwallen volgen, de duinen door een bochtig wegenpatroon. In het poldergedeelte bevinden zich nog diverse boerderijen op terpen, die verwijzen naar de overstromingen.
8.2 Historisch ontwikkelingspatroon
Kaart historische nederzettingen in en rondom de gemeente Wijchen.
gearceerd gebied = rivierduinen;
Dikke lijnen = oude landwegen;
getande blokjes = kasteelnederzetting;
Blokjes met kruisje = kerknederzetting.
De gemeente Wijchen is gelegen in het land van Maas en Waal aan de zijde van de Maas. De historische nederzettingen zijn gelegen in de zone van rivierduinen en aan of nabij de Maasoevers. In de rivierduinen liggen kern Wijchen, Alverna, Hernen, Bergharen. Kleinere historische kernen zijn Woezik, Woord en Lunen. Leur ligt in de zone van de komgronden. Aan de Maasoever liggen Batenburg, Niftrik en Balgoy.
Kaart oude en nieuwe lijnen. Renvooi:
gearceerd gebied = landelijk gebied gemeente;
Het naoorlogse systeem van snelwegen doorsnijdt op diverse plaatsen de gemeente Wijchen. Het oorspronkelijke wegennet wordt daardoor opgeknipt in stukjes. De dorpskernen en de veldlinten zijn onlosmakelijk met dat oude wegenpatroon verbonden. Om die bebouwingspatronen goed te verstaan, is het belangrijk die patronen te blijven onderscheiden.
Kaart deelgebieden gemeente. Renvooi:
omlijnd gebied = kernen en linten landelijk gebied;
Ter behoeve van welstandsbeoordeling vormt het onderscheid in bebouwingspatronen de geëigende onderlegger. Daartoe wordt allereerst onderscheid gemaakt tussen kernen en landelijk gebied. De kernen worden op aparte kaarten op grotere schaal uitgewerkt. Het landelijk gebied is in beginsel één deelgebied, maar de bebouwingslinten worden onderscheiden van het open veld en het bos. Bijzondere gebieden zijn de Loonse waard, het militair terrein bij Alverna, alsmede het aldaar gelegen recreatieterrein.
8.5 Bijzondere gebieden (landelijk gebied)
Bijzondere gebieden zijn die grotere terreinen, waarbij er sprake is van één [niet agrarische] functie, die bovendien beeldbepalend is voor dat terrein. De hier bedoelde grotere terreinen hebben een eigen ontsluiting en een eigen wegenstelsel.
Dit bedrijfsterrein richt zich op relatief zware watergebonden industrie. In het fraaie zeer open rivierenlandschap vormt het een incident. Door groen is het deels afgeschermd van de omgeving. Op bescheiden schaal vindt daar waterrecreatie plaats. In ieder geval zijn de gebouwen en dus ook wijzigingen en toevoegingen soms goed zichtbaar vanuit het open land.
Dit militaire complex bestaat uit een wegenstelsel met daaraan een reeks eenvoudige loodsen. Het complex is met uitzondering van twee bungalows geheel in het bos opgenomen. Alleen de afrastering en de toegang is zichtbaar vanaf de openbare weg.
Op het terrein is een eigen wegenstelsel aanwezig. Het recreatieterrein Alverna bestaat uit een onderdeel met stacaravans en zelfbouwhuisjes en een nieuw deel met uniforme, gemetselde huisjes. Met name aan de randen langs de openbare weg zijn de gebouwen en bouwwerken op het terrein van belang voor de openbare weg.
8.6 Streekgebonden type boerderijen
Specifieke beschrijvingen van belangrijke boerderijen zijn te vinden in de lijsten van Rijksmonumenten en Gemeentelijke Monumenten. Behoudens hun betekenis voor geschiedenis en kunst, zijn de redengevende omschrijvingen ook voor welstand maatgevend.
Het zandgrondgebied waarop Wijchen ligt is een zeer oude vestigingsplaats Prehistorische en Romeinse vondsten getuigen daarvan. Na 300 ontbreken bewoningssporen vrijwel geheel. In de Karolingische tijd duiken deze weer op; mogelijk profiteerde men nog van open water ‘Het Wijchens Maasje’. Het dorp ontwikkelt zich als marktdorp temidden van verspreide ‘kampen’ in het bosgebied. Woezik is de oudste nevenkern ‘een randontginning door keuters’. De aanleg van de Niftikse Wetering maakt ontginning van de daar gelegen komgronden mogelijk. Woord en Lunen zijn kleine individuele ontginningen. De vestiging bij het kasteelachtig huis ‘de Vormer’ is mogelijk van ouder datum.
Gedurende de 19e eeuw ontstaan jongere ontginningen door keuters. Het zijn de buurtschappen Valendries, Boschkant, Valenberg, Bullenkamp, Houtberg en Munnikkenveld. Een volledig nieuwe stichting is het laat 19e eeuwse klooster Alverna. Het kadastraal minuutplan van 1820 geeft de situatie rond het kasteel goed weer. Het huidige Wijchen is reeds goed herkenbaar. Tot begin van de 20e eeuw verandert er niet zoveel, behoudens wat verdichting en vervanging van oudere gebouwen door recentere. Opmerkelijk is de vervanging van de middeleeuwse kerk door een veel groter exemplaar in 1853. De toren blijft in de kern gehandhaafd, maar de kerkzaal wordt een kwartslag gedraaid, waardoor het nieuwe front zich richt naar de Markt. De molen ontbreekt nog en op het terrein van het kasteel is een extra gracht te zien direct achter het ‘bouwhuis’.
Behalve de reeds genoemde kerk en het kasteel zijn belangrijke monumenten de RK pastorie, de voormalige hervormde kerk en pastorie Herenstraat 7 – 9, ‘de Oude Molen’ aan de Baron d’Osystraat.
De historische kern van Wijchen valt thans bijna geheel samen met het winkelcentrum. Aanpassingen aan het gebruik veranderen de kern drastisch en kleine planmatige inbreidingen volgens nieuwe maatstaven [winkels met bovenwoningen] geven het een suburbaan karakter. Om dit centrum heen zijn diverse milieus met een historisch karakter te vinden.
Gebiedstype kernwinkelcentrum Wijchen:
Kenmerken kernwinkelcentrum Wijchen:
het Winkelcentrum bestaat uit een historisch deel en een uitbreidingsgebied rond het Europaplein. Het historische deel heeft als centraal element de Markt, met de Touwslagersbaan en de Burchtstraat als winkelstraten. Tegenover het Kasteel bevinden zich ook uitbreidingen met dienstverlening en dergelijke. Aan alle zijden bevinden zich incidentele uitbreidingen zoals bijvoorbeeld aan Het Sterrenbos en de Spoorstraat.
In het hele gebied is de bebouwing gevarieerd van historisch tot recent. Deze mengvorm is aantrekkelijk, daar waar de schaal niet wordt aangetast. De invullingen met grotere [niet pandgewijze] projecten en in vier tot vijf bouwlagen veranderen de schaal wel en dat leidt op sommige plaatsen tot harde overgangen tussen groot en klein.
Sommige grotere projecten zoals die naast het gemeentehuis, spelen in op een landelijk beeld; daarmee blijft Wijchen zich onderscheiden van nieuwe winkelcentra. De Markt kent nog veel historische panden. Sommigen zijn drastisch verbouwd, maar naar de Markt toe tonen zij hun historisch gezicht. De compacte vorm van het winkelgebied is aantrekkelijk, voor een deel echter gebouwd in weinig sprekende architectuur, waardoor het geheel snel rommelig overkomt. Zo’n gebied vraagt dan ook om een beheerst reclame- en uitstallingsbeleid. De openbare ruimte biedt met name bij het kasteel een verzorgde aanblik.
Voor het winkelcentrum van Wijchen geldt het Beeldkwaliteitplan Centrum Wijchen, de Beleidsregels inzake uitstallingen in het centrum van Wijchen en de Nota reclamebeleid Gemeente Wijchen. Hierin zijn criteria opgenomen voor verschillende uitstallingen en reclame-uitingen. Deze beleidsregels maken onderdeel uit van de welstandsnota.
Het eerste naoorlogse uitbreidingsgebied is de wijk Valendries. Het wegenplan van de buurt borduurt voort op de oude routes aangevuld met nieuwe wegen. Met name de Ringlaan is een geheel nieuw element. In de verkaveling is de invloed van het nieuwe bouwen al te zien [blokken geplaatst in een vast patroon = stempel].
Deze buurt draagt het architectonische karakter van de Delftseschool: rode baksteen en rode pannen overheersen en bestaat voor het overgrote deel uit straatjes met een tuindorpprofiel. Bij het Everardus plein zijn enkele nieuwe invullingen gemaakt, met een thematisch karakter.
Noord is een plan waarbij de principes van industrieel bouwen consequent worden doorgevoerd. De basis van het plan is een omlijsting van haaks op groen staande rijenbouw, terwijl naar binnen toe meerdere stempels ofwel vaste steeds herhaalde blokvormen zijn toegepast. In die binnenzone bevinden zich nog oude routes met vooroorlogse bebouwing. Bij de spoorlijn bevindt zich een zone met bedrijven. Voor een gedeelte vigeert een beeldkwaliteitplan. Een kwaliteit van deze buurt is de overmaat die men bij de eerste grote uitbreidingen toepaste.
De uitbreidingen in dit gebied hebben allen een naam: Aalsburg, Blauwe Hof, Homberg, Heilige Stoel, Kraaienberg. Deze buurten hebben in meer en mindere mate hun eigen karakter variërend tussen stempelstedenbouw [=het nieuwe bouwen], woonerven en individuele woningbouw. Aanvankelijk overheerst de rechte lijn en het herhaalde motief, terwijl later de verspringende rooilijn en hoekverdraaiingen populair worden om de schaal van de buurt te verkleinen. Voor de daken overheerst de grijze kleur. De geveltinten overwegend baksteen zijn gevarieerd. Er is veel aandacht besteed aan autovrije routes door de wijk.
Beide buurten zijn uitbreidingen rond de oude kern Woezik. Veenhof draagt de kenmerken van de (jaren ’80) woonerven. Niet alleen zijn de straten genummerd, maar de verspringende rooilijnen en verspringende gevels verkleinen de schaal. De daken zijn overwegend grijs en de gevels van bleekrode baksteen.
Vanaf ’90 wordt er gebouwd aan Saltshof. Al reeds op kaart is de stijlperiode thematische woningbouw te raden: een ronde cirkelvorm bepaalt het patroon. De architectuur is steeds in groepjes van gelijk ontwerp, hetgeen een levendige indruk wekt. Het straatprofiel is weer terug, de auto uit de voortuin en er zijn weer voor- en achtertuinen. De daken zijn gevarieerd maar met grijs als boventoon gekleurd. In de gevels zit meer variatie: in overwegend lichte tinten.
Gebiedstypen Wijchen zuid, Kerkeveld:
Kenmerken Wijchen zuid, Kerkeveld:
Onder het Wijchens Meer bevinden zich twee grote uitbreidingsgebieden. Wijchen zuid kent namen van buurten en genummerde straten, zoals gebruikelijk in de tijd van de woonerven. Het is een buurt waar het groen een overheersende rol speelt. De architectuur is bescheiden en speelt nauwelijks een rol van betekenis. De kleuren van daken zijn per buurt gevarieerd, zowel rood als groen komen voor. Een opvallend element hier is het halfronde winkelcentrum. Eveneens halfrond is de woningbouw van de buurt Elsland; het is de eerste buurt met een ‘thematische’ verkaveling.
Kerkeveld grenst aan de oostzijde aan het oude gehuchtje Woord. Het is een thematisch woongebied dat thans zijn voltooiing nadert. In tegenstelling tot Wijchen zuid, zijn hier de straatwanden goed zichtbaar en worden ingezet om ruimtes mee te vormen. De architectuur is voor een deel meer uitgesproken en in groepjes of per bouwstrook van telkens andere architecten.
9.8 Bedrijventerreinen Nieuwe Weg en Zesweg
Gebiedstype bedrijventerreinen Nieuwe Weg en Zesweg:
Kenmerken bedrijventerreinen Nieuwe Weg en Zesweg:
‘Nieuwe Weg’ is een naoorlogs bedrijventerrein dat zich ontwikkeld heeft vanuit de bebouwing aan genoemde weg. Het is een geleidelijk proces geweest, waardoor de aanwezige bebouwing erg gevarieerd is en uit de gehele naoorlogse periode afkomstig is. Zesweg is een recente ontwikkeling. Het terrein kent een verzorgde straatprofilering waarmee de bedrijfsbebouwing bij elkaar gehouden wordt.
9.9 Bedrijventerrein Groot Bijsterhuizen
Gebiedstype bedrijventerrein Groot Bijsterhuizen:
Kenmerken bedrijventerrein Groot Bijsterhuizen:
Het omvangrijke bedrijventerrein Groot Bijsterhuizen ligt deels in de gemeente Wijchen en deels in de gemeente Nijmegen. Met name ter weerszijden van de A326 zijn zichtlocaties geprojecteerd. Doel is het realiseren van een hoogwaardig bedrijventerrein dat voldoet aan hoge eisen van beeldkwaliteit. Op basis van de door de gemeente vastgestelde “Ruimtelijke Richtlijnen Bijsterhuizen” wordt de beoogde kwaliteit aangestuurd en bewaakt door de Architecten BegeleidingsCommissie .
10. DEELGEBIEDEN: OVERIGE KERNEN
Alverna ligt ten oosten van Wijchen en is een wegdorp dat zijn ontstaan in hoofdzaak te danken heeft aan het gelijknamige Franciscanenklooster gebouwd in de late 19e eeuw en gesloopt in 1980. Het vervulde voornamelijk een horecafunctie bij het klooster. Op het kloosterterrein is een bejaardenhuis gebouwd.
Langs de Graafseweg en ten oosten daarvan ontwikkelen zich uitbreidingen van bescheiden omvang. Behalve de Graafseweg is de Leemweg – Heumenseweg een belangrijke verbinding. Het kruispunt van beide wegen bepaalt mede de plaats van het dorp. Het onderscheidt zich nauwelijks meer van Wijchen vanwege forse uitbreidingen aan deze zijde. Opmerkelijke gebouwen zijn o.a. boerderij ‘De Soetenborn’ en boerderij ‘Munnikhof’ van het type kortgevel en de korenmolen ‘Schoonoord’.
De voorzieningen liggen verspreid langs de beide genoemde hoofdwegen. Deze leiden niet tot onderscheiden kenmerken maar zijn in de betreffende gebiedstypen opgenomen.
kaartfragment Leur, kad. Minuut.
(historische) dorpsgebieden en linten
De structuur van Leur wordt gevormd door een slingerende straat met aan de noord- en zuidzijde een driespring. Hier vormen de concentraties boerderijen esdorpachtige structuren [esdorp = akkerdorp, gelegen in een krans van akkers].
Rondom de Middeleeuwse kerk bevinden zich een maalderij en een begraafplaats. De noordelijke driesprong bij het Hernense Meer wordt oorspronkelijk door meer boerderijen omgeven. Het gave cultuurhistorische nederzettingpatroon en de overgang hiervan naar de weinig aangetaste landschapselementen op de zandrug vormen een erg waardevol ensemble. Het is dan ook terecht een Gemeentelijk Beschermd Gezicht. De redengevende omschrijving is ook voor welstand een leidraad.
Voor 1850 bestaat Hernen uit een Dorpsstraat met aan de uiteinden gaffelvormige vertakkingen van wegen. Hernen is een typisch kasteeldorp met de kerk recht tegenover de oprijlaan van het Huis te Hernen. Lineaire bebouwing concentreert zich aan de Dorpsstraat / Dreef en de Broekstraat. In de periode 1850 – 1940 treedt hierin weinig verandering op. Enige planmatige woningbouw vindt daarna een plaats tussen en ten zuiden van de dorpslinten. Door de nieuwe snelweg en de aansluiting daarop worden deze woonbuurten ingesloten.
Naast het historisch centrum fungeren de basisschool en het dorpshuis als functioneel centrum. Vanwege de geringe omvang is dit niet als gebiedstype onderscheiden. Ook een enkel bedrijf leidt niet tot de aanduiding van een afzonderlijk gebiedstype.
Tot 1850 wordt de nederzetting gekenmerkt door een wegenpatroon om de rivierduin heen. Daaraan zijn verspreide boerderijen gelegen en kleine verhogingen (donken). In de periode 1850 – 1940 treedt verdichting op van de bestaande bebouwing, in het bijzonder langs de Wijksestraat. Planmatige woningbouw wordt gesitueerd binnen de ring van gegroeide bebouwing. Aan de west zijde vindt een bescheiden bedrijventerrein zijn plaats. De forse RK kerk is een baken in de wijde omgeving. Het gebied met de kerk, het dorpshuis en de basisschool fungeert als centrum. De aanwezige kleinschalige functies leiden niet tot afzonderlijke gebiedstypen.
Batenburg heeft zich ontwikkeld in de onmiddellijke nabijheid van het gelijknamige kasteel, thans ruïne in groene setting. Voor 1850 bestaat Batenburg voornamelijk uit een kruisend stratenpatroon op een bij benadering vierkante plattegrond. De belangrijkste straten zijn de Grotestraat, de Kruisstraat, de Kerkstraat en de Achterstraat. Het verloop van de vroegere ommuring is terug te vinden door de vorm van de stadswal. De Veerdam, die na de Maasverbeteringswerken verlengd wordt tot Veerstraat, ligt in het verlengde van de Grotestraat. Aan de Grotestraat is aaneengesloten lineaire bebouwing te vinden. Omstreeks 1870 wordt in het gebied Kruisstraat/Kerkstraat een kerk gebouwd. Omstreeks 1900 vindt verdichting plaats langs de noordelijke stadswal. Batenburg kent een planmatige uitbreiding aan de noord – westzijde.
De plaats van Batenburg aan de rivierdijk en de relatie met de dijk is een uitermate waardevol en uniek ruimtelijk en historisch gegeven. Batenburg is thans een Rijksbeschermd Stads- en Dorpsgezicht. De redengevende omschrijving is ook voor welstandsbeoordeling een leidraad.
Niftrik is een typisch dijkdorp met bebouwingsconcentratie rond de kerk. Het is gelegen aan het einde van de oude verbinding tussen Nijmegen en Ravenstein. De middeleeuwse St. Damianuskerk stond aan de overzijde van de weg. Die wordt eind 19e eeuw vervangen door een neogotisch exemplaar, dat in 1940 wegens oorlogshandelingen het veld moet ruimen. In 1942 komt de huidige kerk gereed. De verkeersbrug loopt rakelings langs het dorp dat daardoor bekneld is geraakt.
Niftrik kent geen uitbreidingen van betekenis, maar wel enige naoorlogse verdichting. Het gebied met de kerk en de basisschool kan aangemerkt worden als het centrum. Kleinschalige functies in het dorp geven geen aanleiding tot onderscheid in gebiedstypen . De naoorlogse inbreidingen zijn aangegeven als planmatig; in feite gaat het hier om verschil in bouwperiode. Het weinig aangetaste beeld vanuit en de directe relatie met het landschap vertegenwoordigen de ruimtelijke waarden van dit rivierdorp.
de middeleeuwse toren aan de torenstraat
In de vroege middeleeuwen was Balgoij ten zuiden van de Maas gelegen. De rivier liep toen aan de noordzijde in een lus om het dorp heen. Later stroomde de Maas om het thans ten zuiden van de rivier gelegen Keent heen. Ook aan deze situatie kwam een eind toen voor WO II deze lus werd afgesneden.
Balgoij is een goed voorbeeld van verspreid op de oeverwal gegroepeerde boerderijen met de kerk bij het ontmoetingspunt van de ontginningsassen. Het kasteel is een latere toevoeging en gesticht in de verlande rivierbedding. Op het verlaten kerkhof aan de Torenstraat staat de 15e – 16e eeuwse toren van de in 1914 gesloopte Waterstaatskerk die op haar beurt een middeleeuwse voorganger verving.
In 1914 komt een nieuwe parochiekerk aan de Boomsestraat gereed. De toren wordt in 1940 door eigen troepen deels opgeblazen, en in 1941 hersteld. In het dorp bevinden zich een aantal markante boerderijen van het kortgeveltype en ook T-boerderijen.
Na WO II vindt enige verdichting en een kleine planmatige uitbreiding van het dorp plaats bij de Boomsestraat. Het gebied rond de kerk wordt aangemerkt als centrum. Hier bevinden zich ook bijzondere functies als de basisschool en het dorpshuis. Deze vormen samen met de planmatige woningbouw één gebiedstype. Met name het dorpsgezicht van de middeleeuwse toren met omringende gebouwen is fraai, vanwege het ontbreken van uitbreidingen rondom.
Deel 3: Gebiedstypen en gebouwtypen
11. GEBIEDSTYPEN: GEGROEIDE BEBOUWING
Gegroeide bebouwing komt zowel voor in de kernen als in het landelijk gebied. In de gemeente Wijchen zijn de kernen bijna uitsluitend verdichte knooppunten van oude landwegen. Soms speelt de nabijheid van een kasteel of oversteekpunt over water daarbij een rol.
In het landelijk gebied zijn twee soorten linten onderscheiden: de veldlinten ofwel de oude landwegen met daaraan lintvormige bebouwing, en de dijklinten ofwel dijken met daaraan dijkbebouwing. In de bebouwde gebieden zijn het de historische dorpsgebieden en linten, ofwel de plaatselijk tot kern verdichte linten. Alleen het stadje Batenburg kent een rechthoekig min of meer planmatig stratenpatroon binnen de vestingwerken.
11.1 (Historische) dorpsgebieden en linten
Kenmerken (historische) dorpsgebieden en linten:
De oude dorpsgebieden ontlenen hun kenmerken aan een langere periode van ontwikkeling. Deze bestaan uit een relatief open en kleinschalige bebouwing met een grote variatie aan bouwvormen en stijlen. De gemeente Wijchen kent alleen verdichting van enige omvang. Verder blijven aaneengesloten straatwanden beperkt tot korte stukjes zoals bijvoorbeeld in Batenburg.
De bebouwing is als regel direct met aan rabatstrook aan de weg geplaatst, met naar de weg gekeerde gevels. Deze krijgen zo alle nadruk, terwijl de zij- en achtergevels veel minder bewerkt zijn. De bebouwing is een tot twee bouwlagen met kap, hoge uitzonderingen daargelaten. Traditionele materialen als baksteen, keramische pan, hout en zink overheersen.
Kenmerken matrix (historische) dorpsgebieden en linten:
Waarden historische dorpskernen:
Deze gebieden hebben een hoge belevingswaarde, zijn de dragers van de streekkenmerken en vertellen van hun geschiedenis en cultuur. Het zijn ook de gebiedsdelen waardoor de kernen zich van elkaar onderscheiden en als zodanig worden zij ook gewaardeerd. Verder zijn er twee beschermde gezichten die door de monumentenwet een bijzondere bescherming genieten. Batenburg is een van rijkswege Beschermd Stads- en Dorpsgezicht. Leur is een gemeentelijk beschermd dorpsgezicht.
Algemeen toetsingsniveau (historische) dorpsgebieden en linten:
vóórzijde bijzonder; achterzijde regulier. Vanwege identiteit en historische kenmerken, alsook als publiek belangrijke plek.
Criteria tekst (historische) dorpsgebieden en linten:
De welstandscriteria altijd hanteren in combinatie met de beschreven kenmerken. Een lint vraagt om het open houden van zijtuinen; geen herhaling van bouwvormen; niet aaneenbouwen.
Bij beoordeling van wijzigingen en toevoegingen in deze gebieden is de karakteristiek en het historisch aspect een belangrijke toets; dit houdt geenszins in, dat nieuwe ingrepen, mits van enige omvang, geen eigen gezicht mogen hebben. De bestaande omgeving is immers ook gegroeid en gevarieerd. Afwijken van de aspecten die juist de samenhang in deze gebieden uitmaken dit met name aan de wegzijde, zoals maat en schaal, de spelregels van rooilijnbebouwing, overwegend mét kap, rustig ‘natuurlijk’ materiaal en kleurgebruik vormen de leidraad. Stijl en detail zijn aspecten waar juist variatie zit; maar deze dienen dan wel niveau te hebben.
Verandering en vernieuwing dienen de karakteristiek te ondersteunen en de samenhang te versterken. Een versnipperd beeld dient daarbij vermeden te worden door: het versterken van de rooilijn, het vergroten van de samenhang door rustig en evenwichtig materiaal- en kleurgebruik, en door vermijding van felle contrasten.
Nieuwbouw in de eigen stijl in overeenstemming met de landelijke omgeving. Wijzigingen en aan- en bijgebouwen passend bij de stijl van het hoofdgebouw.
Criteria matrix (historische) dorpsgebieden en linten:
In en rondom historische kernen heeft in de loop der tijd een verdichting van de bebouwing plaatsgevonden. Omdat deze verdichting een langere periode beslaat, is de bebouwing gevarieerd van karakter. Deze vorm van verdichting heeft alleen in de kern Wijchen tot een afzonderlijk gebiedstype geleid. De bebouwing heeft daar een substedelijk karakter gekregen.
Kenmerken matrix gemengde (dorps) bebouwing
De waardering van deze gebieden is geheel afhankelijk van de kwaliteiten van de aanwezige bebouwing. Wat het in Wijchen aangeduide gebied betreft is de waardering hoog, door met name het bebouwingsbeeld uit het begin van de vorige eeuw.
Algemeen toetsingsniveau gemengde bebouwing: bijzondere toetsing.
In verband met het belang van deze gebieden voor het centrum en vanwege de in het gebied aanwezige historische waarden.
Criteria tekst gemengde bebouwing.
De welstandscriteria altijd hanteren in combinatie met de beschreven kenmerken.
Bij nieuwbouw rekening houden met de kleine schaal van de historische bebouwing. Bij wijzigingen en toevoegingen ligt in dit gebied de nadruk op de kenmerken van het hoofdgebouw.
Criteria matrix gemengde bebouwing:
Dijken bieden vanouds primair bescherming tegen hoogwater. Maar eenmaal uitgegroeid tot een stelsel van doorgaande dijken vormen zij een ideale basis voor droog blijvende wegen door een gebied, en ook om aan te bouwen. Oude dijken bevatten een schat van informatie over de historie van een gebied. In het begin vaak aangelegd als verbinding van pol naar pol, ontstaat een grillig patroon, nog verlevendigd door oude dijkdoorbraken, waarbij de daarbij ontstane ‘wielen’ moeten worden ontzien. De plaats van de bebouwing varieert nogal: afhankelijk van de feitelijke mogelijkheden eigendomsverhoudingen, de bestuurlijke situatie en terreinomstandigheden binnendijks of buitendijks of beide, hoog aan de dijk, halverwege, of aan de voet. Vanwege het hoogteverschil en buitendijks de noodzaak om hoog te bouwen concentreert de bebouwing zich dicht om de dijk. Zo ontstaat het grote schaalverschil tussen de bebouwing langs de dijken en het open polder- of uiterwaardenlandschap.
Het schaalverschil tussen het wijde open land en de relatief knusse kleinschalige dijkprofiel wordt zeer gewaardeerd. De kenmerkende en historisch waardevolle bebouwing bevindt zich bijna uitsluitend daar. Daarbij komt het gevarieerde karakter van de bebouwing zelf en de variatie in openheid en in beplanting.
Algemeen toetsingsniveau dijklinten: bijzondere toetsing.
Vanwege de hoge waardering in combinatie met de kwetsbaarheid van dit milieu. Wijzigingen zijn bovendien erg goed zichtbaar, zowel aan de wegzijde als aan de achterzijde.
De welstandscriteria altijd hanteren in combinatie met de beschreven kenmerken. Nieuwbouw in de eigen stijl in overeenstemming met de landelijke omgeving. Wijzigingen en aan- en bijgebouwen passend bij de stijl van het hoofdgebouw.
Bij beoordeling van wijzigingen en toevoegingen in deze gebieden is de karakteristiek en het historisch aspect een belangrijke toets; dit houdt geenszins in, dat nieuwe ingrepen, mits van enige omvang, geen eigen gezicht mogen hebben. De bestaande omgeving is immers ook gegroeid en gevarieerd. Afwijken van de aspecten die juist de samenhang in deze gebieden uitmaken dit met name aan de dijkzijde, zoals maat en schaal, de spelregels van rooilijnbebouwing, overwegend mét kap, rustig ‘natuurlijk’ materiaal en kleurgebruik vormen de leidraad. Stijl en detail zijn aspecten waar juist variatie zit; maar deze dienen dan wel niveau te hebben.
Het versterken van het historisch kader wordt vooral gezocht in het in stand houden c.q. restaureren van karakteristieke panden, alsmede in de inrichting van rabatstroken, erven, straatprofielen en beplantingen.
Oude landwegen bevatten een schat van informatie over de historie van een gebied. Zij vormen de basis van waaruit het landschap in het verleden werd ontgonnen. In het begin vaak aangelegd als verbinding van boerderij naar boerderij, ontstaat een grillig patroon, waarbij allerlei landschappelijke bijzonderheden als waterlopen en wisseling van ondergrond voor variatie zorgen. De plaats van de bebouwing varieert nogal: afhankelijk van de feitelijke mogelijkheden eigendomsverhoudingen, de bestuurlijke situatie en terreinomstandigheden maar ten opzichte van het open land is er sprake van schaalverschil door ligging aan de weg of met korte insteekwegen.
Het schaalverschil tussen het wijde open land en de relatief knusse kleinschalige wegprofiel wordt zeer gewaardeerd. De kenmerkende en (historisch) waardevolle bebouwing bevindt zich bijna uitsluitend daar. Daarbij komt het gevarieerde karakter van de bebouwing zelf en de variatie in openheid en in beplanting.
Algemeen toetsingsniveau veldlinten: regulier niveau; niet zichtzijde: soepele toetsing.
Vanwege de waardering in combinatie met de kwetsbaarheid van dit milieu. Wijzigingen zijn aan de wegzijde goed zichtbaar.
De welstandscriteria altijd hanteren in combinatie met de beschreven kenmerken. Nieuwbouw in de eigen stijl in overeenstemming met de landelijke omgeving. Wijzigingen en aan- en bijgebouwen passend bij de stijl van het hoofdgebouw.
Bij beoordeling van wijzigingen en toevoegingen in deze gebieden is de karakteristiek en het historisch aspect een belangrijke toets; dit houdt geenszins in, dat nieuwe ingrepen, mits van enige omvang, geen eigen gezicht mogen hebben. De bestaande omgeving is immers ook gegroeid en gevarieerd. Afwijken van de aspecten die juist de samenhang in deze gebieden uitmaken dit met name aan de wegzijde, zoals maat en schaal, de spelregels van rooilijnbebouwing, overwegend mét kap, rustig ‘natuurlijk’ materiaal en kleurgebruik vormen de leidraad. Stijl en detail zijn aspecten waar juist variatie zit; maar deze dienen dan wel niveau te hebben.
Het versterken van het landelijk kader wordt vooral gezocht in het in stand houden c.q. restaureren van karakteristieke panden, alsmede in de inrichting van rabatstroken, erven, straatprofielen en beplantingen.
Criteria matrix veldlinten (hoofdgebouwen):
12. GEBIEDSTYPEN: PLANMATIGE WONINGBOUW
Onderscheid wordt gemaakt tussen planmatige woningbouw in de kern Wijchen en de overige kleinere kernen in de gemeente. In de kern Wijchen is de planmatige woningbouw onderscheiden in verschillende gebiedstypen. De verschillen in verkavelingsvorm en stijl hebben daar geleid tot gebieden van enige omvang. De planmatige woningbouw is onderscheiden in vijf verschillende typen namelijk:
- Traditionele blokverkaveling (bijvoorbeeld Valendries),
- Het Nieuwe Bouwen (CIAM), (bijvoorbeeld Wijchen Noord),
- Woonerven (forumbeweging), ( bijvoorbeeld Wijchen Zuid),
- Thematische bebouwing (bijvoorbeeld Kerkeveld en Saltshof),
- Individuele woningbouw (bijvoorbeeld Heilige Stoel).
In de kleine kernen is dat onderscheid niet zichtbaar. Het lage groeitempo en eenvoudiger verkaveling leidt daar niet tot relevante verschillen. Wel is daar relevant het onderscheid in (historische) dorpsgebieden en linten, en planmatige woningbouw.
12.1 Traditionele blokverkaveling
traditionele Delfseschool stijl
Kenmerken traditionele blokverkaveling:
Naast de bebouwingslinten zijn tussen ’50 en ’70 bij haast alle in het gebied voorkomende kernen planmatige uitbreidingen gemaakt, alleen de omvang en het groeitempo verschilt sterk van elkaar. Deze uitbreidingen dragen de stedenbouwkundige kenmerken van de vooroorlogse ‘tuindorpen’ met symmetrische straatprofielen met voortuinstroken en op de hoeken zijtuinstroken, woningen in twee bouwlagen met langskap, in tweekaptypen of rijtjes. De architectuur richt zich naar verschillende perioden, maar dit leidt alleen in de grotere kernen tot duidelijk verschillende buurten. Hoe hoger het groeitempo des te uniformer de architectuur per periode.
De doorgaande dakvlakken vormen het ‘frame’ van het gebied. Meestal is het metselwerk van de gevels de belangrijkste drager van de hoofdindeling, terwijl raamverdelingen en puien minder belangrijk zijn.
Vooral in de kern Wijchen is het planmatige karakter te zien aan de herhaling van uniforme rijtjes. Straten zijn zorgvuldig ontworpen en hebben veelal een rustig en groen karakter. Afhankelijk van de kwaliteit en uniformiteit van de erfafscheidingen is het ‘tuindorp’ karakter aanwezig.
Kenmerken matrix traditionele blokverkaveling:
Waarden traditionele blokverkaveling:
De groene buitenruimten in deze gebieden worden gewaardeerd. Wel is er kwaliteitsverschil (ook letterlijk) tussen de woningen en de detaillering en materiaaltoepassing.
Algemeen toetsingsniveau traditionele blokverkaveling: reguliere toetsing.
Voor het behoud en beheer van de bestaande waarden is een regulier niveau voldoende. Aan de achterzijde kan worden volstaan met soepele toetsing.
Criteria tekst traditionele blokverkaveling:
De welstandscriteria altijd hanteren in combinatie met de beschreven kenmerken. Nieuwbouw in de eigen stijl in overeenstemming met de landelijke omgeving. Wijzigingen en aan- en bijgebouwen volgens de stijl van het hoofdgebouw.
Groene erfafscheidingen zijn erg belangrijk voor het aanzien van de buurt. Verharde voortuinen c.q. gebruik als parkeerplaats en weggehaalde erfafscheidingen passen niet . De thans te klein geachte binnenruimte leidt tot veel aanvragen om aan- uitbouwen waarmee het groene karakter afneemt. Belangrijk is daarbij te letten op hoeksituaties; de achtergevels van hoekwoningen daar te behandelen als voorgevels. Aantasting met te veel dakkapellen verminderen de helderheid.
Bij woonblokken die stedenbouwkundig en architectonisch één geheel vormen, dienen wijzigingen en toevoegingen ondergeschikt te blijven een de hoofdindeling ervan. Een eenmaal toegevoegde uitbreiding is leidraad voor de volgende.
De woningbouw van vlak na WO II heeft soms nog karakteristieke Delftseschool details als metselwerk beëindiging van de goten, schoorstenen, versierde voordeur – bovenramen. Deze zo mogelijk handhaven. Kleur en materiaal is meestal bescheiden. Veranderingen hieraan af te meten.
Criteria matrix traditionele blokverkaveling:
Kenmerken Het Nieuwe Bouwen (CIAM)
Woongebieden die geïnspireerd zijn op het nieuwe bouwen worden gekenmerkt door een consequente scheiding van functies van wonen en werken, maar ook scheiding van verkeerssoorten en bestemming van het openbare gebied. Met verkavelingvormen wordt geëxperimenteerd.
De compositie van de rijtjeswoningen vormen heldere rechthoekige structuren, die als compositie in de ruimte staan. Herhalingen van gelijke blokken en gelijke structuren (stempels) zijn ook kenmerkend. Hoewel industriele bouwmethoden vaak de hoofdopzet van de gebouwen bepalen, is er toch een eigen abstracte esthetiek aan te ontdekken. In de kern Wijchen is meestal het onderscheid vóór – achter gehandhaafd en zit het verschil in de afwisseling van doorgaande straten en parkeerhoven. Het architectonische uiterlijk van de gebouwen staat onder druk, omdat met de noodzakelijk geachte modernisering ook die abstracte vormen verdwijnen.
Kenmerkenmatrix Het Nieuwe Bouwen:
De heldere opbouw van deze wijken het groene karakter en de ruime verkaveling en een ruim openbaar gebied worden gewaardeerd. Anders dan thans zit er overmaat aan ruimte in deze wijken, waardoor het mogelijk is nieuwe impulsen op te nemen.
Algemeen toetsingsniveau Het Nieuwe Bouwen: niveau reguliere toetsing.
Voor het behoud van huidige waarden en het minder publieke karakter van deze gebieden is regulier niveau het geëigende toetsingsniveau.
vervaging grens privé – openbaar
Kenmerken woonerven (forumbeweging):
De woongebieden uit deze periode hebben een grillig stratenpatroon en weinig doorgaande wegen.
De woningen zijn geclusterd rond woonerven, waarbij het onderscheid tussen privé en openbaar ontbreekt, evenals duidelijke vóór- en achterzijden. Er grenzen veel tuinen aan openbaar gebied, hetgeen veel informele erfafscheidingen tot gevolg heeft. Typisch zijn ook de garages of bergingen, die een belangrijke plek hebben. De architectuur uit deze periode is sober, vaak voorzien van grote gelede dakvlakken, die eindigen met lage goten aan de erfzijde. Het is moeilijk uitbreidingen aan deze woningen te maken die niet aan een woonerf of pad grenzen. Rustige kleuren en materialen overheersen zoals bleekrode baksteen en grijze betonpannen.
Het wonen in deze gebieden wordt gewaardeerd om zijn kleinschalige en knusse karakter. Door de geringere scheiding openbaar – privé zijn de woonerven directer bij de woningen betrokken. Deze betrokkenheid vraagt om zorgvuldige omgang met de inrichting van het overgangsgebied.
Algemeen toetsingsniveau woonerven: reguliere toetsing zowel aan de voor- als aan de achterzijde. Voor handhaving en beheer van de aanwezige waarden is een regulier toetsingsniveau geëigend. Het publieke belang is hier minder groot.
De welstandscriteria altijd hanteren in combinatie met de beschreven kenmerken. Nieuwbouw passend in de ontworpen omgeving. Wijzigingen bijgebouwen volgens de stijl van het hoofdgebouw.
Door het naar binnen gekeerde karakter van deze woonclusters is ook het belang van ingrepen beperkt tot de eigen omgeving. Toch zijn wijzigingen aan de woningen in het algemeen moeilijker inpasbaar en vooral aan de tuinzijde kunnen deze ongewild erg op de voorgrond treden.
Zelfs ondergeschikte ingrepen als erfafscheidingen, verhardingen, carports en schuurtjes kunnen het beeld snel verstoren als er niet zorgvuldig mee wordt omgegaan. Onder de grote dakvlakken – soms meerdere lagen hoog – zijn aanpassingen in overeenkomstig materiaal en kleur gebruik eerder passend, dan wijzigingen in de dakvlakken zelf. Goede voorlichting en vooral goede standaardoplossingen zijn zeer aan te bevelen.
Kenmerken thematische bebouwing:
De architectuur in deze woongebieden draagt een meer uitgesproken stempel. Conform ‘de wens uit de markt’ krijgen de woningen in groepjes of rijtjes een individueler gezicht en worden voorzien van bewust gewilde motieven. De erven zijn klein in relatie tot de bouwvolumes en zijdelingse aanbouwen zijn uniform of aaneengebouwd.
Er wordt uit alle voorgaande perioden ‘geciteerd’, hetgeen voorbeelden van onderling zeer verschillende kwaliteit oplevert. Het heldere stratenpatroon is weer terug en er wordt weer onderscheid gemaakt tussen openbare ruimten en privé tuinen. Soms vindt men historische routes of waterlopen terug en er is veel aandacht aan de inrichting van het straatprofiel besteed.
Kenmerken matrix thematische bebouwing:
|
Planmatig; herhaling per rijtje / straatwand e.d. (ontwerpseries) Woningen aan inritten. 1 en 2 lagen + kap of studio. |
|
Waarden thematische bebouwing:
De karakteristiek van deze gebieden biedt een hedendaags antwoord op de woonwensen en een individueler beeld. Samen met een zorgvuldig ingericht openbaar domein zijn die hoog gewaardeerde kwaliteiten.
Algemeen toetsingsniveau: reguliere toetsing; achterzijde soepele toetsing.
Voor handhaving en beheer van de aanwezige waarden is een regulier toetsingsniveau geëigend. Het publieke belang is hier minder groot.
Criteria tekst thematische bebouwing:
De welstandscriteria altijd hanteren in combinatie met de beschreven kenmerken. Nieuwbouw passend in de ontworpen omgeving. Wijzigingen bijgebouwen volgens de stijl van het hoofdgebouw.
Ook bij deze uitbreidingen is de erfafscheiding en inrichting belangrijk. Door de vele op- en afritten is er weinig plaats voor tuinaanleg aan de voorzijde. Soms worden hele voorerven verhard. De inrichting van de straat wordt dan erg belangrijk (bomenlanen). Mee ontworpen erfafscheidingen vooral handhaven.
Bij het veranderen of uitbreiden van de woningen dient rekening gehouden te worden met de andere ‘identieke’ woningen. Ook hier zijn goede standaarden voor veel gevraagde wijzigin-gen aan te bevelen. Bij nieuwe aanvragen dienen ook eerdere wijzigingen te worden mee bekeken.
Criteria matrix thematische uitbreidingen:
Kenmerken individuele woningbouw:
Deze bestaat uit vrijstaande gevarieerde woningen in een of twee bouwlagen met kap op eigen kavels. De straten hebben een informeel groen karakter en de karakterverschillen door de jaren heen (periode ’65 tot ’90) hebben een beperkte invloed op de openbare weg. Het groen overheerst en de architectuur van de woningen is nauwelijks zichtbaar. Na ’90 worden de kavels snel kleiner en de woningen groter, waardoor meer samenhang in architectuur nodig is. Bij de nieuwste plannen is beeldregie soms in combinatie met meer standaardisatie onvermijdelijk. Lichtere kleuren en uitgesproken materialen en vormen leiden tot een nieuw gezicht, dat om diezelfde reden moeilijker te wijzigen is. Iedere wijziging komt in het zicht door de ondiepe voortuinen; er is minder groen aanwezig en ook mogelijk. Doorgaande straatprofielen vragen om beheerst materiaal en kleurgebruik aan de naar de weg gekeerde zijde. Erfafscheidingen zijn net als in de ‘30er jaren wijken belangrijk.
Kenmerken individuele woningbouw:
Waarden individuele woningbouw:
De waardering voor deze gebieden is voor meer dan de bewoners alleen van belang. Op den duur als het groen van de tuinen goed is uitgegroeid, dan fungeren deze gebieden als parken voor de wijdere omgeving.
Met name dat groene karakter wordt alom gewaardeerd.
Algemeen toetsingsniveau individuele woningbouw: reguliere toetsing; achterzijde: soepele toetsing.
De karakteristiek van deze gebieden biedt een hedendaags antwoord op de woonwensen en een individueler beeld. Voor deze gebieden is een regulier beleid geëigend om de bestaande waarden te behouden en te beheren.
Criteria tekst individuele woningbouw:
De welstandscriteria altijd hanteren in combinatie met de beschreven kenmerken. Nieuwbouw passend in de ontworpen omgeving. Wijzigingen bijgebouwen volgens de stijl van het hoofdgebouw. In de mate waarin groen de woningen scheidt, is de omgeving een minder belangrijk criterium.
De invloed van de architectonische kwaliteit is beperkter naarmate de kavels groter zijn. Aan de buitenzijde van woongebieden waar deze aan waardevol landschap grenst, dient speciaal gelet te worden op de hoofdkleur en materiaal. Deze dient zich te voegen naar het landschap en in het algemeen rustig en ‘natuurlijk’ te zijn. Bij kleine plukjes woningen of in die gevallen waarbij andere dan de vrije sectorwoningen onderdeel zijn van een buurt, is de toetsing conform de omgeving aangegeven.
Criteria matrix individuele woningbouw:
13.1 (Woon)complexen / scholen / instituten
Kenmerken wooncomplexen, scholen en instituten:
Bedoeld worden de complexen waarbij niet een ontsluitingspatroon de vorm bepaalt zoals bij een woonbuurt maar de gebouwen zelf. Het gaat om grotere terreinen die een zelfstandige positie innemen, dus niet een mee ontworpen schooltje of wijkgebouw. Voor deze complexen zijn de eigen architectonische kenmerken belangrijker dan de buurt waarin ze staan. Soms zijn er meerdere ontwerpen aan een complex te onderscheiden. In dat geval gaat het juist als in een woonbuurt om de directe omgeving van het bouwplan.
Kenmerken matrix wooncomplexen scholen en instituten:
Waarden wooncomplexen scholen en instituten:
De architectonische waarde van deze complexen verschilt nogal. Maar het ruimtelijke belang is meestal niet zeer hoog, vanwege de oriëntatie vooral op eigen terrein.
Algemeen toetsingsniveau wooncomplexen scholen en instituten: reguliere toetsing; binnenterreinen: soepele toetsing.
Naar hun aard zijn deze complexen vooral op zichzelf te beschouwen. In veel gevallen is de erfinrichting en erfafscheiding van groter publiek belang, of het moet gaan over complexen die (deels) op de monumentenlijst staan. Een regulier niveau past bij dit type gebieden.
Criteria tekst wooncomplexen scholen en instituten:
De welstandscriteria altijd hanteren in combinatie met de beschreven kenmerken. Nieuwbouw passend in de ontworpen omgeving. Wijzigingen bijgebouwen volgens de stijl van het hoofdgebouw. De buitenzijde van het complex vraagt om afstemming met de omgeving met name daar waar het complex zich opent naar de openbare weg.
Criteria matrix wooncomplexen scholen en instituten:
Kenmerken modern winkelcentrum:
Winkelcentra zijn ontstaan uit de concepten van de Het Nieuwe Bouwen in hun streven naar scheiding van functies in de stad. Het zijn vrij geplaatste éénlaagse gebouwen waarin winkeleenheden zijn ondergebracht. Bij de grotere centra zijn er vaak overdekte passages in opgenomen. Ook kan een winkelcentrum bestaan uit de plint(en) van etagebouw liefst voorzien van een overdekte galerij. De kwaliteit van deze gebouwen loopt nogal uiteen. De oorspronkelijke kenmerken worden nogal eens overwoekerd met ‘gezellige’ details.
Kenmerken matrix modern winkelcentrum:
De waarde van deze complexen is meestal niet hoog, of er zou van een oorspronkelijk (50er jaren) beeld sprake moeten zijn.
Algemeen toetsingsniveau modern winkelcentrum reguliere toetsing:
Het niveau is overeenkomstig de omgeving meestal regulier.
Zie voor reclame-uitingen de “Nota reclamebeleid Gemeente Wijchen”. Deze maakt onderdeel uit van de welstandsnota.
Kenmerken (kern) winkelcentrum:
Een kernwinkelcentrum [zoals het centrum van de kern Wijchen] ontstaat als gevolg van een groeiproces waarbij een historische kern zich ontwikkelt tot winkelcentrum. Het betreft kernen die een functie hebben voor een groter gebied of een streek.
Dit proces kan zich geleidelijk of in een korte tijd afspelen; in ieder geval gaat het om centra, waarvan het oorspronkelijke karakter niet geheel is uitgewist. De oorspronkelijke bebouwing is grotendeels verbouwd tot winkel of horecapand, waarbij de woonfunctie soms – op de verdieping – nog aanwezig is. daarnaast is de bebouwing vervangen door nieuwbouw met bijvoorbeeld winkels beneden en appartementen boven.
Daarbij ontstaat schaalvergroting door samenvoeging van percelen of het betrekken van onbebouwde terreinen bij de nieuwbouw. Ook panden die oorspronkelijk een andere centrumfunctie hadden worden bij de ontwikkeling betrokken. Toch vormen het historische stratenpatroon en de historische schaal nog steeds leidraad bij de toetsing van nieuwe ontwikkelingen.
Kenmerken matrix (kern) winkelcentrum
Winkelgebieden in oude dorpskernen bezitten een extra aantrekkingskracht door het gemengde en gevarieerde karakter van de bebouwing, de nog aanwezige historische details, de kleinere schaal van de historische gedeelten, door de soms originele oplossingen die bij verandering van bestemming bedacht zijn, en door de vaak nog sfeervolle openbare ruimten.
Algemeen toetsingsniveau( kern) winkelcentrum: bijzondere toetsing voor het beheer en versterking van de kenmerkende combinatie historie – nieuwbouw. Niet zichtzijde: reguliere toetsing.
Criteria tekst (kern) winkelcentrum:
De welstandscriteria altijd hanteren in combinatie met de beschreven kenmerken. Nieuwbouw in de eigen stijl in overeenstemming met het dorps karakter en/of het karakter van de latere toevoegingen. Wijzigingen en aan- en bijgebouwen passend bij de stijl van het hoofdgebouw.
Bij beoordeling van wijzigingen en toevoegingen in deze gebieden is de karakteristiek en het historisch aspect een belangrijke toets; dit houdt geenszins in, dat nieuwe ingrepen, mits van enige omvang, geen eigen gezicht mogen hebben. De bestaande omgeving is immers ook gegroeid en gevarieerd. Afwijken van de aspecten die juist de samenhang in deze gebieden uitmaken zoals maat en schaal, de spelregels van rooilijnbebouwing, overwegend mét kap, rustig ‘natuurlijk’ materiaal en kleurgebruik vormen de leidraad. Stijl en detail zijn aspecten waar juist variatie zit; maar deze dienen dan wel kwaliteit te hebben.
Het versterken van het historisch kader wordt vooral gezocht in het in stand houden c.q. restaureren van karakteristieke panden, alsmede in de inrichting van rabatstroken, erven, straatprofielen en beplantingen.
Criteria matrix kernwinkelcentrum:
Stedenbouw, architectuur en reclame
Zie voor de criteria met betrekking tot stedenbouw, architectuur en reclame-uitingen het Beeldkwaliteitplan Centrum Wijchen Beleidsregels inzake uitstallingen in het centrum van Wijchen en de Nota reclamebeleid Gemeente Wijchen. Deze beleidsregels zijn onderdeel van deze welstandsnota.
Een bedrijventerrein is vooral bedoeld om de bedrijfsactiviteiten activiteiten uit te oefenen; een doelmatige ontsluiting vanaf de weg en veel verhard terrein en opslag buiten bepalen vaak het beeld. De terreinen zijn vaak met een hek afgezet soms met een groene berm of beplanting. Reclame uitingen zijn divers en niet altijd effectief. Zie voor de criteria voor reclame-uitingen de “Nota reclamebeleid Gemeente Wijchen”.
De bebouwing op deze terreinen heeft een veel minder geordend karakter; doorgaans bestaat een bedrijf uit een of meerdere hallen met een kantoorgedeelte aan de straatzijde. Materiaal- en kleur bepalen het beeld en niet zozeer de gevelindeling en de details.
Het bedrijventerrein Groot Bijsterhuizen vormt een uitzondering. Voor dit terrein gelden apart vastgestelde beeldkwaliteitseisen: de “Ruimtelijke Richtlijnen Bijsterhuizen”.
|
Gevarieerd per perceel. Hallen 1 laag; Combinatie hal – kantoor (1 en 2 lagen) |
|
|
Traditioneel gestapeld/ industrieel plaatmateriaal. Gatengevels resp. gevels met lichtstroken of bandramen. |
|
De waardering als verblijfsgebied is beperkt. De gebruiksaspecten bepalen meer de omgeving. Toch is ook een werkgebied met kwaliteit van belang voor de gebruikers en bezoekers. Vooral een ordelijk openbaar domein wordt gewaardeerd.
Algemeen toetsingsniveau: soepele toetsing; buitenzijde gebieden reguliere toetsing.
Het gekozen toetsingsniveau is soepel, met uitzondering van in het zicht komende buitenranden (reguliere toetsing) , met het oog op behoud van de basiskwaliteit van de gebieden, en hun uitstraling naar buiten.
Criteria tekst bedrijventerreinen:
De welstandscriteria altijd hanteren in combinatie met de beschreven kenmerken. Nieuwbouw passend in de omgeving. Wijzigingen en toevoegingen (bijgebouwen) volgens de stijl van het hoofdgebouw. Een goede inrichting van de openbare weg heeft veel invloed op het beeld en handhaving van de kwaliteit al evenzeer.
Met uitzondering van de zichtlocaties aan hoofdwegen en gevelwanden die direct aan het buitengebied grenzen, wordt het beeld als minder belangrijk ervaren. Daar dient aandacht te worden gegeven aan het effect van de gebouwen op grotere afstand. Met name de kleur (voor het buitengebied gedekt!) en een zekere eenvoud van compositie en materiaaltoepassing vragen aandacht. Hoofdkleur, materiaal en de hoofdgeleding zijn van belang, evenals de inrichting van voorterreinen, reclames, afrasteringen.
Criteria matrix bedrijventerreinen:
Voor reclame-uitingen geldt de “Nota reclamebeleid Gemeente Wijchen”. Deze nota maakt onderdeel uit van de welstandsnota. De nota geeft criteria voor reclame-uitingen in bedrijfsgebieden in het algemeen. Voor Bijsterhuizen gelden ook wat betreft reclame-uitingen de Ruimtelijke Richtlijnen Bijsterhuizen.
Het gaat hier om grotere gebieden buiten de kernen met een recreatieve bestemming. Er komen voor: voorzieningen voor waterrecreatie als was- en kleedruimten, beschoeiingen kaden en stranden. Verder voorzieningen om te verblijven zoals vakantiehuizen, voorzieningen voor tenten en caravans, en bijbehorende parkeerterreinen e.d.
Verder komen terreinen voor ten behoeve van de golfsport met bijbehorende gebouwen en voorzieningen. Voor deze terreinen is inpassing in het landschap voor welstand belangrijker als de aard en kwaliteit van de bebouwing op zichzelf. Goede inplanting van deze gebieden is een belangrijk hulpmiddel voor de beeldkwaliteit maar ook voor de recreanten zelf.
Kenmerkenmatrix recreatieterrein:
|
Positieafhankelijk: in het oog springend of onopvallend. Permanente bebouwing overwegend uniform of in series gelijk. |
|
De waardering van recreatieterreinen ligt vooral op het landschappelijke en op het gebruiksvlak. De bebouwing speelt een ondergeschikte rol. De waarde schuilt in de eenvoud en de doelmatigheid.
Toetsingsniveau recreatieterrein: soepele toetsing. Buitenzijden reguliere toetsing met het oog op landschappelijke inpassing.
Criteria tekst recreatieterrein:
De welstandscriteria altijd hanteren in combinatie met de beschreven kenmerken. Nieuwbouw passend in de omgeving. Wijzigingen en toevoegingen niet storend voor de stijl van het hoofdgebouw.
De ordelijke inrichting van het terrein is belangrijk voor het beeld; afhankelijk van de positie van de bebouwing in het complex, het al dan niet in het zicht komen van (delen) ervan, dienen bij de beoordeling betrokken te worden. Bij ondergeschikte wijzigingen is de kwaliteit van de bestaande bebouwing ten minste uitgangspunt.
Criteriamatrix recreatieterrein:
Kenmerken militaire terreinen:
Militaire terreinen in het landelijk gebied als hier bedoeld, zijn doorgaans geheel aan het oog onttrokken. Zij dienen voor opslag of een andere extensieve functie, waarbij slechts een stevig hekwerk en enige poorten de aanwezigheid van een bijzondere functie verraden.
Op het terrein zijn eenvoudige standaard gebouwen of loodsen geplaatst langs een eigen wegenstelsel zonder opvallende kenmerken.
Kenmerken matrix militaire terreinen:
|
Positieafhankelijk: in het oog springend of onopvallend. Permanente bebouwing overwegend uniform of in series gelijk. |
|
Wegen / profiel Planmatige wegen en paden.
Bebouwing Positieafhankelijk: in het oog springend of onopvallend.
Permanente bebouwing overwegend uniform of in series gelijk.
Stijl / detail Meest eenvoudig, uniform.
Materiaal / kleur Meest uniform, baksteen, hout en pannen of leien.
De waarde van deze terreinen is die van groene buffer. De bebouwing speelt geen rol van betekenis.
Toetsingniveau militaire terreinen: soepele toetsing in verband met het geringe publieke belang van deze terreinen. In het zicht komende elementen reguliere toetsing.
Criteria tekst militaire terreinen:
De welstandscriteria altijd hanteren in combinatie met de beschreven kenmerken. Nieuwbouw passend in de omgeving. Wijzigingen en toevoegingen niet storend voor de stijl van het hoofdgebouw.
De ordelijke inrichting van het terrein is belangrijk voor het beeld; afhankelijk van de positie van de bebouwing in het complex, het al dan niet in het zicht komen van (delen) ervan, dienen bij de beoordeling betrokken te worden. Bij ondergeschikte wijzigingen is de kwaliteit van de bestaande bebouwing ten minste uitgangspunt.
Criteria matrix militaire terreinen:
14. GEBIEDSTYPEN: GROENGEBIEDEN
Kenmerken parken en sportterreinen:
Het groen binnen de bebouwde kom, vindt zijn oorsprong op diverse wijzen: oude vormen van kerngroen zijn brinken, begraafplaatsen, kerk- en marktpleinen. Verder ingesloten landgoederen, boerenerven of grote tuinen van villa’s. Sportcomplexen worden vanaf de dertiger jaren doelbewust ontworpen en opgenomen in de bebouwing. De naoorlogse groengebieden zijn mee ontworpen, eerst als restgroen, later als kerngroen of als buffer voor verkeerslawaai. Zonder uitzondering nemen de onbebouwde groene gebieden een zeer belangrijke plaats in het bebouwde gebied. De daarin geplaatste bebouwing die vaak van meer kanten zichtbaar is, kan ook erg bepalend zijn.
Kenmerken matrix parken en sportterreinen:
Waarden parken en sportterreinen:
De kwaliteit van de groene zones op zich is wisselend. Onderhoud is niet altijd doeltreffend. Verwaarloosd of verwilderd groen haalt een buurt snel naar beneden. De waarde van oudere bomen gaat vaak uit boven de waarde en de levensduur van de bebouwing.
Algemeen toetsingsniveau parken en sportterreinen: reguliere toetsing.
Het beoordelingsniveau is in principe heel locatiegebonden, maar in de meeste gevallen is de bebouwing meer dan gemiddeld belangrijk. Een regulier toetsingsbeleid met het oog op het behoud van de kwaliteiten is in het algemeen voldoende; echter de invloed van welstand is beperkt.
Criteria tekst parken en sportterreinen:
De welstandscriteria altijd hanteren in combinatie met de beschreven kenmerken. Nieuwbouw passend in de omgeving. Wijzigingen en toevoegingen volgens de stijl van het hoofdgebouw.
De positie van het groen – meer of minder zichtgroen – de mate waarin het een publieke functie heeft en waarvoor het gebruikt wordt zijn belangrijke criteria. De positie van de bebouwing in het groen is belangrijk en het al dan niet in het zicht komen van (delen) ervan. Bij ondergeschikte wijzigingen is de kwaliteit van de bestaande bebouwing ten minste uitgangspunt.
Criteria matrix parken en sportterreinen:
Voor reclame-uitingen geldt dat de “Nota reclamebeleid Gemeente Wijchen” van toepassing is. Deze nota maakt onderdeel uit van de welstandsnota.
Bij de gehanteerde gebiedsindeling zijn de grenzen uit het rapport inbreiding voor uitbreiding gehanteerd. De restjes landelijk gebied zijn als zodanig aangeduid. Voor het toetsingsniveau en de criteria wordt verwezen naar het aangrenzende landelijke gebied.
Kenmerken en waarden monumenten:
Rijksmonumenten of [provinciale] en gemeentelijke monumenten zijn gebouwen van als regel 50 jaar of ouder, waaraan hetzij door het Rijk hetzij door Provincie of Gemeente historische waarde wordt gehecht en waarop wettelijke bescherming rust tegen wijziging of sloop. De historische waarden en de motivering van de bescherming zijn vastgelegd in de redengevende omschrijving. Deze vormt voor wat betreft de historische kant ook de basis voor de beoordeling van wijzigingen en toevoegingen. Voor de monumentencommissie is dat de enige leidraad bij de beoordeling. De welstandscommissie beoordeelt bouwplannen vooral in hun omgeving en de relatie oud–nieuw. Dus naast de historische waarden geldt voor de welstandscommissie de omgeving van het bouwwerk en de voorgestelde wijziging uit oogpunt van architectuur [de gebiedsgerichte criteria en in bijzondere gevallen de algemene welstandscriteria] als belangrijk criterium.
|
Historisch materiaalgebruik volgens de betreffende stijl en details vgl. omschrijving. |
|
|
Meest natuurlijk, baksteen, hout en pannen of leien en kleurgebruik volgens de stijlperiode vgl. omschrijving. |
|
Toetsingsniveau Monumenten: bijzondere toetsing met het oog op het beheer en versterking van de historische waarden en de relatie oud – nieuw.
De welstandscriteria altijd hanteren in combinatie met de beschreven kenmerken. Nieuwbouw overeenkomstig de historische context. Wijzigingen en toevoegingen overeenkomstig de stijl en de details van het hoofdgebouw.
Bij beoordeling van wijzigingen en toevoegingen aan of bij deze gebouwen is de karakteristiek en het historisch aspect een belangrijke toets; dit houdt geenszins in, dat nieuwe ingrepen, mits van enige omvang, geen eigen gezicht mogen hebben. De bestaande gebouw is immers ook nogal eens gegroeid in de tijd. Afwijken van de aspecten die juist de samenhang in deze gebouwen uitmaken zoals maat en schaal, overwegend mét kap, rustig ‘natuurlijk’ historisch verantwoord materiaal en kleurgebruik vormen de leidraad. Stijl en detail zijn aspecten waar juist variatie zit; maar deze dienen dan wel niveau te hebben.
15.2 Streekgebonden typen boerderijen
Leur ‘Hallehuis’ van het kortgeveltype
Onderscheid wordt gemaakt in de typen boerderijen die in de gemeente Wijchen voorkomen. De boerderijen tot even na de vorige eeuwwisseling verschillen per streek. Deze worden in dit hoofdstuk beschreven en van criteria voorzien. In de periode daarna tot heden verdwijnen die karakteristieken.
Dit is de stamvorm van de in dit gebied gangbare boerderijtypen. Het hallehuis bestaat uit een enkelvoudig bouwvolume met een rechthoekige plattegrond. De stallen, de schuur en het woonhuis zijn ondergebracht in een gemeenschappelijke ruimte en onder één gemeenschappelijke kap.
Het bouwvolume heeft lage zijmuren en een laaggelegen gootlijn; de zijmuren zijn vaak niet eens manshoog. Grote, niet onderbroken kapvlakken met hoge nokken bepalen voornamelijk het beeld. Het hallehuis komt zowel voor met een langsdeel alsook met een dwarsdeel.
Of T- boerderij is afgeleid van hallehuis. Deze vaak grote en voorname hoeven hebben een groter en breder uitgebouwd woonhuisgedeelte voorzien van een eigen kap. Aan de ene zijde bevindt zich de pronkkamer, aan de andere zijde de boven de kelder gelegen opkamer. Het gebouwtype straalt een voornaam karakter uit.
In het rivierengebied liggen deze boerderijen vaak op verhogingen (terpen) en hebben grote halleschuren. De T-boerderij is in dit gebied soms uitgebouwd tot villa met een voornaam voorhuis.
Of L-boerderij komt incidenteel voor. Eveneens ontstaan uit hallehuis en te beschouwen als voorloper van het T-huis. Dit type vertoont slechts aan een zijde een uitgebouwd woonhuisgedeelte en vertoont een eenvoudig karakter.
Waarden hallehuis / rivierendwarshuis / krukhuis:
De waarde van deze gebouwen is zowel cultuurhistorisch als architectuurhistorisch van aard.
Voor het toetsingsniveau geldt het reguliere niveau.
Kenmerken matrix streekgebonden typen boerderijen:
De welstandscriteria altijd hanteren in combinatie met de beschreven kenmerken. De samenhang in het complex is een belangrijk criterium. Nieuwbouw in de eigen stijl in overeenstemming met de landelijke omgeving. Wijzigingen en aan- en bijgebouwen volgens de stijl van het betreffende hoofd- of bijgebouw.
Criteria matrix streekgebonden typen boerderijen:
Kenmerken overige typen gebouwen:
Andere gebouwen met gemeenschappelijke kenmerken als gemalen, molens, bruggen, sluizen e.d. Voor zover deze niet op monumentenlijsten staan ofwel in beschermde gezichten liggen vallen deze gebouwen onder der criteria sub. Par. 22.4.
15.4 Overige boerderijen en verspreide bebouwing landelijk gebied
Kenmerken overige boerderijen en overige bouwwerken landelijk gebied:
Onder dit ‘type’ gebouwen vallen de overige bouwwerken landelijk gebied. Het gaat om overige verspreide boerderijen [jongere boerderijen dan de streekgebonden typen boerderijen], om overige verspreide bebouwing die niet tot de dijklinten en de veldlinten behoren, of niet tot één van de bijzondere landelijke gebieden. van deze rest categorie gebouwen zijn geen specifieke kenmerken te geven anders dan hun verspreide ligging.
Waarden overige boerderijen en overige bouwwerken landelijk gebied:
De waardering is heel verschillend maar het publieke belang beperkt; vooral landschappelijke waarden tellen.
Toetsingniveau overige boerderijen en overige bouwwerken landelijk gebied: soepele toetsing aan alle zijden.
Criteria tekst overige boerderijen en overige bouwwerken landelijk gebied:
De welstandscriteria altijd hanteren in combinatie met de beschreven kenmerken. Nieuwbouw in de eigen stijl passend in de complexvorm en de landelijke omgeving. Wijzigingen en aan- en bijgebouwen passend bij de stijl van het betreffende hoofd- of bijgebouw.
Criteria matrix overige boerderijen en overige bouwwerken landelijk gebied:
Deel 4: Herziening welstandsnota 2012
16. VERRUIMING WELSTANDSVRIJHEID 2012
16.1.1 Vereenvoudiging welstand in twee fases
De huidige welstandsnota voldoet niet. Bij de ambtelijke herziening zijn de volgende kritiekpunten naar boven gekomen:
de nota dient tekstueel, inhoudelijk en procedureel aangepast te worden aan de Wabo (met name verwijderen sneltoetscriteria);
Punt d en e vergen een goede voorbereiding, zodat aan deze kritiekpunten niet op korte termijn tegemoet gekomen kan worden. De overige punten zijn eenvoudiger te verbeteren. Daarom is er voor gekozen de welstandsnota in twee fases aan te pakken. In deze herziening zullen punt a t/m c aan de orde komen.
In de tweede herziening zal onderzocht worden in hoeverre de welstandscommissie nog noodzakelijk is. Ook zullen de gevolgen van de eerste herziening geëvalueerd worden, en waar mogelijk zal de welstandsvrijheid verder worden uitgebreid.
Deze herziening is dus een eerste stap op weg naar meer welstandsvrijheid. Hiermee wordt het welstandsbeleid snel vereenvoudigd, en veel burgers kunnen hier meteen van profiteren. Een meer diepgaande discussie over nut en noodzaak van welstand wordt gevoerd. Meer vrijheid geven kan altijd nog. Het terugdraaien van beslissingen die achteraf niet goed uitpakken is vrijwel onmogelijk. Deze herziening beoogt snel en efficiënt tot een verbetering te komen, waarna rustig bekeken kan worden waar nog meer winst valt te behalen.
Lean is een teamgerichte benadering die de totale doorlooptijd tussen de aanvraag en de besluitvorming verkort door het identificeren en elimineren van verspilling (activiteiten die geen waarde toevoegen). Om Lean te kunnen werken moet er aan een aantal randvoorwaarden worden voldaan. Een daarvan is het vereenvoudigen van de welstandstoetsing. Hierdoor is het mogelijk dat een plan niet meer voorgelegd hoeft te worden aan de welstandscommissie / rayonarchitect waardoor de bewerkingstijd van een aanvraag wordt ingekort.
Een ander aspect van Lean is het gebruik maken van de kracht van de samenleving. Indien mogelijk dient de burger vooraf zijn aanvraag zoveel mogelijk zelf te toetsten aan de wettelijke toetsingsgronden voordat deze wordt ingediend. Hiervoor is het dan ook vereist dat de welstandstoetsing wordt vereenvoudigd, zodat de burger zelf vooraf kan toetsen of er een strijdigheid is of niet.
16.1.3 Beeldkwaliteitplan geen alternatief
In het verleden is de optie genoemd de welstandscommissie te vervangen door beeldkwaliteitplannen. Een beeldkwaliteitplan wordt gemaakt voor een nieuwe ontwikkeling en bevat criteria die er op zijn gericht bij de nieuwbouw trouw te blijven aan het stedenbouwkundige ontwerp. Deze criteria zijn vaak vrij streng, strenger dan de welstandscriteria. Bovendien zijn deze criteria erg gericht op grootschalige ontwikkeling, en niet of minder geschikt om te gebruiken in bestaande situaties of voor kleinschalige ontwikkelingen. Een beeldkwaliteitplan is daarom bruikbaar bij nieuwe ontwikkelingen, maar niet geschikt ter vervanging van de welstandsnota. Het is niet wenselijk voor iedere kleinschalige ontwikkeling (bijvoorbeeld één nieuwe woning) een beeldkwaliteitplan te moeten maken.
16.1.4 Toegevoegde waarde van welstand
Het welstandsbeleid is opgesteld vanuit de overtuiging dat de lokale overheid het belang van een aantrekkelijke gebouwde omgeving dient te behartigen. Het aanzicht van gebouwen en de inrichting van de openbare ruimte vormen de dagelijkse leefomgeving van de inwoners. Dat betekent dat de verschijningsvorm van een bouwwerk geen zaak is van de eigenaar alleen; elke voorbijganger wordt ermee geconfronteerd, of hij nu wil of niet. Een aantrekkelijke, goed verzorgde omgeving draagt bij aan de belevingswaarde. Bovendien heeft dit een gunstige invloed op de waarde van het onroerend goed en het vestigingsklimaat.
Het doel van het welstandstoezicht is om een bijdrage te leveren aan de schoonheid en de aantrekkelijkheid van de (bebouwde) omgeving. Door het opstellen van welstandsbeleid kan de gemeente in alle openheid een effectief en inzichtelijk welstandstoezicht inrichten en opdrachtgevers en ontwerpers in een vroeg stadium informeren over de criteria die bij de welstandsbeoordeling een rol spelen.
In Wijchen heeft de toegevoegde waarde van welstand zich in vele situaties bewezen. Het is een middel bij uitstek om ruimtelijke kwaliteit te waarborgen en te stimuleren. Tegelijkertijd wordt er zowel in het maatschappelijk als in het politieke debat gepraat over deregulering en een beroep doen op de zelfredzaamheid van de burger. De gemeente is niet de enige verantwoordelijke voor ruimtelijke kwaliteit, dat is ook de verantwoordelijkheid van iedereen die iets bouwt.
16.1.5 Hoofdlijnen nieuw welstandsbeleid
Bij het opstellen van het nieuwe welstandsbeleid is een balans gezocht tussen enerzijds het belang dat een ieder heeft bij een aantrekkelijke gebouwde omgeving en de verantwoordelijkheid van de gemeente hierin, en anderzijds de wens om de regeldruk te verminderen en burgers en bedrijven ook zelf verantwoordelijkheid te geven. Daarbij zijn in hoofdlijnen de volgende conclusies getrokken:
Deze herziening leidt tot een sterk vereenvoudigd en versoepeld welstandsbeleid waarbij minder geregeld is in situaties die zich daar voor lenen en anderzijds de ruimtelijke kwaliteit op de belangrijkste plaatsen wordt gewaarborgd. Door de herziening worden meer bouwwerkzaamheden vergunningvrij en wordt vertrouwen in de burger uitgesproken.
Een alternatief voor deze herziening is het volledig afschaffen van de welstandstoets. Invoeren van welstandsvrij bouwen kan echter negatieve gevolgen hebben voor de beeldkwaliteit en uitstraling van de dorpskernen maar ook voor beeldbepalende plekken als het centrum en de kwaliteit van het buitengebied.
Zonder welstandsnota kan de gemeente ook niet meer optreden tegen excessen en kunnen burgers die geconfronteerd worden met bouwwerken die niet aan redelijke eisen van welstand voldoen, hiertegen geen stappen meer ondernemen, zelfs als de waarde van het eigen bezit hierdoor zou afnemen.
Daarom is er voor gekozen welstand niet volledig af te schaffen.
16.2 Welstandstoets bij hoofdgebouwen blijft behouden
Een goed begin is het halve werk. Dat geldt zeker voor ruimtelijke kwaliteit, en meer specifiek voor welstand. Wanneer een gebouw in eerste aanleg voldoet aan redelijke eisen van welstand, dan is de kans groot dat latere wijzigingen, indien zorgvuldig uitgevoerd, ook welstandstechnisch acceptabel zijn. De verantwoordelijkheid voor deze zorgvuldige uitvoering willen wij bij de bouwer leggen, meestal de eigenaar. Deze is er immers zelf het meeste bij gebaat dat zijn gebouw een architectonisch geheel vormt en past in de omgeving.
De welstandstoets is absoluut niet bedoelt als belemmering voor creatief denken, ruimtelijke ontwikkeling en voortvarende uitvoering. Door de meerderheid van de aanvragers wordt de welstandstoets ook niet als dusdanig ervaren, zo blijkt uit enquêtes. Vaak gaan aanvragers na een gesprek met de rayonarchitect of commissie naar huis met een lijstje met noodzakelijke aanpassingen en een aantal suggesties om het bouwplan nog beter te maken. Deze meedenkende houding van de rayonarchitect en commissie wordt over het algemeen erg gewaardeerd.
Nieuwe hoofdgebouwen zijn veelal grotere projecten waarbij de wettelijke afhandelingstermijn van 8 weken volledig gebruikt wordt om de aanvraag te beoordelen. Een advies van de rayonarchitect kan iedere week gevraagd worden. De commissie vergadert iedere 3 weken. De welstandstoets werkt dus niet vertragend voor deze bouwplannen. Bovendien wordt de rayonarchitect al in een eerder stadium betrokken bij de ontwikkeling, zodat vaak snel een positief advies afgegeven kan worden.
Bij de tweede fase van de herziening zal verder onderzocht worden of het geheel welstandsvrij verklaren van gebieden mogelijk is.
16.3 Nieuwe welstandsvrije gebieden
In Wijchen hebben we tot nu op beperkte schaal ervaring opgedaan met welstandsvrij bouwen. In de eerste plaats zijn de wijken Aalsburg, Heilige Stoel gedeeltelijk en de kern Alverna aangewezen als welstandsvrij gebied op de volgende thema’s:
Dit zijn allen bouwwerken in het achtererfgebied. Deze welstandsvrijheid heeft niet tot onwenselijke situaties geleid. Daarom wordt voorgesteld het welstandsvrij bouwen op het achtererf uit te breiden. Zie hiervoor paragraaf 16.5.
De wijk Huurlingsedam 1e fase is in zijn geheel welstandsvrij verklaard. Hierbij moet wel opgemerkt worden dat in de ontwikkelfase gewerkt is met een supervisor. Ieder bouwplan is door deze supervisor op welstand getoetst. Formeel is de wijk derhalve welstandsvrij, maar in ‘eerste aanleg’ is door de supervisor er wel voor gezorgd dat ieder bouwplan voldeed aan redelijke eisen van welstand. Feitelijk is de wijk dus niet welstandsvrij gebouwd. De echte welstandsvrijheid van de wijk is na voltooiing pas ontstaan.
Deze werkwijze sluit aan bij de nieuwe insteek van ons welstandsbeleid: zorgen dat nieuwe hoofdgebouwen voldoen aan redelijke eisen van welstand, daarna de verantwoordelijkheid bij de burger neerleggen. Daarom wordt naar verwachting fase 2 van de Huurlingsedam, waarvan de ontwikkeling nu op gang komt, ook welstandsvrij verklaard en een supervisor aangesteld.
Landelijk is de afgelopen jaren ervaring opgedaan met welstandsvrije gebieden. Dit heeft niet tot uitsluitend positieve reacties geleid. Wijken zonder welstandstoezicht lopen het risico van waardevermindering door een verminderde ruimtelijke kwaliteit, aantasting van het straatbeeld, en burenruzies doordat individuele wensen ten koste gaan van collectieve belangen en de omgeving. Zo is bij de evaluatie van Nesselande/Waterwijk (Rotterdam, deelgemeente Alexander) gebleken dat men niet tevreden is over de resultaten. Welstandsvrij bouwen heeft geleid tot een rommelige aanblik van de wijk. Allerlei stijlen staan door elkaar op kleine kavels met daardoor weinig ruimte tussen de woningen. Ook de bewoners zelf hebben kritiek, zij hadden zich van tevoren meer voorgesteld van hun gedroomde woonomgeving. In Nesselande is gestopt met welstandsvrij bouwen na 80 kavels. Voor nieuwe kavel gelden weer welstandsregels, om meer eenheid te creëren.
Ook is gebleken dat welstandsvrijheid nauwelijks leidt tot vernieuwende architectuur of meer creativiteit. Burgers willen weten wat ze krijgen en houden rekening met de verkoopbaarheid van de woning. Onderlinge samenhang en afstemming tussen verschillende woningen wordt gewaardeerd.
Er zijn ook positieve ervaringen. In de gemeente Boekel overheerst tevredenheid over het afschaffen van welstand. In 2005 werd geconstateerd dat vergunningen sneller verleend kunnen worden en dat er financiële voordelen zijn voor zowel aanvrager als gemeente (die geen welstandsnota meer hoeft te maken en geen welstandsadviezen meer hoeft te coördineren). Wel werd nog gezocht naar een manier om de kwaliteit van ontwerpen te waarborgen, bijvoorbeeld door een beeldkwaliteitplan. Bouwplannen zijn niet opzienbarend veranderd. Veel bouwers kiezen voor een ontwerp dat past in het straatbeeld.
Wat de gevolgen van het afschaffen van welstand zouden zijn in Wijchen is niet in te schatten. Wel blijkt dat in andere gemeentes vaak toch wel gezocht wordt naar een middel om ruimtelijke kwaliteit te waarborgen, met name bij projectmatige nieuwbouw, bijvoorbeeld door een beeldkwaliteitplan. Op die manier is er dan toch een vorm van welstandstoezicht.
Daarom zal voor Huurlingsedam fase 2 een supervisor aangewezen worden.
De ontwikkeling van de tweede fase van de wijk Huurlingsdam komt nu langzaam op gang. Een besluit omtrent het al dan niet welstandsvrij verklaren is op dit moment nog niet noodzakelijk, omdat de plannen nog in een vroeg stadium zijn. Indien gewacht wordt met het welstandsvrij verklaren dan kunnen de gevolgen van welstandsvrijheid van Huurlingsdam 1e fase afgewacht worden. Bij positieve resultaten kan Huurlingsdam 2e fase alsnog welstandsvrij worden verklaard.
De toets door de supervisor is wel veel strenger dan een reguliere welstandstoets. In het beeldkwaliteitplan voor de Huurlingsedam fase 1 is zeer gedetailleerd vastgelegd hoe de woningen er uit moeten komen te zien, tot aan de kleur van de steen en kozijnen toe. Afwijkingen van het beeldkwaliteitplan om aan de wensen van de toekomstige bewoners tegemoet te komen, bijvoorbeeld extra uitbouwen of andere situering van de ramen, waren niet mogelijk.
Deze werkwijze druist lijnrecht in tegen de wens van het college en de raad om het wel-standsbeleid te versoepelen en waar mogelijk meer vrijheid te bieden. Daarom zal nog informatie ingewonnen worden over de precieze werkwijze van fase 1 en de voor- en nadelen ervan, voordat een beslissing wordt genomen over fase 2 en andere toekomstige projectmatige woningbouw.
De kosten voor de toets door de supervisor worden niet gedekt door de leges. Omdat formeel niet getoetst wordt op welstand kunnen Dit betekent dat de hoge kosten voor de supervisor voor rekening van de gemeente blijven geen leges in rekening worden gebracht voor de toets door de supervisor. Bovendien is een supervisor veel duurder dan een welstandstoets door de rayonarchitect. Ook wordt de proceduretijd voor vergunningverlening langer. De rayonarchitect geeft iedere week advies terwijl de supervisor op afstand langer de tijd nodig heeft voor advies.
16.4 Welstandsvrijheid door Wabo
Op 1 oktober 2010 is de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) in werking getreden. Deze wet heeft de ‘omgevingsvergunning’ geïntroduceerd, waarbij nagenoeg alle vergunningenstelsels op het gebied van ruimte en milieu zijn samengevoegd. Met de Wabo is ook het Besluit omgevingsrecht (Bor) in werking getreden. Het Bor bevat een forse verruiming van het vergunningvrij bouwen ten opzichte van het voormalige bouwvergunningsvrije bouwen. De categorie lichtvergunningplichtige bouwwerken is komen te vervallen. Veel voorheen lichtvergunningplichtige bouwwerken zijn vergunningvrij geworden.
Op grond van het Bor mag elk hoofdgebouw aan de zij- en achtergevels vergunningvrij worden uitgebreid met een aanbouw van 2,5 meter diep en 4 meter hoog (mits gelegen op minimaal 1 meter achter de voorgevel). Ook mag vergunningvrij 30 m² aan vrijstaande bouwwerken met een hoogte van 3 meter op het achtererf worden opgericht.
Daarnaast kunnen bouwwerken in het achtererfgebied die op grond van het betreffende bestemmingsplan zijn toegestaan, tot een hoogte van 5 meter vergunningvrij worden gerealiseerd.
Door de verruiming van het vergunningvrij bouwen is ook de invloed van welstand verminderd. Een vergunningvrij bouwwerk hoeft immers niet aan redelijke eisen van welstand te voldoen. Dit betekent meer vrijheid voor de burger. Zo is bijna ieder bijgebouw in de achtertuin vergunningvrij geworden, evenals kozijn- en gevelwijzigingen. Bovendien is vergunningvrij bouwen mogelijk geworden bij ieder hoofdgebouw en niet, zoals voorheen, uitsluitend bij woningen. Dus ook een bijgebouw op het achterterrein van een bedrijf is veelal vergunningvrij. Al deze bouwwerken kunnen dus zonder welstandstoets worden opgericht en hoeven niet aan redelijke eisen van welstand te voldoen.
Door de invoering van de Wabo en het verruimen van de categorie bouwwerken die vergunningvrij kunnen worden gerealiseerd, heeft de wetgever de invloed van welstand op de gebouwde omgeving fors teruggedrongen. Een reguliere welstandstoets voor bouwwerken die wat grootte en positionering betreft vergelijkbaar zijn met vergunningvrije bouwwerken, maar net niet voldoen aan de gestelde voorwaarden, is hierdoor niet meer reëel. Deze herziening beoogt de resterende welstandscriteria beter aan te laten sluiten bij de herziene wetgeving en de regeldruk voor burgers verder te verminderen.
Voor bepaalde type bouwwerken heeft de wetgever aan de gemeente de keuze gelaten om het vergunningvrij te maken of niet. Het betreft de volgende bouwwerken:
Voor deze bouwwerken is de volgende keuze gemaakt:
Door het welstandsvrij verklaren van deze bouwwerken (onder voorwaarden) worden deze vergunningvrij. Dat betekent dat voor dergelijke bouwwerken geen omgevingsvergunning meer behoeft te worden aangevraagd. Voor burgers betekent dit niet alleen een administratieve, maar ook een financiële lastenverlichting. In deze herziening wordt optimaal ingespeeld op de mogelijkheden die de wetgever biedt om bepaalde categorieën bouwwerken vergunningvrij te kunnen realiseren indien geen welstandscriteria gelden.
16.5 Nog meer welstandsvrijheid in Wijchen
Om het welstandsbeleid in onze gemeente beter aan te laten sluiten op de geest van de Wabo en de maatschappelijke wens tot verdere deregulering, willen wij verder gaan dan de vrijheid die ontstaan is door het Bor. Naar onze mening zijn er meer bouwwerken waarbij een welstandstoets onevenredig is. De te dienen belangen (voornamelijk waarborging van de ruimtelijke kwaliteit) en de omvang van de mogelijke risico’s bij geen welstandstoets wegen niet op tegen het profijt voor de burger (minder regels, snellere vergunningverlening en meer vrijheid). Dit zorgt voor een lastenvermindering voor burgers en bedrijven omdat minder leges hoeven te worden betaald en bouwplannen niet meer aangepast hoeven te worden vanwege welstand.
Het betreft de volgende gebiedstypen:
Bij woningen zijn de volgende (onderdelen van) bouwwerken, indien van toepassing onder de genoemde voorwaarden, welstandsvrij:
Bij overige functies zijn de volgende (onderdelen van) bouwwerken, indien van toepassing onder de genoemde voorwaarden, welstandsvrij:
(toelichting is cursief gedrukt)
En per functie zijn ook de volgende (onderdelen van) bouwwerken onder de volgende voorwaarden welstandsvrij:
(toelichting is cursief gedrukt)
Iedere recreatiewoning is een hoofdgebouw en dus niet welstandsvrij.
Reclame-uitingen zijn niet welstandsvrij.
Gebiedstypen Recreatieterrein en Parken/sport voor zover het sportterreinen betreft
- bedrijventerreinen: op zichtlocaties achtererf vrij;
Zichtlocaties: alle percelen gelegen aan de Nieuweweg in bedrijventerrein Wijchen-Oost
Met ‘conform woningen’ wordt verwezen naar de (onderdelen van) bouwwerken genoemd in paragraaf 16.5.2, nummers 1 t/m 12.
Niet welstandsvrij indien een beeldkwaliteitplan van toepassing is, zoals Bijsterhuizen.
Gebiedstype Bedrijven/Kantoren.
- solitaire bedrijven conform woningen vrij
Met ‘conform woningen’ wordt verwezen naar de (onderdelen van) bouwwerken genoemd in paragraaf 16.5.2, nummers 1 t/m 12.
Gebiedstype Bedrijven/Kantoren.
8. detailhandel, dienstverlening, kantoren en dergelijke: conform woningen vrij;
Centrum Wijchen is niet welstandsvrij, want daarvoor geldt een beeldkwaliteitplan.
Gebiedstypen Winkelcentrum en Bedrijven/Kantoren.
9. bedrijfswoningen: conform woningen vrij;
Met ‘conform woningen’ wordt verwezen naar de (onderdelen van) bouwwerken genoemd in paragraaf 16.5.2, nummers 1 t/m 12.
Dit geldt voor alle bedrijfswoningen, waaronder agrarische bedrijfswoningen.
Kan in ieder gebiedstype voorkomen.
10. natuur en bos: alles welstandsvrij.
Gebiedstypen Landelijk gebied en Parken/sport voor zover het natuur en/of bos betreft
Bij functies in het openbaar gebied, zoals verkeer en groen, is het overgrote deel van de bouwwerken vergunningvrij. Hier geldt geen verruimde welstandsvrijheid. Indien een bouwwerk niet vergunningvrij is, dan is een welstandstoets wenselijk. Dergelijke bouwwerken zijn immers erg zichtbaar en hebben grote invloed op de uitstraling van de openbare ruimte. Dit kan voorkomen in alle gebiedstypen.
Voor bouwwerken behorende bij agrarische bedrijven geldt dat veel bouwwerken, met name die gelegen zijn in het achtererfgebied, vergunningvrij zijn. Hier geldt geen verruimde welstandsvrijheid. Agrarische bedrijven liggen in het buitengebied. Door de openheid van het landschap en de omvang van deze bouwwerken hebben deze grote invloed op de ruimtelijke kwaliteit. Daarom is een welstandstoets wenselijk. Dit zal met name spelen in het gebiedstype Landelijk gebied. Voor bedrijfswoningen bij agrarische bedrijven is welstandsvrij bouwen wel mogelijk, conform de mogelijkheden voor reguliere woningen.
16.6 Mogelijke afschaffing verplicht welstandsadvies
Op 22 november 2011 heeft de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties een brief gestuurd naar de Tweede Kamer, mede namens de minister van Infrastructuur en Milieu [2]. Het kabinet is van mening dat welstandscommissies niet langer nodig zijn. Door de verplichting een welstandsnota vast te stellen is eenduidige beoordeling van bouwplannen voldoende verzekerd.
Uitwerking van dit standpunt zal op korte termijn plaats vinden door een wijziging van het Besluit omgevingsrecht. Hierin zal geregeld worden dat burgemeester en wethouders zelf kunnen bepalen in welke gevallen zij een advies inwinnen bij een welstandscommissie. Dit betekent dat de huidige verplichting om altijd advies te vragen komt te vervallen.
Hoe concreet dit plan is, of het daadwerkelijk uitgevoerd gaat worden en zo ja, op welke termijn, is nog onduidelijk. Vooralsnog is er alleen deze brief met dit kabinetsstandpunt.
Voor de inhoudelijke welstandsbeoordeling heeft een eventuele afschaffing van het welstandsadvies geen gevolgen. In de welstandsnota staat waaraan getoetst wordt om te beoordelen of een bouwwerk voldoet aan redelijke eisen van welstand. Wie deze toets uitvoert, de rayonarchitect, de commissie of eventueel in de toekomst een ambtenaar, is niet van belang. Er wordt aan dezelfde criteria getoetst en de uitkomst zou hetzelfde moeten zijn.
Het is echter de vraag of een bouwplantoetser op dezelfde wijze op welstand zal toetsen als de rayonarchitect. De rayonarchitect is een deskundige op het gebied van welstand, en hij wordt (tot nu toe) juist ingeschakeld vanwege die deskundigheid om een onafhankelijk advies te geven. De deskundigheid van een bouwplantoetser ligt op andere terreinen, bijvoorbeeld de eisen van het Bouwbesluit, en het is de vraag of het wenselijk is dat hij ook welstand gaat toetsen. Maar dat is een discussie die gevoerd kan worden indien de plannen van de minister doorgaan.
Ook voor het al dan niet welstandsvrij verklaren van bouwwerken of locaties is niet van belang of onafhankelijk advies vereist is.
Procedureel zal een eventuele afschaffing van het welstandsadvies wel gevolgen hebben. Indien een bouwplan door de behandelend ambtenaar op welstand getoetst wordt, dan kan de aanvraag sneller behandeld worden. Vanwege de onzekerheid van toekomstige ontwikkelingen gaan we hier nu niet op in.
Deel 5: Criteria voor specifieke bouwwerken
Voor reclame-uitingen gelden de criteria uit de Nota reclamebeleid gemeente Wijchen van 3 september 2009. De Nota reclamebeleid is opgenomen in de bijlage.
Bij deze Nota reclamebeleid zijn in de bijlage beleidsregels voor uitstallingen en losse (reclame) objecten voor het centrum van Wijchen opgenomen. Deze beleidsregels zijn komen te vervallen. In september 2011 is nieuw beleid vastgesteld voor uitstallingen (in de vorm van uitstalling van winkelwaren of reclame-objecten) Dit beleid is vastgelegd in ‘Beleidsregels inzake uitstallingen in het centrum van Wijchen’ en ‘Nadere regels inzake uitstallingen in het centrum van Wijchen’. Deze regelingen zijn in werking getreden op 29 september 2011. De beleidsregels en nadere regels zijn opgenomen in de bijlage.
Dit hoofdstuk is grotendeels gebaseerd op de gestandaardiseerde welstandscriteria voor veel voorkomende kleine bouwplannen, die op landelijk niveau zijn ontwikkeld. Door middel van een voorzichtige standaardisering van de advieslijn ten aanzien van veel voorkomende kleine bouwplannen wordt helderheid en consistentie nagestreefd voor de aanvrager, de gemeente en de welstandscommissie. Getracht is een consensus te bereiken die na opmerkingen van diverse partijen uiteindelijk heeft geleid tot een ‘grootste gemene deler’. Op deze manier ontstaat een verzameling gestandaardiseerde criteria, waarop in principe elke gemeente delen van haar welstandsbeleid kan baseren.
Standaardisering brengt met zich mee, dat deze objectcriteria in hoofdzaak geschreven is voor gebiedstypen die een universeel karakter kennen en in de meeste gemeenten voorkomen. Met name geldt dit voor binnen de kernen gelegen gebieden. Daarnaast kent iedere gemeente haar eigen ‘couleur locale’ met streekeigen gebieden in een geheel eigen verschijningsvorm, zoals oude dorpskernen, beschermde dorpsgezichten en agrarische buitengebieden. Voor veel van deze gebieden zijn de in dit hoofdstuk beschreven criteria niet of slechts te dele toepasbaar. In deze gevallen zijn in de gebiedsuitwerkingen van de aparte objectcriteria opgenomen (zie tabel).
Van sneltoetscriteria naar objectcriteria
In de vorige welstandsnota werden de criteria uit dit hoofdstuk ‘sneltoetscriteria’ genoemd. Deze criteria golden voor lichtvergunningplichtige bouwwerken. Deze bouwwerken konden met behulp van de sneltoetscriteria ambtelijk getoetst worden. Indien aan de sneltoetscriteria werd voldaan, dan was een advies van de rayonarchitect niet nodig.
Met de inwerkingtreding van de Wabo is de lichte bouwvergunning komen te vervallen. Een bouwwerk is óf omgevingsvergunningvrij, óf omgevingsvergunningplichtig. Ook de ambtelijke toetsing aan de sneltoetscriteria is hierdoor niet meer mogelijk.
De sneltoetscriteria zijn echter niet compleet overbodig geworden. Deze criteria vormen een bruikbaar toetsingskader voor onderdelen van nieuwe hoofdgebouwen. Indien bijvoorbeeld een nieuw hoofdgebouw met aan de voorzijde een dakkapel aan redelijke eisen van welstand wordt getoetst, dan wordt in eerste instantie het bouwwerk in zijn geheel beoordeeld. Maar om te beoordelen of de dakkapel aan redelijke eisen van welstand voldoet, kan getoetst worden aan de criteria in dit hoofdstuk. De criteria vormen in dit geval een leidraad, een uitgangspunt, waar van af kan worden geweken.
Omdat de term ‘sneltoetscriteria’ geassocieerd wordt met ambtelijke toetsing, is ervoor gekozen voortaan te spreken over ‘objectcriteria.
Door de verruiming van de welstandsvrijheid in 2012 (zie deel 4) zijn veel van de in dit hoofdstuk opgenomen bouwwerken welstandsvrij geworden. Indien een bouwwerk welstandsvrij is dan gelden de criteria uit dit hoofdstuk vanzelfsprekend niet. Voor de bouwwerken die niet welstandsvrij zijn vormt dit hoofdstuk nog een toetsingskader.
De objectcriteria kunnen gebruikt worden voor:
Alle vergunningplichtige bouwplannen dienen getoetst te worden aan het bestemmingsplan, de bouwverordening, het bouwbesluit en aan redelijke eisen van welstand. Wanneer een bouwplan niet aan de objectcriteria voldoet of wanneer er sprake is van een bijzondere situatie, waarbij twijfel bestaat aan de toepasbaarheid van deze criteria dan kan de welstandscommissie met inachtneming van de gestelde objectcriteria en met onder andere de gebiedsgerichte of de algemene welstandscriteria beoordelen of het bouwplan voldoet aan redelijke eisen van welstand.
Op deze manier kunnen vergunningplichtige bouwwerken die in eerste instantie niet voldoen aan de objectcriteria alsnog door de welstandscommissie bezien worden in relatie tot de context van het gebied waar het bouwplan geplaatst wordt.
Van een bijzondere situatie is in ieder geval altijd sprake in door het Rijk aangewezen beschermde stads- of dorpsgezichten en bij, op of aan door het Rijk, de provincie of de gemeente aangewezen beschermde monumenten.
Indien het uiterlijk van een bouwwerk in ernstige mate in strijd is met redelijke eisen van welstand kunnen burgemeester en wethouders degene die tot het opheffen van die strijdigheid bevoegd is, aanschrijven om die strijdigheid op te heffen.
Een bouwwerk is in ernstige mate in strijd met redelijke eisen van welstand indien sprake is van excessen, dat wil zeggen buitensporigheden in het uiterlijk die ook voor niet-deskundigen evident zijn.
Vaak heeft dit betrekking op het afsluiten van een bouwwerk voor zijn omgeving, het ontkennen of vernietigen van architectonische bijzonderheden, armoedige materiaalgebruik, toepassing van felle of contrasterende kleuren, te opdringerige reclames of een te grove inbreuk op wat in de omgeving gebruikelijk is (zie hiervoor de gebiedsgerichte welstandscriteria).
De excessenregeling geldt ook voor vergunningvrije en welstandsvrije bouwwerken. Vergunningvrije en welstandsvrije bouwwerken die voldoen aan de objectcriteria zijn in elk geval niet in strijd met redelijke eisen van welstand. Bij afwijkingen daarvan zullen burgemeester en wethouders desgevraagd beoordelen of het bouwwerken in ernstige mate met die criteria in strijd is. De excessenregeling is opgenomen in deel 6.
Om te voorkomen dat men achteraf geconfronteerd wordt met redelijke eisen van welstand kan een initiatiefnemer van een te bouwen vergunningvrij of welstandsvrij bouwwerk dit vrijwillig laten toetsen aan redelijke eisen van welstand. De objectcriteria kunnen dus ook dienen als adviserend kader.
Bij het opstellen van de objectcriteria zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd:
Relatie met het bestemmingsplan
In de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht is geregeld dat een omgevingsvergunning voor de activiteit bouwen slechts mag en moet worden geweigerd als deze niet voldoet aan de bouwverordening, het bouwbesluit bestemmingsplan of redelijke eisen van welstand.
De welstandstoetsing dient alleen betrekking te hebben op het uiterlijk en de plaatsing van een bouwwerk, zowel op zichzelf als in verband met de omgeving of de te verwachten ontwikkelingen daarvan.
Jurisprudentie heeft uitgewezen dat als het bestemmingsplan een bouwwerk toestaat, dit welstandshalve niet meer afgewezen kan worden op basis van plaatsing en maatvoering.
Hierbij moet wel onderscheid worden gemaakt in impliciete normen (d.w.z. niet uitputtend, bijvoorbeeld ten aanzien van de plaatsing van gebouwen), en expliciete normen (bijvoorbeeld een maximaal toegestane nokhoogte). Expliciete normering in het bestemmingsplan dient bij de welstandstoetsing zonder meer in acht te worden genomen; er mogen dan geen beperkende welstandseisen worden gesteld. Bij impliciete bouwmogelijkheden kan het welstandstoezicht ten opzichte van het bestemmingsplan wel aanvullend werken, mits de bouwmogelijkheden niet geheel teniet gaan en duidelijk is dat de wetgever niet bewust van normering in het bestemmingsplan heeft afgezien. Dit laatste moet dan expliciet blijken uit het bestemmingsplan.
Wel is het mogelijk dat welstandscriteria een aanvullende werking hebben op het geregelde in het bestemmingsplan of Bouwbesluit.
Voor de opgenomen objectcriteria is ervan uitgegaan dat het bestemmingsplan altijd maatgevend is. Dat wil echter niet zeggen dat er geen objectcriteria over plaatsing en maatvoering zijn opgenomen, maar dat deze dan betrekking hebben op de visuele kwalitatieve hoedanigheid van het bouwwerk. Het bestemmingsplan treedt in eerste instantie regelend op voor wat betreft functie, plaatsing en maatvoeringen van kleine bouwwerken.
Voor- en achterkant benadering
De voor- en achterkant benadering houdt in dat er met het oog op stedenbouw en welstand in een aantal gevallen verschil moet worden gemaakt tussen het bouwen aan de voorkant of aan de achterkant van een bouwwerk. Vanuit welstandsoptiek is het bouwen aan de voorkant in het algemeen kwetsbaarder dan het bouwen aan de achterkant.
Onder voorkant wordt in dit verband verstaan de voorgevel, het voorerf en het dakvlak aan de voorzijde van een gebouw; de zijgevel, het zijerf en het dakvlak aan de zijkant van een gebouw voor zover die zijde (zijdelings) gekeerd is naar het openbaar toegankelijk gebied. Onder achterkant wordt in dit verband verstaan de achtergevel, het achtererf en het dakvlak aan de achterzijde van een gebouw; de zijgevel, het zijerf en het dakvlak aan de zijkant van een gebouw voor zover die zijde (zijdelings) niet gekeerd is naar het openbaar toegankelijk gebied.
Onder ‘openbaar toegankelijk gebied’ vallen wegen, pleinen, openbaar water en ander openbaar gebied dat voor publiek algemeen toegankelijk is, met uitzondering van wegen uitsluitend voor de ontsluiting van percelen door langzaam verkeer (brandgangen en dergelijke). Het begrip ‘weg’ wordt nader verklaard in de Wegenverkeerswet. Bij het begrip ‘openbaar groen’ moet worden uitgegaan van hetgeen daaronder in het normale spraakgebruik wordt verstaan, zoals parken plantsoenen en speelveldjes, die het gehele jaar (of een groot deel van het jaar) voor het publiek toegankelijk zijn. ’Gekeerd naar het openbaar toegankelijk gebied’ impliceert dat tussen het gebouw of het erf en het openbaar toegankelijk gebied een directe feitelijke relatie is. Die relatie is er niet wanneer tussen het gebouw of het erf en het openbaar toegankelijk gebied andere begrenzende elementen aanwezig zijn, zoals het erf van de buren, bos of (bij)gebouwen.
Met de opgenomen definities wordt overigens nog niet de vraag beantwoord welke gevels nu als voor-, achter- en/of zijgevel moet worden aangemerkt. Voor het antwoord op die vraag is bepalend welke gevel in het concrete geval als voorgevel moet worden beschouwd. Wanneer is vastgesteld welke gevel de voorgevel is, kan vervolgens eenvoudig worden bepaald welke gevel de achtergevel is en dus ook welke gevels zijgevels zijn. Er zijn gevallen denkbaar waarin discussie kan ontstaan. In dergelijke gevallen moet voor het bepalen welke gevel de voorgevel is, primair worden afgegaan op de ligging van de voorgevelrooilijn, zoals die in het bestemmingsplan of in de bouwverordening is aangegeven. Ook dan nog kan twijfel bestaan, bijvoorbeeld in sommige gevallen in het agrarisch buitengebied. In dat geval zal de feitelijke situatie doorslaggevend zijn voor de vraag waar zich de voorgevel bevindt.
Mede aan de hand van de jurisprudentie kunnen daarvoor als aanknopingspunten worden gehanteerd de systematiek van huisnummering (waar zich het huisnummer bevindt), de zijde van het gebouw waar zich de voordeur of hoofdingang bevindt, de plaats waar de brievenbus is aangebracht en de plaats waar zich de hoofdontsluiting van het perceel bevindt.
Voor de goede orde wordt erop gewezen dat voor de toepassing van dit besluit een gebouw slechts één voorgevel heeft. Onder verwijzing naar de jurisprudentie inzake het vergunningvrij bouwen bij hoekwoningen kan dus niet gesteld worden dat een hoekwoning, waarbij sprake is van twee voorgevelrooilijnen, ook twee voorgevels heeft.
De intentie van de Woningwet is dat gemeenten een toetsbaarder, objectiever en transparanter welstandsbeleid formuleren en uitvoeren. Dit betekent dat enerzijds een grote duidelijkheid moet zijn over het welstandstoezicht, en anderzijds dat de criteria een bepaalde eenduidigheid moeten hebben; m.a.w. ‘objectief’ toetsbaar moeten zijn.
Dit hoeft niet te betekenen dat de objectcriteria altijd 100% meetbaar, dus absoluut van aard, zijn. Absolute criteria leveren slechts één mogelijk resultaat op terwijl objectieve objectcriteria ook relatief van aard kunnen zijn, dus naar verhouding meer mogelijke oplossingen bieden in relatie tot omgeving, tijdsbeeld en/of gewenste ontwikkelingen. Omdat veel van deze factoren locatieafhankelijk zijn, is het opstellen van absoluut meetbare criteria niet eenvoudig. Absoluut meetbare criteria met betrekking tot materiaal, kleur en detailleringen kunnen bijvoorbeeld alleen per gebied of bouwstijl geformuleerd worden. Waar door de omgevingsafhankelijke factoren absoluut meetbare criteria niet mogelijk zijn, worden relatieve criteria gebruikt, waarbij veelal wordt verwezen naar vergelijkbare kenmerken van het hoofdgebouw, belendende bebouwing of bouwblok.
Helderheid en herkenbaarheid van gebouwen
Een gebouw heeft vaak een herkenbare hoofdvorm, of is opgebouwd uit meerdere in samenhang ontworpen delen. Elk deel is meestal zelf ook weer zorgvuldig opgebouwd uit massa’s en vlakken, en die zijn vervolgens ook zelf weer in samenhang met de rest ontworpen. Bij de toetsing van plannen wordt gekeken of deze samenhang en zorgvuldigheid in het plan aanwezig zijn, dan wel gerespecteerd worden. In de objectcriteria is dit thema als uitgangspunt gehanteerd.
Bij de objectcriteria is meestal uitgegaan van een standaardplan voor het betreffende bouwwerk. Alle uitzonderingen daarop verdienen extra aandacht en worden dus beoordeeld door een welstandscommissie op redelijke eisen van welstand.
In vele gevallen wordt door de aanvrager verwezen naar eerder uitgevoerde en dus vaak goedgekeurde bouwwerken. Een dergelijk bouwwerk kan als precedent werken voor overige bouwplannen. Dit levert voornamelijk bij uitgevoerde bouwwerken die achteraf niet voldoen aan redelijk eisen van welstand problemen op. Hierdoor wordt de ongewenste willekeur van de welstandscommissie alleen maar versterkt. Door een gebiedsgericht beleid te voeren kan de gemeente voor een groot deel beargumenteerd afwijken van de verwijzingen naar eerder uitgevoerde bouwwerken. Bouwaanvragers kunnen dan alleen nog verwijzen naar eerder uitgevoerde bouwwerken in de omgeving. Dit sluit niet alle precedentwerking uit. Ook in de directe omgeving zijn vaak voorbeelden aan te dragen die niet voldoen aan redelijk eisen van welstand. Het op deze manier uitsluiten van precedentwerking van ‘slechte’ voorbeelden is dan ook een illusie.
Aanvragers zullen altijd met voorbeelden aankomen. Om hierin te sturen kunnen in het gebiedsgericht of objectgericht welstandsbeleid objectcriteria beleidsrichtingen worden opgenomen.
Nieuw beleid is maatgevend (uitsterfregeling)
Het nieuwe beleid is maatgevend. Eerder toegestane bouwwerken kunnen niet verwijderd worden maar zullen langzamerhand verdwijnen (uitsterven) doordat het nieuwe beleid bepalend is. Het door bouwaanvragers verwijzen naar deze eerder toegestane exemplaren gaat niet meer op, de gemeente heeft namelijk een duidelijk standpunt ingenomen.
Het nieuwe beleid ten aanzien van bouwplannen dient dan wel duidelijk te worden vertaald in welstandscriteria waaraan consequent getoetst dient te worden. Indien er alsnog afgeweken wordt van de opgenomen welstandscriteria dient dat goed beargumenteerd te worden. Deze afwijkingen zullen bovendien beschouwd worden als nieuwe uitzonderingen/mogelijkheden. Het gevaar blijft dus dat er nieuwe precedentvoorbeelden ontstaan.
Omschrijving en uitgangspunten
Een aan- of uitbouw is een grondgebonden toevoeging van één bouwlaag aan een gevel van een gebouw. Het bestemmingsplan treedt bij de vergunningplichtige aan- en uitbouwen in eerste instantie regelend op voor wat betreft rooilijnen en maximale afmetingen. Aan- en uit-bouwen worden in grote aantallen gerealiseerd. Als ze zichtbaar zijn vanuit de openbare ruimte, zijn ze voor het straatbeeld zeer bepalend. De voorkeur gaat daarom uit naar een aan- of uitbouw aan de achterkant (achtererf of zijerf als deze niet gekeerd is naar de weg of het openbaar groen). Om het straatbeeld te respecteren en intact te houden dient er bij de mogelijke toepassing van aan- en uitbouwen aan de voorkant een bufferzone aanwezig te zijn tussen gevel en straat.
De gemeente streeft in gebieden naar een herhaling van gelijkvormige exemplaren die passen bij het karakter van de straat en de gebouwen. Belangrijk is dat de contour en het silhouet van het oorspronkelijke gebouw of bouwblok zichtbaar blijven en dat de aan- of uitbouw qua uitstraling en volume ondergeschikt is aan het oorspronkelijke gebouw. Ten behoeve van de aanbouw dient de overgang naar/scheiding tussen de naastliggende hoofdbebouwing met aanbouw gelijkvormig en duidelijk aangegeven te worden (bijvoorbeeld door een gemetselde muurdam). Bij hoekaanbouwen dienen de gevels van de achter- en zijaanbouw gelijk te lopen, waardoor een aaneensluitende hoekoplossing ontstaat.
Welstandscriteria voor aan- en uitbouwen in het voorerf of het naar openbaar toegankelijk gebied gekeerde zijerf
Een aan- of uitbouw in het voorerf of het naar openbaar toegankelijk gebied gekeerde zijerf is niet in strijd met redelijke eisen van welstand als aan onderstaande objectcriteria wordt voldaan.
Een aan- of uitbouw aan de voorgevel is altijd van grote invloed op het straatbeeld. De onderstaande criteria zijn de beoordelingsuitgangspunten.
Welstandscriteria voor aan- en uitbouwen in het achtererf of niet naar openbaar toe-gankelijk gebied gekeerd zijerf
Een aan- of uitbouw in het achtererf of niet naar openbaar toegankelijk gebied gekeerd zijerf is niet in strijd met redelijke eisen van welstand als aan onderstaande objectcriteria wordt voldaan.
18.3 Bijgebouwen en overkappingen
Omschrijving en uitgangspunten
Een bijgebouw of overkapping is een grondgebonden gebouw van één bouwlaag. Een bijgebouw staat los op het erf van het hoofdgebouw en is meestal bedoeld als schuur, tuinhuis, of garage. De overkapping staat los op het erf of tegen het hoofdgebouw aan en is meestal bedoeld als carport of luifel boven een deur of raampartij. Het bestemmingsplan treedt in eerste instantie regelend op voor wat betreft rooilijnen en maximale afmetingen. Als ze zichtbaar zijn vanuit de openbare ruimte, zijn ze voor het straatbeeld zeer bepalend. De voorkeur gaat daarom uit naar een bijgebouw of overkapping aan in het achtererfgebied (achtererf of zijerf als deze niet gekeerd is naar openbaar toegankelijk gebied).
De gemeente streeft in principe naar een bescheiden uiterlijk van de bijgebouwen en overkappingen: materialen en kleuren van gevels en dakvlakken afgestemd op die van het hoofdgebouw, eenvoudige kapvorm en geen onnodig grote dakoverstekken of versieringen. Bijgebouwen moeten qua uitstraling en volume ondergeschikt zijn aan het oorspronkelijke hoofdgebouw en afgestemd worden op het karakter van het hoofdgebouw of de erfinrichting.
Welstandscriteria voor bijgebouwen en overkappingen in het voorerf of het naar openbaar toegankelijk gebied gekeerde zijerf
Een bijgebouw of overkapping in het voorerf of het naar openbaar toegankelijk gebied gekeerde zijerf is niet in strijd met redelijke eisen van welstand als aan onderstaande objectcriteria wordt voldaan.
Welstandscriteria voor bijgebouwen en overkappingen in het achtererf of niet naar openbaar toegankelijk gebied gekeerd zijerf
Een bijgebouw of overkapping in het achtererf of niet naar openbaar toegankelijk gebied gekeerd zijerf is niet in strijd met redelijke eisen van welstand als aan onderstaande objectcriteria wordt voldaan.
18.4 Kozijn en gevelwijzigingen
Omschrijving en uitgangspunten
Van een kozijn- of gevelwijziging is sprake bij het veranderen of verplaatsen van een kozijn, kozijninvulling, luik of gevelpaneel. Omdat de opbouw en indeling van de gevel een belangrijk onderdeel is van de architectonische vormgeving van het gebouw en/of de straatwand moeten ook de kozijn- of gevelwijzigingen zorgvuldig worden ingepast. In principe mag de samenhang en de ritmiek in straatwanden niet worden verstoord door incidentele kozijn- of gevelwijzigingen. Met name een kozijn- of gevelwijziging in de voorgevel of zijgevel als deze gekeerd is naar de weg of het openbaar groen vraagt om een zorgvuldige vormgeving. Een kozijn- of gevelwijziging moet passen bij het karakter van het hoofdgebouw en de karakteristiek van de omgeving. Een naoorlogse woning vraagt bijvoorbeeld om andere vormgeving dan een historisch pand uit de 19de eeuw.
Het uitgangspunt van de objectcriteria is dat de oorspronkelijke of originele vormgeving in elk geval niet strijdig is met redelijke eisen van welstand. Belangrijke te handhaven kenmerken daarbij zijn de maatvoering van de negge en profilering van het kozijn en het raamhout. De materialisering en (mate aan) detaillering is voornamelijk afhankelijk van het gebiedsgerichte beoordelingskader. Wijzigingen in de gevel die contrasteren met het hoofdgebouw of de directe omgeving zullen altijd aan de welstandscommissie voorgelegd.
Welstandscriteria voor kozijn- of gevelwijzigingen
Een kozijn- of gevelwijziging is niet in strijd met redelijke eisen van welstand als aan onderstaande objectcriteria wordt voldaan.
Omschrijving en uitgangspunten
Een dakkapel is een bescheiden uitbouw in de kap, bedoeld om de lichttoetreding te verbeteren en het bruikbaar woonoppervlak te vergroten. Dakkapellen zijn, als ze zichtbaar zijn vanuit de openbare ruimte, voor het straatbeeld zeer bepalend.
De voorkeur gaat daarom naar een dakkapel aan de achterkant (op het achter- of zijdakvlak als het zijerf of de zijgevel niet gekeerd is naar openbaar toegankelijk gebied).
In een dergelijk geval kan een dakkapel binnen bepaalde grenzen vergunningvrij zijn.
Dakkapellen moeten een ondergeschikte toevoeging zijn aan een dakvlak. Het plaatsen van een dakkapel mag dus niet ten koste gaan van de karakteristiek van de kapvorm. Daarom mag een dakkapel nooit domineren in het silhouet van het dak en moet de noklijn van het dak, afhankelijk van straatprofiel, vanaf de weg zichtbaar blijven. Bovendien moet de ruimte tussen dakkapel en goot voldoende zijn. Bij meerdere dakkapellen op één doorgaand dakvlak streeft de gemeente naar een herhaling van uniforme exemplaren en een regelmatige rangschikking op een horizontale lijn. Herhaling binnen een blok (van dezelfde architectuur/bouwstijl) kan rust en samenhang brengen.
In plaats van een dakkapel kunnen ook dakramen worden aangebracht. Deze zijn minder dominant in het straatbeeld. Ook voor dakramen geldt het streven naar herhaling van uniforme exemplaren en een regelmatige rangschikking op een horizontale lijn.
Welstandscriteria voor dakkapellen in het voordakvlak of naar openbaar toegankelijk gebied gekeerd zijdakvlak
Een dakkapel aan de voorkant of naar het openbaar gebied gekeerde zijkant is niet in strijd met redelijke eisen van welstand als aan onderstaande welstandscriteria wordt voldaan.
Welstandscriteria voor dakkapellen in het achterdakvlak of niet naar openbaar toegankelijk gebied gekeerd zijdakvlak
Een dakkapel in het achterdakvlak of niet naar openbaar toegankelijk gebied gekeerd zijdakvlak is niet in strijd met redelijke eisen van welstand als aan onderstaande welstandscriteria wordt voldaan.
Aanvullende criteria voor dakkapellen per kapvorm
Bij een aantal afwijkende kapvormen zijn naast bovenstaande objectcriteria voor de voor- en achterkant een aantal aanvullende welstandscriteria van toepassing. In geval van combinaties van verschillende dakvormen zal door de welstandscommissie per situatie een afweging gemaakt worden van de toelaatbare uitbreidingen.
Zadeldak met hellingshoek <30°
Soms geeft een zadeldak door de flauwe helling weinig tot geen gelegenheid om een dakkapel toe te passen. Door de flauwe helling wordt de bovenzijde van de dakkapel namelijk (nagenoeg) gelijk met de nok. Hierdoor worden het dakvlak en het silhouet te sterk aangetast, daarom is het plaatsen van een dakkapel op een zadeldak met een helling kleiner dan 30° welstandshalve ongewenst. Een reguliere dakkapel is hier dus niet goed mogelijk. Objectcriteria voor dakkapellen zijn hier niet van toepassing; plaatsing zal door de welstandscommissie worden getoetst op redelijke eisen van welstand.
Als de vrije hoogte onder de nok tenminste 2.00 meter bedraagt kan soms een oplossing worden gevonden door de nok te verplaatsen en te verhogen. Dan spreken we van een dakopbouw. Plaatsing zal door de welstandscommissie worden getoetst op redelijke eisen van welstand.
De beperkte maat van het wolfseind is ongeschikt voor toevoegingen. De zijdakvlakken zijn hiervoor meer geschikt, en dienen behandeld te worden als het zadeldak. Hierbij dienen de wolfseinden gerespecteerd te worden.
De basismaat van de vliering is te gering om een dakkapel of -opbouw te realiseren. Plaatsing hoog in het dakvlak geeft een onevenwichtig beeld. Bij deze dakvorm dus geen dakkapellen op dakvlak.
Het karakter van deze kapvormen, met naar de nok toelopende hoekkepers, vereist een zeer beperkte afmeting van de dakkapel. Bij situering van de dakkapel dient respect te zijn voor de hoekkepers en dient minimaal een meter dakvlak vrij te blijven, gemeten aan de bovenzijde van de dakkapel.
Een daktoevoeging aan de achterkant is toegestaan in het onderste deel van het dakvlak. Hierbij kan onderscheid gemaakt worden tussen een schuin afgedekte dakkapel en een dakkapel met plat dak. In beide gevallen dient de bovenaansluiting met het dakvlak op de knik van het dakvlak plaats te vinden.
Voor dakkapellen op lessenaardaken gelden dezelfde uitgangspunten als voor zadeldaken. Afhankelijk van de hoek van het dak en de nok- en goothoogte gelden verschillende regels. Wanneer de hoek kleiner is dan 30° is een dakkapel welstandshalve niet wenselijk.
Een dakkapel hoog in het dakvlak geeft bij een asymmetrisch dakvlak een onevenwichtig beeld en is welstandshalve niet gewenst. Het advies hier is omzetten naar het andere dakvlak.
In het algemeen worden dakkapellen onder in het dakvlak toegepast. Door de grootte van het dakvlak ontstaat hiermede een goed en evenwichtig beeld.
Omschrijving en uitgangspunten
Een erfafscheiding is een bouwwerk, bedoeld om het erf af te bakenen van een buurerf of van de openbare weg. Een erfafscheiding tussen buren moet in de eerste plaats door beide kanten worden gewaardeerd. Indien aan deze voorwaarde wordt voldaan zal de gemeente zich terughoudend opstellen. Erfafscheidingen aan de openbare weg zijn van grote invloed op de ruimtelijke kwaliteit. De gemeente streeft ernaar een rommelige indruk door een te grote verscheidenheid aan erfafscheidingen te voorkomen. Vooral in nieuwbouwwijken is dit een belangrijk punt, omdat het groen hier de eerste jaren nog niet volgroeid is.
Erfafscheidingen moeten passen bij het karakter van de omgeving. Het buitengebied vraagt bijvoorbeeld om andere erfafscheidingen dan de woongebieden. Erfafscheidingen moeten op een zorgvuldige en professionele manier worden geplaatst en moeten worden gemaakt van duurzame materialen. Een lange, gesloten, slecht onderhouden schutting wekt bij velen het gevoel op van verloedering en sociale onveiligheid. Begroeide hekwerken en beplantingen hebben een open en vriendelijke uitstraling.
Welstandscriteria voor erfafscheidingen
Het plaatsen van een erf- of perceelafscheiding is niet in strijd met redelijke eisen van welstand als aan onderstaande objectcriteria wordt voldaan.
hoogte maximaal 2.00 m. als erfafscheiding wordt geplaatst tenminste 1 meter achter de voorgevel(rooi)lijn. Bij plaatsing verder naar voren: hoogte maximaal 1.00 m. Indien de erfafscheiding op het zijerf direct grenst aan de weg of het openbaar groen dan mag de hoogte max. 2 meter bedragen achter de achtergevellijn.
Omschrijving en uitgangspunten
Een dakraam is een raam aangebracht in het dakvlak, waarbij de hoofdvorm van het dakvlak behouden blijft en dakbedekking rondom aanwezig is. Dakramen zijn niet erg dominant in het straatbeeld, maar kunnen door verschil in grootte en plaatsing binnen één dakvlak toch storend zijn.
Dakramen moeten een ondergeschikte toevoeging zijn aan een dakvlak. Het plaatsen van een dakraam mag dus niet ten koste gaan van de eenheid van het dakvlak. Bij meerdere dakramen op één doorgaand dakvlak streeft de gemeente naar een herhaling van uniforme exemplaren en een regelmatige rangschikking op een horizontale lijn. Daarbij moet de ruimte tussen het dakraam en goot of nok voldoende zijn. Ook de onderlinge afstand tussen verschillende dakramen moet voldoende zijn om het dakvlak als eenheid te respecteren.
Welstandscriteria voor dakramen
In veel gevallen zullen dakramen vergunningvrij zijn. In die gevallen waarbij dat niet het geval is geldt het navolgende. Een dakraam is niet in strijd met redelijke eisen van welstand als aan onderstaande objectcriteria wordt voldaan.
18.8 Zonnepanelen en –collectoren
Omschrijving en uitgangspunten
Een zonnepaneel dient voor energieopwekking en een zonnecollector voor warmteopwekking. Deze voorzieningen worden in toenemende mate ontwikkeld en toegepast. Inmiddels is er zodanig ervaring mee opgedaan dat een zorgvuldige vormgeving en plaatsing mogelijk zijn. Zonnecollectoren of panelen die niet zichtbaar zijn vanaf het openbaar gebied hebben weinig ontsierende invloed. De situering van zonnepanelen of -collectoren wordt echter bepaald door de optimale stand ten opzichte van de zon. Voorkeur van de gemeente voor situering aan de achterzijde kan daarom niet van doorslaggevende aard zijn bij de beoordeling van dergelijke bouwaanvragen. Alleen in beschermde stads- en dorpsgezichten, op monumenten of beeldbepalende panden lijkt een alternatieve situering aan minder belangrijke zijden of op tuinbergingen een voor de hand liggend alternatief. Zonnecollectoren of -panelen kunnen in het ontwerp van een gebouw worden geïntegreerd. Als losse toevoeging kunnen ze echter heel storend werken. Bij meerdere collectoren/panelen op één doorgaand dakvlak streeft de gemeente naar een herhaling van uniforme exemplaren en een regelmatige rangschikking op een horizontale lijn.
Welstandscriteria voor zonnepanelen of -collectoren
Een zonnepaneel of -collector is niet in strijd met redelijke eisen van welstand als aan onderstaande objectcriteria wordt voldaan.
18.9 Spriet-, staaf- en schotelantennes
Omschrijving en uitgangspunten
Het gaat hier om antennes die van wezenlijk belang zijn voor het kunnen zenden en/of ontvangen van radio-, televisie- en andere communicatiesignalen. Onder spriet- of staafantennemast worden niet begrepen calamiteitensirenes en antenne-installaties ten behoeve van mobiele telefonie. Antennes kenmerken zich door een zeer eigen technische vormgeving die vooral aan de voorzijde storend kan zijn voor het straatbeeld. De gemeente streeft dan ook naar plaatsing van antennes achter het hoofdgebouw, in ieder geval onzichtbaar vanaf de weg of openbaar groen.
Antennes kunnen vrijstaand worden geplaatst of op/aan een bouwwerk worden aangebracht. Een antenne dient een ondergeschikt element te blijven ten opzichte van de omringende bebouwing. Als losse toevoeging kunnen ze storend werken op het uiterlijk van een gebouw. Met name de hoogte, de bouwkundige uitwerking en detaillering van antennes mogen geen zwaar stempel op de omgeving drukken. Een zorgvuldige plaatsbepaling kan een goed middel zijn om deze voorzieningen in te passen in de omgeving. Het heeft de voorkeur een antenne achter het hoofdgebouw en in ieder geval achter de voorgevellijn te plaatsen. Daarnaast is de maatvoering en een zorgvuldige kleurkeuze van belang. De antenne dient altijd ondergeschikt te zijn aan het hoofdgebouw of het erf waarop deze geplaatst wordt en in ieder geval niet de boventoon te voeren.
Welstandscriteria voor spriet-, staaf- en schotelantennes
Een spriet-, staaf- of schotelantenne is niet in strijd met redelijke eisen van welstand als aan onderstaande objectcriteria wordt voldaan.
18.10 Rolhekken, luiken en rolluiken
Omschrijving en uitgangspunten
Rolhekken, luiken en rolluiken zijn voorzieningen om ruiten van gebouwen tegen inbraak en vandalisme te beschermen. Deze voorzieningen kunnen de omgeving een rommelig aanzien geven. Daarom stimuleert de gemeente in de eerste plaats het toepassen van alternatieve oplossingen zoals geweldbestendig glas of elektronische beveiligingssystemen.
Voor woningen is het toepassen van rolhekken, luiken en rolluiken vergunningvrij. Voor gebouwen anders dan woningen en woongebouwen echter niet altijd. Juist in winkelgebieden zijn de problemen met deze anti-inbraak en -vandalisme voorzieningen het grootst. De gemeente streeft er daarom naar dat rolhekken, luiken en rolluiken de uitstraling van een pand niet negatief beïnvloeden.
Welstandscriteria voor rolhekken of (rol)luiken
Een rolhek, luik of rolluik is niet in strijd met redelijke eisen van welstand als aan onderstaande objectcriteria wordt voldaan.
Ook bouwwerken, waarvoor geen omgevingsvergunning voor de activiteit bouwen hoeft te worden aangevraagd, moeten aan minimale welstandseisen voldoen, om niet ernstig in strijd te zijn met redelijke eisen van welstand. Toetsing aan die eisen vindt niet vooraf plaats. Achteraf is een (passieve) welstandstoets mogelijk op basis van de Woningwet. Burgermeester en wethouders kunnen de eigenaar van een bouwwerk dat ‘’in ernstige mate in strijd is met redelijke eisen van welstand’’ aanschrijven om die strijdigheid op te heffen. De betreffende ‘’excessenregeling’’ is overigens niet bedoeld om op voorhand de plaatsing van een bouwwerk tegen te gaan.
Veel voorkomende kleine bouwplannen kunnen onder bepaalde voorwaarden omgevingsvergunningvrij zijn. Dat betekent dat zo’n specifiek veel voorkomend klein bouwplan niet van tevoren getoetst wordt (let wel: niet hoeft te worden getoetst) aan redelijke eisen van welstand. Wel kan door de Gemeente Wijchen achteraf worden ingegrepen, als een dergelijk veel voorkomend klein bouwplan op zichzelf, maar vooral ook in relatie tot de omgeving, ernstig in strijd is met redelijke eisen van welstand,. Wanneer er sprake is van ernstige strijd met redelijke eisen van welstand, als bedoeld in deze paragraaf, kunnen burgemeester en wethouders aanschrijven tot het (doen) opheffen van die ernstige strijd met redelijke eisen van welstand. Een dergelijke aanschrijving zal (meestal en in beginsel) niet inhouden het weer afbreken van het gerealiseerde bouwwerk, maar slechts het opheffen van de ernstige strijd met redelijke eisen van welstand daarvan (bijvoorbeeld door aanpassing, verplaatsing of kleurverandering daarvan). Net als bij handhaving is ook bij excessen en het optreden daartegen een verband gelegd met de welstandsniveaus.
De welstandsniveaus hebben ook een relatie met repressief welstandstoezicht en met handhaving. Het mag duidelijk zijn dat vanuit een oogpunt van welstandstoezicht, in verband met het aanzien van de gebouwde omgeving, het welstandsniveau van gebieden in de stad een redelijke graadmeter is voor de inspanningen op het gebied van handhaving en het optreden tegen excessen van bouwen dat ernstig in strijd is met redelijke eisen van welstand. Daarom wordt voorgesteld bij handhaving, gericht tegen illegaal bouwen (d.w.z. bouwen zonder of in afwijking van een verleende omgevingsvergunning) en bij de aanpak van excessen, betreffende bouwen ernstig in strijd met redelijke eisen van welstand, de welstandsniveaus te gebruiken bij het stellen van prioriteiten.
Van het opheffen van die ernstige strijd met redelijke eisen van welstand en van de zekerheid dat omgevingsvergunningvrije bouwwerken in elk geval niet (meer) in strijd zijn met redelijke eisen van welstand is sprake als die bouwwerken in overeenstemming gebracht worden of zijn met de geldende welstandscriteria.
Welstandscriteria hebben echter uitsluitend betrekking op omgevingsvergunningplichtig bouwen. De welstandscriteria hebben dus in elk geval altijd betrekking op bouwen. Van ernstige strijd met redelijke eisen van welstand kan echter ook reeds sprake zijn wanneer helemaal geen sprake is van bouwen. De criteria bedoeld in artikel 12a, eerste lid van de Woningwet hebben namelijk niet alleen betrekking op de gevolgen van bouwen, maar meer in het algemeen op het uiterlijk van een bouwwerk, zowel op zichzelf als in verband met de omgeving of de te verwachten ontwikkeling daarvan. Ook de enkele wijziging van het uiterlijk van een bouwwerk, door het wijzigen van de kleurstelling, of door het aanbrengen van reclame, kan betekenen dat het uiterlijk van dat bouwwerk op zichzelf, of in verband met de omgeving of de te verwachten ontwikkeling daarvan, in ernstige mate in strijd is met redelijke eisen van welstand. In zijn algemeenheid zijn daarom hierna criteria opgenomen waarbij sprake zal kunnen zijn van ernstige strijd met redelijke eisen van welstand ook wanneer de vraag of sprake is van bouwen niet op voorhand positief te beantwoorden is.
19.2 Ernstige strijd met redelijke eisen van welstand
Van ernstige strijd met redelijke eisen van welstand kan in elk geval sprake zijn bij:
In alle gevallen betreft het hier dus punten los van de vraag of sprake is van bouwen. Waar het in dit geval om gaat is het uiterlijk van het bouwwerk, door enige ingreep die dat uiterlijk zodanig beïnvloedt dat op zichzelf, of in verband met de omgeving of de te verwachten ontwikkeling daarvan, in ernstige mate in strijd is met redelijke eisen van welstand.
19.3 Excessenregeling ook voor welstandsvrije bouwwerken, locaties en gebieden
Voor welstandsvrije bouwwerken/locaties geldt geen preventieve welstandstoets. Een bouwwerk hoeft niet te voldoen aan redelijke eisen van welstand. De mogelijkheid om op te treden tegen extreme gevallen blijft echter wenselijk. Daarom geldt de excessenregeling ook voor welstandsvrije bouwwerken, locaties en gebieden.
19.4 Voorbeelden van ernstige strijd met redelijke eisen van welstand
Excessen komen gelukkig niet al te vaak voor in Wijchen, daarom zijn goede voorbeelden uit de eigen gemeente niet beschikbaar. In andere gemeentes zijn wel een aantal aansprekende voorbeelden te vinden van excessen:
Gemeente Giessenlanden. De situatie links werd als exces aangemerkt, met name vanwege de extreem contrasterende kleuren. De rechter accepteerde dit. De witte dakpannen werden vervangen door oranje en rode dakpannen (foto rechts), waardoor geen sprake meer was van een extreem contrast. Er was daardoor geen sprake meer van een exces, zodat hier niet tegen opgetreden kon worden.
De gemeente Boekel is geheel welstandsvrij (zonder excessenregeling) waardoor ook niet opgetreden kan worden tegen deze tekst op de gevel.
Op een aanvraag omgevingsvergunning voor een bouwplan, ingediend voor de datum van inwerkingtreding van deze Welstandsnota 2013, blijft de ‘oude’ welstandsnota uit 2007 van toepassing. Aanvragen die na de datum van inwerkingtreding van deze Welstandsnota 2013 worden ingediend, zullen getoetst worden aan deze nieuwe welstandsnota.
De Welstandsnota 2013 zal naar verwachting 1 januari 2013 in werking treden.
Stichting MIP – Gelderland, Wijchen, gemeentebeschrijving, Oosterbeek, 1991.
A.G. Schulte, Het Rijk van Nijmegen, Westelijk gedeelte, Staatsuitgeverij, ’s-Gravenhage, 1982.
Pouderoyen Compagnons, Gemeente Wijchen, Inbreiding voor uitbreiding, Nijmegen, April 2002.
Pouderoyen Compagnons, Gemeente Wijchen, bestemmingsplan buitengebied nijmegen, 1998.
Gelders Genootschap, Informatiemap welstandsnota,
Federatie Welstand en de VNG. Naar een gemeentelijke Welstandsnota. Den Haag, 2000
Aanbouwen: Grondgebonden toevoeging meestal van één bouwlaag aan een gevel van een gebouw.
Aangekapt: Met kap bevestigd aan dakvlak.
Aardtinten: Rood/bruine tinten.
Achtererfgebied: erf aan de achterkant en de niet naar openbaar toegankelijk gebied gekeerde zijkant, op meer dan 1 m van de voorkant van het hoofdgebouw.
Achtergevellijn: Denkbeeldige lijn die strak loopt langs de achtergevel van een gebouw tot aan de perceelsgrenzen
Achterkant: De achtergevel, het achtererf en het dakvlak aan de achterzijde van een gebouw; de zijgevel, het zijerf en het dakvlak aan de zijkant van een gebouw voor zover die zijde (zijdelings) niet gekeerd is naar het openbaar toegankelijk gebied
Afdak: Hellend dak, hangend of op stijlen aangebracht tegen een gebouw of een muur, om als gedeeltelijke beschutting te dienen.
Afstemmen: In overeenstemming brengen met.
Antennedrager: Antennemast of andere constructie bedoelt voor de bevestiging van een antenne.
Antenne-installatie: Installatie bestaande uit een antenne, een antennedrager, de bedrading en de al dan niet in een techniekkast opgenomen apparatuur, met de daarbij behorende bevestigingsconstructie.
Asymmetrische kap: Zadeldak met twee ongelijke dakvlakken.
Authentiek: Overeenstemmend met het oorspronkelijke, origineel, eigen kenmerken dragend, oorspronkelijk.
Band: Horizontale versiering in de gevel in afwijkend materiaal, meestal natuursteen, kunststeen of baksteen
Bebouwing: Eén of meer gebouwen en/of andere bouwwerken.
Beschot: Houten bekleding van een muur, inwendig als een lambrisering, meestal niet tot de volle hoogte.
Bedrijfsbebouwing: Gebouwen ten behoeve van bedrijven zoals hallen, werkplaatsen en loodsen; hebben meestal een utilitair karakter.
Behouden: handhaven, bewaren, in stand houden.
Belendende: Naastgelegen, (direct) grenzend aan.
Bijbehorend bouwwerk: uitbreiding van een hoofdgebouw dan wel functioneel met een zich op hetzelfde perceel bevindend hoofdgebouw verbonden, daar al dan niet tegen aangebouwd gebouw, of ander bouwwerk, met een dak;
Bijgebouwen: Grondgebonden gebouw meestal van één bouwlaag dat los van het hoofdgebouw op het erf of kavel staat; meestal bedoeld als schuur, tuinhuis of garage.
Blinde wand, muur of gevel: Gevel of muur zonder raam, deur of andere opening.
Boeiboord: Opstaande kant van een dakgoot of dakrand, meestal uitgevoerd in hout of plaatmateriaal.
Boerderij: Gebouw/gebouwen op een erf met een (oorspronkelijk) agrarische functie en het daarbij horende woonhuis.
Borstwering: Lage dichte muur tot borsthoogte.
Bouwblok: Een geheel van geschakelde bebouwing.
Bouwen: Het plaatsen, het geheel of gedeeltelijk oprichten, vernieuwen of veranderen of het vergroten van een bouwwerk.
Bouwlaag: Horizontale reeks ruimten in een gebouw.
Bouwperceel: Een aaneengesloten terreinoppervlak, waarop krachtens het plan een zelfstandige, bij elkaar behorende bebouwing is toegestaan.
Bouwwerk: Algemene benaming voor alle soorten gebouwde objecten.
Bovenbouw: Bovenste, uit een oogpunt van gebruik meestal belangrijkste gedeelte van een gebouw, meestal in tegenstelling tot de onderbouw, het dragende gedeelte, fundament.
Bungalow: Meestaal vrijstaande woning waarvan alle vertrekken op de begane grond zijn gesitueerd.
Carport: Afdak om de auto onder te stallen, meestal bij of grenzend aan een woning.
Classicisme: Stroming in de bouwkunst, bouwstijl.
Conformeren: Zich voegen naar, gelijkvorming maken, aanpassen aan, afstemmen op.
Context: Omgeving, situatie, geheel van omringende ruimtelijke kenmerken.
Contrasteren: Een tegenstelling vormen.
Dak: Overdekking van een gebouw of onderdeel ervan, bestaande uit één of meer hellende vlakken (schilden) of uit een horizontaal vlak.
Dakafdekking: Vlak of hellend dak van een gebouw, waarop dakbedekking is aangebracht.
Dakhelling: De hoek van het dakvlak.
Dakkapel: Ondergeschikte toevoeging aan een dakvlak, vooral bedoeld om de lichttoevoer te verbeteren en het bruikbaar woonoppervlak te vergroten.
Daknok: Hoogste punt van een schuin dak. Horizontale snijlijn van twee dakvlakken, de hoogste lijn van het dak
Dakopbouw: Een toevoeging aan de bouwmassa door het verhogen van de nok of dakrand van het dak, die het silhouet van het oorspronkelijke dak verandert.
Daktrim: Afwerking bovenzijde dakrand ten behoeve van waterkering.
Dakvlak: Een vlak van het dak/kap.
Dakvoet: Laagste punt van een schuin dak. Het snijpunt van de daklijn en de onderliggende gevellijn.
Damwandprofiel: Metalen beplatingmateriaal met een damwandprofilering.
Detail: Ontmoeting/aansluiting van verschillende bouwdelen zoals gevel en dak of gevel en raam.
Detaillering: Uitwerking, weergave van de verschillende onderdelen c.q. aansluitingen.
Diversiteit: Verscheidenheid, afwisseling, variatie.
Drager en invulling: De drager is de constructie van een gebouw, waaraan de invulling is toegevoegd om te beschermen tegen weer en wind (heeft vooral betrekking op gebouwen uit de jaren vijftig en zestig, waarbij het verschil tussen drager en invulling werd gebruikt om de woning in een groot gebouw of rij huizen te onderscheiden).
Ensemble: Architectonisch en stedenbouwkundig compositorisch geheel.
Erf: al dan niet bebouwd perceel, of een gedeelte daarvan, dat direct is gelegen bij een hoofdgebouw en dat in feitelijk opzicht is ingericht ten dienste van het gebruik van dat gebouw, en, voor zover een bestemmingsplan of een beheersverordening van toepassing is, deze die inrichting niet verbieden.
Voorerf: gedeelte van het erf dat aan de voorzijde van het hoofdgebouw is gelegen
Achtererf: gedeelte van het erf dat aan de achterzijde van het hoofdgebouw is gelegen
Zijerf: gedeelte van het erf dat aan de zijkant van het hoofdgebouw is gelegen
Eerste verdieping: Tweede bouwlaag van de woning of het woongebouw, een souterrain of kelder niet daaronder begrepen.
Erker: Kleine toevoeging van meestal één bouwlaag aan de gevel van een gebouw, op de begane grond meestal uitgevoerd in metselwerk, hout en glas.
Flat: Groot gebouw met meerdere verdiepingen/woonlagen. De appartementen in de flat zijn meestal gelijkvloers en worden op hun beurt flat/flatjes genoemd.
Galerij: Gang aan de buitenkant van een (flat)gebouw die toegang verschaft tot de afzonderlijke woningen.
Gebouw: Elk bouwwerk, dat een voor mensen toegankelijke, overdekte, geheel of gedeeltelijk met wanden omsloten ruimte vormt.
Gepotdekseld: Horizontaal gedeeltelijk over elkaar vallende gevelbeplating (oorspronkelijk houten planken).
Gevel: Verticaal scheidingsvlak van een gebouw tussen buiten en binnen.
(Gevel)geleding: Onderverdeling van de gevel in kleinere vlakken. Verticale, horizontale of figuratieve indeling van de gevel door middel van gevelopeningen, metselwerk, verspringingen of andere gevelkenmerken en -detailleringen.
Gevelmakelaar: Decoratieve bekroning van een geveltop.
Goot: Waterafvoer, veelal tussen gevel en dakvlak.
Goothoogte: zie bepalingen gemeentelijk bestemmingsplan
Gootlijn: Veelal horizontale lijn die een goot of meerdere goten aan de gevel vormen.
Hoekaanbouw: Grondgebonden toevoeging meestal van één bouwlaag aan de hoek van een gebouw.
Hoek- en kilkeper: snijlijn van twee aansluitende dakvlakken.
Hoofdgebouw: gebouw, of gedeelte daarvan, dat noodzakelijk is voor de verwezenlijking van de geldende of toekomstige bestemming van een perceel en, indien meer gebouwen op het perceel aanwezig zijn, gelet op die bestemming het belangrijkst is.
Industriebebouwing: Bebouwing met een industriële bestemming.
Installatie: set van beeld- en/of geluidsapparatuur, het aanbrengen van technische toestellen (montage) en/of deze toestellen zelf
Kap: Samenstel van houten, ijzeren of betonnen onderdelen dat de dakbedekking draagt.
Kavel: Grondstuk, kadastrale eenheid.
Keper: Snijlijn van twee aansluitende dakvlakken.
Kern: Veelal kleinschalig stedelijk gebied, ook wel centrum van een dorp of stad.
Klossen: Uit de muur stekende houten of gemetselde blokjes ter ondersteuning van uitstekende onderdelen van een gebouw zoals dakgoten.
Koofbord: Gebogen vlak dat de overgang vormt van en vlakke zoldering of vlak plafond naar de muur.
Kop: In het algemeen gebruikt om de smalle kant van een rechthoekige vorm aan te duiden, bijvoorbeeld bij een gebouw.
Lak: Afwerklaag van schilderwerk.
Landschappelijke waarde: De aan een gebied toegekende waarde, gekenmerkt door het waarneembare deel van het aardoppervlak, dat wordt bepaald door de onderlinge samenhang en beïnvloeding van (niet levende en levende) natuur.
Latei: Draagbalk boven gevelopening.
Lessenaarsdak: Dak met één hellend, niet onderbroken, dakvlak.
Lichtkoepel: Raamconstructie meestal in een plat dak, in de vorm van een koepel.
Lichtstraat: Langgerekte, uit segmenten samengestelde lichtkoepel.
Lijst: Een meestal versierde en geprofileerde rand als bekroning van de bovenzijde van een gevel. Kroonlijst, gootlijst.
Lineair: Rechtlijnig, langgerekt.
Lint(bebouwing): Langgerekte lijn van (veelal vrijstaande) bebouwing langs een weg of waterverbinding.
Luifel: afdak buiten tegen de muur van een gebouw aangebracht en verder niet ondersteund, meestal boven een deur, raampartij of gehele pui.
Maaiveld: Bovenzijde van het terrein dat een bouwwerk omgeeft, de grens tussen grond en lucht, de gemiddelde hoogte van het terrein, grenzend aan de gevels, op het tijdstip van de aanvraag om omgevingsvergunning.
Mansardekap: Een dak met aan twee zijden onder een stompe hoek geknikt of gebroken dakvlak.
Markies: Opvouwbaar zonnescherm.
Massa: Zichtbaar volume van bebouwing.
Metselverband: Het zichtbare patroon van metselwerk.
Middenstijl: Verticaal deel in het midden van een deur- of raamkozijn.
Monument: aangewezen Rijks-, provinciaal of gemeentelijk monument.
Muurdam: Op de erfgrens aan de gevel gemetselde muur.
Natuurlijke waarde: De aan een gebied toegekende waarde, gekenmerkt door geologische, geomorfologische, bodemkundige en biologische elementen, zowel afzonderlijk als in onder-linge samenhang.
Negge: Het vlak c.q. de maat tussen de buitenkant van de gevel en het kozijn.
Ondergeschikt: Voert niet de boventoon.
Onderbouw: Het onderdeel van een gebouw; heeft meestal betrekking op de begane grond van een huis met meerdere verdiepingen.
Ontsluiting: De toegang tot een gebouw, gebied of een terrein.
Oorspronkelijk: Origineel, aanvankelijke vorm, authentiek.
Oorspronkelijke gevel: Gevel van een gebouw zoals deze nieuw is gebouwd.
Openbaar toegankelijk gebied: weg als bedoeld in artikel 1, eerste lid, onder b, van de Wegenverkeerswet 1994, alsmede pleinen, parken, plantsoenen, openbaar water en ander openbaar gebied dat voor publiek algemeen toegankelijk is, met uitzondering van wegen uitsluitend bedoeld voor de ontsluiting van percelen door langzaam verkeer;
Oriëntatie: De hoofdrichting van een gebouw.
Overstek: Bouwdeel dat vooruitsteekt ten opzichte van het eronder gelegen deel.
Paneel: Rechthoekig vlak, geplaatst in een omlijsting.
Penant: Gemetselde steunpilaar van het fundament van een gebouw, metselwerk in een gevel langs openingen.
Pilaster: Weinig uitspringende muurpijler, die dient om een boog of hoofdgestel te dragen.
Plaatmateriaal: Materiaal van kunststof, staal, hout meestal ten behoeve van gevelbekleding.
Plint: Een duidelijk te onderscheiden horizontale lijn aan de onderzijde van een gebouw.
Profiel: omtrek van een gebouw of bouwdeel (bijvoorbeeld kozijn) of een doorsnede daarvan
Profilering: aangebrachte vorm en maatvoering van profiel
Portiek: Gemeenschappelijke trappenhuis en/of een terugspringende ruimte voor de straat- of toegangsdeur.
Raamdorpel: Horizontal stenen element onder de onderdorpel van een houten kozijn, dat ervoor zorgt dat water onder het kozijn buiten het muurvlak wordt afgevoerd.
Raamhout: Hout waaruit ramen vervaardigd worden of omlijsting waarbinnen het paneel van een deur of beschot wordt ingesloten. Ook wel draaiende of schuivende delen van kozijn/post.
Referentiekader: Het geheel van waarden en normen binnen een bepaalde groep waarnaar verwezen kan worden.
Respecteren: Met eerbied behandelen, eerbiedigen, waarderen.
Rijenwoningen: Geschakelde eengezinswoningen in een rij.
Ritmiek: Regelmatige herhaling.
Rollaag: Een in verband gemetselde laag van op hun kant of kop gemetselde stenen. Horizontale of gebogen rij stenen of betonbalk boven een gevelopening of aan de bovenzijde van een gemetselde wand.
Rooilijn: Lijn die in het bestemmingsplan of bouwverordening aangeeft waarbinnen gebouwd mag worden.
Schilddak: Dak, gevormd door twee driehoekige schilden aan de smalle en twee trapeziumvormige aan de lange zijde.
Slagenlandschap: Een landschap met langgerekte ontginningslinten met haaks daarop een stelsel van smalle kavels gescheiden door afwateringssloten.
Situering: Plaats van het bouwwerk in zijn omgeving.
Speklaag: lichte natuurstenen band als afwisseling in baksteenmetselwerk, doorgaans van Brabantse arduin, later ook van zandsteen.
Stijl: Architectuur of vormgeving uit een bepaalde periode of van een bepaalde stroming.
Tactiel: Met de tastzin verbonden.
Tent-, punt- of piramidedak: Dak gevormd door vier driehoekige dakschilden die in één punt bijeenkomen.
Textuur: De waarneembare structuur van een materiaal (bij metselwerk dus de oneffenheden van de steen en het voegwerk).
Tympaan: Driehoekig of segmentvormige bekroning van een (klassiek) gebouw of van een onderdeel daarvan.
Uitbouw: Aan het gebouw vastzittend bouwwerk dat rechtstreeks vanuit het gebouw toegankelijk is.
Volant: Strook stof als afronding en versiering van zonnescherm of markies.
Voorerfgebied: erf dat geen onderdeel is van het achtererfgebied.
Voorgevellijn: Denkbeeldige lijn die strak loopt langs de voorgevel van een bouwwerk tot aan de perceelsgrenzen.
Voorgevelrooilijn: Voorgevelrooilijn als bedoeld in het bestemmingsplan dan wel de gemeentelijke bouwverordening.
Voorkant: De voorgevel, het voorerf en het dakvlak aan de voorzijde van een gebouw; de zijgevel, het zijerf en het dakvlak aan de zijkant van een gebouw voor zover die zijde (zijdelings) gekeerd is naar het openbaar toegankelijk gebied.
Weg: Weg als bedoeld in artikel 1, eerste lid, onder b, van de Wegenverkeerswet 1994.
Windveer: Plank bevestigd langs de kanten van een met riet of pannen gedekt dak ter afdekking van de voorrand. Worden soms aan de bovenzijde over elkaar gekeept.
Woning: Een complex van ruimten, uitsluitend bedoeld voor de huisvesting van één afzonderlijke huishouding.
Wolfdak/wolfeinden: Meestal een zadeldak waarvan één of beide dakschilden op de kop een afgeknot dakschild heeft (wolfeind).
Zadeldak: Een dak dat aan twee zijden schuin is met een symmetrisch profiel.
Zijgevellijn: Denkbeeldige lijn die strak loopt langs de zijgevel van een bouwwerk tot aan de perceelsgrenzen.
Bijlage 2 Beeldkwaliteitplannen
Indien na vaststelling van deze welstandsnota een nieuw beeldkwaliteitplan wordt vastgesteld, dan geldt dat beeldkwaliteitplan als toetsingskader voor welstand.
Bijlage 3 Welstandsvrijheid erfafscheidingen voorerf
Locatie B welstandsvrij onder de genoemde voorwaarden
Bijlage 4 Nota reclamebeleid gemeente Wijchen
Bijlage 5 Beleidsregels en Nadere regels uitstallingen centrum
KAART 1 GEBIEDSTYPEN TOTAALOVERZICHT
KAART 2 GEBIEDSTYPEN KERN WIJCHEN
KAART 3 GEBIEDSTYPEN BERGHAREN/HERNEN
KAART 4 WELSTANDSNIVEAU TOTAALOVERZICHT
Bijlage 3 Welstandsvrijheid erfafscheidingen voorerf.pdf (versie geldig sinds: 24-01-2013; PDF-bestand; grootte: 102.96 kB)
Welstandsnota 2013 bijlage 4 Nota-reclamebeleid.pdf (versie geldig sinds: 24-01-2013; PDF-bestand; grootte: 685.00 kB)
Welstandsnota 2013 bijlage 5 Beleidsregels uitstallingen.pdf (versie geldig sinds: 24-01-2013; PDF-bestand; grootte: 800.77 kB)
Kaart 1 Gebiedstypen totaaloverzicht.pdf (versie geldig sinds: 24-01-2013; PDF-bestand; grootte: 316.84 kB)
Kaart 2 Gebiedstypen kern Wijchen.pdf (versie geldig sinds: 24-01-2013; PDF-bestand; grootte: 197.52 kB)
Kaart 3 Gebiedstypen Bergharen Hernen.pdf (versie geldig sinds: 24-01-2013; PDF-bestand; grootte: 52.58 kB)
Kaart 4 Welstandsniveau totaaloverzicht.pdf (versie geldig sinds: 24-01-2013; PDF-bestand; grootte: 211.69 kB)
Kaart 5 Welstandsniveau kern Wijchen.pdf (versie geldig sinds: 24-01-2013; PDF-bestand; grootte: 118.76 kB)
Kaart 6 Welstandsniveau Bergharen Hernen.pdf (versie geldig sinds: 24-01-2013; PDF-bestand; grootte: 41.78 kB)
8.2 Historisch ontwikkelingspatroon.pdf (versie geldig sinds: 24-01-2013; PDF-bestand; grootte: 80.92 kB)
9. DEELGEBIEDEN, KERN WIJCHEN, kasteel Raadhuis Wijchen.pdf (versie geldig sinds: 24-01-2013; PDF-bestand; grootte: 91.09 kB)
9. DEELGEBIEDEN, KERN WIJCHEN, situatie rond 1820.pdf (versie geldig sinds: 24-01-2013; PDF-bestand; grootte: 119.33 kB)
18.4 Kozijnen en gevelwijzigingen.pdf (versie geldig sinds: 24-01-2013; PDF-bestand; grootte: 201.99 kB)
18.5 Dakkapellen (mansardekap).pdf (versie geldig sinds: 24-01-2013; PDF-bestand; grootte: 58.36 kB)