Integriteitsprotocol Menterwolde 2008

Hoofdstuk 1 1. Inleiding

Integriteit van het openbaar bestuur is een onderwerp dat binnen de overheid hoog op de agendastaat. Al jaren geleden zijn bij het rijk, provincies en gemeenten intensieve discussies gestartover hoe met integriteitvraagstukken moet worden omgegaan. De overheid is integer of ze is hetniet. Een overheid die het niet zo nauw neemt met de integriteit verliest het vertrouwen van deburger. En zonder dat vertrouwen kan een democratie niet functioneren. Bekende incidenten bijeen aantal gemeenten en natuurlijk ook affaires als de bouwfraude hebben nieuwe impulsen aande discussie gegeven. Vanuit de centrale overheid wordt nu krachtig op het thema gestuurd enintegriteit is inmiddels ook wettelijk verankerd. De Gemeentewet is onder meer hierop aangepasten de Ambtenarenwet verplicht overheidswerkgevers tot het voeren van een integriteitbeleid.Ook in regelingen als de CAR VWO is het thema uitgewerkt. Ter bescherming van de integriteitvan de openbare dienst moeten de overheden dat integriteitbeleid actief voeren, waarin zowel degedragscode als de ambtseed verplicht zijn.Dat er nu strenge regels bestaan, betekent overigens niet dat er iets grondig mis is met hetopenbaar bestuur. Nederland beschikt in het algemeen over vakbekwame, professionele,toegewijde en integere bestuurders en ambtenaren. Maar er is wel degelijk behoefte aanrichtlijnen ten aanzien van gewenst gedrag bij maatschappelijke contacten. Zulke richtlijnenkunnen een houvast bieden aan bestuurders en ambtenaren en bevorderen daarmee de integriteitvan het bestuur en de ambtelijke organisatie. Dergelijke: richtlijnen vormen ook een signaal inde richting van de samenleving: het maakt duidelijk wat de burgers van Menterwolde van hungemeentebestuurders en ambtenaren mogen verwachten. De gedragscode bevat zulke richtlijnen.Naast de gedragscodes is ook de ambtseed of belofte in de richtlijnen opgenomen. Door een eedof belofte af te leggen of een integriteitverklaring te ondertekenen worden medewerkersdoordrongen van hun bijzondere positie als ambtenaar.De ambtseed of belofte wordt door alle nieuw in dienst tredende medewerkers afgelegd. Al indienst zijnde medewerkers worden in de gelegenheid gesteld eveneens de eed of belofte af teleggen of de integriteitverklaring te ondertekenen.

Hoofdstuk 2 2. Wat is integriteit?

Binnen het gemeentelijk integriteitbeleid wordt met het begrip 'integriteit' het volgende bedoeld:wie werkt voor de gemeente is betrouwbaar en waakt er voor dat eigenbelang niet de overhandkrijgt. Hij of zij is zich bewust van de verantwoordelijkheid die werken bij de overheid met zichmeebrengt en is ook bereid die verantwoordelijkheid te dragen en zich daarover teverantwoorden. Integer handelen betekent ook dat men zorgvuldigheid en respect opbrengt voorcollega's, burgers en andere partijen. Een integer handelende functionaris weet dat hij of zij hetpublieke belang dient. Een ander kan daarop vertrouwen, men weet wat men aan bestuurder ofambtenaar heeft en kan zijn of haar belangen daaraan toevertrouwen.

Hoofdstuk 3 3. De gedragscode

Voor wie geldt de gedragscode?Voor de bestuurders in onze gemeente heeft de raad in 2004 al een gedragscode vastgesteld. Degedragscode die nu voorligt geldt voor alle ambtenaren van de gemeente Menterwolde. Tervoorkoming van misverstanden omschrijven wij hieronder wie daarmee worden bedoeld.AmbtenaarEr werken niet alleen mensen met een ambtelijke aanstelling bij de gemeente, maar er wordt ookgebruik gemaakt van uitzendkrachten, medewerkers met een tijdelijk contract of mensen die inhet kader van een werkgelegenheidsregeling werkzaam zijn. Kenmerkend voor deze personen isdat zij werken onder verantwoordelijkheid van het gemeentebestuur en het ambtelijkmanagement. Allen spelen met hun werk een rol in de dienstverlening van de gemeente aan deinwoners en zijn als zodanig vertegenwoordigers van de gemeentelijke organisatie.In het kader van deze gedragscode moet het begrip 'ambtenaar' daarom ruimer worden opgevatdan formeel is bepaald. Dus niet alleen medewerkers die zijn aangesteld op basis van degemeentelijke rechtspositieregelingen vallen hier onder het begrip ambtenaar, maar ookarbeidscontractanten en mensen die in dienst van derden, onder verantwoordelijkheid enaansturing van het ambtelijk management, taken verrichten voor de gemeente. Daarbij valt tedenken aan uitzendkrachten, personeel dat bij de gemeente is gedetacheerd, mensen die in hetkader van een werkgelegenheidsregeling werkzaam zijn en stagiaires.Medewerkers in dienst van de gemeente Menterwolde die op basis van detachering in andereorganisaties werkzaam zijn, blijven in beginsel vallen onder de regels van Menterwolde. Zijblijven immers vertegenwoordigers van onze organisatie. Alleen als in de andere organisatie eenstrengere gedragscode geldt, dan gaat de andere gedragscode voor.Een eigen gedragscode voor ambtenaren, geïntegreerd in het personeelsbeleid. Tussenbestuurders en ambtenaren bestaan verschillen in verantwoordelijkheden en rechtspositie. Ditrechtvaardigt het bestaan van verschillende gedragscodes; deze zijn alle weliswaar gebaseerd opdezelfde basisprincipes, maar zijn toegespitst op de specifieke verschillen in rechtspositie enverantwoordelijkheden.De Ambtenarenwet verplicht de werkgever het integriteitbeleid te integreren in hetpersoneelsbeleid. Wij geven daaraan vorm door het integriteitbeleid in de Sollicitatiecode op tenemen. Daarnaast moet het integriteitbeleid in de organisatie actief worden geïntroduceerd viahet werkoverleg en moet het vast gesprekonderwerp zijn in de jaarlijksefunctioneringsgesprekken russen leidinggevende en medewerker.Verantwoording afleggen aan de raadDe gewijzigde Ambtenarenwet verplicht het bevoegd gezag (het college) zich jaarlijks tenoverstaan van de raad over het gevoerde integriteitbeleid te verantwoorden. Dezeverantwoording omvat de verplichting beleid te ontwikkelen en actief beleid te voeren, deverplichte gedragscode en ambtseed en de integratie van integriteit in het personeelsbeleid. Dewijze van verantwoording is niet bij wet geregeld, de raad kan zelf invulling geven aan de wijzewaarop de verantwoording plaatsvindt.

Hoofdstuk 4 4. Gedragscode voor ambtenaren

Ambtelijke integriteit houdt in dat iedereen die werkzaamheden verricht in dienst van degemeente zich ervan bewust is dat hij of zij, ieder in de eigen functie. een publieke instellingvertegenwoordigt die het algemeen belang van velen moet behartigen. Dat vraagt dat deambtenaar zijn of haar werk verricht op een professionele, verantwoorde en zorgvuldige manier,met aandacht voor dienstbaarheid en de vereiste verantwoordelijkheid. Ambtelijke integriteit kanmet een aantal kernbegrippen nader worden ingevuld.Kernbegrippen van ambtelijke integriteit 

DienstbaarheidDe ambtenaar van de gemeente Menterwolde staat ten dienste van alle bewoners, bedrijven enbezoekers van de gemeente. Dat vraagt een duidelijke klant-en servicegerichtheid. Ten dienstestaan betekent ook creatief en communicatief zijn en bereid om zo nodig een extra stap te zetten.ProfessionaliteitAmbtenaren van de gemeente Menterwolde zijn op hun terrein vakmensen. Ambtenaren wetenwat hun functie inhoudt, beschikken over de kennis en vaardigheid om deze goed te vervullen enweten met nieuwe situaties om te gaan. Daarvoor is het nodig dat ambtenaren hun vak bijhoudenen dat zij, waar nodig, initiatief nemen. 

VerantwoordelijkheidEen verantwoorde functie-uitoefening omvat drie dingen:· de gemeente geeft aan haar ambtenaren de verantwoordelijkheid die bij de functie past,· de ambtenaar is bereid zijn verantwoordelijkheid te nemen, en· de ambtenaar is bereid aan collega's, leidinggevenden, bestuur en publiek verantwoording afte leggen over de manier waarop hij de verantwoordelijkheid invult. 

ZorgvuldigheidAmbtenaren van de gemeente zijn zich er van bewust dat zij werken namens de gemeente, metmiddelen van de gemeente en in het belang van de gemeente. Dat vereist zorgvuldige omgangmet bevoegdheden en met financiële en materiële middelen. Het vereist ook zorgvuldigheid naarburgers en collega's toe, die mogen verwachten dat de betrokken ambtenaar respect voor henheeft en geloofwaardig en onafhankelijk is. 

VertrouwelijkheidKennis en informatie met een vertrouwelijk karakter, waarover ambtenaren van de gemeentebeschikken, blijft ook vertrouwelijk. Burgers, gemeentebestuur en collega's kunnen er oprekenen dat gevoelige of vertrouwelijke informatie alleen wordt gebruikt waarvoor deze isbestemd. 

OnafhankelijkheidAmbtenaren van de gemeente vermijden situaties waarin hun persoonlijke belangen of debelangen van hun relaties enerzijds en de belangen van de gemeente anderzijds, door elkaarlopen of kunnen gaan lopen. Voor zover het in hun vermogen ligt, vermijden zij zelfs de schijnvan een dergelijke belangenverstrengeling.De hier omschreven kernbegrippen dienen als achtergrond en toetssteen voor de nu volgendegedragscode voor ambtenaren. Gedragingen moeten de IDeCi van de kernbegrippen kunnendoorstaan.

De gedragscodeGeschenkenHet is niet zo dat ambtenaren nooit iets mogen accepteren. Relatiegeschenken vormen nueenmaal een gebruikelijk maatschappelijk verschijnsel. Het is echter wel zinvol de intentie vande gever kritisch onder de loep te nemen. Het moment waarop een geschenk wordt aangeboden,de waarde van het geschenk en de frequentie van attenties zijn daarbij mede bepalend. Elk risicovan mogelijke beïnvloeding moet worden vermeden. Gelet op het voorgaande gelden devolgende gedragsregels.De waarde van een geschenk mag een bedrag van € 50,- niet te boven gaan. Het aanvaarden vangeschenken tijdens een onderhandelingsfase is niet toegestaan; hieronder wordt mede verstaande periode voorafgaand aan het verlenen van een vergunning, ontheffing en dergelijke. Elkontvangen geschenk met een geschatte waarde groter dan € 10,- wordt gemeld bij het afdelinghoofd.De MT-leden melden ontvangen geschenken in het MT, en de gemeentesecretaris meldtze in het college. Ongebruikelijke gunsten en diensten, zoals leveranties tegen een meer dannormale korting, mogen niet worden aanvaard. Het aanvaarden van geld is verboden. Uiteraardwordt nooit om een geschenk gevraagd.Uitnodigingen voor lunches, diners en receptiesBij iedere uitnodiging moet worden bedacht wat de noodzaak of het belang kan zijn van eendergelijk informeel contact. Het moet immers worden vermeden dat een sfeer of situatie ontstaatwaardoor men niet meer onafhankelijk kan beslissen. Uitnodigingen worden gemeld bij hetafdelingshoofd.Verder geldt ook hier hetgeen hiervoor in het algemeen over het aanvaarden van geschenken isvermeld. 

NevenwerkzaamhedenEen ambtenaar is verplicht een opgave te doen van de nevenwerkzaamheden die hij verricht ofwil gaan verrichten als deze de belangen van de dienst, voor zover deze in verband staan metzijn functievervulling, kunnen raken (art.15:1:6. lid 1 UWO).Een ambtenaar mag geen nevenwerkzaamheden verrichten als daardoor de goede vervulling vanzijn functie of het goed functioneren van de openbare dienst, voor zover deze in verband slaatmet de functievervulling, niet in redelijkheid is verzekerd (art 15:1:6, lid 3 UWO).De term 'nevenwerkzaamheden' moet ruim worden opgevat. Hieronder worden verschillendewerkzaamheden verstaan, zoals het lidmaatschap van het bestuur van een vereniging of stichting,maar ook het hebben van een eigen bedrijf (bijvoorbeeld architectenbureau, juridischadviesbureau). Hierbij wordt geen onderscheid gemaakt tussen betaalde en onbetaaldenevenwerkzaamheden en het maakt ook niet uit of de nevenwerkzaamheden binnen of buiten denormale diensttijd worden verricht.Om misverstanden achteraf te voorkomen is het verstandig bij twijfel nevenwerkzaamheden tochbij het college te melden. Er kan dan zonodig een toetsing plaatsvinden aan het hiervoorgenoemde verbod.Overigens hoeft de constatering dat een nevenwerkzaamheid zich niet goed verdraagt met deambtelijke functie niet altijd tot problemen te leiden. Er kunnen ook zodanige afspraken wordengemaakt dat de mogelijkheid van belangenverstrengeling zich niet kan voordoen, bijvoorbeelddoor de ambtenaar te verbieden nevenwerkzaamheden te verrichten waarbij de gemeenteMenterwolde direct betrokken is.

DeclaratiesDeclaraties van ambtenaren worden altijd voor akkoord ondertekend door de directleidinggevende. De declaraties van de gemeentesecretaris worden voor akkoord ondertekenddoor de burgemeester. Met uitzondering van reiskosten per eigen vervoermiddel moeten dedeclaraties van bewijsstukken zijn voorzien.Gebruik van gemeente-eigendommenHet gebruik van gemeente-eigendommen voor privé-doeleinden zonder toestemming van debevoegde leidinggevende is niet toegestaan. Onder gemeentelijke eigendommen vallen allekantoorartikelen, gereedschappen en materialen van de gemeente. Deze regel wordt strikttoegepast, echter met erkenning van de wetenschap dat de pen die van gemeentewegebeschikbaar wordt gesteld, thuis ook wel eens kan worden gebruikt en iedereen wel eens eenkopietje van het een of ander maakt. De eigen verantwoordelijkheid speelt hier een grote rol. Eris een groot verschil tussen af en toe een kopietje voor privé-doeleinden maken of het zonderbetaling kopiëren van het clubblad op het gemeentelijk kopieerapparaat, om maar een voorbeeldte noemen.Voor het niet-zakelijk gebruik van mobiele telefoon en internet en e-mail op de werkplek zijnafzonderlijke regels gesteld.Omgaan met vertrouwelijke informatieIngevolge het bepaalde in artikel 125a van de Ambtenarenwet is elke ambtenaar verplicht totgeheimhouding van hetgeen hem in verband met zijn functie ter kennis is gekomen, voor zoverhet om vertrouwelijke of geheime informatie gaat.Nu is het in de praktijk niet altijd gemakkelijk om te bepalen wat vertrouwelijk of geheim is,want zoiets staat niet op elk stuk. Als voorbeelden kunnen worden genoemd gegevens overpersonen en financiële informatie van burgers en relaties van de gemeente, beleidsplannen dienog niet rijp zijn voor besluitvorming, informatie over interne problemen bij een onderdeel vande gemeente. Als toetsingskader geldt het bepaalde in artikel 10, lid 2 van de Wet openbaarheidvan bestuur. In twijfelgevallen moet de zaak worden voorgelegd aan de gemeentesecretaris.Het zorgvuldig omgaan met informatie vereist ook dat stukken met vertrouwelijke gegevensveilig worden opgeborgen en dat computerbestanden met vertrouwelijke gegevens beveiligdzijn.Vragen van de pers moeten altijd worden doorgeleid naar de voorlichter of het hoofd van hetbureau Ondersteuning.De geheimhoudingsplicht houdt overigens niet op nadat het dienstverband met de gemeente isbeëindigd. Ook nadien kan er schade ontstaan als op een onzorgvuldige manier wordt omgegaanmet geheime of vertrouwelijke informatie, die gedurende de diensttijd is verkregen. Indienschade ontstaat kan de betrokken ex-ambtenaar worden aangesproken wegens onrechtmatigedaad.

Overtreding van de gedragscodeOvertreding van de gedragscode leven plichtsverzuim op en daarop staan sancties, in ambtelijkjargon 'disciplinaire straffen' genoemd. Deze staan in hoofdstuk 16 van de UWO. Tegen eenbesluit tot het toepassen van sancties kan bezwaar en beroep worden aangerekendovereenkomstig de bepalingen van de Algemene wet bestuursrecht.Verder bevat het Wetboek van Strafrecht een aantal misdrijven, bijvoorbeeld het aannemen vansteekpenningen, die extra zwaar worden gestraft omdat ze door een ambtenaar in functie zijnbegaan.Het toezicht op de naleving van de gedragscode is in de eerste plaats een taak van deleidinggevenden, die als zodanig ook een voorbeeldfunctie moeten vervullen. Daarnaast magvan elke ambtenaar worden verwacht dat hij reageert wanneer op de werkplek iets gebeurt dat instrijd is met de gedragscode. Dit geldt des te meer bij een vermoeden van ernstige overtredingen,zoals fraude en corruptie.In alle gevallen waarin getwijfeld wordt of iets kan of mag, kan de leidinggevende wordenaangesproken. Daarbij mag iedere ambtenaar van zijn leidinggevende verwachten dat hij openen respectvol met personeel omgaat en de melding vertrouwelijk weet af te handelen.A1s een ambtenaar geen of onvoldoende gehoor vindt bij zijn leidinggevende of wanneer dezezelf betrokken is bij de overtreding, kan de ambtenaar zich tot de vertrouwenspersoon wenden.

Hoofdstuk 5 5. De ambtseed of belofte

Een integere overheid is noodzakelijk voor het goed functioneren van het openbaar bestuur. Deburger moet erop kunnen vertrouwen dat de overheid betrouwbaar en zorgvuldig is. Het isdaarom belangrijk over de gedragscode te beschikken, maar zeker zo belangrijk is daarovergedurende de ambtelijke loopbaan open te communiceren. Dat communicatieproces moet startenzodra een medewerker bij de gemeente in dienst treedt. Kennisnemen van de code en dezeopenlijk onderschrijven door het afleggen van een eed of belofte, bevestigt de wil van deambtenaar zich in alle opzichten integer te gedragen.De formele grondslag voor het afleggen van een eed of belofte is neergelegd in deAmbtenarenwet. Hierin is bepaald dat overheidswerkgevers niet alleen een actiefintegriteitbeleid moeten voeren en een gedragscode moeten opstellen, maar ook dat nieuwemedewerkers verplicht zijn een ambtseed of belofte af te leggen. Het college van Menterwoldeheeft daarom het volgende besloten:Het mondeling afleggen van de ambteed (belofte) overeenkomstig de door het collegevastgestelde tekst wordt per 1 januari 2006 verplicht gesteld voor al het in diensttredendegemeentepersoneel. Hiervan worden uitgezonderd het bij het onderwijs werkzame personeel enoverige functionarissen, voor wie de beëdiging elders is geregeld.De eed (belofte) wordt afgelegd ten overstaan van de burgemeester, tenzij op basis van eenhogere regeling anders is bepaald.Het afleggen van de eed (belofte) gebeurt als volgt:a. de burgemeester leest de eedsformule duidelijk voor;b. degene die de eed aflegt, steekt vervolgens de twee voorste vingers van zijn rechterhandaaneengesloten op en spreekt daarbij de woorden uit: "Zo waarlijk helpe mij God almachtig";c. degene, die de belofte aflegt, spreekt de woorden: "Dat beloof ik".Het afleggen en afnemen van de eed (belofte) moet staande plaatsvinden. Indien het in diensttredende personeelslid zich verplicht acht de eed(belofte) op een andere wijze af te leggen, isafwijking van de voorgeschreven vorm toegestaan. De te beëdigen persoon is vrij in zijn keuzetussen eed en belofte; tevoren wordt hem naar zijn keuze gevraagd. Aan deeed(belofte)aflegging, die plaatsvindt in een speciaal daarvoor georganiseerde bijeenkomst, gaateen korte toespraak vooraf, waarin de burgemeester wijst op de bijzondere verantwoordelijkheidvan de gemeente en waarin de bijzondere positie van het personeel van de gemeente en dewaarde en inhoud van de eed (belofte) worden toegelicht. De burgemeester noemt in zijntoespraak expliciet het in Menterwolde geldende integriteitbeleid en verwijst naar de aan deambtenaar uitgereikte gedragscode.Naast de mondelinge aflegging van de eed (belofte) moet in tweevoud een formulier volgensbijgaand model worden opgemaakt en ondertekend. Eén exemplaar wordt gevoegd bij de vooraanstelling in vaste of tijdelijke dienst benodigde stukken; het andere wordt uitgereikt aandegene, die de eed (belofte) heeft afgelegd.De eed (belofte) wordt zo spoedig mogelijk na indiensttreding, zo mogelijk afgelegd in eenbijeenkomst met enkele in diensttredenden tegelijk. De eed(belofte)aflegging kan achterwegeblijven, wanneer vaststaat dat het dienstverband niet langer dan twee maanden zal duren.6. Vervallen oude versiesMet de vaststelling van dit integriteitsprotocol (Integriteitsprotocol Menterwolde 2008) vervalthet Integriteitsbeleid, vastgesteld op 23 mei 2006.